Poreklo prezimena, selo Komogovina (Banija)

36 komentara

1. 30. septembar 2019. u 12:40

   Vojislav Ananić

   BANIJA U SRCU

   Poslije propasti srpske države u srednjem vijeku mnogi Srbi su bili prisiljeni da, bježeći ispred Turaka, napuste stanište svojih predaka i da postanu izbjeglice, nomadi i beskućnici. Mnoge seobe je izazvalo, prije svega, tursko nasilje, a podsticala ih je hrvatska i austrijska vlast, radi naseljavanja napuštenih područja i angažovanja Srba u borbe protiv Turaka. S obzirom da su Srbi, na matičnim staništima, ostali bez kuća, zemlje, vlasti i crkve, bili su prisiljeni da se sele (bježe) i da traže drugu otadžbinu. Poslije vjekovnog seljakanja po Bosni i Hercegovini mnogi su je našli na Baniji. Većina Srba, koji su naseljavali Baniju, porijeklom su iz matičnih oblasti srpskog naroda: zapadne Srbije, dijelova Šumadije, Kosova, sjevernih dijelova Crne Gore i Hercegovine. U nekim istorijskim izvorima spominje se i Makedonija. Dokazi za to su: istorijski dokumenti, ista imena, prezimena, vjerski i drugi običaji porodica koje su naselile Baniju i onih koje i danas žive u matičnim oblastima. Prva veća grupa Srba stigla je na Baniju 1480. godine. Prešli su rijeku Unu kod Kostajnice, a nešto kasnije i kod Novog Grada. Kralj Matijaš Korvin naselio je u Kostajnicu u selo Komogovinu oko 800 porodica srpskih ratnika. Kao dobre vojnike angažovao ih je za odbranu austro-hrvatske granice. Srbi su, najčešće, naseljavali puste prostore i na njima zasnivali domaćinstvo. O tome postoje brojni istorijski dokumenti i dokazi. Postepenim doseljavanjem u XVI, XVII i XVIII vijeku, srpski narod je postao dominantan na prostorima cijele Banije. Brojčanu dominaciju (bez opštine Sisak) zadržali su Srbi sve do devedesetih godina 20. vijeka. Nisu Srbi, doseljavajući se na teritoriju današnje Banije proterali Hrvate i njihove kmetove, kako su nekada tvrdili, pa i danas dokazuju neki hrvatski političari i povjesničari-istoričari, već su se mnogi Srbi doseljavali na molbe i pozive Hrvata i zajedno sa njima vjekovima branili Hrvatsku i Austriju od provala i napada Turaka. U seobama Srba na Baniju, njihovoj istoriji, načinu življenja, učešću u ratovima, običajima, stradanjima i odnosu prema drugim narodima, malo je istraživača, prije svih, istoričara, tome posvetilo veću pažnju. Ipak i ovom prilikom treba istaći da su na istraživanju i obradi istorije Banske Krajine, i svega što je za nju vezano, najviše istraživali i dali vidan doprinos Manojlo Grbić, Milan Radeka, dr Dragutin Pavićević, dr Dušan Korać i dr Vojin S. Debić. Kad više nije bilo realne opasnosti od ponovne turske najezde u Hrvatsku i Austriju, tj. kad više nisu bili potrebni Srbi da brane Hrvatsku i Austriju od Turaka, jedan ugledni Srbin toga vremena je zapisao: „Pa neka bi iz ovoga uvjerila se neka naša zanesena braća od strane Hrvata, kako nas Srblje ljuto boljeti mora, kada nam onako gordo u nerasuđeno prebace, da smo došli ovamo kao Cigani, pa da domaćijema tobože kruh otimljemo! Da su Hrvati, starosjedeoci bili kadri ove zemlje braniti od Turaka, ne bi se bili ni raseljavali s njih, niti bi zemlja opustjela. A da ne bude ovuda pustijeh zemalja, ne bi se niti Srblji imali kuda naseljavati. Niti su se Hrvati raseljavali odavde od dobra ili od pomame, niti su se Srblji vesela srca ovuda naseljavali, i stoga sudim: da za to, ni jedni ni drugi, ne zaslužuju prijekore. Naši su djedovi došli ovamo u ove oblasti znanjem i na pozive zakonitijeh vladara ovijeh zemalja, a došli su kao junaci sa oružjem u ruci i sa svojom pravoslavnom vjerom u duši. Oružjem su pomagali odbraniti ovu zemlju od Turaka. Po carevom obećanju tu zemlju su stekli, braneći je svojom krvlju. Banija je sredinom XV vijeka postala sastavni dio Vojne krajine, tj. dio organizovanog pograničnog područja Hrvatske i Slavonije čija je osnovna namjena bila odbrana od napada Turaka. „Dva činioca su odlučujuće uticala na krajišku odbranu (u XVI v.) Prebezi (uskoci) iz Turske, koji vremenom postaju veoma cijenjeni vojnici, zbog čega se njemački komandanti i hrvatski velikaši zalažu za njihovo preseljavanje”. Postepenim doseljavanjem Srba u Hrvatsku, Vojna krajina je naročito vojnički ojačala. Doseljeni Srbi su bili obavezni da služe vojsku i da brane Hrvatsku i Austriju. Svi sposobni muškarci od 18. do 60. godine života morali su služiti vojsku i braniti Vojnu krajinu od neprijatelja. Morali su, kao vojnici Austrije, učestvovati u ratnim pohodima širom Evrope. Zahvaljujući učešću Srba u austrijskoj, a time i hrvatskoj vojsci, ona je bila jedna od najboljih vojski tadašnje Evrope. Upravo zbog vojničkih vrlina: hrabrosti, izdržljivosti i spremnosti na žrtve Srba–ratnika, Austrija se vjekovima uporno zalagala za očuvanje Vojne krajine.

   CRVENI SNJEGOVI BANIJE

   Na Baniji je vjekovima trajala borba za život i u ratu i u miru. Ratovi su bili česti, a mirnodopsko vrijeme kratko trajalo. U njoj su zimi u ratu, snjegovi bili crveni od krvi. Banijci su to shvatili kao sudbinu koja je trajala skoro pet vjekova. Bili su živi bedem Austrije za odbranu od Turaka. Svaka majka je pri prvom porođaju sina namijenila za vojnika, kćerku vaspitavala da se snađe kao udovica i podiže svoju nejač bez oca. Sigurno su ti surovi uslovi opstanka uticali na karakterne osobine naroda Banije kao što su iskrenost, neposrednost, solidarnost, pravdoljubivost, marljivost, duhovitost. Jedan od najsvirepijih i najjezivijih zločina nad Srbima u NDH bio je pokolj nekoliko stotina Srba muškaraca u pravoslavnoj crkvi u Glini. Možda su zbog takvih karakternih osobina brzo zaboravljali i lako praštali nanijete nedaće, materijalne i ljudske žrtve. A možda su zbog toga i bili tako hrabri i uvjereni u bolju budućnost, kada su se na početku Drugog svjetskog rata masovno i dobrovoljno svrstavali u svoje čete, odrede, brigade i svoju čuvenu Sedmu Banijsku diviziju. Mnogi se nisu nikad vratili. Njih 6.886, koje po imenu i prezimenu, mjestu porijekla i godinama života pominje Stana Džakula Nidžović u drugom dijelu knjige. Većina je imala samo dvadesetak godina. I srca ispunjena ljubavlju i nadom da će istjerati nadmoćnog neprijatelja sa svoje zemlje i vratiti mir i spokoj svojim zelenim dolinama i žitnim poljima. Nažalost, nade su se pretvarale u surovu stvarnost i nisu imali priliku da ostvare svoje snove i bolju budućnost. Ostali su vječno mladi i nepromijenljivi sastav svoje slavne Sedme Banijske.

   DIO BANIJSKE DIVIZIJE U DOLINI RIJEKE RAME

   Njihove majke, sestre, supruge i djeca nikad nisu prestali da čežnjivim pogledom upiru oči u daljinu, iščekujući da će se u ranim proljećnim jutrima odnekud pojaviti njihov nasmijani lik. I nisu sa glave skidale crni rubac, uzdišu i misle na njih. Njihovi likovi su ostali, u blještavom sunčevom sjaju, bistroj jutarnjoj rosi, zlatnom klasju i tajnovitim šumskim hladovima Kozare, Zelengore, Petrove gore, Čemernice i drugih predjela Banije, Bosanske krajine i Crne Gore. Njihove godine se ne broje po trajanju života, već trajanju legende o njihovoj hrabrosti i herojstvu. Oni su oličavani na spomenicima palim borcima, oko kojih su se okupljale mlade generacije da im odaju počast i uče na njihovom primjeru kako se čuva domovina. Preživjeli drugovi u znak sjećanja na njih, imenovali su njihovim imenima novoizgrađene škole, bolnice, fabrike, ulice. Njihova imena su dobijala i djeca braće i sestara. Nema djeteta rođenog na Baniji ko nije znao gdje je sve prošla sedma Banijska i koje nije ponosno zapjevalo: „Kordun, Bosna, Banija i Lika – to je braćo čvršće od čelika”. Početkom devedesetih opet se nad Banijom nadvio crni oblak slutnje i straha. Sa nevjericom su slušali šta sa radija i televizije govore rukovodioci raznih partija preteći kamom pozivajući se na svoj „tisućljetni san” o samostalnoj državi Hrvatskog naroda. Pominjali su plan Ante Pavelića, po kome jedna trećina Srba treba da bude raseljena, druga pobijena, treća pokrštena. Iz tog mračnog arsenala ustaške prošlosti iskrsle su šahovnice, ustaške uniforme i pozdrav.

   IZBJEGLIČKA KOLONA 1995. GODINE

   Al’ se Srbi klati ne dadoše. Pet godina su branili svoja ognjišta očekujući pravdu od Međunarodne zajednice. Pred najzedom nadmoćne Tuđmanove soldateske 5. avgusta 1995. godine, krenuli su u nepreglednim kolonama prema Bosni i Srbiji da bi spasli goli život. 1995. godine kao da se zatvorio krug postojanja Banije, Like i Korduna, kada je povampireno ustaštvo u Hrvatskoj odlučilo da Hrvatsku treba očistiti od Srba tako što bi ih pokrstili, pobili ili protjerali. Bez najave 5. avgusta 1995. godine počela je najezda na civilno stanovništvo koje je krenulo da se spase u Srbiji. U nepreglednoj koloni koju je bez stida pratio skoro cijeli svijet Srbi iz Banije, Like i Korduna su jedinstvenom maršutom preko Bosanske Krajine krenuli u Srbiju da potraže utočište. U godinama od 1990–1995. Srbiji su bile zavedene sankcije, prema kojima djeca u Srbiji nisu mogla da vide ni Paju Patka, što je za posljedicu imalo ogromnu inflaciju i nemogućnost stanovništva da kupi ni lijekove ni hranu. I tako sama osiromašena Srbija je dočekivala svoju prognanu braću sa druge strane Drine i Une. Danas je Banija većinom pusta. Zarasle su njene odnjegovane livade, njive su prekrivene gustim šipražjem i drvećem. Sela su skoro sasvim pusta sa propalim kućama, groblja oskrnavljena, spomenici srušeni. U prirodi nema ni vrapca ni goluba, a laste se ne vraćaju iz toplih krajeva u njene sunčane doline. I sva prava iz radnog odnosa su uskraćena, a naročito pravo na penzije koje ni do današnjih dana nije ostvareno, iako im to po međunarodnim propisima pripada. Iako su proteklih deceniju i po Banijci u Srbiji i uz pomoć Srbije obezbijedili svoja nova staništa i uslove za život, Banija im uvijek leži u srcu. Oni još uvijek čekaju da će se i međunarodna zajednica umilostiviti da proteranim Srbima iz Hrvatske obezbijedi uslove da ova prava ostvare po međunarodnim propisima. Ali, kako reče pjesnik Đura Jakšić „A Srbin ćuti, ćuti i trpi, al’ ne da đavo il ne da Bog”. Danas njihove kuće zjape prazninom i tuguju ćutanjem, napuštene i od neba i zemlje. Nebo im kišom i olujama pozleđuje rane, a zemlja travom i korovom zameće tragove.

