Poreklo stanovništva varoši Rožaje, opština Rožaje – Crna Gora. Prema knjizi dr. Milisava D. Lutovca „Rožaje i Štavica – antropogeografska ispitavanja“ u izdanju Srpskog etnografskog zbornika, Beograd 1960. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Položaj varoši.
Ovo naselje, po kome je i cela oblast dobila današnje ime, leži u terminalnom ledničkom basenu s obe strane Ibra. Položaj Rožaja je određen plastikom zemljišta i komunikacionim linijama. Od značaja su dva prevoja: Turjak preko koga vodi put iz Limske u Ibarsku dolinu, i Kula na Žljebu, kojom se prelazi iz gornjeg Ibra u Metohiju.
Postanak varoši i istorijat.
Na mestu gde sa tih prevoja silaze putevi u dolinu Ibra osnovano je Rožaje. Sa ovim putevima u Rožaju se ukrštaju putevi koji vode od Novog Pazara i sa Kosova uz dolinu Ibra i dalje preko prevoja na Cmiljsvini za Skadar. Zbog ovakvog položaja, koji je imao strategijski značaj, ovde je osnovano naselje vrlo rano.
Hamer kaže da je Duče–paša, kad je ugušio pobunu u ovom kraju, 1638 godine, naredio da se obnovi porušeno utvrđenje Rožaje i u njemu uspostavi vojnička posada. Osim toga on je na susednom brdu Izlit podigao stražaru iz koje gu kontrolisani putevi i prolazi od pljačkaša Klimepata.Ostaci ove stražare vide se na Gradini više Ganića kuća između klisura Ibra i Grahovke Rijeke.
U toku XVIII veka Rožaje je još nekoliko puta rušeno te je ostalo kao malo naselje.
Ami Bue u svome putopisu iz 1837 god. kaže da Rožaje ima oko 60 kuća, džamiju, hanove i tvrđavu u ruševinama. Podignuto na raskrsnici važnih puteva, Rožaje nije bilo samo saobraćajna stanica nego i upravni centar trgoviške kaze koja je ranije obuhvatala, sem Rožaja i Štavice, još i Gornji Bihor, Psšter i jedan deo novopazarske okoline. Uz to je bilo sedište bogatih aga koji su imali znatne posede i van ove oblasti i bavili se stočnom trgovinom.
Pred Balkanski rat 1912 godine u rožajskoj čaršiji je bilo oko 40 trgovačkih i zanatskih radnji. Ali od tada Rožaje počinje naglo opadati. Tome su uzroci, na prvom mestu, političke promene, opadanje stočarstva i stočarske trgovine, siromašenje aga koji su bili nosioci trgovine. Sem toga, Rožaje nije više upravni centar veće oblasti. Sve ove promene brzo su se osetila i na varoši. Trgovačke magaze su prazne, neki dućani zatvoreni, mnoge kuće oronule i porušene.
Ali, posle 1945. godine Rožaje počinje ošaljavati. Na to utiče veći razvitak šumske industrije. Umesto ranije male pilane podignuta je velika strugara u kojoj je zaposleno oko 500 radnika.
Razvitak i tip varošice Rožaje zavisio je od istorisko–društvenih prilika. Naselje se razvijalo oko dva mala utvrđenja koja su služila za obezbeđenje puteva. Starije utvrđenje, koje se sastojalo iz kule i nekoliko manjih zgrada opasani dosta visokim zidom, bilo je na terasi između Ibra i Lomničke Reke. Na mestu tih razvalina podignute su posle oslobođenja 1912 g. škola i crkva koju su fašisti srušili u toku Drugog svetskog rata. Sada je tu zgrada osmogodišnje škole. Oko toga utvrđenja izgrađena je čaršija koja je imala oko 30 dućana i magaza. Tu je sultan podigao i prvu džamiju.
Drugi mlađi deo Rožaja razvijao se ispod utvrđenja na Kliku, oko stare Ganića kule „podignute dve godine pre Karađorđevog ustanka“. Sa namnožavanjem stanovništva naselje se širilo pored Ibra i Lomničke Reke dok se nisu mahale skoro spojile. Na ovakav pravac širenja upućivala je i plastika zemljišta i komunikacije. U istom smislu pružaju se ulice odnosno sokaci kaldrmisani krupnim rečnim oblucima.
