Poreklo stanovništva sela Bjeloši, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Nalaze se iznad Cetinja, na sjevernoj podgorini Lovćena. Za put Cetinje–Ivanova Korita vezuje ih krak (dug oko 0,6 km) izgrađen 1937. godine. Sredina sela udaljena je od Cetinja 5 km, od Ivanovih Korita 9 km, Od središta Bajica 5 km, od Gorniča 2 km i od Očinića 3 km.
Granica atara sela na sjeveru počinje od Ševrlje pa siječe put za Cetinje i preko Lekve, Golog brijega, Velje poljane i staze za Cetinje, spušta se na Mali Borovik, a zatim preko Šušnjatog i Poljanskog brijega izbija na Hum. Odatle ka zapadu skreće na Osmogrk i Katin krš i izbija na Majstoricu, pa zatim sjeverno od puta za Ivanova Korita, i dalje Preko Seline, Kolbdača i Zmijine glavice do Ševrlje.
Naselje se (crkva je usred sela) nalazi se na, visini od 884 m, a atar, čija je dužina (SI-JZ) 4,6 km i širina (SZ–JI) 1,6 km, zahvata 9,40 km2 površine.
Istorijat.
Pominje se y poveljama Ivana Crnojevića 1485. i 1489. godine. Prema turskim defterima, 1521. i 1523. godone Bjeloši su imali 46, odnosno 32 kuće, a po M. Bolici, 24 doma i 70 vojnika. Početkom 19. vijeka Dipre i Somijer za vojnike navode isti podatak a za kuće 25. Godine 1879. imali su 33 d. sa 148 stanovnika (81 m. i 67 ž.), a 1903. 44 d. Erdeljanović je, evidentirajući bratstva, nabrojao 46 domaćinstava, a prema podacima iz 1925. god. naselje je imalo 49 d. sa 170 stanovnika. Dalje, pak, prema narednim popisima bilo je 1948 (52 : 225), 1953 (54 :258), 1961 (53:230) i 1971 (48 :208). Od zadnjeg broja te godine 169 lica je od rođenja živjelo y mestu, a ostali su bili doseljenici, i tog iz iste (32) i drugih opština Crne Gore (7); do 1941. godine doselice se 14, a ostali poslije.
Dnevnik migranata je y zadnjoj popisnoj godini bio 46 (svi sem 1 radili su u Cetinju). S druge strane, sastav domaćinstava prema broju članova u zadnja dva pepisa bio je: sa 1 (7 :7), sa 2 (5 :9), sa 3—5 (26 : 17),· sa 6-8 (3 : 10) i sa preko 8 (2 : 5). A struktura mještana prema starosti i polu: u prvoj grupi 93 : 76 (ž. 60 : 43), u drugoj 102 : 90 (ž. 56 :47) i u trećoj 33 :42 (ž. 17 : 21).
Struktura stanovništva.
Istovremeno je sastav mještana prema obrazovanju bio sljedeći: bez škole 75:62 (ž. 62 :47), sa četvorogodišnjom 93 :62 (ž. 36 :29), sa osmogocišnjom 8 : 19 (ž. 2 :10), sa srednjom 2 :2 (ž. 0 : 1) i kvalifikovanih radnika 13 : 20 (ž. 1 : 2), a nepismenih je bilo 45 : 33 (ž. 38 : 28), od kojih starijih od 35 godina 40 :31 (ž. 33 :27).3
Na drugoj strani je y istom periodu posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava bila: bez zemlje (4 : 10), do 2 ha (23 : 38), sa 2—5 (11 : 0) i sa preko 5 (15 :0), odnosno poljoprivrednih 7:5, mješovitih 42 :11 i nepoljoprivrednih 4 :32.
U 1953. godini 72 aktivna izdržavala su 166 lica, odnosno u poljoprivredi 50 : 91, a bilo je 20 lica sa ličnim primanjima. U naredna dva popisa odnos istih lica bio je: prvih 105 :73 i drugih 106 : 105; u poljoprivredi 32 :27 i 35 : 17, a lica sa ličnim primanjima 19 :30.
Jedne i druge godine y industriji je bilo uposleno 36 : 30, u upravi 8 : 4, y građevinarstvu 3 : 0, u saobraćaju, trgovini i ugostiteljstvu 7 : 11, itd.
Tip naselja.
Naselje sačinjavaju tri zaseoka: Ekalov brijeg (6 kuća), Jovanovići (9) i Grljevići (27). Srednje rastojanje između njih je oko 150 m. Obzirom na to da su kuće u njima grupisane, Bjeloši se mogu svrstati u zbijeno naselje. Kuće su: 15 prizemnih i 27 na izbi; samo su 2 pokrivene slamom, a ostale su pod tiglom; sa daščanim plafonom su 24, sa malterisanim 14 i bez njega 4. U međuratnom periodu prepravkama i dogradnjom na 8 kuća izgrađeno je 5 soba, 5 kuhinja i 3 ostave, a u poratnom na 17 kuća 16 soba, 13 kuhinja i 5 ostava. Istovremeno su zapuštene 3 i napuštene 3 kuće. Mještani su y Cetinju podigli 3 kuće. Do zadnjeg rata, međutim, pola kuća je bilo pod slamom. U stambenom fondu sela popisano je 48 stanova i 1.969 m2, Od kojih su iz prvog perioda 10, iz drugog 3, iz trećeg 21 i iz četvrtog 14; 3 su imala otvoreno ognjište, a 1 zemljani pod. Prema vrsti su: 28 jednosobnih i garsonjera, 13 posebnih soba, 5 dvosobnih i 1 trosobni. Svi su bili nastanjeni.