   AUTORKA OVOG TEKSTA Dušanka Lukić, RODOM JE IZ DONJEG JAVORNJA, DVOR, ISTORIČAR I MAGISTAR POLITIČKIH NAUKA, BILA JE POMOĆNIK MINISTRA ZA RAD I SOCIJALNU POLITIKU OD 1983. DO 2001. GODINE.

   Izvor: SRPSKO KOLO, br. 39

   Odgovori

2. 6. oktobar 2019. u 07:09

   Vojislav Ananić

   Legendarna braća Seljan

   SRPSKI ISTRAŽIVAČI SA BANIJE

   Braća Seljan su rodom iz Karlovca, na Baniji, u tadašnjoj Austrougarskoj monarhiji. Mirko je rođen 5. aprila 1871. i bio je geometar, istraživač i atletičar. Godine 1898. u Petrogradu pobedio je u trci na 12 vrsta (12.810,6 metara) u vremenu od 60 minuta. Proglašen je svetskim prvakom u brzom i istrajnom hodanju, posle završetka sportskog putovanja pešice od Petrograda do Pariza u dužini od 2760 kilometara koji je prešao za 110 dana, u periodu između 13. jula i 10. decembra 1898. Stevo je rođen 19. avgusta 1876. takođe u Karlovcu. On je takođe krenuo stopama starijeg brata. Mirko je po završetku gimnazije vojni rok služio u Transilvaniji, a Stevo u Puli. Mirko se potom zapošljava kao inženjer i odlazi u Budimpeštu gde radi na regulaciji Dunava. Stevo se pak vraća u Karlovac i u obližnjem mestu Metlica radi kao apotekarski pomoćnik. Mirko svoj rad nastavlja u Petrogradu gde radi na regulaciji Neve. Mirko i Stevo krenuli su 12. januara 1899. na put oko sveta. Za Mirka taj put je trajao 15 i po godina. Iste godine putujući preko Egipta, Sudana, Jemena, Džibutija i Somalije, stigli su u Abesiniju, današnju Etiopiju. Odlazak u Afriku nije bio slučajan. Naime, prilikom Mirkovog boravka u Rusiji, stariji Seljan je imao priliku da se upozna sa ruskim težnjama da svoj uticaj prošire u pravoslavnom svetu. Abesinija je od apostolskih vremena bila hrišćanska carevina. U etiopskoj prestonici Adis Abebi, na dvoru cara Menelika II, u Gibi na brdu Entoto u eukaliptusovoj šumi, braća Seljan su lepo dočekana. Zahvaljujući podršci dvojice uticajnih ruskih oficira, Aleksandra Bulatoviča i Nikolaja Leontijeva koji su služili etiopskog vladara, isprva su bili vojni instruktori dvorske garde. Nedugo potom sa Rusom Leontijevim odlaze u južnu pokrajinu, između reke Omo i jezera Turkana. Ovde je Mirko postavljen za guvernera, a brat mu postaje zamenik. Odmah su krenuli da grade puteve i mostove, a takođe i železnicu od Harere do Đibutija. U tom području ratobornih crnačkih plemena Bako, Kure, Olamci, Turkana nastaju njegovi prvi etnografski spisi. Njih dvojica su prvi put uradili mapu južne pokrajine Turkana. Tom prilikom sakupili su i 133 etnografska predmeta: odeće, oružja, nakita i konjaničke opreme. Svoju prvu afričku misiju okončali su 1902. godine. Od etiopskog cara su kao priznanje za uložen trud i uspešno obavljen posao dobili najveća odlikovanja. Vrativši se kući, sakupljenu i napisanu bogatu etnografsku, geografsku, hidrografsku, antropogeografsku i etnologijsku građu poklonili su Narodnom muzeju u Zagrebu. Braća nisu dugo mogla da miruju. Već sledeće 1903. godine Mirko i Stevo Seljan putuju za Južnu Ameriku i stižu u Rio de Žaneiro. U Brazilu su u službi tamošnje vlade istraživali tokove reka, tragali za putem istok-zapad, a usput su stupili u vezu sa indijanskim plemenom Gvarani. Svoje pronalaske i etnografsku građu o domorocima su objavili u Argentini. Potom su obišli zamalo sve zemlje Južne i Severne Amerike. Obavljali su etnološka, geološka i arheološka istraživanja. Godine 1912. Stevo ostaje u Sjedinjenim Državama radi prikupljanja novca, a Mirko je krenuo u središnje neotkrivene predele Perua. Mirko Seljan je tragao za putevima koji povezuju pacifičke obale istočnog Perua i Amazonije. Po drugim izvorima on je krenuo da pronađe Gran Pajaten koja je važila više za mit nego za stvarnost. Stariji Seljan je 10. aprila 1913. sa svega osmoro osoba krenuo u ekspediciju. Među njima je kao vodič bila i Indijanka Hulijana Rodrigez Kartahena. Kasnije se broj članova pratnje povećao na sedamnaest. Na njihovu nesreću odabrali su teži put prema kanjonu Huansanače, pored nabujale reke Helače koju u tom kišnom periodu, ekspedicija nikako nije mogla da pređe. Ulogorili su se na lokalitetu Krisneha u prašumi San Martina. Vreme je prolazilo bez ikakve šanse da se krene dalje. Kiša je neprestano lila. Polako su i zalihe hrane nestajale. Poneki su oboleli od malarije. Očaj je sve više rastao među članovima pratnje. Počelo je govorkanje kako će Mirko Seljan pobiti sve koji ne budu nastavili put. Indijanka Hualina sa kojom Mirko od samog početka nije gajio dobre odnose, uspela je da pobegne iz kampa. Začuli su se pucnji i tu prestaju sve informacije o daljoj sudbini Mirka Seljana. Desilo se to oko 12. maja 1913. godine. Stevo Seljan je učestvovao u neuspeloj ekspediciji u potrazi za bratom. Kasnije je putovao po raznim američkim državama i radio kao nadzornik šuma istražujući i rudnike raznih ruda. Na kraju se nastanio u Brazilu gde se bavio eksploatacijom mangana. Stevo se kasnije i venčao sa jednom lepom Brazilkom, Marijom Arasi. Stevo Seljan je preminuo 7. juna 1936. godine u mestu Ouro Preto. Braća Seljan objavljivali su na raznim jezicima mnoge putopisne crtice i nekoliko većih spisa, a među njima i „Slapovi Guarja” (1905), „Istraživačka putovanja dvojice Jugo-Slovena po Brazilu i susednim republikama (1919). Zbirke predmeta materijalne kulture domorodaca u Etiopiji i Južnoj Americi poklonili su Etnografskom muzeju u Zagrebu.

   Izvor: SRPSKE NEDELJNE NOVINE, Budimpešta, br. 26/2016.

   Odgovori

3. 7. oktobar 2019. u 13:27

   Vojislav Ananić

   Legendarna braća Seljan

   SRPSKI ISTRAŽIVAČI SA BANIJE

   Braća Seljan su rodom iz Karlovca, na Baniji, u tadašnjoj Austrougarskoj monarhiji. Mirko je rođen 5. aprila 1871. i bio je geometar, istraživač i atletičar. Godine 1898. u Petrogradu pobedio je u trci na 12 vrsta (12.810,6 metara) u vremenu od 60 minuta. Proglašen je svetskim prvakom u brzom i istrajnom hodanju, posle završetka sportskog putovanja pešice od Petrograda do Pariza u dužini od 2760 kilometara koji je prešao za 110 dana, u periodu između 13. jula i 10. decembra 1898. Stevo je rođen 19. avgusta 1876. takođe u Karlovcu. On je takođe krenuo stopama starijeg brata. Mirko je po završetku gimnazije vojni rok služio u Transilvaniji, a Stevo u Puli. Mirko se potom zapošljava kao inženjer i odlazi u Budimpeštu gde radi na regulaciji Dunava. Stevo se pak vraća u Karlovac i u obližnjem mestu Metlica radi kao apotekarski pomoćnik. Mirko svoj rad nastavlja u Petrogradu gde radi na regulaciji Neve. Mirko i Stevo krenuli su 12. januara 1899. na put oko sveta. Za Mirka taj put je trajao 15 i po godina. Iste godine putujući preko Egipta, Sudana, Jemena, Džibutija i Somalije, stigli su u Abesiniju, današnju Etiopiju. Odlazak u Afriku nije bio slučajan. Naime, prilikom Mirkovog boravka u Rusiji, stariji Seljan je imao priliku da se upozna sa ruskim težnjama da svoj uticaj prošire u pravoslavnom svetu. Abesinija je od apostolskih vremena bila hrišćanska carevina. U etiopskoj prestonici Adis Abebi, na dvoru cara Menelika II, u Gibi na brdu Entoto u eukaliptusovoj šumi, braća Seljan su lepo dočekana. Zahvaljujući podršci dvojice uticajnih ruskih oficira, Aleksandra Bulatoviča i Nikolaja Leontijeva koji su služili etiopskog vladara, isprva su bili vojni instruktori dvorske garde. Nedugo potom sa Rusom Leontijevim odlaze u južnu pokrajinu, između reke Omo i jezera Turkana. Ovde je Mirko postavljen za guvernera, a brat mu postaje zamenik. Odmah su krenuli da grade puteve i mostove, a takođe i železnicu od Harere do Đibutija. U tom području ratobornih crnačkih plemena Bako, Kure, Olamci, Turkana nastaju njegovi prvi etnografski spisi. Njih dvojica su prvi put uradili mapu južne pokrajine Turkana. Tom prilikom sakupili su i 133 etnografska predmeta: odeće, oružja, nakita i konjaničke opreme. Svoju prvu afričku misiju okončali su 1902. godine. Od etiopskog cara su kao priznanje za uložen trud i uspešno obavljen posao dobili najveća odlikovanja. Vrativši se kući, sakupljenu i napisanu bogatu etnografsku, geografsku, hidrografsku, antropogeografsku i etnologijsku građu poklonili su Narodnom muzeju u Zagrebu. Braća nisu dugo mogla da miruju. Već sledeće 1903. godine Mirko i Stevo Seljan putuju za Južnu Ameriku i stižu u Rio de Žaneiro. U Brazilu su u službi tamošnje vlade istraživali tokove reka, tragali za putem istok-zapad, a usput su stupili u vezu sa indijanskim plemenom Gvarani. Svoje pronalaske i etnografsku građu o domorocima su objavili u Argentini. Potom su obišli zamalo sve zemlje Južne i Severne Amerike. Obavljali su etnološka, geološka i arheološka istraživanja. Godine 1912. Stevo ostaje u Sjedinjenim Državama radi prikupljanja novca, a Mirko je krenuo u središnje neotkrivene predele Perua. Mirko Seljan je tragao za putevima koji povezuju pacifičke obale istočnog Perua i Amazonije. Po drugim izvorima on je krenuo da pronađe Gran Pajaten koja je važila više za mit nego za stvarnost. Stariji Seljan je 10. aprila 1913. sa svega osmoro osoba krenuo u ekspediciju. Među njima je kao vodič bila i Indijanka Hulijana Rodrigez Kartahena. Kasnije se broj članova pratnje povećao na sedamnaest. Na njihovu nesreću odabrali su teži put prema kanjonu Huansanače, pored nabujale reke Helače koju u tom kišnom periodu, ekspedicija nikako nije mogla da pređe. Ulogorili su se na lokalitetu Krisneha u prašumi San Martina. Vreme je prolazilo bez ikakve šanse da se krene dalje. Kiša je neprestano lila. Polako su i zalihe hrane nestajale. Poneki su oboleli od malarije. Očaj je sve više rastao među članovima pratnje. Počelo je govorkanje kako će Mirko Seljan pobiti sve koji ne budu nastavili put. Indijanka Hualina sa kojom Mirko od samog početka nije gajio dobre odnose, uspela je da pobegne iz kampa. Začuli su se pucnji i tu prestaju sve informacije o daljoj sudbini Mirka Seljana. Desilo se to oko 12. maja 1913. godine. Stevo Seljan je učestvovao u neuspeloj ekspediciji u potrazi za bratom. Kasnije je putovao po raznim američkim državama i radio kao nadzornik šuma istražujući i rudnike raznih ruda. Na kraju se nastanio u Brazilu gde se bavio eksploatacijom mangana. Stevo se kasnije i venčao sa jednom lepom Brazilkom, Marijom Arasi. Stevo Seljan je preminuo 7. juna 1936. godine u mestu Ouro Preto. Braća Seljan objavljivali su na raznim jezicima mnoge putopisne crtice i nekoliko većih spisa, a među njima i „Slapovi Guarja” (1905), „Istraživačka putovanja dvojice Jugo-Slovena po Brazilu i susednim republikama (1919). Zbirke predmeta materijalne kulture domorodaca u Etiopiji i Južnoj Americi poklonili su Etnografskom muzeju u Zagrebu.

