Poreklo prezimena, selo Gradac (Batočina)

Poreklo stanovništva sela Gradac, opština Batočina – Šumadijski okrug. Prema knjigama Todora Radivojevića „Naselja u Lepenici“ i „Lepenica“. Priredio saradnik Porekla Milodan.

Položaaj sela.

Gradac je na obema stranama reke Lepenice, sa obe strane železničke pruge i državnog druma Kragujevac – Batočina. Lepenica preseca selo gotovo po sredini. Deo sela na levoj strani Lepenice prostire se poglavito u ravni dolinskoj, ali je priličan broj kuća na njenoj strani. Deo sela na desnoj strani takođe je u dolinskom delu i na stranama potoka koji teče između brda Straževice i Grapčine.

Vode.

Gradac ima nekoliko bunara-izvora, od kojih su najglavniji: Smrdan, Bunar u Grapčini i Bunar u Drenjaru. Kako oni nemaju dovoljno vode a i zbog njihove udaljenosti od kuća, Gračani su počeli kopati đermove, kojih ima 37 na broju.
Lepenica plavi imanja sviju mahala u ravni svoje doline i gotovo svake godine nanosi dosta štete. Potok na kome je istoimena mahala obično je suv i teče samo posle jačih i dugotrajnih kiša i topljenja snegova. Kroz seoski atar prolazi i potok Pavliš, koji nikada ne plavi polja.

Zemlje i šume.

Njive, livade i šume su oko sela i u njemu, između Potočana i Donića. Do najudaljenijih polja stiže se od sela za 40 minuta hoda.
Seoski atar veličine je 400 hektara. Ziratne zemlje ima 361 ha – pod njivama 33, pod livadama 31 ha a pod šumom 39 hektara. Ziratno zemljište je u drugom ziratnom redu – 180; trećem – 104; četvrtom 62; petom 15 hektara a šuma u četvrtom – 4 i petom 30 hektara šumskom redu.
U gradačkom ataru imaju svoje zemlje meštani varošice i sela Batočine, Gornje Batočine, Badnjevca, Žirovnice i Crnog Kala. Gračani imaju svojih imanja u Gornjoj Batočini i Badnjevcu.

Tip sela.

Selo se deli na pet delova, koji se obično zavu mahale a ređe krajevima. Na desnoj strani Lepenice su Potočani (Potok) i Donićka Mala a na levoj Erska i Đakovska Mala. Srednja Mala (Selo) prostire se sa obeju strana Lepenice u ravni njene doline.
Kroz selo vode vijugave ulice, kojih ima svaka mahala. U svakoj od njih je jedna glavna u kojoj sujkuće podignuta sa obeju strana, te izgledaju kao ušorene. Donići čine pravi šor na drumu. Kućnih grupa ima malo i ne broje mnogo domova. To su Jevtići u Potoku a Đakovići, Donići i Erići u istomenim mahalama.

Ime selu.

Meštani kažu da je njihovo selo dobilo ime po razvalinama Jerinina Grada, na Jerininom Brdu, u Donićkoj Mali, koje cela okolina zove Gradac. Panta Srećković je pisao, da je ovde u srednjovekovno srpsko doba bilo srpsko naselje istog imena i da je ono bilo središte lepeničke župe. U Nemanjinoj povelji – piše Srećković – pominju se Lepenica longomerijska, odnosno gradačka.

Starine u selu.

Nesumnjivo je, da je ovde bilo ranije neko naselje, po svoj prilici srpsko iz Srednjeg veka. Ono je imalo dva dela: grad – na Jerininom Brdu – i trg, ispod njega u ravni lepeničke doline. Na ovo ukazuju: Gradac na Jerininom Brdu, Crkvina u ravnici pod brdom, za koju meštani kažu da je nekada bila stara hrišćanska crkva i Džidovsko (Madžarsko) Groblje na Kosici – deo Straževice – u Potočanima, za koje narod tvrdi da je bilo hrišćansko po kamenovima, kojih je na njemu do nedavno bilo. Ispod ovog groblja seljani su do skora, pri oranju, iskopavali srebrni novac iz doba mađarskog kralja Leopolda Gaja XV od 1662. godine. Sva je prilika da se ovo srednjovekovno srpsko naselje održalo kroz ceo XV i XVI vek. U XVII veku njegovo stanovništvo sklonilo se sa puta i iz ravnice, uz potok, gde su sada Potočani. Možda se ono tu tadržalo i u prvoj polovini XVIII veka, kada su se ovde naselili Zimonje i Valjari, kojima su predali ime starog srpsko naselja – Gradac.

Postanak sela i poreklo stanovništva.

