Poreklo prezimena, selo Limljani (Bar)

Poreklo stanovništva sela Limljani, opština Bar – Crna Gora. Prema knjizi Dr. Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.

Položaj sela.

Pružaju se južnije i nedaleko od Virpazara, poniže i y produžetku Boljevića. Sa jugozapada graniče se Vrsutom i Pjaždolom, sa istoka, sjevera i sjeveroistoka Gorivukom, Konikom, Šogavom glavicom i Bafom, sa sjeverozapada Bujacima, dijelom Crmničkim poljem, zvanim Carine, i sa zapada Crmničkim poljem do Kape, a odatle stranom Bjeeškeze. Naselje je svojim donjim, nižim dijelom, otvoreno prema Crmničkom polju, a sa svih ostalih strana je okruženo relativno okomitim brdima i planinama. Naselje je vrlo razgranato; u osnovi se pruža uzdužnim potezom (SZ–JI) dugim oko 12 km, a širokim (I–Z) oko 1,6 km.

Atar mu zahvata površinu od oko 27 km2, a sredina sela je (gornja crkva na 250 m) na visini od 260 m. Posmatrano u globalu, prostire se na ograncima Sutormana prema Skadarskom jezeru, u slivu rijeke Limštice.

Istorijat.

Pominje se u povelji kralja Milutina 1296. godine. Dalje se zajedno sa Karučima (1420—1482) takođe pominje u vezi sa granicama imovine Vranjinskog manastira i davanjem i obavezama pojedinih sela prema njemu. U defteru iz 1521. godine zavedeno je kao selo sa 55 kuća, a Karuči (kao njegov današnji zaselak) takođe kao selo sa 46 kuća. Dvije godine kasnije defterom su popisana oba, ali prvo selo sa 37, a drugo sa 32 kuće. Bolica kaže da je u prvom bilo 46 domova i 100 vojnika, a u drugom 38 domova i 90 vojnika, Dipre, međutim, pominje samo Karuče, navodeći za njega iste podatke. Limljani su 1879 (popisanikao istoimena kapetanija) imali 139 d. sa 664 stanovnika (326 m. i 338 ž.), zatim 1883. 141 d., a 1889. 161 sa 718 stanovnika (375 m. i 343 ž; pismenih 121 m. i 3 ž.) i 1903. 159 d. U 1879. godini ovdje su živjeli – 1 d. sa 19 članova, 1 sa 17, i 1 sa 13, 1 sa 12 i 2 sa 11. Godine 1910. Erdeljanović je, zbirajući ih po bratstvima, nabrojao 154 porodice. Do 1925. godine taj broj se popeo na 180 sa 820 stanovnika. Godine 1948. međutim, iznosio je 170:657, pa nadalje, 1953 (186,:721), 1961 (178 :636) i 1971 (142 :525). Sastav domaćinstava prema broju članova u posljednja dva popisa bio je: sa 1 (43 : 31), sa 2 (29 : 27), sa  3–5 (66 : 53) i sa više od 5 (40 : 31). Ovakav sastav, posebno u zadnje dvije grupe, pouzdan je indikator povoljnog položaja i ekonomskih uslova za život u selu. Položaj mu određuju povoljne saobraćajne veze sa primorskim mjestima i Virpazarom i Titogradom, a pitomina i plodnost zemljišta znatnu agrarnu produktivnost. Otuda je u selu i relativno veliki broj starosjedjelaca (449) dok je doseljenika 76, od kojih iz vremena prije 1941. godine 29, dok su ostali kasniji doseljenici. Iz seoskih naselja iste (44) i drugih opština (27) Crne Gore doselilo se 71, a iz gradskih 5 lica. Tri osnovne starosno–polne grupe y istom periodu izgledale su ovako: prva 253:162 (ž. 112:74), druga 291:236 (ž. 169:134) i treća 102 : 121 (ž. 72 : 66). Vidi se da je treća grupa u blagoj tendenciji porasta, dok su prve dvije udpovoljnijoj proporciji nego u većini drugih sela.

Struktura stanovništva.

Prema obrazovnim obilježjima mještana, stanje je u istom periodu bilo bez škole 226 : 112 (ž. 186 : 100), sa četvorogodišnjom 256 : 138 (ž. 101 :86), sa osmogodišnjom 18 : 135 (ž. 5 :1), sa srednjom 8 : 16 (ž. 4 :4) i sa visokom školom 1 : 1, a kvalifikovanih radnika 5:7 (ž. 1 :1). Nepismenih je bilo 429:81 (ž. 123:82).

