Poreklo stanovništva sela Bajice, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Zahvataju zapadni uravnjeni di obodni brdski dio Cetinjskog polja. Erdeljanović smatra da su Bajice i y bratstveničkom pogledu Martinovići, kao jedna od najistaknutijih srodstvenih grupacija ·u istoriji Crne Gore, jedno od vodećih jezgara cetinjskog plemena, koje je zbog svog centralnog položaja, ne samo u teritorijalnom već i u drugim pogledima imalo izuzetno značajnu objeddinjujuću ulogu, u prvom redu za Katunsku nahiju.
Atar naselja koje se zadnjih decenija, gubeći karakter sela, transformiše u prigradsko naeelje sa doglednom perspektivomda sraste sa Cetinjem, zahvata površinu od 52, 69 km2, a njihov gornji obodni dio nalazi se na nadmorekoj vieini od 710 m.
Istorijat.
Prvi pomen Bajica sreće ce u poveljama Ivana Crnojevića 1485. i 1489. godine. U turskim defterima 1521. i 1523. godine naselje se ne pominje pod imenom Bajice, već se kao mahale sela Cetinje navode Borovine, Stojšići, Ivanevići i Humci. Prema prvom defteru imale su: prva 24. druga 12, treća 42 i četvrta 5 kuća. a prema drugom – istim redom: 13, 6, 22 i 3. Takođe su zavedene — hasa „njiva“ Crnojevića – prihod 60 akči i hasa livada Crnojevića – prihod 222 akči.
Početkom 19. vijeka A. Dipre navodi podatak da je Cetinje imalo 70 kuća i 170 vojnika. Podatak se svakako, ma koliko bio nepouzdan, odnosi i na kuće, odnosno njihov dio u Cetinjskom polju. Godine 1865. Bajice su imale 150 d., a 1879. 141 sa 659 stanovnika (357 m. i 302 ž;). Te godine bajička kapetanija obuhvatala je, pored Bajica, još Bjeloše, Donji kraj, Orčiniće i Ugnje. Donji kraj imao je 84 d. sa 377 stanovnika (209 m. i 168 ž). Kapetanija je brojila 358 d. sa 1652 tanovnika, a same Bajice su 1903. god. imale 181 d. tada cy zajedno sa Donjim krajem (104 d.), Bjelošnma (44 d.), Očinićima ,(69 d), Ugnjima (69 d.) i Cetinjem (varoš, 102 dg) sačinjavale cetinjsku kapetaniju. Zatim je Erdeljanović (obuhvatajući Kasanov i Brajanov kraj i Donje i Gornje selo) u Bajicama evidentirao 182 d. od kojih je samo sa prezimenom Martinovići bilo 89. Prema podacima pak iz 1925. god. selo je imalo 166 d. sa 777 stanovnika. U poratnim popisima broj jednih i drugih kretao se ovako: 1948 (127:519), 1953 (112:518), 1961 (141:587) i 1971 (125:551). Od posljednjeg broja te godine je 384 mještana od rođenja stanovalo y istom mjestu, dok je ostalih 165 doseljeno iz iste (126) i drugih opština Crne Gore (32), a 7 iz mjesta van nje; od njih su 136 iz seoskih, 8 iz mješovitihi 21 iz gradskih naselja. Dnevnik migranata je tada bilo 1130. Veoma je karakteristično istaći da je od svih, samo 17 doseljeno prije 1941. god., zatim 1.941—45. – 8, a ,ostali poslije 1945. godine. Druga bitna karakteristika, toliko prisutna y manje—više svim ostalim prigradskim naseljima Crne Gore i Jugoslavije, ogleda se y tome da je u predominaciji broj doseljenika iz seoskih naselja, i to poglavito iz iste opštine . Sa druge strane za ovakva naselja uočljivo je obilježje da u odnosu na prava seoska naselja imaju relativno mali broj domaćinstava sa manjim brojem članova. To y ovom slučaju potvrđuju podaci iz zadnjih dvaju popisa: samačkih domaćinstava bilo je 24:19, sa 2 člana 21 15, sa 3-5 (51: 49.) i sa više od 5 (45 :66); samo onih sa 8 i više članova bilo je 11:15. Ovi podaci ilustruju poznatu opštu konstataciju o populacionoj vitalnosti i relativno visokoj reprodukciji novodoseljenog seoskog življa u prigradskim naseljima. Pored ostalih uzroci su joj i tradicionalne aspiracije množenja i jačanja poredice.
Ona se odražava i na starosne–polnu integralnost porodice, a samim tim i na demografski kontinuitet triju glavnih starosnih grupa. Tako je y istom periodu bilo: y prvoj grupi 525:196 (ž. 139 : 99), y drugoj 258 :260 „(ž. 146:147) i y trećoj 64: 95 (ž. 37: 56). Relativni porast broja starijih osoba odnosi se na onaj tip domaćinstava čiji su članovi zaposleni van naselja, tačnije y ovom slunaju, van Cetinja.
