Poreklo stanovništva sela Veliki Trnovac, opština Bujanovac – Pčinjski okrug. Prema knjizi Jovana F. Trifunoskog „Vranjska Kotlina“, nastaloj na osnovu podataka prikupljenih od 1951. do 1955. godine. Priredio saradnika Porekla Milodan.
Položaj sela.
Selo leži na dodiru planinske padine na zapadu i kotlinske ravni na istoku. Preko velikog Trnovca vodi važan karavanski put pravca istok-zapad. Sa ovim putem u Velikom Trnovcu se ukršta put pravca sever-jug. Ovom selu su najbliža naselja: Turija, Mali Trnovac, Bujanovac i Lopardince.
Vode.
Meštani koriste vodu za piće iz bunara dubokih od 3 do 10 metara. Na ataru izbijaju slabi izvori; Češma Arđačit, Češma Šerifit, Češma Džamijas itd.
Zemlje i šume.
Po granici atara se nalaze ovi potesi: Guri Bard, Ravša Trnovas, Mulini Osmani, Svinjski Potok, Vori Muratit, Guri Fildžani, Lukovs, Proni Amidit, Proni Osmanit, Ula Rakovcas, Prte Moraves (Preko Morave), Lužec i Češma Turies. Unutrašnji delovi atara ispod sela su: Roslja, Zalina, Fraše, Kaldrma, Šavarina, Gregza, Bunari Avdas, Lugi (Lug), Konopljište, Zali Avmitet (Avmetov Pesak), Zadina, Lužec, Božana i Vranjski Put. Potesi na planini iznad sela: Ravša Made, Krš, Gradište, Aznište, Blato, Popče, Šavarina, Zabel, Crni Dol, Bumbala i Beli Kamen.
Tip sela.
Veliki Trnovac je selo zbijenog tipa. Kuće su grupisane u 11 mahala: Zovu se: Strukarska, Trupska, Toljska, Džaferska, Kalska,Čavdarska, Selanagina, Terzinska, Adži-Musinska, Gaška i Ciganska. Prvi 10 mahala po stanovništvu su arbanaške. Pored pojedinih Albanaca žive i malobrojni Srbi – kojih nema u Strukarskoj, Terziskoj i Adži-Musinoj Mahali.
Ukupno Veliki Trnovac ima 564 domaćinstava – podatak iz 1951 godine. Ovo je najveće selo u Vranjskoj Kotlini
Postanak sela, starine i prošlost.
Oko dva kilometra severozapadno od sela u dolini Trnovske Reke – blizu rudnika „Antimon“ – je uzvišenje Gradište (581 m). Na vrhu ovog uzvišenja poznaje se kružni zid u ruševinama. Tu je bio „rimski grad“. Današnji meštani na Gradištu često puta nalaze i „stari rimski novac. U podnožju uzvišenja vide se stari gribovi, zidine raznih zgrada i parčad zemljanog posuđa. U nekim grobovima pronađen je nakit. Za njih se u narodu misli da su pripadali bogatijim stanovnicima. Grobovi bez nakita smatraju se robovskim. Meštani, dalje, pričaju da je u podnožju Gradišta nekada bio trg za okolna naselja.
Aznište je mesto udaljeno kilometar zapadno od sela. Na ovom mestu ima tragova porušenih zidova.
Veliki Trnovac spada u stara naselja Vranjske Kotline. Godine 1400. ćesar Uglješa priložio ga je Hilendaru. Ranije je Veliki Trnovac bio srpsko-hrišćansko naselje. Muslimanski Arbanasi, koji su se doseljavali od druge polovine XVIII , isterali su Srbe. Od starih iseljenih srpskih rodova zna se za:
-Pomakovci su se iselili u Biljaču kod Preševa u drugoj polovini XIX veka.
-Terzijanci, nije poznato gde su se iselili.
-Mirčini su se iselili u Rakovac pre 70 godina.
-Šerbedžici i Bajadžici su se iselili u Donji Vrgotoš.