Posjedovna struktura domaćinstava tada je bila: bez zemlje (17 : 5), do 2 ha (146 126), sa 2–5 (15 :8) i sa više od 5 (3 :3). Ujedno je njihova struktura prema izvorima prihoda bila: poljoprivrednih 54:21, mješovitih 107:55 i nepoljoprivrednih 17 :68. U 1953. godini 368 aktivnih izdržavalo je 308 lica; u poljoprivredi 252 :166. Te godine je u građevinarstvu bilo uposleno 46, u saobraćaju 22, u šumarstvu 16, y upravi 10 lica itd. U zadnja dva popisa stanje u tom pogledu bilo je: aktivnih 206 : 186; u poljoprivredi 110 : 117, a izdržavanih 376 : 254; y poljoprivredi 104 :23. U drugim djelatnostima jedne i druge godine radilo je: u saobraćaju 36 :33, y građevinarstvu 22 : 10, u induStriji 5:4 itd. Dnevnih migranata je 1971. godine bilo 56.

Tip sela i stanovništvo.

Razmješteni na velikom prostoru, Limljani su sastavljeni iz tri veća zaseoka – Donji kraj, Sredina sela i Karuči. Zadnja dva imaju nizove većih i manjih kuća, koje, topografski gledano, uvažavajući y prvom redu njihovu međusobnu udaljenost i druge, naročito bratstveničke elemente, mogu biti tretirani kao, ako se tako može reći, „podza-seoci”. Idući od Virpazara, dolazi prvi zaselak Donji kraj sa 19, zatim Sredina sela sa 62 i najudaljeniji i najviše izdvojeni Karuči sa 50 kuća. U drugom zaseoku ređaju se sljedeće grupe kuća: Pejanovići (6), Božovići (9), Sredina sela y užem opsegu (30), Orašak (4), Bućer (11) i Markova njiva (2), a u trećem Kosovići (3), Dragišići (3), Sjekloće (10), Vuletići (3), Šorovići (6), Boškovići (3) i Milići (22) – odnosno ukupno 131 kuća. Najveća udaljenost kuća od sredine sela je oko 3,5 km, a srednja oko 1,4 km.

Na ovakav razmještaj naselja uticali su, koliko prirodni činioci, toliko i sukcesija doseljavanja stanovnika.,.Limljani su, naime, pored u tom pogledu poznatih naselja Vranjine i Vrake (kod Skadra) bili zbog prigraničnog poloŽaja prema Turskoj jedno od glavnih utočišta ljudi, prvenstveno iz Stare Crne Gore, koji su ovdje uskakali, izmičući od krvne osvete ili drugih nesporazuma i zavada. Ovdje su se pridošlice, držeći se starih i jakih plemenskih jezgara, (jedno od njih je ovdašnje staro bratstvo Klisići) širili i bratstvenički jačali teritorijalizujući se kao manje cjeline y okviru rastuće, opšte plemenske teritorije. Ni u jednom crnogorskom plemenu nema srazmjerno tako mnogo porodica, koje su porijeklom od uskoka i od izbjeglica ,od krvi’ .koliko u Limljanima – konstatovao je Erdeljanović! Položaj prema turskoj granici i topografske okolnosti koje su zaštitnički i objedinjavajuće djelovale, kao i težnja za širenjem teritorije, u prvom redu za dobijanje planine radi ispaše i šume, uticali su na splemenjivanje i jačanje zajedništva.

Prema našoj evidenciji (jula 1972. godine) 29 prezimena obuhvatalo je 133 d., i to:

-Špadijeri (1),

-Cakovići (1),

-Sjekloće (16),

-Krekuni (6),

-Đurovići (2),

-Andrići (2),

-Milići (12),

-Pejanovići (10),

-Kosovići (2),

-Lekići (1),

-Jovetići (2),

–Dapčevići (2),

-Đuranovići (5),

-Vukasovići (3),

-Popovići (1),

-Bokovci (3),

-Rolovići (2),

-Nikići (2),

-Dragišići (7),

-Vuletići (6),

-Šolovići (4),

-Vuksanovići (1) i:

-Boškovići (3).

Osim njih y selo povremeno dolazi 40 d., od kojih samo iz Bara 27, a iz Titograda 12. Limljani su y prvom balkanskom ratu učestvovali sa 150 pušaka (samo iz Karuča 50), a u strane zemlje (najviše y Ameriku) na rad išlo ih je oko 45 (iz Karuča oko 20).

