Preci i stećci Drobnjaka, selo Pošćenje (Šavnik – Crna Gora)

PIŠE: Risto Starović

Selo Pošćenje se nalazi  na 7 kilometara udaljenosti od Šavnika, središta istoimene opštine. Smatra se jednim od najstarijih naselja na Durmitoru, sa tragovima življenja od praistorije (tumuli iz bronzanog doba). Predstavljalo je središte drobnjačkog plemena,  a osnovano, bilo i centar srednjevekovne župe Komarnice.

Živopisno selo sa dva lednička jezera, danas ima nešto više od stotinu stanovnika koje se pretežno bavi stočarstvom, karakterističnim za planinske krajeve. U selu se nalazi i planinsko etno selo “Nevidio”, koje je vrlo bitno za promociju čitavog kraja,  u kome se često održavaju javne tribine i međunarodne kolonije, posvećene promociji kulturno-istorijskih i prirodnih znamenitosti  Durmitora. U septembru 2014. godine održan je i multidisciplinarni skup u organizaciji  Centra za kulturu- Šavnik,  pod radnim nazivom “Estetika i umjetnost stećaka”. Okupili su se književni, likovni i naučni stvaraoci iz Crne Gore, Srbije i BiH, gde je u trajanju od 4 dana, različitim aktivnostima pružen doprinos istraživanju i prezentaciji stećaka. Kroz Pošćenje prolazi i deo čuvenog kanjona Nevidio, koji pripada reci Komarnici i poslednji je osvojen u Evropi (1965).

U središtu sela, na potesu koji se zove “Banovina”, uzdiže se velelepni hram posvećen Uspenju Presvete Bogorodice, nekada saborni hram  čitavog plemena Drobnjaci. Predstavlja molitveno i sakralno mesto, sa stećcima visoke umetničke vrednosti, u pogledu vremena njenog nastanka, tragovima  u predanju,  otkriva se još u 14. veku.

Crkva sa nekropolom stećaka, kao i ostacima starih kulina, zidina, utvrđenja na Kosovim glavicama, sa karakterističnim lokalnim predanjima koja slikovito govore o precima bratstva Kosovčić, ona se sa sigurnošću može datovati u 14-15. vek.  Sama nekropola po broju stećaka, kreće se u okviru između 50 i 70 komada i danas ih je nemoguće sve nabrojati i pronaći.

Na Kosovim glavicama, koje se nalaze na stenovitom uzvišenju iznad kuća porodice Kovijanić, postoje i danas vidljivi ostaci utvrđenja, koje je po usmenoj tradiciji pripadalo rimskoj imperiji, ali se detaljnijim uvidom arheologa, datovalo takođe u  15. vek. Činjenica da je kroz selo prolazio važan srednjevekovni put Risan – Moštanica (Onogošt) – Pirlitor – Prijepolje – itd., možemo naslutiti važnost Pošćenja kao živog naselja, čiji su stanovnici svoje bogatstvo i onovremenu praksu-modu,  iskazali naručivanjem i bogatom obradom kamenih monolita, stećaka.

Drobnjaci se kao pleme pominju 1390. godine, a  pojavljaju se često u korespondenciji sa Dubrovčanima, kao ponosnici, neka vrsta onovremenih “špeditera” dragocene robe, koju su prevozili rizičnim putevima onog vremena i čak preuzimali odgovornost za štetu visoko vredne robe. Trgovali su i sa proizvodima koje su proizvodili plemenici, baveći se ovčarstvom i drugim poljoprivrednim poslovima. Kao prenosnici robe i trgovci, oni su izrastali u  ekonomski moćan faktor svog podneblja, koji se iskazao na društvenoj lestvici, gde Drobnjaci postaju diplomate i ratnici oblasnih gospodara Kosača, a kasnije i turskih osvajača.

U odnosu na lično bogatstvo pojedinih obogaćenih trgovaca i sitne plemenske vlastele, lako je zaključiti i očitovanje statusa na luksuzne nadgrobne spomenike, koji svojom monumentalnošću i životnošću prikaza, ostavljaju svedočanstvo o nekad bogatom sloju lokalnog stanovništva.

Na nekoliko najočuvanijih primerka imamo reljefne prikaze naoružanih ratnika na konjima, štitove, mačeve, lovačkog psa, scenu lova, a na primercima stećaka koji nam nisu dostupni, ali se na obodima istih (oko 15 komada) uzidanih u temelje crkve, i oko 40 u ogradi groblja, delimično vide ukrasi i sluti bogatstvo reljefnih motiva. U prilog činjenici da je na tom prostoru upravo u 15. veku,  živeo ratnički sloj slobodnih ljudi, uz podrazumevano stočarsko stanovništvo, svedoči i defter za hercegovački sandžak iz 1477. godine, po kome je nahija Komarnica, nahija vojnuka (hrišćanskih ratnika u osmanskoj službi). Čitava župa je te 1477. godine brojala 636 domova, što je prilična naseljenost u demografsko-istorijskom kontekstu tog vremena.