Struktura stanovništva.
Obrazovna obilježja mještana u istom periodu bila cy: bez škole 130 108 (ž.108 : 89), sa četvorogodišnjom 243 : 237 (ž. 111 :130), sa osmogodišnjom 30 : 70 (ž. 16:34), sa srednjom 11:21 (ž. 5 :5), sa visokom 1:3 (ž. 0 : 1) i kvalifikovanih radnika 19:52 (ž. 3 : 13), a nepismenih 77 : 80 (ž. 71 :·72), od kojih starijih od 35 godina 70 :74 (ž. 44 : 69).
Iz ove strukture značajno je izdvojiti podatak o porastu kvalifikovanih radnika, koji je uslovljen porastom industrije u Cetinju. Isto tako i podatak o nepismenosti starijeg življa, koji je poglavito novodoseljen.
Transformaciju naselja bitno karakterišu istovremene promjene u strukturi domaćinstava prema veličini posjeda i izvorima dohotka: bez zemlje ih je bilo 23 : 15, do 2 ha 35 :77, sa 2—5 (30 : 22), sa 5–8 (18 :2) i sa preko 8 (35 : 15), a prema dohotku — poljoprivrednih 18 :3, mješovitih 101:2, i nepoljoprivrednih 22:110. Ovdje se upadljivo ističe činjenica o naglom prerastanju poljoprivrednih u mješovita i još više mješovitih u nepoljoprivredna domaćinstva.
U 1953. godini 128 aktivnih izdržavalo je 335 lica; y poljoprivredi 70 : 155, dok je bilo 55 lica sa ličnim primanjima. U drugim djelatnostima tada je bilo uposleno 48 lica, i to y industriji i rudarstvu 11, saobraćaju i prometu 5, zanatstvu 5, y društvenoj upravi 22, u šumarstvu 2 i u građevinarstvu 1, dok je van djelatnosti bilo 10. Za gotovo naredne dvije dekade u tom pogledu je izvršeno krupno prestruktuiranje.
Ono izgleda ovako: aktivnih 180 : 155, izdržavanih 347 :305 ; u poljoprivredi prvih 46 : 16 i drugih 54:32, a lica sa ličnim primanjima 60 : 91. U drugim djelatnostima bilo je ukupno 240:155, odnosno u industriji i rudarstvu 2:2, u društvenoj upravi 24 : 14, y šumarstvu 3:1 i u građevinarstvu 4 :1, dok je van djelatnosti bilo 2 : 1. Dakle, industrija je kao favorit apsorbovala najveći broj lica, pa je pored smrtnosti i emigracije ona najviše smanjila broj onih koji su bili van djelatnosti.
Tip naselja.
Bajice su danas djelimično razbijena, prigradska naseobinska cjelina, čije je središte oko 3 km udaljeno od Cetinja. Za razliku od ranijih stanja, posebno onog kad je Erdeljanović mogao određenije da uoči navedene zaseoke, danas je naselje više razbacano i zahvatilo znatno veći građevinski prostor. Uslovno se jedino mogu imenovati četiri kraja Bajica, ne uzimajući ih kao izdvojene cjeline sela, Odnosno zaseoke. To su: Gornič, Suvodol i Gornje i Donje selo. Prvi je u jugoistočnom dijelu naselja, ka Bjelošima; od sredine Bajica udaljen je oko 2,5 km. Kuće su mu izvjesno razmaknute; razdaljina između njih je oko 200 m. Razbacane su, jer su, kako se ovdje kaže, pošle za zemljom; vlasnici su ih naime podigli uz imanja. Do njega vodi krak puta (1 km), koji se odvaja od ceste Cetinje – Ivanova Korita. Drugi se odvaja od ceste Cetinje –– Kotor i vodi do Suvodola, a od njega do Gorniča je pješačka staza. Suvodol se nalazi između glavnine Bajica i Gorniča.
U njemu su kuće više zbijene. Gornje i Donje selo su dva glavna dijela naselja. Gornje se pruža od crkve prema Dubravi, a Donje od crkve ka Pištetu i Cetinju. Kroz njih je 1923—1927. godine izgrađen kolski put, dug 3,5 km.
Selo je septembra 1972. godine imalo 133 kuće, od kojih su 99 prizemne, 7 pa izbi i 7 dvospratne; samo 2 su pokrivene slamom, a ostale tiglom. Sa daščanim plafonom je 4, a sa malterisanim 129. Srednja udaljenost između kuća je oko 150 m. U međuratnom periodu je prepravkom i dogradnjom na 16 kuća izgrađeno 8 soba, 14 kuhinja i 6 ostava, a u poratnom je dograđeno 118 soba, 40 kuhinja i 80 ostava. U periodu 1941—1945. spaljeno je 11 i porušene 2 kuće. U poratnom periodu iznova je izgrađeno 37, a 27 renovirano i obnovljeno na starim temeljima. Istovremeno je 11 kuća zapušteno i 5 napušteno.