   Izvor: SRPSKE NEDELJNE NOVINE, Budimpešta, br. 26/2016.

   Odgovori

4. 26. oktobar 2019. u 13:01

   Vojislav Ananić

   PISAC MILOŠ KORDIĆ OŽIVLJAVA USPOMENE NA SEDMU BANIJSKU UDARNU DIVIZIJU KOJA JE OSNOVANA PRIJE 75 GODINA

   O PUTEVIMA BORBE JEDNE MLADOSTI, OD KLASNIĆA DO ILIRSKE BISTRICE

   Autor: Miloš Kordić

   U srijedu, 22. novembra, navršilo se 75 godina od osnivanja Sedme banijske udarne divizije. Većina nas koji smo danas živi, ne sjećamo se tog novembarskog dana 1942. godine. Dana u lijepom banijskom selu Klasniću, gdje je formirana divizija. U Narodnooslobodilačkoj borbi bila je sedma od njih 53 koliko ih je imala partizanska vojska. Na njenom čelu bili su njeni, prvi: Pavle Jakšić, komandant, Đuro Kladarin, komesar, Milan Pavlović, zamjenik komandanta, i Vojislav Đokić, načelnik štaba. Da spomenem samo njih. Jer popis onih koji su se kasnije smjenjivali u rukovođenju divizijom, osim Kladarina, onih koji su rukovodili njenim brigadama, bataljonima, bio bi veoma dugačak.

   BORILI SE I NESTAJALI PO SVIM SRPSKIM ZEMLJAMA

   Velim, ne sjećamo se. Jer i sjećanja često umiru brže od onih koji bi trebalo ili koji bi mogli da se sjećaju. Pa da svoja sjećanja prenose dalje. Da ih prenose nama koji bi trebalo da ih pronosimo takođe dalje: ili usmeno ili pričom u zapisu. I da ukažemo na ono što smo mi čuli i pročitali. Što se sačuvalo, što smo sačuvali. Da se bar nešto zna od te, neko kaže ovakve, neko onakve prošlosti. Ja kažem: i slavne prošlosti. I da nam se ona nikad baš skroz-naskroz ne zaboravi. A da se ponovila – to jeste. Neka je bilo i ovako i onako, neka je bilo s greškama, sa zabludama, a ne može se reći da ih nije bilo – bilo ih je (iako nije uvijek pošteno istorijskim događajima suditi iz ugla ovog vremena, s naknadnom pameću), neka je bilo i sa ideologijom koja je vodila i stranputicama kojima nije ni trebalo ići, ali mora se odati priznanje i iskazivati vječno poštovanje jednoj mladosti koja se za neku svoju vjeru u borbu protiv hrvatskog i njemačkog fašizma, za vjeru u bolje, pravednije sutra i, napokon, za vjeru u slobodu, koja se, ta mladost, postrojila 22. novembra 1942. u Klasniću. Sa sviješću ili ne o tome koliko će je zauvijek ostati po vrletima, ravnicama, u rijekama i močvarama kojima će divizija hoditi i bespoštedno se boriti. I nestajati. Oni su se, ti mladi ljudi, njih oko 3.400 boraca (brojevi se u pojedinim knjigama i dokumentima razlikuju) postrojili i krenuli. I nedugo zatim otišli sa Banije (negdje piše: njih 3.200 boraca.) Da bi se ni punu godinu kasnije, prošavši žestoke i krvave borbe po Bosni, Hercegovini, prošavši ofanzive, te poslije Pete, na Sutjesci, Zelengori, uz stihove narodnog pjesnika: Crna Goro, ne treba ti kiše, Banovci te krvlju natopiše… Njih oko 600 (u nekim dokumentima piše: nešto više od 500), ranjenih i teško ranjenih, bolesnih, tifusnih… vratilo. Pa se izginula Sedma divizija ponovo rađala i popunjavala: na Baniji su, za vrijeme kad divizije nije bilo tu, stvorene dvije nove brigade: Prva, kasnije Treća, 1. maja 1943. godine, u Komogovini, pod komandom Đure Bakrača, a Druga, odnosno Četvrta, 30. juna iste godine, u Obljaju, pod komandom Petra Maljkovića. A da li je trebalo da idu? E, to je duga i druga priča. To je priča za koju sam mnogo puta i mnoge pitao. Ali je vrijeme za odgovore prošlo. I otišlo u svoju istoriju kao nauku koja pripada istoričarima – da oni tragajući kroz nju i po njoj dolaze i dođu do istine. Otišlo je vrijeme u svoju tišinu. A nju moramo, jer smo dužni, prekidati mi koji bi trebalo da se sjećamo njihovih sjećanja. Mi, koji bi trebalo bar na ovaj dan ili povodom njega da ih oživljavamo, da kažemo koju o putevima borbe jedne mladosti, o putevima od Klasnića do Ilirske Bistrice. Kod koje je Sedma divizija završila svoj borbeni put.

   ZAPISI U KURIRU

   Ovo su riječi nekoga ko je rođen nepune dvije godine poslije tog 22. novembra. Riječi nekoga koga je zanimalo, između ostalog, i mnogo toga što se dešavalo na prostorima Banije u Drugom svjetskom ratu. Pa je sakupljao knjige, brošure, čitao, pitao, slušao i, koliko je znao i umio, skromno i pisao i govorio o tome i tako to prenosio drugima. Ali nije sjećanje, s poštovanjem prema tom periodu, prema toj mladosti, prema tom stradalničkom uglavnom srpskom narodu Banije, baš sasvim propadalo i propalo. Koliko je samo dječji list Kurir, koji je izlazio u Sisku, u čijem sam uređivanju učestvovao gotovo od samog osnivanja… Koliko je u njemu tekstova o Sedmoj diviziji, o njenim brigadama, o Neretvi, Sutjesci, o narodnim herojima Banije, borcima i mnogima koji su radili u pozadini, tekstova o prvim partizanskim gimnazijama u Rujevcu i Glini, o prvom partizanskom sletu u Trnovcu, prvom na čitavom ratom zahvaćenom prostoru bivše Jugoslavije… Koliko je samo u njemu tekstova objavljeno… I tako dalje. Imao sam priliku da upoznam mnoge banijske (i ne samo njih) narodne heroje, generale, admirale, oficire i mnoge banijske borce i, naravno, borce 7. banijske udarne divizije. Često sam išao do mjesta na kojima su izvršeni brojni ustaški pokolji, zločini: Bajić jame (kod Kostajnice), Glina, Banski Grabovac, Gornje Taborište i druga. Nema na Baniji čisto srpskog sela ili sela s miješanim stanovništvom u kome Srbi nisu najzvjerskije stradali, a sela uništavana, pljačkana, paljena. I u Jasenovcu sam bio prije nego što je podignut spomenik, i na njegovom otkrivanju i kasnije mnogo puta bio, kao i na drugoj obali Une – u Gradini. Bio na mjestima gdje su bili izbjeglički logori naroda, gdje su osnivani odredi: Čavić brdo, Kaline, Čerkezovac… I bio na jednom davnom obilježavanju, mislim 20. godišnjice od osnivanja divizije, kad smo mi, đaci Učiteljske škole putovali „ćirom” i nekim kamionima od Petrinje do Maje, a onda do Klasnića i kasnije – nazad do stanice u Maji. Možda se tada otkrivao i spomenik Sedmoj diviziji… Govorio je Milan Mićun Pavlović. Kasnije sam više puta, i sa porodicom, ali i poslom obilazio to mjesto, taj spomenik u Klasniću. I neka se ove riječi ne shvate kao bilo kakvo hvalisanje – nema potrebe za tim, jer nisam ja baš uvijek išao sam. Bilo je u mojoj generaciji nas koji smo slušali, čitali, obilazili… Neki od njih, izbjeglice, prognanici, danas su ovdje, po Beogradu, po Srbiji. Bogu hvala, živi.