Stanovništvo.
U naselju žive:
-Jovanovići (15 d.),
-Lipovine (9),
-Perovići (9),
-Kokotovići (4) i:
-Đakonovići (4).
Povremeno dolazi oko 30 članova domaćinstava koji imaju udjela u ovdašnjoj starevini. U Vojvodinu su poslije rata kolonizovana 4 d. sa 28 članova, a iselilo se 36 lica, od kojih u Cetinje 24.
Najviše do prvog svjetskog rata, na rad u S. Ameriku (23) i Južnu Ameriku (7) išlo je 30 mještana. Danas je toliko dnevnih migranata – do Cetinja.
Vode.
Naselje se vodom snabdijeva iz 20 bistijerni, od kojih su 2 izgrađene prije 1918. godine, 7 Od 1918. do 1945. i 11 poslije 1945. Sve su, osim 2, privatne. Prva zajednička izgrađena je 1938. godine i poklonjena školi 1947, a druga je vlasništvo Jovanovića, izgrađena 1955. godine. Na periferiji naselja postoji velika prirodna lokva, zvana Lašor. Prije rata bila je oskudica y vodi, pa se stoka pojila na Ublima bjeloškim, u Donjem polju kod Cetinja. Kad je stoka bila u planini, pojila se na izvoru Soko bjeloški, koji se nalazi iznad sela, udaljen oko 2,5 km.
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
Električno osvjetljenje uvedeno je 1961. godine. Danas u selu 17 domaćinstava koristi ognjište i obični šporet, 3 ognjište i električni šporet, 18 samo električni šporet, 15 frižider, 14 televizor, 20 radio-prijemnik, 20 tranzistor, 16 gramofon, a zatim 9 gusle, 20 stari pribor za pečenje hljeba, 13 stare vrste kreveta, gotovo sva stolovače, 7 skrinje, 35 novije postelje, 10 kauče, 5 fotelje itd.
Bjeloši su, prvenstveno zbog lovćenskih ispaša, bili izrazito stočarsko naselje. U tu svrhu bili su nužni brojni pomoćni objekti. Danas, recimo, y naselju ima 36 štala (pojata), a u 22 kuće se donji sprat koristi za stoku i ostavu. Pogotovo ranije, svi vanjski objekti (pojate, živinarnici, svinjarnici) bili su građeni u suvomeđi i pokriveni slamom. Suvomeđom su bila ograđena dvorišta, koja manje–više imaju sve kuće. Ona su korišćena i kao obori za stoku. U istu svrhu korišćeni su i koriste se prostori ispoc taraca na „dvobojnim“ kućama.
Okućnice su, zbog položaja i grupisanosti kuća, male. Najviše se koriste za povrće, naročito kupus i krompir. Srednja udaljenost ostalih imanja je oko 1,3 km, a najveća do 2,5 km. Ona su dosta razbacana; u novije vrijeme se bratstveničke imovinske cjeline znatno remete. Imanja su ponajviše, kako kazuju mještani, na kazmu i burgiju izvađena. Otuda se u obradivom dijelu atara zapažaju brojne gomile kamena i međe.
Starosjedioci i pridošlice su na početku zaposijedali malo zemlje, pa su vremenom napornim radom krčili, razbijali i odstranjivali kamenje radi širenja imovine. Niko Markov Jovanović, recimo, kupio je 1929. godine 10—12 rala trležine (slabe kamenite zemlje), koju je dugo morao pročišćavati od kamena, kako bi je bolje koristio za obradu i ispašu. Na takvom zemljištu najviše se sijala raž, leća i heljda. Zbog obilja šume (u Lovćenu), dovoljno kamena na dohvatu i blizine Cetinja, mještani su se ranije mnogo bavili pečenjem kreča. Pomenuti Niko je, na primjer, sam u Cetinju prodao oko 50 klačina (krečana). Pored tog napornog, ali unosnog posla, mještani su Cetinje takođe uveliko snabdijevali drvetom za ogrev, a isto tako mesom, mlijekom i preko ljeta lovćenskim snijegom. Brali su se i prodavali ruj i pelim, a žito se uglavnom mljelo na Obodu.
Bjeloška planina se prostire iznad sela, padinama Lovćena, odnosno između bajičke i očinićke planine. Prema prvoj graniči je linija od Sedla ka Majstorici do Davinine kamenice, a prema drugoj potezom Rastov do–Popov kam. Korišćena je za ispašu i sječu šume. U ispaši su prava bila neograničena, a šuma se periodično (nakon 5—6 godina) parcelisala za svako domaćinstvo. Drva su se redovno brala i na magaradima snosila na Cetinje. U ispašnom dijelu planine, tj. na katunima, uoči zadnjeg rata je 13 d. imalo spremišta za stoku i stanovanje čobana, dok je 12 njih drugima davalo stoku na čuvanje. U poratnom periodu katune je u prosjeku koristilo po 5–6 d.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)