-Gradac su osnovali, za vreme Druge seobe, dva roda – Zimonje i Valjari – oba su izumrla. O njihovom poreklu niko ništa nije znao reći. Zna se samo da su ih ovde zatekli Donići, koji su ovde doseljeni pre 115 godina i koji su najstariji rod u selu.
Gradac je najpre unesen u Ridlovu kartu 1810. godine kao Gradaca, zatim u Lapienu 1822. godine kao Gradatz, pa Fridovu 1829. godine kao Gradack, u Rusku 1831. i u Bugarskovu 1845. kao Gradacb, i naposletku, u Kipterovu 1853. godine kao Gradatz.
U spiskovima mesta ima ga na svih šest mesta do 1846. godine. Na pet mesta zapisan je kao Gradac i tu: u Upisniku 1818; Naznačeniu 1819; Popisniku 1832, kod Vuka u Danici 1827. i kod Pirha (Gradaz) 1829. godine. U Gavrilovićevom rečniku 1846. godine upisan je kao Gradacb.
Selo je raslo poglavito doseljavanjem, koje je bivalo sve jače sa svakim novim periodom doseljavanja. U doba prvog ustanka dobilo je 5 rodova a pose 1815. godine doselilo se 14 odova.
Gradac je nadseljen iz 12 oblasti. Najviše rodova – 6, došlo je iz raznih lepeničkih naselja. Po dva roda doseljena su iz Crne Reke, Bugarske, Stare Srbije, dok je iz sledećih oblasti došao po jedan rod; Timok, Ljig, Vlasina, Đetinje, Crne Gore, Nišave, Srema i levog sliva Velike Morave.
Svi rodovi – 8, koji su ovamo doseljeni pre 1815. godine dobegli su u zbegove a ostali su došli na bolju zemlju – 6, kao uljezi 3, kao sluga -1, kao dovodak – 1 i kao kovač – jedan.

Poreklo porodica:

Redni broj–prezime (ogranci)-odakle su doseljeni-Krsna slava.
Doseljeni u periodu od 1788. do 1803. godine:

-184, Petrovići, Sjenica, Jovanjdan.
-262, Veličkovići (Ilići), Rakovica (Bugarska), Nikoljdan.
-300, Donići (Ristići, Đorđevići i Donići), Rakovica (Bugarska), Đurđevdan.

Doseljeni u periodu od 1804. do 1815. godine

-717, Ilići (Mladenovići – Vasiljević i Ilići; Postolovići – Apostolovići i Dimitrijevići; i Apostolovići), Crna Trava, Novo Leto.
-734, Jevtići, Peć, Sv. Agatonik.
-848, Miličići (Jovanovići, Gajići – Gajovići; i Simovići), Krivi Vir, Nikoljdan.
-891, Mutavdžići (Petrovići i Stevanovići), Niš, Aranđelovdan.
-1059, Stragarčevići (Gavrilovići – Gajići, Petrovići i Stojanovići; Stragarčevići), Zvezdan, Đurđevdan.

Doseljeni u periodu od 1815. do 1903. godine:

-1106, Erići (Dimitrijevići, Erići i Ilići), Užice, Stevanjdan.
-1107, Đokovići (Đorđevići i Radovanovići), Rudnik, Nikoljdan.
-1167, Jakovljevići (Jakovljevići i Lazarevići*), nepoznato (Čumić), Lazarevdan i Stevanjdan*.
-1226, Dimitrijevići, nepoznato (Brzan), Nikoljdan.
-1283, Marjanovići (Mijailovići), Srem, Stevanjdan.
-1316, Cvetanovići (Stankovići), Crna Gora, Sv. Petka.
-1352, Stankovići, Mijatovac, Đurđevdan.
-1479, Milanovići, nepoznato (Brzan), Nikoljdan.
-1490, Savići, nepoznato (Vučić), Alimpijevdan.
-1497, Miljkovići, nepoznato (Brzan), Nikoljdan.
-2008, Pešići, nepoznato (Brzan), Aranđelovdan.
-2263, Vulovići, Zaječar, Jovanjdan, Romi – doseljeni 1886. godine.

Ostali podaci o selu.

-U Gracu je 1903. godine bilo 20 rodova u 67 kuća sa 328 stanovnika. Prema popisu od 31. decembra 1910. godine selo je imalo 74 doma i 378 stanovnika a na dan 31. januara 1921. godina broj stanovnika je opao na 323.
Seosko groblje je u Graščini – u Potok Mali. U Porti u Srednjoj Mali imaju tri ćelije-trpeze.
-Zavetina je na Đurđevdan a litija se nosi na Drugi dan Sv. Trojice.

IZVOR: Prema knjigama Todora Radivojevića „Naselja u Lepenici“ i „Lepenica“. Priredio saradnik Porekla Milodan.