   SVJEDOČANSTVA U DJELIMA BANIJSKIH KNJIŽEVNIKA

   Putujući istorijom divizije, boravio sam u Ripačkom klancu, na otvaranju česme koju je podigla Opština Kostajnica blizu sela gdje je poginuo Živko Bronzić. Kasnije proglašen narodnim herojem. Zastajao sam više puta na Prenju, u dolini Rame… Sa porodicom sam obišao i Sutjesku, Tjentište… I pričao im koliko sam znao. A to što sam znao, naučio sam iz knjiga i brojnih objavljenih sjećanja onih su se tu borili, ginuli, umirali… Posebno iz knjiga Đure Kladarina, Slavka Borojevića, Jove Borojevića i iz knjiga i zapisa mnogih drugih. One koji su pisali o borbama i stradanjima na Baniji, kao i o borbenom putu Sedme divizije, teško bi bilo i nabrojati. A tu su i književnici Banije koji su to vrijeme i umjetnički opisali u svojim djelima: Milan Nožinić, rođen 1921. godine u Jošavici (Petrinja), Petar Vukmirović, rođen 1924. u Vrpolju (Dvor na Uni), Đorđe Đurić, rođen 1929. u Kinjačkoj (Sisak), Dragan Božić, rođen 1931. u Obljaju (Glina)… Samo njih, koji su preminuli, da pomenem. Nožinić je autor romana Demonja. Za koji je još davno, kad se pojavio, jedan kritičar, a danas se ne sjećam koji, napisao da je, po književnim vrijednostima i po širini epike kojom obuhvata Narodnooslobodilačku borbu na Baniji i u Slavoniji, odmah do romana Prolom Branka Ćopića i Pesma Oskara Daviča. O Demonji, kad se 1956. pojavio u svojoj konačnoj verziji, pisao je, 1957. godine, između ostalih, i Meša Selimović. Petar Vukmirović je pjesnik, kako kaže književni istoričar Stanko Korać, koji je predano pratio i pisao o književnosti koja se rađala i postojala i na Baniji. Korać kaže da je Vukmirović „vezan za Baniju, za njene brežuljke i lugove. Najpotresnija tema koju varira na više načina je Glina i pokolj Srba 1941. I u poeziji ovog pjesnika čuje se ton ojađenosti sa traumom koju nosi iz rata.” Đorđe Đurić je i pjesnik i prozni pisac: i za odrasle i za djecu. U prozi je opisao strahote kroz koje je prošao kao dijete logoraš. U poeziji su mu najupečatljivija stradanja njegovog naroda. Tako u poemi Zvijezde ne čitaju poruke, posvećenoj herojskoj epopeji naroda Banije, a ona se u stvari odnosi na borce Sedme divizije, piše: (..) Ratnici su umirali za sutrašnji osmijeh svijeta, a vjetrovi će primiti vijesti i darovati prostranstvima planina gdje su Banijci rasuli kosti i srca u kojima je ugasla vatra nade… Dragan Božić počeo je poezijom. Već poslije prve zbirke ušao je u prozu (ili proza u njega) i ostao joj vjeran do kraja života. Njegove pripovijetke opisuju, između ostalog, stradanja njegovog naroda iz srpskih sela sa Suve međe. Odnosno ljudi odvođenih na glinska stratišta. O čemu najbolje svjedoči i zbirka pripovjedaka Ustanici iz žita. Božić je kao dvanaestogodišnji dječak prošao onaj poznati stradalnički put u zbjegu naroda Banije – od Banije preko Bosne pa do Hercegovine i nazad – i veoma upečatljivo lirski ispisuje ga u romanu za djecu (i ne samo za djecu) Kad se pojavi crveni konj. Ovaj izuzetno plodan i nagrađivan pisac, u knjizi pripovjedaka Uz Kupu svjedoči i o tragičnim događanjima koja su zadesila srpske građane Siska u posljednjem građanskom ratu u Hrvatskoj.

   DIVIZIJU IZNJEDRIO NAROD

   O paklu hrvatskog ustaškog logora u Jasenovcu, najkrvoločnijeg logora smrti na tlu Evrope u Drugom svjetskom ratu, napisano je more literature: od publicistike, istorijskih knjiga do romana. I nikad te literature dosta. O tome kako se u vrijeme socijalističke Jugoslavije o paklu u tom logoru (Jasenovac je na krajnjem istočnom uglu Banije, na ušću Une u Savu) nije smjelo ni pisati ni govoriti, pričaju oni koji do građanskih ratova u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini nikad ništa o tome nisu čitali. A da li je taj logor mogao da bude ranije oslobođen, odavno je to pitanje bez odgovora. Samo, do kada? Ovaj tekst, u stvari podsjećanje, skromna je unutrašnja obaveza autora prema svima onima iz Sedme banijske udarne divizije koji su vojevali i junački ginuli po nebeskim kamenim brdima iznad Neretve, Sutjeske, od vrhova Zelengore pa do, da ponovim, Ilirske Bistrice. I dug prema njegovim seljanima koji su, zajedno sa onima već pomenutim stradalnicima, ostavljali svoje kosti po tom krvavom putu. A njih nije malo. Jer Sedmu diviziju iznjedrio je narod. I to uglavnom srpski narod Banije. Uz dužno poštovanje prema onim Hrvatima koji su zajedno sa Srbima krenuli i junački vojevali, ginuli… Pa Jevrejima, kasnije i Italijanima i drugima koji su im se pridružili. E, nakon rata svako je otišao u svoju budućnost. Banija je bila skrajnuta, zaboravljena. Pa samo da spomenem da su njene glavne saobraćajnice asfaltirane tek 1967. godine. Da Titu nisu planirali obilazak Banije, pitaj Boga… A on je govorio sve najljepše o Sedmoj banijskoj. I to je zapisano. Kao što je zapisano svjedočenje njemačkog vojnika Vika o zarobljavanju, za vrijeme operacije Švarc, odnosno borbi na Sutjesci, i jednog dijela pozadine banijskih boraca – uglavnom ranjenika i bolesnika, tifusara. Neki od njih su po naredbi njemačkog potpukovnika Grenlera strijeljani. U strijeljanju je učestvovao i pomenuti vojnik Vik, koji je pričao kako zarobljenici nisu pred strijeljanje izrazili bilo kakvu želju, bili su mirni, iako su mogli zaključiti da će biti strijeljani… Ovo navodim kao svjedočanstvo o junaštvu te mladosti, njenom ponosu.

   DUG STRADALNICIMA

   Ovaj tekst je i poziv nama koji smo još živi i onima koji će nastaviti da čuvaju sjećanja na svoju diviziju. Iako su nas oni protiv čijeg se fašizma borila Sedma divizija protjerali sa vjekovnih ognjišta, ne dopustimo da zaboravimo bar ono što su nam generacije naših predaka, i pored svega, za svjetlost sjećanja ostavile. Ali, nisu nam te generacije ostavile u amanet sjećanje da se ne sjetimo. Kao ove godine, na primjer. Postoji li neko ko je trebao, morao, pa bar iz poštovanja prema 75. godišnjici… (Izvinjavam se ukoliko nisam dobro informisan, ukoliko ne znam. Ukoliko ne znam da se neko sjetio…) A na sjećanje, bar na njega, imamo pravo. Na sjećanje koje ću završiti stihovima iz pjesme Zemljo Jovanke Borojević, učenice osmog razreda i člana nekad poznate Literarne sekcije Zrno sunca Osnovne škole 7. Banijska brigada Mečenčani, a iz njihove zbirke pjesama Neko je dopustio da odrastem, objavljene 1980. godine: (…) O, zemljo… Ja umivam tvoje lice i brišem ga slobodom. O, zemljo… Jer ja te volim, jer ja sam tvoja kći.

   Izvor: SRPSKO KOLO, broj 25, decembar, 2017.

   Odgovori

5. 27. oktobar 2019. u 04:32

   Vojislav Ananić

   Nestajanje Srba na Baniji

   Izvor: P-portal.net
   Banija
   subota, 19. oktobar 2019. | 18:09

   Demografski trendovi kretanja ukupnog stanovništva Hrvatske, posebno srpskog stanovništva, poražavajući su kada se analiziraju na nivou regija koje su tradicionalno u značajnom broju naseljavali Srbi – pokazalo je istraživanje u sklopu projekta „Raspored naseljenosti i kretanje srpskog stanovništva u Hrvatskoj (1880 – 2011)”.

   Regije koje su uzete u razmatranje u sklopu istraživanja su geografsko-historijske cjeline koje obuhvaćaju općine prema teritorijalnoj podjeli koja je vrijedila na dan popisa stanovništva 31. 3. 1991. godine. Tada je u Hrvatskoj bilo 6.694 naselja i 102 općine. Dakle, za demografsku analizu kretanja stanovništva pojedine regije uzete su općine s naseljima koje su tradicionalno pripadale pojedinoj regiji. Također, kretanje ukupnog stanovništva, kretanje Hrvata i Srba pojedine regije analizirano je kroz sljedeće popisne godine: 1880, 1890, 1900, 1910, 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2001. i 2011. godinu. Za 1921. i 1931. godinu nema dostupnih podataka na razini naselja. Premda su posredni podaci o vjeri i jeziku dostupni na razini općine ili kotara, oni nisu obrađeni i kao takvi nisu mogli biti korišteni u ovu svrhu. Međutim, ova činjenica suštinski ne remeti postavljene ciljeve istraživanja.

   U okviru analize, kada je u pitanju regija Banije, uvrštene su sljedeće općine s pripadajućim naseljima prema teritorijalnoj podjeli iz 1991. godine koje tradicionalno pripadaju ovoj regiji: Glina, Kostajnica, Sisak, Petrinja i Dvor. Kretanje ukupnog stanovništva, Hrvata i Srba na Baniji (1880 – 2011)
   Podaci u navedenoj tablici pokazuju prilično uravnoteženi nacionalni sastav stanovništva ove regije, u kojoj su dvije narodnosne skupine – hrvatska i srpska – postotno gotovo podjednako zastupljene sve do 1991. godine. Postotak udjela hrvatskog stanovništva kreće se od najnižeg 48,11% 1900. godine do najvišeg 52,59% 1961. godine, a kod srpskog stanovništva od najnižeg 36,66% 1981. godine, do najvišeg 50,01% 1910. godine.

   Isti ili sličan trend prisutan je i u kretanju ukupnog stanovništva, koje se usporeno povećava od popisa do popisa sve do 1991. godine s relativno naglim padom za oko 17% u popisu 1948. godine, vjerojatno kao posljedica ljudskih gubitaka tokom Drugog svjetskog rata.

   PROČITAJTE JOŠ: Nestajanje Srba na Kordunu

   Ukupno hrvatsko stanovništvo se postupno, kontinuirano i usporeno povećavalo sve do posljednjeg popisa 2011. godine s odstupanjima u popisu 1948. godine kada stopa rasta pada za 4% (vjerojatno kao posljedica ljudskih gubitaka u Drugom svjetskom ratu) i u popisu 1981. godine kada stopa rasta pada za 16%.

   Kod ukupnog srpskog stanovništva trend porasta je isto prisutan, s tim da je taj rast znatno veći od rasta hrvatskog stanovništva u prva četiri cenzusa (za ukupno 16%). Također, kao i kod Hrvata 1948. godine rast srpskog stanovništva opada, ali za više od sedam puta, nego kod hrvatskog stanovništva, što je vjerojatno posljedica većih ljudskih gubitaka u Drugom svjetskom ratu. Događa se i nešto jače opadanje rasta 1981. godine i to za 19% (za 3% više nego kod hrvatskog stanovništva).