Tokom  početaka osmanske vlasti,  Drobnjaci su  očigledno nastavili i sa ratničkim nasleđem i zanatom  iz perioda Kosača. Čitava nahija Komarnica je bila polu-slobodna od osmanskih vlasti, gde se za donekle autonoman položaj (tkzv. “vlaških skupina-džemata” i filurdžijski poreski sistem) lokalno stanovništvo prirodno  uklopilo u novi vojni sistem, služeći kao podrška u novim osvajanjima ka zapadu. Kao ratnici-stočari, Drobnjaci u začetku viševekovnog ropstva, ostaju slobodno stanovništvo, jer poseduju onovremene kvalitete potrebne Osmanlijama, a to su snaga ujedinjenih bratstava koja su činila pleme, kao i podela civilnih i vojnih poslova između kneza i vojvode. Važno je istaći da su upravo na ta vodeća mesta u unutrašnjoj organizaciji plemena, dolazili sposobni pripadnici, što je imalo odraza i na diplomatsko iznalaženje opstanka i dobijanje nove-stare uloge.

Od stećaka koji su uočljivi do danas, opstalo je 7 značajnijih komada, koji po svom obliku, motivima i reljefnim kazivanjem zaslužuju pažnju. U obzir ćemo uzeti četiri stećka, dva sa reljefnim motivima i dva sa natpisima.

Prvi stećak, tkz. sljemenjak (jer pri vrhu se sužava formirajući “krov”), nalazi se na 10 metara zapadno od crkve, dislociran od svog prvobitnog mesta, dosta visok, prvobitno lepo klesan. Sa bočnih strana prisutne su arkade sa vrlo plastičnim stubovima, istaknutim kapitelima i lukovima. Sadržajno i umetnički, najdragoceniji stećak nekropole. Između arkada na jednoj bočnoj strani, u prvoj arkadi, vidljiv je pas-hrt, a iznad njega je figura koja pruža ruke prema drugoj figuri koje nema zbog oštećenja (prim. autora). U arkadi do nje, nalazi se konjanik sa kopljem, koji na glavi ima šlem, tipičan za predstave svetih ratnika na freskama, dok su u trećoj arkadi danas ne vidljivi, a nekad prisutni, jelen i pas. Sa prednje strane stećka nalazi se pravougaoni štit sa mačem iza njega, a sa zadnje strane stećka, nalazi se stilizovani krst. Ovaj stećak nam pruža priličan broj informacija o pokojniku  i uzgred, tip stećka “sljemenjak”, ubraja se u najukrašenije i najskupocenije primerke nadgrobnika svog vremena.

Drugi stećak koji ukratko predstavljamo, dugo je bio u zemlji, ali je inicijativom i trudom Pošćenjana izvađen. Radi se o uskom, vrlo visokom sanduku, sa arkadama, i veoma istaknutim kapitelima. Iznad arkada nalazi se prikaz scene jahača na konju, koji u ruci drži dugo koplje, a pored njega se nalaze dve figure žene, od kojih jedna pridržava uzde konja. Iznad te scene, nalazi se friz od povijenih lozica sa trolistovima. Ovaj stećak svojim motivima oslikava jednu životnu scenu ratnika, koga dve žene ispraćaju ili dočekuju.

Treći stećak sa ćiriličnim natpisom, perfektnom klesarsko-dijačkoj veštini u osam paralelnih redova sadrži natpis koji glasi: “ASE MIROSLAV RAŠKOVIK LEŽI BRATIJE PERITE I PRISTUPAJTE A NE PREKOPAVAJTE MOGA DOMA VJEČNOGA GDE ME BRATIJA POLOŽIŠE ASEI GLEDAJTE NE VI BJEŽATI”. Jedan deo stećka koji sadrži natpis, nepravilno je uzidan u južni zid crkve i nije celovit, sa natpisom, koji su retki na stećcima, govori o Miroslavu Raškoviću. Na delu stećka koji je opstao, nalazi se povijena lozica, i celovita drška mača sa nakrsnicom i deo sečiva-korice. Deo natpisa koji govori o bratiji i njenom pristupanju i pranju, tiče se nedovoljno rasvetljenog običajnog dvostrukog sahranjivanja, gde se pokojnik “dvaput” sahranjivao, da bi se prilikom “drugog sahranjivanja” njegove kosti vadile iz zemlje i prale vinom i ponovo vraćale u grob.