Današnji Arbanasi navode da je devet srpskih porodica iseljeno u Bujanovac. Broj iseljenih Srba je uopšte veliki, ali se taj broj ne može pouzdano utvrditi. Veliki Trnovac je 1912. godine je zatečen kao muslimansko-arbanaško selo. Imalo je nešto malo muslimanskih Cigana.
U gornjem delu Velikog Trnovca do 1935. godine bile su ruševine stare crkve. Oko nje su postojali stari srpski grobovi. Posle iseljavanja Srba Arbanasi su rasturili vidne znakove hrama i groblja. Pomenute godine na tom mestu je sagrađena nova crkva posevećena Caru Konstantinu i Carici Jeleni.
Drugo crkvište postoji u sadašnjoj arbanaškoj Strukarskoj Mahali.
Od današnjih Arbanasa u Veliki Trnovac najpre su došli pre oko 170 godina preci od četiri njihova roda, i to od rodova: Trup, Strukar, Gaš i Terzi. Posle njih doseljavali su se ostali arbanaški rodovi. Veliki Trnovac danas ima tri veoma zapuštena groblja; arbanaško, srpsko i cigansko. Za potrebe muslimana postoje dve džamije. Džamija u Strukarskoj Mahali i građena je pre 46 godina. U selu se nalaze dve tekije. Njih su sagradili preci arbanaškog derviškog roda Adži Musa.
U blizini Velikog Trnovca 1878. godine je povučena granica između Srbije i Turske. Tada je turska vlast, kako se kazuje, htela ovo naselje da proglasi varošicom, da odredi nedeljni pijačni dan i da sagradi kasarne. Seoski Arbanasi, „koji su bili silni“, to nisu dozvolili. Zbog toga je za varošicu proglašeno susedno naselje Bujanovac.
Sastav i poreklo stanovništva.
Sada u Velikom Trnovcu žive: Arbanasi u 477 kuća, Cigani (79) i Srbi (14). Po vremenu doseljavanja najstariji su Arbanasi, potom Cigani-Romi pa Srbi. Srbi su se doselili posle 1912. godine.
Arbanaški rodovi:
-Trup (Rustanovit, Abdičikolar i Fetovit). Poreklom su od fisa šalja uSevernoj Albaniji. Rodovsko prezime dobili su po selu u starini. U Veliki Trnovac doselio se osnivač roda Kolj, koji je bio katolik. Njegovi sinovi su postali muslimani. Ovde žive preko 170 godina. Muarem, 25 godina – Isa – Kadrija – Ajdin – Abdi – Džik – Asan – Kolj.
-Strukari (Muhovit, Ahmetovit i Muaremovit). Potiču od tri brata doseljena od severnoarbanaškog fisa Krue Zi, odnosno od njegovog bratstva Bitič. Osnivači roda su bili braća Mijo, Avmet i Murat. Ovde žive od pre 170 godina. Na putu iz Malesije Strukari su se zadržavali nekoliko godina kao kriptokatolici u krivorečkom selu Mučivorcu (i tamo ima Arbanasa istog fisa). Od roda Strukari ima ogranaka u Vaksincu kod Kumanova i u Blacu kod Kačanika.
-Gaš (Nukadar, Lešovit, Ćorovinje, Hodžalar, Zekovit i Imovit). Poreklom su fisa Gaš u Severnoj Albaniji, oblast Malesije. Došli su kada i prednji rodovi. Imaju rodovskih ogranaka u susednoj Turiji i u Samoljici kod Preševa (Trnovci).
-Terzi (Rašitovit, Ibraimovit, Alitovit i Musliovit). Potiču od četiri brata. Došli su iz Severne Albanije kada i prethodni rodovi. Pripadaju fisu Kilmen.
-Adži Musa (Dervišalar, Karakanci, Šelarci, Gogolarci, Usalar, Kičikolar i Čarci). Poreklom su od fisa Tsač u Severnoj Arbaniji. Ovo je derviški rod. Doseljeni su posle prednjih rodova.
-Džafer su poreklom iz Severne Albanije. Oni su od fisa Krasnić.
-Tolj su poreklom od fisa Beriš u Severnoj Albaniji (Malesija). Doseljeni su posle prednjih rodova.