   Kretanje stanovništva po narodnosnoj pripadnosti i popisima na Baniji (1880 – 2011)
   Verižni indeksi, koji iskazuju broj stanovništva u svakom popisu prema prethodnom popisnom cenzusu, uglavnom potvrđuju prethodno iznijete trendove u kretanju stanovništva, kao i godine kada dolazi do odstupanja od navedenih trendova (1948. i 1981. godina).

   Najduže popisno razdoblje u okviru jednog državno-pravnog poretka je ono nakon Drugog svjetskog rata u okviru socijalističke Jugoslavije, koje je trajalo preko 40 godina. Za razliku od prethodnog dugoročnog pogleda na razvoj stanovništva, ovaj bi se mogao svrstati u srednjoročne, koji počinje 1948., a završava 1991. godine.

   Kretanje broj Hrvata i Srba na Baniji (1948 – 1991)U odnosu na baznu 1948. godinu hrvatsko se stanovništvo veoma usporeno povećavalo u rasponu od 13,78% (1971) do 0,37% (1981) ili za cijelo ovo razdoblje u prosjeku za 6,95%. I kod srpskog stanovništva je prisutan isti trend, ali samo do 1971. godine, kada se ono povećalo u prosjeku za 6,57%, dok nakon toga sve do 1991. godine ono se kontinuirano smanjuje za 10,74% (1981) odnosno 1,24% (1991).

   Udio Hrvata, Srba i „ostalih“ na Baniji (1880 – 2011)Posljednja dva cenzusa (2001. i 2011. godine) pokazuju populacijske fluktuacije kakve nisu zabilježene tokom analiziranog 131-godišnjeg perioda i općenito, šire gledano, na ovim našim prostorima, a rekli bismo i veoma rijetko i u evropskim i svjetskim razmjerima.

   Prema pokazateljima u prethodnoj tablici, tokom cijelog analiziranog perioda od 131 godinu, u regiji Banije nastale su sljedeće populacijske fluktuacije odnosno promjene. U odnosu na startno stanje u prvom cenzusu 1880. godine hrvatsko se stanovništvo 2011. godine povećalo za nešto manje od 1/3 odnosno za egzaktnih 28,29%. Prosjek rasta za cijelo to razdoblje iznosio je 22,25%. Dok se srpsko stanovništvo smanjilo za oko 3/4 odnosno za egzaktnih 74,71%. Ove su se promjene odrazile i na broj ukupnog stanovništva koje se smanjilo za oko 1/6 odnosno za egzaktnih 16,33%.

   Populacijske fluktuacije drastično su promijenile odnos, odnosno udio, dva etnikuma u ukupnom stanovništvu. Taj odnos je 1991. godine bio 48,82% naspram 41,24% u korist hrvatskog etnikuma, da bi 2011. godine taj odnos iznosio 80,18% naspram 14,28% opet u korist hrvatskog etnikuma

   PROČITAJTE JOŠ: Nestajanje Srba u Lici

   Izraženo u apsolutnim brojevima, hrvatsko stanovništvo 1880. godine je brojilo 68.885, a 2011. godine 88.374 stanovnika, ili više za 19.489 stanovnika, dok je srpsko stanovništvo 1880. brojilo 62.239, a 2011. godine 15.740 stanovnika, ili manje za 46.499 stanovnika. Ove fluktuacije su promijenile do 1991. godine relativno uravnoteženi udio hrvatskog i srpskog stanovništva u ukupnom stanovništvu ove regije. Tako je na primjer 1880. godine taj odnos bio na razini 52% naspram 47%, u korist hrvatskog naroda, da bi se 2011. godine taj odnos drastično izmijenio na 80,18% naspram 14,28% opet u korist hrvatskog etnikuma. Tek usporedbe sa 1991. godinom kao baznom, pokazuju mnogo realniju sliku ovih populacijskih fluktuacija, zapravo njihovih pravih razmjera i njihove povijesne značajnosti. U odnosu na stanje neposredno prije izbijanja rata u Hrvatskoj 1991. godine, hrvatsko se stanovništvo 2011. godine povećalo za nešto više od 1/20, odnosno za egzaktnih 5,03%, dok se srpsko stanovništvo drastično smanjilo za nešto manje od 4/5, odnosno za egzaktnih 77,85%. Ove su se promjene odrazile i na broj ukupnog stanovništva, koje se smanjlo za nešto više od 1/3, odnosno za 36,05%. Izraženo u apsolutnim brojevima, hrvatsko stanovništvo 1991. godine brojilo je 84.142, a 2011. godine 88.374 stanovnika ili više za 4.242 stanovnika, dok je srpsko stanovništvo 1991. godine brojilo 71.087, a 2011. godine 15.740 ili manje za 55.347 stanovnika. Iz svih navedenih podataka mogu se iščitavati i neke druge populacijske fluktuacije i njihove razmjere, prije svega doseljavanje hrvatskog stanovništva i odlazak, zapravo egzodus srpskog stanovništva. Ove fluktuacije drastično su promijenile odnos, odnosno udio, dva etnikuma u ukupnom stanovništvu. Taj odnos je 1991. godine bio 48,82% naspram 41,24% u korist hrvatskog etnikuma, da bi 2011. godine taj odnos iznosio 80,18% naspram 14,28% opet u korist hrvatskog etnikuma. Ovakve populacijske fluktuacije nisu normalne i uobičajene.

   U istraživačkom projektu Vijeća srpske nacionalne manjine Grada Zagreba „Raspored naseljenosti i kretanje srpskog stanovništva u Hrvatskoj (1880–2011)” sudjelovali su: dr. sc. Svetozar Livada (voditelj), Vladimir Cvjetićanin, prof. i Nikola Lunić, prof. sa suradnicima

   Izvor: P-portal

   Odgovori

6. 27. oktobar 2019. u 04:43

   Vojislav Ananić

   https://banija.rs/banija/19757-nestajanje-srba-na-baniji.html

   Odgovori

7. 27. oktobar 2019. u 08:25

   Vojislav Ananić

   BANIJA: GDJE SU NESTALI NAŠI LJUDI

   SISAK Prema rezultatima popisa iz 2011. u Sisku živi 47.500 stanovnika. U užem gradskom području živi 33.000, a ukupan broj Srba po popisu iz 2013. pao je na 3.071 ili 6,43%.
   PETRINJA Prema rezultatima popisa iz 2011. u Petrinji živi 20.925 stanovnika, od čega je 2.710. ili 12,95% Srba.
   GLINA Prema rezultatima popisa iz 2011. u Glini živi 9.283 stanovnika, od čega je 2.549 ili 27,46% Srba.
   H. DUBICA Prema rezultatima popisa iz 2011. u Hrvatskoj Dubici živi 2.079 stanovnika, od čega je 22,45% Srba.
   SUNJA Prema rezultatima popisa iz 2011. u Sunji živi 5.745 stanovnika, od čega je 22,27% Srba.
   MAJUR Prema rezultatima popisa iz 2011. u Majuru živi 1.100 stanovnika, od čega je 27,3% Srba.
   H. KOSTAJNICA Prema rezultatima popisa iz 2011. u Hrvatskoj Kostajnici živi 2.756 stanovnika, od čega je 25,4% Srba.
   D. KUKURUZARI Prema rezultatima popisa iz 2011. u opštini Donji Kukuruzari živi 1.645 stanovnika, od čega je 34,4% Srba.
   DVOR NA UNI Prema rezultatima popisa iz 2011. u opštini Dvor na Uni živi 5.570 stanovnika, od čega je 71% Srba.

   Izvor: SRPSKO KOLO, broj 5, april, 2016.

   Odgovori

8. 18. novembar 2019. u 07:09

   Vojislav Ananić

   NASELJAVANJE KRAJEVA IZMEĐU KUPE I UNE

   BANSKA KRAJINA (1688–1751)

