Poreklo stanovništva u selu Mosna, opština Majdanpek, prema studiji “Mosna”, Mirka R. Bajraktarovića, objavljenoj u Zborniku radova Etnografskog instituta 1976. Priredio saradnik portala Poreklo Slobodan Zrnić.
Selo Mosna nalazi se na desnoj strani Porečke reke (na utoku Mosnjanskog potoka u tu reku), na 2,5 km uzvodno od njenog ušća u Dunav. Udaljeno je 8 km od Donjeg Milanovca. Staro je oko 250 godina. Na vreme Turaka kao da podsećaju toponimi u okviru sela ― Begova i Begluka, a na dalju starinu kao da nema uspomena. Zbijeni deo Mosne, godine 1963, imao je 110 kuća. Ostalih 130 seoskih kuća razasuto je po salašima prostranog brdovitog i zatalasanog seoskog atara. Kroz „selo”, to jest zbijeni deo Mosne, prolazi kolski put koji povezuje Donji Milanovac i Negotin. Tu su i škola i crkva. Na periferiji sela, nedaleko od Porečke reke, nalazi se i seosko groblje.
Četrdeset i dva domaćinsta imaju u Selu kuću, a negde dalje, na imanju, i „salaš”. Takva domaćinstva ponekad žive predvojeno: u Selu i na salašu. Međutim, sve stambene zgrade, bilo one u Selu ili na imanju (salaš) „numerisane” su, stoga se i javlja prividno veći broj domaćinstava nego što ih stvarno ima u selu. Za prelazak preko reke, do imanja i salaša, postoje tri žičana mosta.
Razvitak naselja. Mosna je početkom XVIII stoleća imala 10 kuća; tada se prvi put i pominje. Naime, prva pisana vest o ovome selu, koliko je nama poznato, javlja se 1723 ―1735. godine. Tada je pomenuta kao seoce parohije Poreč (D. Ruvarac, Mitropolija beogradska oko 1735. Spomenik SKA 42, Beograd 1900, 128, 152). Pa i krajem toga stoleća (1783) u izveštajima austrijskog uhode F. Pokornog, Mosna je imala 10 hrišćanskih porodica (čije su kuće bile, izveštač ističe od šiblja napravljene i zemljom oblepljene) (D. Pantelić, Vojno-geografski opis Srbije pred Kočinu krajinu od 1783 ― 1784, Spomenik SKA 82, Beograd 1936, 27. Videti i Glas SKA 103, Beograd 1933, 133).
Godine 1828. Mosna je brojila 47 kuća, godine 1900. bilo ih je 111, sa 559 stanovnika.; godine 1910. evidentirano je 130 kuća sa 641 stanovnikom; 1921, bilo ih je 134, sa 565 stanovnika; 1931. 173 kuće sa 747 stanovnika; popisom 1948. obuhvaćeno je 206 i 923 stanovnika; 1953. 216 kuća i 916 stanovnika i 1961. godine 240 kuća sa 1027 stanovnika.
Od godine 1888. selo ima i osnovnu školu. Posle drugog svetskog rata, do 1956, bila je to šestogodišnja, a sada je opet četvorogodišnja škola (oko 80 učenika). Ima i pripremno odeljenje (25 učenika). Od godine 1901. selo ima i crkvicu (koja je jedno vreme koristila i stanovnicima Golubinja, Miroča i Toponice). U selu postoje i dve kafane, dve prodavnice i tri kovačke radnje.
Stanovnici ovoga naselja kažu da ime njihova sela dolazi po nekom mostu. Za prelazak s jedne strane Porečke reke na drugu svagda je bilo potrebe. Ali, po kadašnjem i kojem mostu je ovo ime dato, teško je reći. Mada narod često ima svoja posebna etimologisanja u tumačenju pojedinih reči, u ovom slučaju, čini se da ima prava.
Stanovništvo Mosne je vlaškog govornog jezika, koje se iskazuje za Srbe. Jedina dva stanovnika sela, kojima je srpski maternji jezik, jesu Ljubisav Dragojević, rodom iz Štubika i Milutin Branković, rodom iz Svrljiga. To su već stari ljudi, a svojevremeno su u ovo selo došli kao domazeti. U Mosni ima i šest porodica Roma. Pripadaju takozvanim „vlaškim” Romima jer im je maternji govor vlaški.
Najstarija porodica u selu je, kako nedovoljno očuvana tradicija kazuje, Balaćoni, koji su doseljeni pre 4―5 generacija iz mesta Balaća, u Rumuniji. Posle njih su doseljeni Bardakići, Milosavljevići, Poljakovići, Simeonovići, (za ove se kazuje da su iz Berezaske u Rumuniji). Ove porodice su najbrojnije pa se verovatno zato i misli da su one najpre došle. Da je ovo stanovništvo doseljeno iz Vlaške potvrđuju i ova prezimena: Barbulovići, Mikulovići, Caranovići, Niculovići, Žurževići, Lapadatovići. Neka vlaška prezimena vremenom su posrbljena. Tako su od Balaćona delom nastali Nikolići. Đorđevići su se ranije prezivali Paursu. Braća Svetozar i Živojin svoju genealogiju danas ovako kazuju: otac im je bio Traila, ded Marko, praded Đorđe, prapraded Ilija i čukundeda Pavle. Misle da je Pavle bio sin Ursulov pa da je zato i dobio prezime Paursu. Petar Nikolić, kafeđija iz Bosne, ovako navodi svoje pretke: otac mu je Stanimir, ded Petar, praded Nikola, a prapraded Jon čiji se otac opet zvao Nikola. Pored Nikolića, od Balaćona su nastali i Petrovići i Simonovići. Paunovići su se ranije prezivali Paljaconi. Trailovići su bili Bužoronji. Neke porodice su ovde doseljene iz susednih sela. Tako, na primer, Jovanovići su došli iz Korbova, a Barbulovići iz Plavne.