-Čavdar (Šabanit, Ukovit i Čavdar). Poreklom su od fisa Kastrat u okolini Skadra.
-Selman Aga (Tairalar, Leka i Ametovit). Porekom su od fisa Beriš u Severnoj Arbaniji (iz Dukađina). Rodovsko poreklo dobili su po nekom poznatom pretku Selman-agi.
-Kal (Idrizovit i Kalo). Poreklom su iz Dukađina u Severnoj Albaniji.
-Dželadinovit, Abazovit, Asanovit i Osmanovit, su došli kao muhadžiri iz Srbije 1878. godine. Dalje poreklo im je u Severnoj Arbaniji.
Cigani-Romi.
40 ciganski kuća računaju se u stare doseljenike. Dele se na rodove:
-Šaćirovi, Murtezovi, Memetovi, Alijiji i dr. Ostali rodovi doseljeni su u novije vreme preko okolnih naselja.
-Saitovi i Arifovi su doseljeni iz Mučivorca (Kriva Reka) i, ali bez pominjanja prezimena osim jednog, 4 kuće iz Ogošta, 5 kuća iz Gornje Šipanšice, 10 kuća iz Lučana, 9 kuća iz Biljače kod Preševa (Ametovci, doselio se njihov ded) i 3 kuće iz Preševa.
Ove porodice su ranije živele u spordnim zgradama pojednih Arbanasa. Sada svi Cigani-Romi imaju svoje male prizemne kuće; nalaze se u Ciganskoj Mahali. Cigani rade kao sluge i napolitačari. Samo tri porodice imaju nešto svoje zemlje.
Srpski rodovi.
-Stošići, Nikoljdan, su se doselili 1912. godine iz Donjeg Pavlovca kod Vranja.
-Nikolići, Nikoljdan, su doseljeni 1920. godine iz Milovojca kod Vranja.
-Filipovići, Aranđelovdan, su doseljeni 1925. godine iz Toplaca nedaleko od Vranja. Tamo su pripadali starinačkom rodu Čifčici.
-Bogdanovići, Aranđelovdan i Stankovići prvi, Nikoljdan, su došli 1925. godine iz planinskog sela Belanovca kod Vladičinog Hana. Dalje poreklo im je iz okoline Ćustedila.
-Nikolići drugi, Aranđelovdan, su se doselili 1932. godine iz Jovca kod Vladičinog Hana.
-Nikolići treći, Nikoljdan, su doseljeni 1934. godine iz planinskog sela Ostrovice kod Vladičinog Hana. Tamo si pripadali velikom rodu Kovačevci. Dalje poreklo im je iz Ljubate kod Bosiljgrada.
-Stankovići drugi, Nikoljdan, su došli 1934. godine iz Moštanice kod Vranja. Tamo imaju rođake (Marčinci).
-Cvetkovići, Nikoljdan, su se doselili 1939. godine iz susednog Lopardinca. Osnivač roda u Velikom Trnovcu bio je kolar. U Lopardincu su pripadali rodu Rajkovci, čije je poreklo sa Kosova.
-Krstići, Sv. Bogorodica, su doseljeni iz Belog Brega kod Vranja. Tamo su pripadali rodu Krstinci: dalje poreklo im je iz Bujanovca,
-Minići, Sv. Bogorodica, su došli iz Bujanovca.
Pomenuti srpski rodovi su se naseljavali na kupljena imanja od pojedinih iseljenih Arbanasa.
Iseljenici.
Iseljeni Srbi supomenuti u odeljku o starinama i prošlosti sela.
Arbanasi:
-Strukaar, posle 1912. godine odseljeno je 28 domova u Tursku i 5 domova u Bijeljinu u Bosni.
-Trup, 25 domova se iselilo u Tursku.
-Kal, 6 porodica se iselilo u Tursku.
-Gaš, jedna porodica se iselila u Tiranu.
-Tolj i Džafer imaju iseljene porodice u Tursku.
Tri ciganske porodice su se iselile u Skopsko Polje.
IZVOR: Prema knjizi Jovana F. Trifunoskog „Vranjska Kotlina“ nastaloj na osnovu podataka prikupljenih od 1951. do 1955. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)