   Prodirući silovito i nemilosrdno uništavajući sve što im se našlo na putu, turski akini su u drugoj polovini XVI veka slomili pounski odbrambeni sistem i potpuno opustošili oblast između Une i Kupe. Starinačko hrvatsko stanovništvo, ako je imalo sreće da izbegne smrt ili odvođenje u sužanjstvo, povuklo se dublje u unutrašnjost zemlje, delom čak i van granica „ostatka ostataka” kraljevina Hrvatske i Slavonije. U opustošenim krajevima nisu mogle da se održe ni brojne tvrđavice hrvatskog plemstva, pa se u jednom dokumentu iz 1596. godine spominje „sedamdeset pustih gradov, koi su pusti meću Unu i Kupu.” U tim okolnostima moralo je težište odbrane od Turaka da bude preneto na Kupu, gde je obrazovana Pokupska krajina.
   Zagospodarivši krajevima između Une i Kupe, Turci su nastojali da na opustošenim zemljištima nasele novo stanovništvo. Rezultati njihovih nastojanja nisu dovoljno poznati, ali se na osnovu malobrojnih podataka stiče utisak da im je jedino, pošlo za rukom da nasele Pounje i okolinu tvrđava Zrin i Gvozdansko. Kako, je krajem XVI veka propao pokušaj turskog učvršćivanja “na Kupi, krajevi uz ovu reku nisu mogli da budu korišćeni za naseljavanje, pošto bi se stanovništvo u njima stalno nalazilo na udaru petrinjskih i pokupskih krajišnika koji su tokom XVII veka, otiskujući se u potragu za plenom i sužnjima, povremeno dopirali čak do Une. “Njihove provale, pak, pružale su mogućnost pojedinim turskim podanicima
   da pod vojničkom zaštitom prebegnu u „Habsburšku monarhiju. Tu mogućnost je do bečkog rata–iskoristilo nekoliko manjih skupina turskih podanika iz Pounja.
   Već u prvim godinama bečkog rata, dok je težište ratnih operacija bilo još u ugarskim ravnicama, uznemirilo se hrišćansko stanovništvo u Pounju i Bosanskoj krajini. Da bi se obezbedili od nastupajuće vojske, bosanski ,,Rasciani” i drugi Hrišćani zatražili su i dobili zaštitno pismo iz Beča. Ali kićene fraze i uopštena obećanja, kakvima su car Leopold I i zapovednici njegove vojske tokom rata rado obasipali hrišćansko stanovništvo pod turskom vlašću, nisu obezbedile bogznakakvu zaštitu žiteljima Pounja njihovoj imovini prilikom dolaska carske vojske 1688. godine. U pljačkanju pounskog stanovništva, sudeći na osnovu raspoloživih izvora, najdalje su otišli vojnici bana Nikole Erdedija. Zbog toga ih je Ludvig Badenski, kao glavnokomandujući na tom sektoru fronta, otpustio iz vojske i, ne birajući reči, obavestio vladara o njihovom držanju. Na zaxtev iz Beča, hrvatski staleži su u jesen 1688. godine raspravljali o postupcima svojih vojnika i rešili da kazne one koji su otimali stoku od hrišćana naseljenih sa jedne i druge strane Une („ . . .tam Christianis, quam etiam Ulachis, ultra, vuelfjad hanc” partem fluuij Unnae commorantibus . . ‘.”). U nedostatku drugih podataka, navedeni saborski zaključak predstavlja pažnje vredno svedočanstvo o stanju naseljenosti Pounja u vreme izgona Turaka iz oblasti između Kupe i Une. Na svojim starim staništima dočekalo je oslobođenje i srpsko i hrvatsko stanovništvo u oblasti Zrina i Novog. Na takav zaključak upućuje činjenica što su hrvatski staleži u jednoj svojoj predstavci o problemu jurisdikcije u novooslobođenim krajevima izričito tvrdili da ,,Zrinianus iam ab antiquo et imemorabili tempore circa praesfizdia Novi et Zrin residebat, fortalitijsillis semper subiectus”.
   Zatečeno stanovništvo u oblasti između Kupe i Une, kao što je već rečeno, nije bilo dovoljno brojno da bi samo moglo nositi teret odbrane nove granice na Uni i suvomeđi od Une do Petrove gore, pa su vojne vlasti bile prinuđene da posvećuju veliku pažnju naseljavanju oslobođenih krajeva. Kako se za to nije moglo naći dovoljno stanovništva u starim krajinama i na posedima hrvatske vlastele, pogotovo što je iseljavanje zavisnih seljaka sa vlastelinstava bilo otežano nizom prepreka, krajiškim zapovednicima nije ostalo ništa drugo nego da podstaknu useljavanje turskih podanika, prvenstveno onih nastanjenih u neposrednoj blizini granice. Zahvaljujući tome dobili su prebezi iz Bosne, a u manjoj meri i Hercegovine, prvorazredan značaj za razvoj stanovništva Banske krajine od kraja XVII do polovine XVIII veka. Forme u kojima se ostvarivalo njihovo useljavanje u oblast između Kupe i Une varirale su od organizovanog ili, pak, stihijnog pomeranja većih populacionih mnoštava do preseljenja nekoliko porodica ili pojedinaca. Seobe većih skupina stanovništva dešavale „su se, po pravilu, u vreme ratova ili neposredno po njihovom okončanju, dok su seobe manjeg obima bile učestalije i manje zavisne od stanja austro–turskih odnosa.
   Seobe turskih podanika za vreme bečkog rata, kako su u sporu oko jurisdikcije u oblasti između Kupe i Une tvrdili predstavnici Varaždinskog generalata, bile su dobrovoljne i podstaknute obećanjem povlastica svima koji pređu na hrišćansku stranu. Iz njihovih izveštaja višim vlastima saznaje se da su krajišnici dobili zaštitno pismo i od Ludviga Badenskog 1688. godine. Nažalost, ovaj dokument, na koji se krajiško stanovništvo često pozivalo u odbrani svojih prava, nije pronađen, već se o njegovom sadržaju može steći samo gruba predodžba na osnovu navoda u jednom izveštaju Hansa Galera Ratnom veću 1695. godine, što nije dovoljno za donošenje pouzdanog suda o ulozi austrijske propagande u podsticanju seoba u Baniju.
   Hrvatski staleži, koji su predstavljali drugu stranu u sporu oko jurisdikcije, zastupali su stanovište da bi između Kupe i Une trebalo razlikovati dve skupine stanovništva: Zrinjane i Kostajničane. Prvi su, kako je rečeno u jednoj saborskoj predstavci iz 1696. godine, živeli od davnina u zrinskoj oblasti, dok su drugi do bečkog rata „naseljavali krajeve između Kostajnice i Banjaluke. Zrinjani su dočekali oslobođenje na svojim starim staništima, pomažući hrišćanskoj vojsci da oslobodi njihova naselja. Kostajničani su se, pak, doselili u kostajničku oblast posle oslobođenja pounskih tvrđava, kada im je opstanak na njihovim starim staništima otežavala banska vojska, pljačkajući i uništavajući njihova naselja. Zbog toga, po shvatanju hrvatskih staleža, stanovništvo u kostajničkoj oblasti ne može se računati u dobrovoljne preseljenike.
   Proverom svedočenja hrvatskih staleža, utvrđeno je da su banski oficiri stvarno organizovali povremene upade na tursku teritoriju, ali je teško reći da li su nasilja nad tamošnjim stanovništvom podsticala njegovo preseljavanje na hrišćansku stranu. Sigurno se zna samo da su pojedina bosanska sela, u želji da se zaštite od nasilja i pljačke, pristajala da plaćaju „harač” hrvatskom banu.
   Sećanje na seobu za vreme bečkog rata, zbog dramatičnosti trenutka u kome je izvedena i teških uslova u kojima su godinama živeli prebezi, dugo je bilo živo među krajišnicima u Baniji. Tako su se, na primer, još polovinom XVIII veka sećali da njihovi „rgaroditely, dedi y otczi, ovu zemlyu u teskom sztrahu turszkom naszelili ieszu u veliku y gusztu sumu, da po nekoliko lett pod lubom sztati morali szu u szamoi sumi, y od onud goleme sztrahe y velike nevolye od nepriatelya Turchina podnassati y terpeti morali, vnogi mentuiuchi sze otcza y matere, vnogi brata y szesztre, a nekoi sene y decze, vnogi razgaseni kopitami turszkeh kony, vnogi pomorieni puskami y szablyami, a nekoi ognem poseseni, a nekoi na viechna szusanysztva i zakona promienyenie i izgublyenie razvedeni i raznesseni, a nekoi na velikoi czeni van pustati ieszu, a vnogo krat posesene nasse czirkve, kuche, marha odegnata i imetek odnessen”. Kostajnički krajišnici, za koje su hrvatski staleži tvrdili da su se doselili pod prinudom, pisali su krajem treće decenije XVIII veka u jednoj predstavci Hrvatskom saboru da ,,još za negdašnjega gospodina Erdedi Miklovuša na Krajinu Kostajničku na parolu i obećanje pravic vnogo i pisma vnoga došli su bili i nastanili se”. Doseljenicima u oblasti između Kupe i Une, nezavisno od toga šta ih je pokrenulo na seobu, Krajiški zapovednici su, ,,hotejuchi z junaki krainu puniti i jachati”, određivali mesto za naseljavanje i dodeljivali zemlju. Tom prilikom izdavan im je lični ili, pak, zajednički „kotarski list”, koji im je služio kao dokaz njihovog prava na dodeljeni posed. U ,,Kotarskim listovima” bila su u osnovnim crtama uređena i prava i obaveze doseljenika, posebno obaveza vojničke službe, kojom je bilo i uslovljeno pravo korišćenja dodeljene im zemlje.
   Sigurno je da se u prvim godinama po oslobođenju slila u oblast između Kupe i Une veoma snažna migraciona struja, ali se njen obim ne može pouzdano utvrditi, jer u raspoloživim izvorima nalazi se nekoliko različitih procena broja doseljenih krajiških porodica. Prema tvrđenju hrvatskih staleža, sadržanim u jednoj predstavci vladaru, preselilo se iz Bosne u Pounsku krajinu do 1696. godine oko šest hiljada porodica sa oko dvadesetpet hiljada duša. K. M. Turn i P. Zincendorf, koji su po nalogu iz Beča istraživali prilike u Baniji 1697. godine, obavestili su vladara da u ovoj oblasti ima oko dve hiljade i šest stotina kuća, teritorijalno organizovanih u dvadesetak knežija. Kako su i kasnijih godina pristizali, novi doseljenici, jagma za zemljom bila je velika, što je dovodilo do mnogih sukoba, kako među samim krajišnicima, tako i između krajišnika i vojnih zapovednika. Početkom XVIII veka osećala se već oskudica nezauzete zemlje i kada su stanovnici Zrinskog polja morali 1703. godine napustiti svoja staništa, jer je njihov kraj trebalo vratiti Turcima, pomišljale su vojne vlasti na mogućnost da ih nasele u glinskoj oblasti, na zemljištima koja bi se oslobodila raseljavanjem nesposobnih i bez dozvole naseljenih krajišnika. Slobodne zemlje bilo je dosta samo još na crkvenim i svetovnim vlastelinstvima u Baniji, pošto su njihovi gospodari naseljavali samo one doseljenike koji su pristajali na položaj zavisnih seljaka. Do novih masovnih seoba stanovništva sa turske teritorije u Baniju došlo je pri kraju austro–turskog rata 1716–––1718. godine i neposredno po potpisivanju mira u Požarevcu. Banskoj krajini vraćeno je tada 3rinsko polje, a pored toga, pripao joj je i prostran pojas zemljišta sa bosanske strane Une. Kako su ovi novopripojeni krajevi opustošeni ratom, bilo je u njima dosta pustoselina pogodnih za naseljavanje novog stanovništva. Ta pusta zemljišta počeli još tokom rata zaposedati stanovnici sa hrvatske strane Une, iako je podban Ivan Drašković zabranio da se to čini pre konačne Odluke viših vlasti. Posle austro-turskog razgraničenja krajem 1718. godine, naseljavanje krajeva sa bosanske strane Une vršeno je pretežno stanovništvom pridošlim iz unutrašnjosti Bosne i Hercegovine. Nažalost, čitav tok ovih seoba nije poznat, jer ih banski oficiri nisu pratili onako pažljivo kako je to, na primer, činjeno u Posavskoj krajini, gde se posle Požarevačkog mira takođe doselilo mnoštvo turskih podanika. Koliko–toliko podataka sačuvano je samo o naseljavanju bosanskog dela Dubičke kapetanije, gde se o tome starala posebna komisija sačinjena od strane predstavnika zagrebačkog kaptola.
   Prvu veću skupinu doseljenika doveo je u novopripojeni deo Dubičke kapetanije knez Cvijo Kotur, koji je početkom 1719. godine zatražio od kaptola saglasnost da naseli pedeset srpskih porodica u ,,puszteh szelah Jelovczu, Gornoszelczy y Pobergiany”. U svojoj molbi, koju je najverovatnije napisao neko od predstavnika kaptola u ime molioca, obećao je da će i on i njegovi „Koturani“, dotadašnji turski podanici, ,,pokorni plachniki biti” i verno ,,kraine y kotara Dubichkoga braniti y nasse goszpode vszakum szlusbum szkoiu zapovedali budi verno y possteno szlusiti”. Njihovu molbu podržao je dubički kapetan, pa nije bilo razloga da ona ne bude prihvaćena i od strane kaptola. Ipak, svi Koturani nisu naseljeni baš u onim selima u kojima su želeli da se nasele. Sam knez Cvijo Kotur, na primer, naseljen je u selu Jakovljeviću, gde je prvo bio desetnik, a kasnije vojvoda. Zvanje kneza nije mu priznato najverovatnije zbog toga što je čitav bosanski deo Dubičke kapetanije činio, jednu knežiju, kojom je godinama upravljao knez Vidak Vuletić iz sela Klekovca.
