Fenomen pseudo-identiteta na primeru koruških Vindiša (Windisch)

Pojava regionalnih pseudoidentiteta nije poseban novitet. Ovaj socijalni kompleks nastaje pre svega na području susreta dve ili više suprostavljenih kultura. Izraz vindiš, koji srećemo u austrijskoj pokrajini Koruška, vodi poreklo od reči Vend (Wenden), kojom je u nemačkom jeziku označavano praktično svo slovensko stanovništvo koje je bilo u kontaktu sa nemačkim stanovništvom. Tako je ovaj izraz obuhvatao slovensko stanovništvo od reke Elbe na severu do istočnih Alpa na jugu ali i Slovene severno od Dunava na prostoru današnje Češke i Slovačke, a u opštem nemačkom govoru koristio se kao izraza za slovensko stanovništvo sve do 19-og veka. Tako npr. primetno je da nemačke (austrijske) hronike u Štajerskoj i Gradišću razlikuju „Vindiše“ (Slovence) od novopridošlog hrvatskog stanovništva iz Slavonije.

Do najvećeg kontakta slovenskog i germanskog stanovništva došlo je na severu Nemačke gde se razvijala država Lužičkih Srba (Sorben), kao i na jugu na prostoru današnjih pokrajina Koruške i Štajerske. Pre dolaska Slovena na ovo područje, ovde se postojala rimska provincija Norikum, koja je organizovana po ugledu na ostale rimske provincije ali je ovde vodeću reč vodila keltska elita. Svojim dolaskom Sloveni potiskuju romanizovane Kelte (Norikijce) i stvaraju državu Karantaniju, koja je obuhvatala delove današe severne Hrvatske, Slovenije, kao i veći deo Austrije. Dolaskom germanskog plemena Bajuvara na ove prostore, dolazi i do prvih mešanja slovenskog i germanskog stanovništva, što će sa sobom doneti razvoj jedne u svakom pogledu izuzetno zanimljive regije, ali i obilje međuetničkog konflikta.

Očigledno su u srednjem veku  ove dve zajednice živele jedna pored druge bez većih problema o čemu govori i rasprostranjenost slovenskog stanovništva širom teritorije današnje Austrije, kao i brojni toponimi koji su preostali do danas, a koji su služili za raspoznavanje u odnosu na nemačko stanovništvo. Tako npr. u 9. veku Južni Sloveni osnovaju najsevernije južnoslovensko naselje Vindišgarsten (Windischgarsten), koje postoji i danas u gornjoaustrijskim Alpama. U periodu austrijske Habzburške monarhije, koja je predstvaljala pre svega jednu državnu zajednicu mnogih različitih naroda, uređenje je bilo takvo da nekih većih konflikata između ove dve zajednice nije moglo ni biti. Ipak razvojem nacionalnih ideja, kako kod Nemaca, tako i kod Slovena, dolazi do zaoštravanja odnosa. To posebno oseća ono manjinsko stanovništvo koje se našlo u okruženju većinskog stanovništva druge etničke skupine. Postoji puno dokaza o sloveniziranju Nemaca na teritoriji današnje Slovenije, ali takođe i o germanizaciji Slovena na teritoriji današnje Austrije.

Poraz Centralnih sila u Prvom svetskom ratu doveo je do raspada Austrougarske monarhije, ali i do ulaska srpsko-slovenačke vojske u određene delove austrijske Koruške. Opšti haos u Beču i odsustvo svakog reda, dovelo je do toga da su nemački Korušani samoinicijativno organizovali oružani otpor i odlučno se suprostavili srpsko-slovenačkoj vojsci u Koruškoj, od čega je vremenom kroz narodno predanje stvoren jedan pravi mit koji je uglavnom izašao iz okvira realnih dešavanja. Intervencijom sila Antante dogovoreno je primirje i narodni plebiscit u određenim zonoma Koruške, kojim su sami žitelji trebali da odluče da li žele da žive u novostvorenoj Republici Austriji ili Kraljevini SHS. U ovim zonama većinsko stanovništvo je bilo slovenačko, ali je ipak i pored toga većina odlučila da ostane da živi u Austriji. Ova odluka je dovela do toga da se u samoj slovenačkoj zajednici u Koruškoj pojavila podela u smislu da je jedan deo slovenačke zajednice, koji se zalagao za priključenje Kraljevini SHS (tj. Sloveniji), smatrao drugi (manji) deo slovenačke zajednice, koji je želeo da ostane u sastavu Austrije, ponemčenim.

