Poreklo stanovništva sela Gložane, opština Vlasotince. Istraživanje „Sela u vlasotinačkom kraju“ saradnika portala Poreklo Miroslava B. Mladenovića Mirca, lokalnog etnologa i istoričara
Nastanak sela i poreklo stanovništva:
Selo Gložane je naselje u Srbiji u opštini Vlasotince u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 680 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 696 stanovnika).
U naselju je bilo na popisu 139 domaćinstva.
Demografska slika stanovništva posle Drugog svetskog rata (1945.g.) se kretala ovako: 1948.g.(527 stanovnika), 1953.(564), 1961.(571), 1971.(614), 1981.(644), 1991.(696) i 2002.g. (680 stanovnika).
Selo Gložane je poljsko selo: leži kraj puta Leskovac-Vlasotince, sa njegove desne strane. Gložanu je najbliže selo Prilepac, skoro da se dodiruju.
Ratarsko-stočarsko-vinogradarsko seosko naselje zbijenog tipa, na (252 m nadmorske visine) ivici najniže rečne terase sa desne dolinske Južne Morave, pored puta Vlasotince-Leskovac, 5 kilometara zapadno od Vlasotinca.
Selo Gložane je zbijeni tip naselja. Razlikuju se ovi delovi naselja: Gornja, Donja i Novoselska mahala. Poslednja mahala potiče od oko 1950.godine. Tamo su kuće pojedinih skoro izdeljenih porodica.
Delovi u mahalama zovu se po porodicama-Krstinci, Cakinci, Marinkovci, Petrovići itd. U selu je svega 97 domova (1973.g.).
Dakle, selo Gložane podeljeno je na tri mahale: Gornju, Donju i Novoselsku. Osnovano je na mestu sa tragovima starije naseljenosti („latinsko groblje“ i dr.).
Naziv, po predanju, potiče od čestih svađa – gloženja, meštana pri krčenju šume radi dobijanja obradivog zemljišta. Fizionomski je skoro spojeno sa susednim Prilepcem.
Pominje se 1516.g. (20 domaćinstva). Na današnjoj lokalciji je od kraja XVIII veka, kada se tri domaćinstva preseljavaju iz starog sela bliže Moravi.
Posle oslobođenja od Turaka ima 30 kuća i 192 žitelja (1884).
Stanovništvo je srpsko (slavi sv. Đorđe(sv. Alimpije), Sv. Aranđel, Sv. Nikolu i dr.), starinačko, poreklom iz starog sela pored Morave, i doseljeno iz okolnih sela i Grdeličke Klisure do kraja turske vladavine (1900-246 žitelja).
Sadašnja susedna sela Gložane i Prilepac nisu „mnogo stara naselja“. Sadašnje selo Gložane je osnovano krajem 18. veka kada je Južna Morava tekla niže otseka terase kraj toga sela, na nadmorskoj visini od 252 metara.
Rečno korito kasnije se „povuklo za 800 metara zapadnije. Tamo je na ravni terase od 247 metara nadmorske visine fomrirano selo Prilepac.
Selo Gložane i Prilepac imaju zajedničku četvorazrednu osnovnu školu.
U selu voda za piće se dobija iz bunara. U selu ima dve česme-jedna u Donjoj, a druga u Gornjoj mahali sela.
Osnivači sela Gložane su tri doseljena domaćinstva od kojih potiču ovo današnji rodovi: Cockinci, Marinkovci i Kopraljci.
Starac Trajko Stanković, koji je umro 1932.godine (rođen 1842.godine), kao devedesetogodišnjak, pamtio je kada je Gložane imalo veoma malo kuća.
Preci ostalih rodova doselili su se kasnije i to do kraja turske vladavine 1878.godine. Jedni potiču iz sela u susednoj Grdeličkoj klisuri, drugi su iz Šišave kod Vlasotinca.
Posle oslobođenja od Turaka u Gložane niko nije doseljen.
Atar Gložana ima dva dela: manji je na zapadu u ravni Južne Morave, dok je veći deo na temenu terase na istoku.
Svako domaćinstvo imalo je zemlju i u jednom i u drugom delu atara. U prvom delu su bile bašte i njive sa konopljem, dok su u drugom delu bile njive sa žitom i kukuruzom. Seljaci su tada govorili : „Morava nekome donosi, drugome odnosi“.(zapis iz 1973.g.-podvukao M.M)
Struju su dobili 1968.godine, a vodosnabdevanje je individualno (sopstveni vodovi i bunari). Ima osmorazrednu OŠ „Sveti Sava“ (od 1998), veterinarsku ambulantu i dr.
Stanovnici sela Gložana, iako su zemljoradnici i stočari, ne mogu svoja domaćinstva izdržavati „bez zarade“. Na zaradu su išli „kuj kude“.
Neki su radili kao građevinari, drugi kao ciglari-pečalbari.