   Drugu veliku skupinu doseljenika, koju je činilo oko šezdeset porodica ,,katolikov Horvatov”, doveo je u dubičku oblast Marko Biondić, verovatno bosanski franjevac. Većina doseljenika iz ove grupe naseljena je u Bosansku Dubicu, oko čije tvrđave je tada obrazovano prostrano podgrađe, dok je samo nekoliko porodica smešteno u okolna sela. Prema obećanju dobijenom pre seobe trebalo je da ovi doseljenici čine posebnu župu, ali se tome suprotstavljao župnik iz „stare varoši”. Posle niza predstavki, koje je Marko Biondić pisao u svoje ime i u ime doseljenika, crkvene vlasti u Zagrebu pristale su da ispune ranije dato obećanje, pa je obrazovana posebna župa u Bosanskoj Dubici. Interesantno je da je prilikom kanonske vizitacije ove župe 1736. godine zapisano da njen župnik Marko Biondić uopšte ne zna latinski i da crkvenu službu drži na narodnom jeziku („lingva illyrica”). Spomenute dve skupine doseljenika činile su samo jednu četvrtinu od ukupno 408 krajiških kuća ispisanih u bosanskom delu Dubičke kapetanije 1726. godine. Nije poznato odakle su se doselili drugi krajišnici i kako je teklo njihovo naseljavanje. Ukoliko nije reč o zatečenom stanovništvu, neke pretpostavke o njihovom teritorijalnom poreklu mogu da se grade na osnovu činjenice što se u spomenutom popisu sreću i krajišnici sa nadimkom ili prezimenom Slovinac (9), Ličanin (5), Bišćanin (4), Luščanin (3), Bošnjak (2), Zmijanac (2), Plaščanin (2), Brložanin (2), Dubičanac (2), Petropoljac (1), Knežopoljac (1), Bačinac (1) i Polimac (1). Može se takođe pretpostaviti da je izvesnu ulogu u organizovanju njihovog naseljavanja imao klekovački knez, koji je, polažući zakletvu predviđenu za knezove, preuzeo i obavezu da se stara o naseljavanju svoje knežije i da sprečava iseljavanje stanovništva. Sigurno je, pak, da je većina doseljenika naseljena pod istim ili približno istim uslovima kao i stanovnici Bosanske Dubice, koji su prilikom naseljavanja morali da plate deset forinti „gospockog regala” i da se obavežu da će svake godine, pored vojničke službe, davati po jedan talir od kuće.
   Austrijska vojska, u kojoj su u velikom broju učestvovali i krajišnici, pretrpela je već na samom početku rata 1737–1739. godine ozbiljne neuspehe u Bosni — težak poraz kod Banjaluke i krah opsade Bužima, što, svakako, nije moglo da bude podsticaj za obimnije seobe turskih podanika u Baniju. Ali, ovi porazi, kao i turska protuofanziva u jesen 1737. i u leto 1738. godine, podstakli su masovno prelaženje stanovništva iz bosanskog dela Banske krajine u krajeve sa hrvatske strane Une. Prve vesti o uznemirenosti tamošnjeg stanovništva potiču još iz marta 1737. godine, kada je kostajnički vicekomandant upozoren da stanovnici naselja sa bosanske strane Une ne bi trebalo da napuštaju svoja staništa pre nego što stvarno počnu neprijateljstva sa Turskom. Međutim, tokom leta postala je situacija neuporedivo teža, pa su već i vojne vlasti uviđale potrebu da se sa bosanske na hrvatsku stranu Une povuku žene i deca i prebace stvari od vrednosti. Ali, tada je stihija već uzela maha i više se nije moglo sprečiti stanovništvo iz prekounskih krajeva da neorganizovano i u paničnom strahu od Turaka napušta svoja staništa i sklanja se u bezbednije krajeve — Baniju i Slavoniju. Oni koji su ostali u svojim selima, ili su se u njih vratili kada su neprijateljstva prestala, morali su posle sklapanja mira u Beogradu 1739. godine da se opredele za seobu u druge krajeve Habsburške monarhije ili da se pomire sa činjenicom da će ponovo dospeti pod tursku vlast. Nema pouzdanih vesti o tome koliko ih se opredelilo za prvu mogućnost. Zna se samo da je deo hrvatskog življa iz Bosanske Dubice i susednih sela preseljen 1742. godine u Sremsku Mitrovicu. Među preseljenicima, sudeći na osnovu popisa stanovništva Sremske Mitrovice iz 1749. godine, nalazio se i Marko Biondić, koji je, kao što je već rečeno, organizovao seobu katoličkog življa u Dubičku kapetaniju krajem druge decenije XVIII veKa.
   Posle Beogradskog mira bila je pažnja austrijske spoljne politike upravljena na Srednju i Zapadnu Evropu, dok se u politici prema Turskoj insistiralo na očuvanju mirnih odnosa. Kako su zbog toga izostali i ratovi na Balkanu, većih seoba turskih podanika u Bansku krajinu nije bilo sve do pred kraj XVIII veka. Seobe manjih skupina turskih podanika, kao i seobe pojedinaca, nisu u većoj meri zavisile od stanja austro–turskih odnosa i zbog toga nisu prestajale čak ni za vreme mira. Međutim, odvijale su se uglavnom neprimetno i retko su ostavljale trag u izvorima. Ako su ga, ponekad, i ostavile, bilo je to sasvim slučajno. Zbog toga je skoro nemoguće proceniti njihov doprinos povećanju stanovništva u Banskoj krajini, ali se pretpostavlja da on nije bio mali. Za prvu polovinu XVIII veka sačuvani su podaci samo o nekoliko takvih seoba, ali je već i to dovoljno da se uoči neka vrsta obrasca po kome su se obično odvijale. Naime, za prvim doseljenicima, koji su dolazili kao neka vrsta prethodnice, kasnije su se doseljavali njihovi srodnici i susedi sa starih staništa. Y tom pogledu, čini se, karakteristična je seoba pet srpskih porodica, koje je iz Bosne u Baniju preselio kostajnički kaplar Blagoje Velisavljević.
   Prema zapisniku sa njegovog saslušanja u tamnici, gde je zatvoren zbog kršenja sanitarnih propisa, saznaje se da je Blagoje Velisavljević, posredstvom varoškog kneza, zatražio početkom februara 1743. godine od svog komandanta dozvolu da iz Turske izvede svog brata i još nekoliko drugih turskih podanika. Kada je komandant
   odbio njegovu molbu, on je došao u vezu ca upravnikom kostajničkog kontumaca i, uz pomoć mita, dobio propusnicu za prelazak preko granice. Koristeći se ovim dokumentom, bez koga se nije moglo preći pored straža na Uni, Blagoje Velisavljević je u društvu sa još jednim krajišnikom prevezao jedne noći sa bosanske na banijsku stranu reke pet porodica, njihovu stoku, žito, pokućstvo i odeću.
   Ponekad je konačnom naseljavanju pojedinih turskih podanika mogao da prethodi i njihov privremeni boravak u Baniji radi obavljanja određenih poslova ili ispitivanja mogućnosti za naseljavanje. Jedan takav slučaj desio se, na primer, 1750. godine, kada je u okolinu Kostajnice došla jedna skupina „Turskih Vlaha” i od vojnih vlasti kojima je svaki novi doseljenik bio dobrodošao, dobila zemljišne ,,za naszeliti sze ali drugach prikrepitá sze”.
   Seobe turskih podanika, bez obzira na forme u kojima su se ostvarivale, odigrale su prvorazrednu ulogu u naseljavanju Banske krajine. Daleko manji značaj za naseljavanje krajiške teritorije, ali presudan za naseljavanje vlastelinstava u Baniji, imale su migracione struje iz hrvatskih provincijalnih krajeva, posebno iz Pokuplja i Posavine.
   Pusta zemljišta između Kupe i Une predstavljala su veliki izazov za siromašnije seljake u pokupskim selima, pa su neki među njima već u drugoj polovini HVII veka prelazili na drugu stranu Kupe i tamo, što su kasnije posebno isticali, ,,jos za turszkoga sztraha zemliu zauzeli, odkerohi_li y odorali”. Najčešće su zaposedali zemljišta nekadašnjeg biskupovog topuskog i hrastovičkog vlastelinstva, ali se, zbog „turskog straha”, nisu na „njima trajno naseljavali, već su ih samo povremeno obrađivali. Kada se za vreme bečkog rata, kako je usvojoj molbi za dodelu zemlje pisao hrastovički vojvoda Filip Bunčić biskupu Aleisandru Mikuliću 1689. godine, „ro bosie milozsće kraina raszprosztranila“, mnogi Pokupci, većinom biskupovi podanici, zatražili su od biskupa saglasnost da trajno zadrže zaposednuta zemljišta na njegovim prekokupskim posedima. Njihove molbe su uglavnom usvajane, pogotovo kada je bila reč o moliocima, koji su, kako se jednom prilikom izrazio upravnik pokupskih poseda zagrebačke biskupije Ambroz Kuzmić, ,,zadrusi doma”, pa su mogli, ,,doma ostavivssli pol drusine”, drugu polovinu čeljadi iz zadruge preseliti na nova staništa. Uprkos dobroj volji svih zainteresovanih strana, preseljavanje Pokupskih seljaka i obrazovanje novih naselja u prekokupskim krajevima odvijali su se usporenim ritmom, jer preseljenici, zbog nesređenih prilika u oblasti između Kupe i Une na prelazu iz XVII u XVIII vek, nisu želeli da naglo kidaju veze sa matičnim porodicama. Do mira u Sremskim Karlovcima 1699. godine postojao je i strah od obnove turske vlasti u krajevima sa hrvatske strane Une, pa su neki kolonisti, rukovodeći se tradicionalnim seljačkim oprezom, tražili čak i pismenu garanciju da će se moći u tom slučaju „nazopet na sztarinu povernuti”. Početkom XVIII veka, kada su se prilike u Baniji koliko–toliko normalizovale i kada više nije bilo osnova za strahovanje od obnove turske vlasti, dobila su dotad manje ili više privremena staništa pokupskih seljaka u prekokupskim krajevima trajni karakter, obrazujući dvadesetak kompaktnih hrvatskih naselja uz Kupu. U ova naselja vremenom su pristizali novi doseljenici, kako iz Pokuplja, tako i sa drugih strana, privlačeni povoljnim uslovima za naseljavanje i obiljnjem obradive zemlje. Dok su doseljenici iz Pokuplja naseljavali uglavnom biskupove posede, migracione struje iz drugih hrvatskih krajeva, posebno iz Posavine, odigrale su ključnu ulogu u obrazovanju hrvatskih naselja na prostranim posedima zagrebačkog kaptola (Gore) i porodice Keglević (Topolovac) u Baniji. Na gorsko vlastelinstvo većinom su se doseljavali seljaci s drugih kaptolskih vlastelinstava u unutrašnjosti zemlje. Doseljenici na banijskom delu topolovačkog vlastelinstva poticali su, što je izričito naglašeno u zapisniku sačinjenom prilikom kanonske vizitacije novostvorene sunjske župe 1727. godine, „eh varys partibus et regionibus”. Zbog svog različitog teritorijalnog porekla, po mišljenju sastavljača spomenutog zapisnika, bili su međusobno nesložni. Ipak, čini se da su većinu među njima činili doseljenici iz Posavine. Prva skupina posavskih seljaka došla je iz Lekeneka i Peščenice 1697. godine i naselila se kod „Sunjskih razleva”. O teritorijalnom poreklu ostalih doseljenika na sunjskom delu topolovačkog vlastelinstva mogu se praviti samo pretpostavke na osnovu činjenice što nekadašnje međe ovog vlastelinstva, baš kao i međe biskupovih i kaptolskih poseda, predstavljaju i danas grubu granicu između kajkavskog i štokavskog govornog područja u Baniji.
   Premda su se doseljenici iz hrvatskih provincijalnih krajeva prvenstveno naseljavali na banijskim vlastelinstvima, neki među njima smestili su se i u selima na krajiškom zemljištu, obično onim uz međe vlastelinstava. Prema istraživanju S. Pavičića, Hrvati iz sisačke Posavine, Polonja, Ivanića i Dubrave, kao i doseljenici iz „goranjske struje”, bitno su doprineli naseljavanju Jasenovačke kapetanije. Posebno veliki doprinos dali su naseljavanju Drenovog Boka, Krapja i Puske.
   Na krajiška zemljišta i na vlastelinstva u Baniji slivale su se od kraja XVII veka takođe i migracione struje iz drugih krajiških oblasti i Primorja.
   ,,Od Sumberka, y od Gomirya y osztalih Vlaskih szell”, kako su stanovnici Sredičkog obavestili zagrebačkog biskupa Aleksandra Mikulića, doselila se pre 1695. godine jedna oveća skupina srpskih krajišnika i nastanila se u okolini Kirina. Tačan broj doseljenika nije poznat. Prema jednom poznatom izvoru o ovoj seobi, njih je moglo da bude ,,nekoliko szto glav, more biti i jezero.” Nekoliko, pak, godina kasnije Jaćim i Manuel Mihčević su, kako su 1703. godine pisali, ,,peszdeszet his vlaskeh szdnov iz gorne Karlovachke kraine vu Thopuszku sztat dopeliali”. Organizovanjem ove seobe zadužili su vojne vlasti, pa im je tadašnji petrinjski kapetan za nagradu dolelio starešinstvo nad doseljenicima: Jaćim je postavljen za kneza, a Manuel za vojvodu. Na toj dužnosti nalazili su se do jeseni 1703. godine, kada ih je, zbog toga što su priznali zagrebačkog biskupa za svog zemljišnog gospodara, pod pritiskom naroda smenio glinski veliki kapetan Franjo Delišimunović. Po njihovom smenjivanju, za novog kneza postavljen je neki Kosanović za koga se tvrdilo da takođe potiče od ,,sztarih uszkokov” iz Karlovačke krajine. Posle dosta masovnih seoba krajem XVII veka, migraciona struja iz Karlovačkog generalata i Like u Baniju postepeno je, čini se, izgubila svoju nekadašnju snagu i važnost, ali do polovine XVIII veka nije potpuno usahla.
   Nema mnogo svedočanstava o seobama iz primorskih krajeva u Baniju, što ne znači da ni seoba nije bilo. U izvorima su pronađeni podaci samo o dve seobe, ali, sigurno, one nisu bile jedine. Prva skupina doseljenika ,,od morszkoga brega”, nekih stotinjak porodica, naselila se na prelazu iz XVII u XVIII vek u glinskoj oblasti, izmeću Topuskog i Perne. Druga skupina, pak, naselila se takođe u glinskoj oblasti krajem druge decenije XVIII veka. Ovi doseljenici „eh partibus maritimis”, kojima je glinski veliki kapetan Pavao Patačić dodelio mesto za naseljavanje u glinskom podgrađu, bili su katoličke vere. Njihov tačan broj u vreme naseljavanja nije poznat,
   ali zna se da su osamnaest godina kasnije imali trinaest kuća sa devedesetak duša i da su, kako su pisali banu Josipu Esterhaziju, bili siromašni.