Tip varoši.
Rožaje ima muslimansko–orijentalne odlike. Deli se na četiri mahale: Kučansku, dve klimentanske (Zejnelagića i Kurtagića) i Cigansku. U mahalama kuće su često razbacane bez reda i opasane ogradama od prošća. U sredini mahale su dve čaršije, Klimentanska i Kučanska, sa posebnim džamijama u sredini. Ovakva podela čaršija, mahale i džamija posledica je plemenskog života. Svako pleme je htelo da ima svoju čaršiju, utvđenje i džamiju, jer su odnosi između njih bili takvi da pojedini ljudi čitavog veka nisu smeli preći iz mahale jednog u mahalu drugog plemena.
Stari oblik Rožaja sada se postepeno menja. Duž glavnog puta na desnoj strani Ibra podižu se nove kuće od kamena i cigle pokrivene crepom. Novi hotel, narodni magacin, Radnički dom, škola i neke druge zgrade izdvajaju se po lepoti među polurazrušenim i oronulim brvnarama i čatmarama pokrivenim šindrom.
Poreklo stanovništva.
Stanovništvo se smenilo pre dva veka. Današnjim Srbima muslimanske vere prethodili su pravoslavni Srbi koji su iseljeni. Ostatak tog starog srpskog stanovništva jeste crkvica u Suvom Polju gde je po predanju ranije bio glavni deo Rožaje. Kada je 1925 godine izvršeno otkopavanje, ispod gomile kamenja su se pojavili zidovi crkve u visini jedan i po metara. Crkva je zidana od tesanog kamena i sige, prostrana je 5 h 12 metara i sastoji se iz tri dela: oltara, srednjeg dela i priprate; bila je lepo živopisana. Još 1926 godine zatekao sam freske na zidovima, koje su sada pod uticajem vremena uglavnom nestale. Prilikom otkopavanja u ruševinama su nađeni mali crkveni sasudi i razni novci. Kolika je šteta što je to otkopavanje vršila samovoljna nestručna ruka.
Sudeći po položaju, prostranstvu i freskama, ova je crkva imala veći značaj. Služila je Rožaju i obližnjim naseljima. Ne zna se ko ju je podigao, kome je bila posvećena i kad je srušena.
Pored crkvine se vide temelji dveju crkvenih agradica i prostrano groblja Drugo, „kaursko groblje“ je u Rožaju, gde je sahranjen Ilija-Alija, jedan od predaka rožajskih Kuča.
Preci današnjeg stanovništva doseljeni su u toku poslednja tri veka. Najstarija bratstva su:
-Dazdarevići koji su bili dizdari rožajskog gradića, a starinom su iz Rasova (Bihor); vode poreklo od poislamljene srpske vlastele, kao i njihovi rođaci:
-Begovići koji i sada žive y Rasovu. Uz ove se kao najstarije stanovništvo pominju još i:
-Efendići od kojih je ostalo veliko groblje. Dazdareviće su napali Klimente:
-Nokići (12 k.) i proterali ih u Godovo (Štavnca).
U narodu se kaže da se zbog toga Nokići nisu namnožavali. Posle ponovnog uspostavljanja turske vlasti u gradu, pridolazili su i drugi doseljenici na Klimenata i Kuča, koji su tu primili islam i dobijali agaluke u okolini. U početku XVIII veka doseljeni su gotovo svi današnji glavni rodovi u Rožaju: -Kuči,
-Zajnelagići i:
– Kurtagići.
Kuči u varošici Rožaju dele se na:
-Fetahagiće (22 k.),
-Bećiragiće (10 k.),
-Ganijiće (6 k.),
-Kardoviće (12 k.),
-Čolakoviće (6 k.), i.