Sada na početku 21. veka mahom su pečlbari-zidari ili rade kao radnici u fabrikama i trgovinskim firmama u varošici Vlasotince.
Ima Gložanaca koji se bave voćarstvom, vinogradarstvom i povrtarstvom-kao i susedna sela:Stajkovce, Konopnica, Batulovce, Prilepac- „staklenicima“(„staklene“ ili „pod folijama“:paprika, paradajs, krastaavac, kupus) za tržišnu prodaju na pijacama: u Vlasotincu, Leskovcu i druge gradove.
Postoji jedan broj Gložanaca koji su kao školovani intelektualci radili ili i danas rade na odgovornim funkcijama u opštinskoj upravi, sudstvu, prosveti, zdravstvu i kao privatni preduzetnici.
Sada je u selo Gložane najpoznatija mlekara pod nazivom „Gložane“ za čitav okrug.
* * *
Starine i prošlost:
Oskudniji podaci ukazuju: da je pre današnjeg Gložana na istom mestu bilo neko starije naselje.
Tako postoji potes Selište na istočnoj strani sela. Na površini zemlje ostataka od starina nema. Groblje sela je kod Selišta.
Do kraja turske vladavine stanovnici sela Gložana radili su na svojoj zemlji. Turcima su plaćali desetak.
Međutim, ako neki Srbin ne bi mogao da obradi zemlju, nju bi „Turčin za vrčvu masla“ davao na obrađivanje drugome.
Crkvište je mesto kraj Gložana sa severne strane. Tamo je njiva Obrena Petrovića (1973. zabeležio istraživač J. Trifunoski-podvukao M.M 2013.g.).
Seljaci su pominjali da je na tom mestu nekada bila crkvica sv. Jovana.. Od nje se nalazile „velike tugle i malter“.
Izbegli stanovnici tu su crkvu „preneli“ u viši severoistočni deo Leskovačke kotline.
Potes Selišta, sa odličnim livadama, leži kraj puta Leskovac-Vlasotince. Jednom tamo je nađen „ubijen Turčin“.
Kolektivnu kaznu od 1.000 groša („deset kesa“) nisu mogli da plate stanovnici Gložana, već su platili stanovnici Stajkovca. Taj potes je sada stajkovački.
U ataru sela Gložane se nalazi spomenik iz Prvog svetskog rata pored Južne Morave (1914-1918.g), koji je prilikom gradnje autoputa na početku 21. veka „izmešten“ i preuređen.
U selu Gložanu, podignuta je spomen česma pakim borcima i žrtvama fašističkog terora (1941-1945.g).
* * *
ISTORIJA
Poginuli i umrli ratnici balkanskim i Prvom svetskom ratu (1912-1918):
– Dušan Stojiljković, 35 godina, streljan kod Hadži-petkovog bunara u Vlasotincu 1917.godine;
– Vlajko Marinković, 28 godina, ubio ga je buharski vojnik motkom.
(Izvor: Istoriski arhiv u Beogradu)
– Milan Petrović, umro u Moravskoj bolnici, 7.5.1919.godine, u Vršcu; sahranjen na groblju u Vešcu.
(Izvor: Vojni arhiv u Beogradu)
– Blagoje, Ranđel, Stojiljković, rođen 1889.godine,
– Velimir, Ranđel, Stojiljković, rođen 1886.gosine,
– Pejča Kostadinović, poginuo,
– Trajko Cvetković,
– Stoiljko Cvetković, rođen 1872.godine,
– Ćirko Stojanović, stradao pri prelasku kroz Albaniju.
Preživeli ratnici: – Vasilije Stojanović (solunac), Miladin Živković (solunac), Ranđel Stefanović (solunac), Gligorije Cvetković (solunac, lečen u Bizerti i Francuskoj) i Stevan Cvetković, zarobljen na ceru, interniran u Austriju.
(Izvor: Podatke sakupio Tomislav Stamenković iz Prilepca i Cvetko Cvetković iz Gložana)
*
Poginuli borci i žrtve faišstičkog terora u Drugom svetskom ratu (1941-19145):
– Mladen m. Cvetković, poginuo 10.8.1941.g. od Nemaca u Leskovac;
– Milan V. Nedeljković, poginuo 9.11. 1943.godine od Nemaca u Borski rudnik;
– Milutin S. Kocić, poginuo od Četnika 20.9.1944.g. na planini Bukovik-7/23 divizije NOP-a;
– Obrad Cvetković, poginuo 27.9.1944.godine od Nemaca u s. Šišava-12/22 divizija NOP-a;
– Jovan S. Rajković, poginuo 12.4.1945.godine od Nemaca na Vinkovci-4/21 divizija NOP-a;
U selu Gložanu, podignuta je spomen česma pakim borcima i žrtvama fašističkog terora (1941-1945.g).