U zadnje tri decenije mještani ovog sela podigli su u okolnim gradskim naseljima 25 kuća, od kojih samo Milići (u Baru) 11. U samom selu zapušteno je 12, a iznova podignute ili obnovljene 22 kuće. Od svih kuća 72 su prizemne, 54 na izbi i 5 dvospratnih. Sve su pod tiglom; sa daščanim plafonom je 76, a sa malterisanim 55. U međuratnom periodu u 10 kuća napravljeno je 8 soba i 8 kuhinja, a u poratnom u 16 kuća 18 soba i 6 kuhinja. U selu ima velikih, doziđivanih kuća, u kojima stanuje po nekoliko domaćinstava. Kao takva tipična je kuća Vuletića, duga oko 30 m. stambeni fond y selu popisan je 1971. kao 141 stan sa 5.651 m2. Prema starosti su: 83 iz prvog, 36 iz drugog, 12 iz trećeg i 10 iz četvrtog perioda. Samo jedan je sa zemljanim padom, 21 sa otvorenim ognjištem, 3 sa električnim instalacijama i vodovodom, 112 samo sa električnim instalacijama i 26 bez tih instalacija. Prema vrsti su 80 jednosobnih i garsonjera, 30 dvosobnih, 19 posebnih soba, 9 trosobnih i 3 sa 4 i više soba. Od njih je u 1971. godini bilo nastanjeno 129, i to samo sa po jednim domaćinstvom.

Vode.

Za okvire Stare Crne Gore, Limljani su sinonim bogatstva vodom. Iz okolnih planina stiču se prvoklasne izvorske vode. Počev od Sutormana ređaju se: Đolaza, Baša, Dobra voda, Tri Krune, Markov studenac, Zimis, Perova voda, ‘Bereteš, Đulman, Jova Milova voda, Zana, Vilina vola, Vuksanova voda, Somićica, Karučki studenac, Gurtulica, Grđen, Markova voda, Jauza, Fišta, Drenjina, Klisimon, Batačka voda, Babina voda, Petrovića studenac, Pejanovića studenac, Đuranovica, Vodica, Vrelo, Jagovići, Bukovac, Burdić, Kaba, Rakita, Nova veda, Grkovica, Orašak, Kapa (najveći izvor ispod Sozine), Psar (veliki izvor), Zazov krš i (možda) drugi. Tekućice su: Markov potok, Dubravski potok i potok od Bukovca. Svi se oni slivaju i formiraju rječicu Limšticu, koja sa velikim izvorom Kapa obrazuje rijeku Crmnicu.

Na svim tim tekućicama bilo je 14 mlinova, sa 14 vitlova i 1 valjaonica. Vlasnici mlinova bili su stajnici kao u Godinju; 4 su bila u ličnom vlasništvu. Većinom su radili do prvog svjetskog rata, a u međuratnom periodu samo 6; Ovoliko bogatstvo vodama samo se djelimično koristilo za navodnjavanje, a tek u novije vrijeme, iako veoma sporo, počinje da se ličnim inicijativama koristi za higijenske svrhe u kućama.

Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.

Činjenica je, međutim, da one, tako raspoređene, predstavljaju glavnu i solidnu osnovu za brže i savremenije urbanizovanje i ovog i drugih okolnih sela. Prva dva dijela sela uvela su elektriku 1963. godine a treći 1970. Od tada su pribavljena 23 električna šporeta, 30 frižidera, 34 televizora, 78 radio–prijemnika, (35 tranzistora) i 52 gramofona. Od novijeg namještaja u 80 stanova kupljeni su kauči, u 116 postelje, y 14 fotelje, y 108 nove stolice itd.; 15 domaćinstava raspolaže sa oko 1.200 knjiga.

Prva dva dijela sela prirodno su mnogo više upućena na zemljoradnju (obodom su Crmničkog polja), nego treći dio, koji izvjesno ima planinski karakter i veći interes za stočarstvo. Zato se i u prva dva više gajila krupna, a u trećem sitna stoka. Istina, i jedan i drugi su se naročito zanimali vinogradarstvom. Za jedno i drugo i ostale potrebe ovdašnjih, relativno bogatih domova, bili su neophodni brojni pomoćni objekti, dvorišta i za opšte svrhe, često velike tarace na kućama. Do potkraj prošlog vijeka najveći broj kuća je i za stoku i za ostavu koristio donji sprat, koji je kod nekih bio izgrađen na voltovima. Kasnije, naročito do prvog svjetskog rata, kada se više vodilo računa o izgledu i higijenskom uređaju kuće, sve više su pocizane štale i drugi manji objekti za svinje, živinu, ostavu i sl. Bez pomoćnih objekata nije bilo ni jedne kuće (uključujući izbe); isto tako ni bez dvorišta, a rijetko i bez tarace. U tom pogledu ni sada stanje nije mnogo drukčije. Izuzetak su samo novopodignute, savremenije kuće, na kojima su manje ali izglednije tarace i oko kojih su i uređenija dvorišta.