Takođe odnosi sa nemačkom zajednicom više nisu bili tako skladni, jer su Nemci smatrali Slovence za moguću „petu kolonu“. Nakon „Anšlusa“ 1938. dolazi do još većih problema za koruške Slovence.„Kärntner Heimatdienst“, organizacija koja je najviše doprinela očuvanju današnje Koruške u sastavu Austrije, u periodu između dva rata primila je u svoje redove ogroman broj pripadnika NSDAP-a. Nakon što Hilerove trupe ulaze u Austriju određeni broj nemačkih Korušana smatra da je to konačna prilika da se razračunaju sa slovenskom manjinom. Čitavu stvar pogoršavale su i aktivnosti koruških partizana, koji tokom i neposredno posle rata na nemačke represalije prema slovenačkog stanovništvu (uglavnom se radilo o proterivanju stanovništva) odgovaraju noćnim akcijama, neretko i likvidacijama Nemaca. Nakon poraza Nemačke, Austriju okupiraju Saveznici i dele je u četiri zone. Koruška dopada pod britansku upravu. U ovom periodu mnoge slovenačke porodice se vraćaju na svoja ognjišta, ali podela i mržnja između slovenačke i nemačke zajednice postala je nikada veća. Nakon što je austrijska vlada 1955. sa okupacionom upravom potpisala ugovor o državnosti, Republika Austrija je konačno dobila puni suverenitet, ali i preuzela obavezu da reši pitanje nacionalnih manjina. Ovim ugovorom nacionalne manjine dobijaju pravo na jezik, škole na maternjem jeziku, radio-program na maternjem jeziku, kao i na table sa nazivima mesta i ulica na maternjem jeziku ukoliko je bar 17,5% stanovništva manjinskog porekla. Dok je većina ovih mera sprovedena bez problema, pitanje dvojezičnih tabli dovelo je do velikog konflikta 1972. u kome je nemačko stanovništvo u jednom jurišu porušilo dvojezične table. Ovaj problem u Austriji je rešen tek 2011. godine. Posleratne godine bile su problematične za slovenačku zajednicu pre svega jer je posmatrana kao produžena ruka Titove komunističke Jugoslavije u Koruškoj.

Sve ovo navedeno dovelo je do toga da je u samoj slovenačkoj zajednici došlo do raslojavanja. Izloženi velikom uticaju nemačke kulture u Koruškoj stvoren je pseudo-identit „vindiš“. Sama reč ne predstavlja imenicu, već atribut i označava osobu koja se koristi „vindiš-jezikom“, koji je naučno gledano dijalekt slovenačkog sa ogromnim brojem germanizama. „Vindiš“ je za osobe koje osećaju pripadnost ovoj grupi pre svega odbrambeni mehanizam da bi se razlikovali od onih osoba koje se izražavaju kao koruški Slovenci ili bolje rečeno da ne bi bili svrstani u slovenačku nacionalnu skupinu. Kao zvanična oznaka jednog jezika „vindiš“ je uveden 1939. od strane nacista sa ciljem da se na taj način ozvaniči „vindiš-teorija“ koruškog istoričara Martina Vutea po kojoj u koruškoj žive tri etničke skupine: Nemci, Slovenci i Vindiši. Po ovoj u potpunosti nenaučnoj teoriji Vindiši (Nemčurji) su u etničkom smislu slovenačkog porekla ali su u svojim običajima, tradiciji  i kulturi bliži koruškim Nemcima, nego koruškim Slovencima.  Podržana od strane tadašnje države ova pseudo-teorija dobila je prilično na značaju među nemačkim koruškim stanovništvom koje je između etiničkog pojma Koruški Nemac i Vindiš stavila znak jednakosti. Uistinu, osobe koje se izražavaju kao „vindiš“ sebe vide kao deo nemačkog sub-etnosa, koji živi isključivo na području Koruške. Pojava ovakvih pseudo-identiteta nije novitet.

Kao dobar primer može da se uzme i regija Žumberak u Hrvatskoj. U ovoj regiji je usled istorijskog razvoja i uticaja religije došlo do formiranja jedne vrste posebnog hrvatskog sub-identiteta. Žumberčani su svesni da nisu isto što i ostali Hrvati, te da imaju srpske („vlaške“) korene ali veći deo Žumberčana sebe vide isključivo kao deo zasebnog hrvatskog identiteta koji postoji samo u Žumberku. Blažu formu ovakvih razlika možemo pronaći i među Lužičkim Srbima, gde se Donjolužičani nazivaju Vendima, dok Gornjolužičane nazivaju isključivo Sorbima, naglašavajući time razliku između ove dve grupacije, koje zajedno čine lužičko-srpsku nacionalnu zajednicu.

U skladu sa gore navedenim, pojam „vindiš“ predstavlja pre svega produkt vekovnog uticaja većinske nemačke zajednice na slovenačku manjinu, kao i političkih pritisaka koji su u početku doveli do prilagođavanja Slovenaca na većinsku nemačku okolinu, a kasnije i do potpune kulturološke identifikacije sa istom. Za većinu koruških Slovenaca pojam „vindiš“ predstavlja uvredljiv pežorativni izraz, ali jedna manja grupa (po poslednjem popisu iz 2001. nešto preko 500 osoba) doživljava ovaj izraz kao osnovu svog etničkog germanofilskog identita. Iako se u klasičnom etničkom smislu „vindiš“ može slobodno okarakterisati kao pseudo-identitet, kao i u slučaju drugih ovakvih pseudo-etničkih grupa, niko ne bi trebao i smeo da im dovede njihov identitet u pitanje jer je u pitanju kulturološka identifikacija koja je čvrsto usađena u svako ljudsko biće i bilo kakav pokušaj poricanja i negacije iste predstavlja produbljivanje konflikta i međuetničkog nerazumevanja.