U stambenom fondu sela je 1971. popisano 135 stanova sa 6.852 m2, od kojih su 78 iz prvog, 16 iz drugog, 12 iz trećeg i 27 iz četvrtog perioda; 4 stana su sa zemljanim podom, 2 sa otvorenim ognjištem i 12 bez električne instalacije. Prema vrsti cy: posebne sobe (15), jednosobni i garsonjere (68), dvosobni (41), trosobni (9) i četvoro i višesobni (2); nastanjenih stanova bilo je 125, a od ostalih 7 je bilo napušteno na duže vrijeme i 2 privremeno nastanjena; tačnije rečeno, 6 ih je korišćeno za odmor i rekreaciju, 2 za vrijeme sezonskih radova i 1 je pripadao kategoriji nastanjenih poslovnih prostorija.
Vode.
Glavna voda y Bajicama je Pištet. Nalazi se u blizini Sandinog vrha i Inogora. Ovaj izvor se akumulira u četiri vezana rezervoara, a na jednom je i slavina. Rezervoari su podignuti uoči zadnjeg rata. Pored njega y selu ima još 43 bistijerne, od kojih je prije 1918. godine izgrađeno 12, y međuratnom periodu 23 i u poratnom 8. Stara zajednička bajička bistijerna nalazi se kod doma gdje je ranije bila škola. U domu je sada bajički muzej. Do njega je, dužinom od 1,5 km, dopro cetinjski vodovod, od koga se sve više uvode česme u kuće. To su u prvom redu uradili oni koji žive pored puta Cetinje — Kotor, a koji prolazi kroz selo.
Stanovništvo.
U Bajicama su juna 1973. živjeli:
-Martinovići (121 d.),
-Borilovići (18),
-Vujovići (3),
-Nikolići (2),
-Vučinići (2) i po 1 dom:
-Abramovići, Bajovići, Bracanovići, Pavićevići, Mrvaljevići, Bećiri, Perovići, Markovići, Đurovići, Popovići i Pejovići.
Poslije 1945. godine iselila su se 54 lica, najviše u Cetinje i Beograd. U Vojvocinu je kolonizovano 15 d. sa 47 članova. Na rad u druge zemlje išla su (poglavito do prvog svjetskog rata) 42 lica, odnosno y C. Ameriku 23, u J. Ameriku 16 i u Carigrad 3.
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
Električno osvjetljenje uvedeno je 1952. gocine. U pomenuto vrijeme, kada su podaci dobijeni, mještani su imali: 34 električna šporeta, 103 frižidera, 83 televizora, 122 radio–prijemnika (37 tranzistora), 90 gramofona, zatim je 112 d. imalo kauče, 33 fotelje, 3 biblioteke (sa oko 3.400 knjiga), a isto tako 41 gusle, 31 stolovače, 23 stara kovčega za ostavu, 15 stari pribor za pečenje hljeba itd. Naselje ima dvije prodavnice i jednu kafanu.
Veliki broj ranijih pomoćnih objekata, prvenstveno onih što su bili namijenjeni stoci, rapidno se smanjio i dalje nestaje. Ranije se, u prvom redu zbog planine na Lovćenu, držala brojna sitna stoka. Sada je ona uglavnom svedena na minimum. Domaćinstva uglavnom drže po par krava, za koje je relativno veliki broj ranijih štala prepravljen. U istu svrhu najveći dio imanja je zalivađen. Drže se takođe živina i svinje. Okućnice su poglavito pod povrćem. Velike promjene ogledaju se i na dvorištima, koja su mahom izglednije ograđena i uređena. U mnogima su izgrađene ili brzo niču garaže za automobile. Nestaju vanjske higijenske prostorije, premještajući se u kuće.
Za Vajičane je planina Lovćen bila prvorazredno blago. Do zadnjeg rata je 94 d. izjavljivalo stoku na katune i tamo imalo gotovo isto toliko staja, dok ih je oko 16 davalo stoku na čuvanje. Preko zime stoka se prehranjivala u naselju, a dijelom davala na držanje nekim selima Đeklića, Bjelica i naročito Cuca. U poratnom periodu ovakvo stočarenje se naglo smanjivalo, tako da je y periodu 1945–1950. godine izjavljivalo stoku oko 40 d., 1950–1960. god. oko 20, 1960–1971. – 15; danas pak na katunima ima staje 15 d., dok 3 d. daju stoku na čuvanje.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)