* * *
Poreklo rodova (1973.g.):
Najstariji rodovi su:
– RodC o c k i n i (15k)-slava sv. Aranđel;
– Rod M a r i n k o v c i (14k)- slava sv. Aranđel;
– RodK o p r a lj c i (6k)-slava sv. Nikola.
Ovi rodovi potiču od nekadašnja tri domaćinstva koja su bila osnivači sela. Ovde žive od kraja 18. veka. Njihove njive su ublizini sela. O daljem poreklu se ne zna.
Ostali seoski rodovi:
– Rod K o v a n dž i c i (4k)-slava „sv. Đorđe posni“, doseljeni su iz sela Velika Sejanica (Grdelička Klisura)-Sejaničani su poreklom iz Sjenice ( novopazarski sandžak, podvukao M.M. 2013.g.);
– Rod D a v i n i ć i (7k)-slava: sv. Aranđeo, doseljeni iz Kovačeve Bare (Grdelička klisura);
– RodK o s t a d i n o v c i (9k)-slava sv. Arhanđeo, doseljeni su iz sela Gradište (Grdelička Klisura, selo pripada Vlasotincu). Poznati su još pod imenima Jeremici i Nikolići;
– RodŠ i š a v č a n i (23k)-slava:sv. Nikola, dele se na: Krstinci (9k), Živkovci (2k), Cakinci (7k) i Jovinci (5k). U rodu Š i š a v č a n i predak deda S t o j i l k o bio je „dobar gazda“ za sve vreme Turaka;
– Rodovi: P e t r o v i ć i (10k) i A l e k s i n c i (6k)-slava: sv. Arhanđeo, nezna se poreklo;
– Rod Đ u v e č o v i (1k)-slava: sv. Nikola, ne zna se poreklo.
Iseljenici:-Iza Drugog svetskog rata (1945.g.) nastala su znatna iseljavanja iz Gložana. Od roda Marinkovci na razne strane je iseljeno 12 domaćinstva.
Od roda Petrovići nekoliko porodica živi u Leskovac. Od Šišavčana (grana Živkovci) 2 domaćinstva prešla su takođe u Leskovac. Iz sela Gložana ima nešto kolonista(1950.g) u Banat.
Danas na početku 21. veka mladi školovani iz sela Gložane se sele za poslom u: Vlasotince, Leskovac, Niš, Beograd i drugim mestima u Srbiji.
* * *
Poreklo prezimena rodova (po imenu rodonačelnika, mestu i svetcu):
Aleksa-Aleksić,
Cvetko-Cvetković,
Ceka-Cekić,
Ilija-Ilić,
Davin-Davinić,
Jovan-Jovanović,
Jova-Jović,
Koca-Kocić,
Kostadin-Kostadinović,
Kovandži-Kovandžić,
Marinko-Marinković,
Mateja-Matejić,
Miloš-Milošević,
Milosav-Milosavljević,
Mita-Mitić,
Nedeljko-Nedeljković,
Nikola-Nikolić,
Peša-Pešić,
Petko-Petković,
Petar-Petrović,
Prokopije-Prokopijević,
Rajko-Rajković,
Ranđel-Ranđelović,
Rista-Ristić,
Sava-Savić,
Stanko-Stanković,
Stefan-Stefanović,
Stevan-Stevanović,
Stojilko-Stojilković,
Stoiljko-Stoiljković,
Stojan-Stojanović,
Stojiljko-Stojiljković,
Stojko-Stojković,
Caka-Cakić,
Tasa-Tasić,
Trajko-Trajković,
Živko-Živković,
…………..
* * *
Toponimi (nazivi mesta):
– Drum, Crkvište, Lukovica, Drenjak, Rid, Plavište, Selište, Krstinci, Cakinci, Marinkovci,Gornja Mahala, Donja Mahala,Novoselska Mahala, …
* * *
NAPOMENA:
Ovde je izostavnjen RODOSLOV porekla prezimena, kao i dopuna višeetapnog raseljavanja stanovništa; dok se ne istraži poreklo rodova sa prezimenima iz vlasotinačko-crnotravsko-vlasinskoga kraja.
* * *
IZVORI:
[1] Stamenković Srboljub: “Geografska Enciklopedija naselja Srbije”, knj.1 (a-đ), Beograd [2] Jovan F. Trifunoski: Grdelička klisura, antropogeografska rasprava, Narodni muzej, Leskovac, 1964. [3] Wikipedija:- http://sr.wikipedia.org/wiki/Gložane_(Vlasotince) [4] Miroslav B. Mladenović Mirac: ZAPISI Iz rukopisa: “Sela u vlasotinačkom kraju“, 1970-2013.g., Vlasotince* * *
Autor: Miroslav B. Mladenović Mirac, lokalni etnolog i istoričar i pisac pesama i priča na dijalektu juga Srbije
30. januar 2014.godine Vlasotince, Republika Srbija
Komentari (0)