Pored pomenutih činilaca na noviji razvoj sela bile su od velikog uticaja saobraćajnice, pomenuta uskotračna željeznička pruga, koja je ovdje imala stanicu, i makadamski put od Virpazara do Bara.

Naročito su primorska, a i unutrašnja nedaleka središta pozitivno uticala na kulturu stanovanja kojom se crmnička sela u odnosu na neke druge krajeve Stare Crne Gore odlikuju. Tome je mnogo doprinijela i relativno velika emigracija stanovništva iz ovih krajeva u druge zemlje. Susret sa svijetom otvarao je i širio povratnicama kulturne vidike koje su prenosili u svoj zavičaj. Mukotrpna stranstvovanja bogatila su se saznanjima o mogućnostima urednijeg i racionalnijeg življenja. Prenošena ovdje, ona su, doduše sporo, utirala put većem smislu za organizaciju i većoj privrženosti radu. Ona su ekonomski jačala mnoga domaćinstva ali su c druge strane i bila klica za jenjavanje seoske solidarnosti, koja se postepeno sve više svodila na tradicionalne, mahom vjersko-običajne forme. Individualna preduzimljivost i trgovina rastakala je ranije elemente šireg zajedništva, ističući porodičnu moć bogaćenja. A velike porodice sa 10—15 članova nijesu bile rijetke. Iz njih se obrazovao i prvi, mada malobrojni sloj inteligencije, koji je, ma gdje da je bio angažovan, „pupčanom vrpcom” bio vezan za staro ognjište. Ovaj proces se naglo pojačao poslije balkanskih i prvog svjetskog rata, odnosno poslije vremena u kome je za psiho–mentalnu atmosferu Crmnice bila aktuelna lozinka iz novih kola knjaza Nikole – „jedna puška s Bjelasice, sve nas može okupati”. Počelo je, naime, sve jače prodiranje robno-novčanih odnosa, a samim tim i drugačija međusobica.

Do tada, pak, zajedništvo je bilo naglašeno. Ispoljavalo se u mnogim vidovima seoskog života. Među njima je svakako glavni bio vezan za „planinu“, a zatim za mobe, ispomaganja nemoćnima i inokosnima, za skupni rad pri branju ruja, pelima, valjanju sukna, gorenju krečana, sječi šume i lista za stočnu hranu i sl. oličavalo se y kmetu, koji je štitio utvrđene regule i opšte interese sela. U ime njih je imao pravo da ma kojeg mještanina kazni i globi. Bilo je to vrijeme kada su domaćinstva imala i po 100 grla sitne stoke i do 5 hiljada čokota loze. Na glavnoj slavi Ivanjdanu (16. oktobra), kada sve prispije i „svega“ ima, najpotpunije su se manifestovali unutrašnji život i „kolektivni“ mentalitet seoske zajednice.

Limljanska planina se klinovito pruža između Sozine i Tvrdoča, Grada i Lonca do Šestanskih Čukurela, pa granicom Pepića prema Boljevićima, preko Tdafe, potoka Pelinova i vrha Goriuka. Zavlači se, naime, između boljevičke i godinjske planine i dosta teško je prohodna. Prije 1941. godine 42 d. su izjavljivala stoku na planinu, 32 su tamo imala staje ili kuće, a 4 su drugima davala stoku na čuvanje. Preko zime, pak, manji broj domova izgonio je stoku u primorje, najviše u Spič. Poslije rata korišćenje planine se smanjilo i do danas gotovo nestalo. Do 1953. godine za ispašu je koristilo 18, pa dalje do 1960. godine 10, do 1971. g. 7 i najzad 2 d. Staje ili kuće danas tamo ima samo desetak vlasnika. Planina je u svom obradivom dijelu isparcelisana (po zaravnima, uvalama i dolinama) na privatne posjede, a ispaša se manje-više, za razliku od šume, zajednički koristila.

IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.