Zanimljivo je da Poljakovići, koji slave sv. Petku, vezuju svoju starinu za Poljsku. Ili je ovo prezime dobijeno po tome što je neki od njihovih predaka bio Poljak? Reljići (sv. Arhanđeo), koje su ranije nazivali „Arnautima”, kazuju da su im preci došli od Prizrena. I inače su ranije po Srbiji doseljenike iz pravca Arbanije ( „Arnautluka” ) nazivali Arnautima.
U novije vreme nije bilo primetnog ni doseljavanja niti odseljavanja, osim po kojeg domazeta koji je nastanjen u selu ili odseljen iz njega. Tako je uglavnom bilo sve do konačne odluke o građenju HE „Đerdap”, zapravo do njene intenzivne izgradnje.
Kao i u susednim selima Ključa i uopšte severoistočne Srbije, i u Mosni se govori vlaškim jezikom. Među starijim ženama postoji znatan broj onih koji ne znaju srpski. Da bi lakše pratila nastavu u školi (koja se obavlja na srpskohrvatskom jeziku), dece prve godine pohađaju takozvani „pripremni” razred. Poznato je da u vlaškom govoru ima znatan broj slovenskih reči. Na primer, za šamiju kažu krpa, za kecelju ― opreg, za sito ― s’ta, za cepanicu ― capljiga, za prag ― pragar, zvono ― klopot, niti ― ica itd.
Stanovništvo Mosne živi od zemljoradnje i stočarstva. Ravni deo zemlje, pored same Porečke reke, nizvodno do Dunava, veoma je plodan. Tu se najviše seje kukuruz i pšenica. Seju „crvenku”, ili rumunsku pšenicu, a u novije vreme počeli su da seju „talijanku”. Selo ima 460 ha oranica, livada nešto manje (340), a najviše njihove zemlje je pod šumom (2670 ha). Od stoke najviše gaje ovce i goveda. Konja u selu ima vrlo malo (svega 8.). U novije vreme počeli su da nabavljaju svrljišku pasminu ovaca, koja je krupnija i uopšte bolja od njihove. Zemlja se radi starinskim oruđima. Na salašima se još dobrim delom ore ralom, a letina se prevlači drvenim kolima, koja nemaju ni jednog metalnog dela. Pojedinci prodaju drvo i drvenu građu, jer imaju srazmerno dosta šume. Drvenu građu odnose i u Negotin. Desetak stanovnika sela pomognu se i lovom. Najviše se love zečevi i veverice. Poneki odlaze i u ribolov (na Dunavu), ali se to čini više uzgred. Vrednije i siromašnije žene privrede i predenjem, pletenjem i izradom vezanih predmeta. To rade za novac ili „na pola” . U novije vreme, otkada je nastala obilna izgradnja kuća, pojedinci rade kao zidari, stolari i uopšte majstori. Doduše, više u okvirima samoga sela.Trojica mosnjanskih Roma rade kao kovači. Pet stanovnika Mosne bave se i sviranjem. Tri domaćinstva iz sela imaju vodenicu (lopatare), a nekoliko i obične potočare. Jedan vlasnik poseduje i malu vunovlačaru. U vreme jesenjih radova pojedinci odlaze u Banat u pečalbu. Svoje proizvode (mlečne, jaja, krompir i, ređe, voće), koliko ih imaju za prodaju, stanovnici Mosne odnose u Donji Milanovac. Stoku odgone na vašare u Donji Milanovac. Negotin, Brzu Palanku, kao i na seoske lokalne vašare u Rudnu Glavu, Toponicu, Crnajku, Klokočevac i Štubik. Poneki donose povrće (paprike i kupus) i piće iz Brze Palanke. Ovo tamo obično trampom dobiju za krompir (kilogram krompira za litar vina). Od pre nekoliko godina dobili su pravo da i u svome selu održavaju vašar dva puta godišnje (7. VIII i 10. X).
Izvor:
„Mosna“, Mirko R. Barjaktarović, Zbornik radova Etnografskog instituta, knj. 8, Beograd ,Etnografski institut SANU, 1976. (Podaci iz 1963. godine)
Popis stanovništva i imovine sreza Porečko-rečkog iz 1863. godine. Navedene su porodice i broj domanćistava.
Badrka – 6
Milosavljević – 4
Ilijić – 4
Voinović – 3
Paunović – 3
Nikolić – 3
Relja – 3
Milovanović – 3
Marković – 3
Adamović – 3
Stanković – 2
Petrović – 2
Cokić – 2
Dumitrović – 2
Simonović – 2
Dumitru – 2
Trailović – 2
Jovanović – 2
Vinu – 2
Poljak – 1
Stojanović – 1
Srbu – 1
Jonović – 1
Dimitrijević – 1
Kaleta – 1
Simeon – 1
Koleta – 1
Stankulović – 1
Đorđević – 1
Tekijanac – 1
Boznan – 1
Zarija – 1
Mijajlović – 1
Golubović – 1
Bosijok – 1
Belča – 1
Flora – 1
Ilić – 1
Gužugan – 1
Stefanović – 1
Mutu – 1
Stojković – 1
Barbulović – 1
Janković – 1
Gicić – 1
Pauča – 1
Mojsen – 1
Marica – 1
Ukupno domaćinstava – 82
Komentari (0)