Raškovići su poznati knezovi Starog Vlaha (opštine Priboj, Prijepolje, Nova Varoš, Čajetina, Užice, Arilje, Ivanjica i delovi opštine Sjenice). No, rasprostranjenost ovog prezimena u srednjem veku bila je visoka, pa se tako  1489. godine u povelji Ivana Crnojevića, spominje vlastelin Radič Rašković od Ceklina. Raškovića je bilo i u Boki, gde su smatrani plemićima, a poticali su iz Hercegovine. Raškovići koji su najbliži prostorno  i mogli bi biti dovedeni u vezu sa ovim Miroslavom Raškovićem, jesu raseljeni Raškovići iz sela Bijela, koje se nalazi u šavničkoj opštini. U natpisu se spominje bratija-bratstvo, zajednica krvnih srodnika, što govori o izvesnom bratstvu Raškovića, verovatno pripadnika vlasteoskog staleža. Danas Raškovića u tom i susednim selima nema, prema narodnom predanju odselili su se “nekuda” ali u toponimu “Raškovića guvno” u selu Bijela, krije se njihovo istinsko prebivanje u plemenu.

Drugi stećak sa natpisom  je stećak vojvode Pavla, na kome natpis nije toliko precizan i lep kao na Raškovićevom stećku. Pažnju zaslužuje jer se dotiče lokalnog predanja, koje je ovog puta podudarno sa istorijskim podacima. Radi se o niskom sanduku, velikih dimenzija, koji se nalazi uz južni zid crkve. Stećak verovatno nije dislociran, jer se radi o grobnici u kojoj je posle pogibije 1785. godine sahranjen i  vojvoda Staniša Aleksić-Abazović, te je opravdana pretpostavka Andrije Luburića, da se radi o vojvodskoj grobnici bratstva Kosovčić-Abazović, a možda i vojvodskoj grobnici plemena Drobnjaci, s obzirom da je crkva nekad bila saborna za celo pleme. Natpis na stećku glasi: “SE LEŽIT VOJVODA PAVAO, RAB BOŽI I DRAGI VIĆIĆ, OBA DA OPROSTI U LETO 1645.”.

Da nema natpisa koji sadrži i godinu, stećak bi se datovao prema oblicima slova bosančice u 16. vek, međutim natpis nam govori da je pozniji. Dragi Vićić je otac vojvode Pavla, pošto se u zapisima vojvoda Pavle navodi prezimenom Dragićević. Kako je napred istaknuto, da se može raditi o vojvodskoj grobnici, Pavle je možda jedan od poslednjih vojvoda koji je sahranjen pod starijim stećkom, ali sa novim natpisom na njemu, s obzirom na poznu pojavu stećka i njegov počasni položaj uz južni zid crkve. To je naravno jedna od pretpostavki autora. Prema porodičnom predanju Kosovčića-Abazovića, koje se i danas priča, kakvim ga je i Andrija Luburić zabeležio pre stotinak godina, vojvoda Pavle Abazović je poginuo u jednoj bici na Smriječnu (selo u susednom plemenu Piva) protiv nadmoćnije turske vojske, zajedno sa 300 plemenika na samome početku kandijskog rata (1645-1649) u kome su istorijski potvrđeno učestvovala i hercegovačka plemena na strani Mletaka. Danas se na njemu nalazi krstača, naknadno umetnuta, a spominje Spasoja Aleksića-Abazovića koji je stradao u Prvom svetskom ratu. Imajući u vidu i ovo poslednje, stećak vojvode Pavla predstavlja i “porodično nasleđe” i mesto “susreta” potomaka i predaka, na “onom svetu”. Primer ovog stećka, svedoči o kontinuitetu jednog bratstva, na nepomerenom ognjištu do danas, kao i neke njegove sakralne osobenosti i praksu.

Shvatajući da su zapisi na stećcima retki, stećci Miroslava Raškovića i vojvode Pavla bitno demistifikuju, bar u svom pogledu, pretke današnjih Raškovića i Abazovića, predstavljajući stećke kao značajnu sponu između predanja i istorijske istine. U tome i jeste njihov cilj, uspostava istorijske, geneološke i kulturno-umetničke vertikale, pristanište i središte susreta živućih i počivših srodnika. Preci i stećci, nekako dobijaju svoj otelotvoreni smisao. Pošćenski stećci su raritet koji poseduje kontinuitet, a to se nekako najviše zamračilo u burnim vremenima.

Danas selo naseljavaju uglavnom potomci bratstva Kosovčić, grane Abazovića i Grbovića, dok je deo bratstva, grana Đurjanovića u susednom selu Duži, koje je prepoznatljivo po velikim kamenim kulama iz 18-20 veka.

AUTOR: Risto Starović za portal Poreklo