-Hadžića (7 kuća). Iz Kuča se najpre doselio Ilija, sa dva brata, koji su posle prelaska na islam dobili imena: Alija, Uso i Ramo. Ilija–Alija, čiji grob i danas postoji u kučanskom groblju, imao je tri sina: Fetaha, Ganiju i Bećira od kojih su rožajski Fetahovići, Ganijići i Bećiragići. Od doseljenja broje osam pojaseva: Ilija–Alija, Fetah-aga, Mustin-aga, Murat–aga, Hadži Arslan—aga, Zejnel–aga, Mustaf–aga i Salih. Od dva druga brata Ilijina, Usa i Rama, potiču Usovići y Koljenu i Bačevcu i Ramovići u Lučici. Kažu da je Rato za zasluge dobio agaluk i prodao ga svome bratu Aliji.
Drugo bratstvo:
-Kanberagići (Kardovići i Hadžijići) potiče od sinovca ili bližnjeg rođaka Alijina koji je „došao iz Brda“.
Rožajski Kuči brzo su se osnažili i potisli sa vlasti Nokiće i Kurtagiće. Iz njihove su sredine ugledne ličnosti u turskoj upravnoj službi, Ganići: Murat–aga, Hamid–beg (kajmakami) i Hamet–efendija (poslanik u turskom parlamentu 1910 godine)!
-Kurtagići (Agovići, Ćatovići, Nuhagići i Ademagići) (25 k.) poreklom su Klimente iz Selca. Njihov predak, Jusuf—aga, pošto je primio islam, bio je u turskoj vojsci u kojoj je zbog zasluga dobio agaluk, najpre u Banjoj Luci, a posle ovde. Pomoću Nokića oni su proterali Dazdareviće i proširili posed. Od Kurt–age broje osam pojaseva (Kurtaga, Nuaga, Etemaga, Nuaga, Bilal, Zuko, Uzejir, Šaćir.
-Zejnelagići (Zejnelagići, Sutovići, Agići, Hasanagići) (27 k.) kažu da je njihov predak Zek–Leka iz Selca. Došla su tri brata. Jedan se nastanio u gradu Rožaju, drugi u Lovnici, a treći u Detanu (Štapica). Kažu da im je Fetaga iz Pazara izradio ferman na agaluk zbog nekih zasluga.
Zasebnu etničku grupu sačinjavaju Cigani-kovači, koji su grupisani u jednoj mahali. Oni nisu istog porekla. Najranije su došli:
-Ikovići (4 k.) i njihovi:
-Ukovići (7 k.) koji kažu da su najstariji stanovnici Rožaja. Isto to tvrde za sebe:
-Salovaća (4 k.) i:
-Bajrovići (6 k.), njihov je predak došao iz Nikšića.
-Mujkovići (5 k.) Doselili su se iz Gusinja pre 100 godina.
-Đerekarci (3 i.); njihov predak je došao na sela Đerekara (Pešter).
-Ćorovići (1 k.); otac se Doselio iz Dubova (Bihor).
Rožaju pripadaju dva obližnja mala naselja, Šusteri i Bandžovo Brdo.
U Šusterima, zaseoku na maloj površi između Grahovače, Comničke Reke i Ibra, odmah iznad Rožaja, žive:
-Radenovići (4 k.), doseljeni pre četiri pojasa iz okoline Plava; tu ih je nastanio na zemlju Zelulaga Fetahović. Rođaci su im Aleksići u Kočarniku (Štavica).
-Kurpejovići (1 k.) doseljeni su iz obližnjeg sela Sređana.
-Mečke (Kuči) (1 k.) prešli su iz Kuča.
-Dacići (1 k.) došli su iz sela Dacića.
Bandžovo Brdo je prostrano bilo između Ibra i Crnje sastavljeno od morenskog materijala. U njemu žive:
-Luboderi (5 k.) čiji je predak pre 200 godina pobegao iz Dapsića (okolina Ivangrada) i ovde primio islam. Rođaci su im pravoslavni Bućkovići u Dapsiću koji su starinom iz Drobnjaka;
-Bandžovići (5 k.) doseljeni su iz Bihora.
IZVOR: Prema knjizi dr. Milisava D. Lutovca „Rožaje i Štavica – antropogeografska ispitavanja“ u izdanju Srpskog etnografskog zbornika, Beograd 1960. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)