   Izvor: BOJIH C. DABIĆ, BANSKA KRAJINA (1688—1751), PRILOG ISTORIJI SRPSKOG I HRVATSKOG NARODA I KRAŠŠKOG UREĐENJA U BANIJI, BEOGRAD — ZAGREB, 1984, str. 48 – 58.

   Odgovori

   • 21. april 2022. u 15:46

     Voja

     Selo Papići sastoji se od dve kose i glavnog puta, a kose se spajaju u sredini. Jedna kosa na izlazu vezuje se sa putem Timarci – Mala Meminska. U sredini na raskršću postoji higijenski bunar koji je iskopan 1935. godine, a dubok je trideset sedam metara. Meštani su se snabdevali pijaćom vodom sa izvora Miljćevac koji se nalazi između Jasenovčana i gornjeg dela sela od kuće Mile i Stevana Papića. Deo Popovića i cesta su koristili izvore Praličkovac u donjem delu Cikotine kose, Paukovića i Saškića kosa je koristila izvore u Kostrešima, zvane Vodice. Svi stanovnici pomenutih mesta kopali su rezervoare na svojim imanjima pored puta, kako bi navratili oborinsku vodu u njih, da bi imali vodu za svinje i živinu. Ti rezervoari su se zvali jaruge. Ovo mestašce, od pedesetak kuća, dobilo je novu osnovnu školu 1930. godine. Škola nije odmah dovršena samo je osposobljena učionica za nastavu. Stan za učitelja je kasnije dovršen, tako da je prvi učitelj bio Milan Dobrinić iz Koprivnice, a stanovao je kod Petra i Mare Žegarac. Tadašnji prosvetni radnik morao je da zna da svira neki muzički instrument, a on je svirao violinu. Dolaskom učitelja, u selu su počele kultumo-prosvetne aktivnosti. Tako je formirana školska četa, koja je okupljala mlade stanovnike i omladinu iz Papića, Jasenovčana i par iz Kostreša. Četa je brojala do tridesetak a možda i više članova. Načelnik čete bio je Đura Vujaklija iz Jasenovčana. Vođe sokola bili su Ilija Košutić, Mile Papić, Dušan Todorović iz Papića, Mića Kovačević, Đuro Vujaklija i Đuro Grabić iz Jasenovčana. Za razne vežbe i priredbe koje je Društvo pripremalo korišćena je školska učionica. Posle 1935. godine, rukovodstvo je prikupilo novčana sredstva i sagrađen je Sokolski dom, gde su se ove aktivnosti mogle nesmetano odvijati. Organizovana je jedna priredba, na koju je kapetan Aćimović iz Siska doveo vod jugoslovenskih vojnika, koji su odvežbali jednu numeru na ovoj priredbi. Postojao je mesni tamburaški orkestar uz dodatak domaćih instmmenata, koji je vodio Nikola Todorović u saradnji sa Matijom Todorovićem, Stojanom Očigrijom i Stojanom Jakšićem. Postojale su dve kovačke radnje sa kovačima Dušanom Šakićem i Jankom Vujanićem. Za izradu drvenih objekata tesari su bili Stojan Slavić, Janko Mrđenović kao i Stojan (Puković) Očigrija, koji je pravio drvena kola i drvene plugove za oranje sa gvozdenim lemešom i crtalom. U to vreme stare bicikle su posedovali Božo Šakić i Miloš Svilokos, dok je novi bicikl kupio Ilija Košutić 1937. godine. Prvi tranzistor kupio je Ilija Košutić negde pred sam rat 1940. godine. Božo Šakić imao je malu vršalicu za žito i vijaču za čišćenje žita sa goplinom koji su gonila četiri konja. Iz ovog malog mesta potekao je svetski naučnik, akademik, profesor, i doktor Luka Marić, sin Save Košutića lugara (šumara) koji se odselio pre 1930. god. u Šid. Prezime Marić Luka je dobio po majci Mari. Drugi profesor je bio doktor veterine, kapetan prve klase Dragan Ercegovac sin Teodora i majke Cvijete Ercegovac. Pre rata je radio u Vojnoj oblasti Niš, kao veterinar u vojsci, a posle je prešao u Beograd, gde je radio na Veterinarskom fakultetu kao profesor. Iza sebe je ostavio naučni rad „Serum protiv besnila“. Jakšić Ilije Stevo, bavio se boksom i bio prvak Jugoslavije, između 1930. i 1940. godine. Na rad u Ameriku krenuli su pre Prvog svetskog rata Stanko Šakić, muž Marije Šakić, Adam Jakšić muž Jagodin i otac Stankov. Petar Samardžija muž Katin i Očigrija (Pavković) Marko, brat Petrov i Đukin, a u Vankuver otišao je Košutić Ilija, koji je tamo proveo dvadeset pet godina u tri navrata (prvi put je proveo 17 godina, drugi put 5 godina i treći put 3 godine). Pre 1930. godine za Vankuver su otišli i Stojan Košutić i Damjan Košutić, koji su u Vankuveru pomrli 1977. i 1978. godine. Takođe, za Kanadu, u Toronto pre 1930. godine, krenuo je Bogdan Papić sa suprugom Marom, sin Miloša Papića koji je bio lugar i domaćin. Valja spomenuti i dve porodice koje su imale po dvanaestoro dece. Ilija Ananić i Tešo Ercegovac čuvari železničke pruge, sin Mile i Ilija takođe čuvar pruge, a sin Simo je bio komercijalista u Prijedoru na železnici. Ilija Jakšić, čuvar pruge u Jasenovcu. Jovo Papić (Cvrkljan) čuvar pruge. Miloš Ercegovac pregledač kola na železnici. Na pruzi su bili Đuro Ananić, Stevo Papić. Rade Svilokos i Damjan Svilokos. U novoj školi od 1930-1965. godine bili su učitelji Smilja Bajić iz Cetvrtkovca, Boško Martinović sa supugom Desom i sinom Veljkom, koji su bili u ratu na službi, a posle njih bio je Jakov Fran iz Petrinje, Jovanka Zec iz Mečenčana i Pavle Oreščanin sa supmgom i dvoje dece rodom sa Korduna.
     U Francusku su odlazili Dmitar i Mile Jakšić, ali ne zadugo. Kao jugoslovenski vojnici koji su se zatekli u jedinicama 1941. godine, pali su u ropstvo Stevo Šakić, Stanko i Mile Jakšić, Jovo Svilokos, koji je uspeo da pobegne 1943. godine i pridruži se partizanskim jedinicama; Miloš Slavić je bio žandarm i pao je u ropstvo u Italiji.

     Odgovori

9. 26. novembar 2019. u 17:45

   Vojislav Ananić

   DOBROVOLJCI SA BANIJE U BANATU

   https://banija.rs/banija/19889-dobrovoljci-sa-banije-u-juznom-banatu.html

   Odgovori

10. 31. decembar 2019. u 18:35

    Vojislav Ananić

    OJ KRAJINO, NOĆAS SI DALEKO

    https://www.youtube.com/watch?time_continue=81&v=13lq-YHCcHg&feature=emb_logo

    Odgovori