Poreklo stanovništva sela Tupalovce kod Grdelice, opština Leskovac. Istraživanje saradnika portala Poreklo Miroslava B. Mladenovića Mirca, lokalnog etnologa i istoričara
Nastanak sela:
Selo Tupalovce je naseljeno mesto kod Grdelice, opštine Leskovac-grada Leskovca u Jablaničkom okrugu.
Prema popisu iz 2002. bilo je 380 stanovnika (prema poisu iz 1991. bilo je 439 stanovnika).
Demografska slika stanovništva sela Tupalovce se kretalo ovako:
1948.g. (311 stanovnika),
1953.g. (334), 1961.g.(379),
1971.g.(411 stanovnika)…….
1991.g.(439)
i 2002.g. 397 stanovnika.
Selo Tupalovce se nalazi pored varošice Grdelica, na putu ka Vlasotincu na obali Kozaračke reke.
Tupalovce leži na dnu doline Kozaračke reke, desne pritoke Južne Morave, između Grdelice sa juga i Kozara sa severoistoka na nadmorskoj visini od 506 metara.
Selo Tupalovce je se lo razbijenog tipa. Ne deli se na mahale jer je malo i dosta jednostavno. Ipak srodničke kuće su jedna drugoj bliže i više grupisane.
Selo Tupalovce 1958.godine je imalo svega 50 domova.
Opšte je predanje da je Tupalovce relativno mlado naselje. Osnovao ga je Radojko, sa svoja dva sina: Marko i Anđelo.
Oni su se spustili iz višeg sela Velike Sejanice. To je bilo u prvoj polovini XIX veka (Živojin 46.g, rođen 1912.g.-Prokop-Stojan-Anđelko-Radojko).
Poreklo stanovnika Sejanice su iz Sjenice, a takođe se da zaključiti da su iz Sjenice poreklom i prvi stanovnika sela Tupalovce
Kuće sela Tupalovca najpre su ležale na dolinskoj padini desno od Kozaračke reko (mesto Padina). Oko 1860. godine to mesto je bilo napušteno i od tada, kako je rečeno, selo leži na dolinskoj ravnici.
Na mestu gde je bilo prvobitno selo sada su njive i vinogradi, svojina roda Sardinci.
Zbog takvog položaja ono često strada od polava veliko izlivanje Kozaračke reke bilo je 1948.godine. tada je mnogo nastradao deo sela koji je na desnoj strani.
Seoska slava je Spasovdan. Tada se sabor (1958.g.) držao kod krsta. Sabor ovog sela nije mnogo posećen, jer Spasovdan slave i stanovnici nekih okolnih sela.
Stanovnici se vodom snabdevaju iz bunara dubokih 5 do 7 metara. Na dolinskoj padini pored sela izbijaju jači izvori. Zovu se Padinski Izvor i Česma.
* * *
Starine i prošlost:
Gradac je manje stenovito uzvišenje do samih seoskih kuća, s desne strane reke. U njegovom podnožju je ravno zemljište.
Na temenu uzvišenja Gradac postoje slabi ostaci od crkve i grobova. Jedna dolinica u blizini zove se Crkvena Dolina. U narodu se govori da su na Gradacu postojali „latinska crkva i latinsko groblje“.
Postoji predanje, da je Tupalovce za vreme leskovačkog paše jednom bilo spaljeno od strane Turaka. To je bilo zbog neke „bojadžiske pljačke“(tako se od strane Turaka govorilo u narodu-podvukao M.M 2013.g.).
Ustvari, ta se „bojadžiska pljačka“ desila nad Srbima u današnjoj varošici Vlasotince, u vremenu bune pod nazivom „Bojadžiska buna“ 1841. godine protivu Turaka. Tada je stradala i susedna Velika Sejanica.
Selo Tupalovce ima zajedničko groblje sa stanovnicima Grdelica (deo zvani Selo). Umrli stanovnici Tupalovca se ranije sahranjivali u selo Velika Sejanica.
Severno od Tupalovca postojale su stočarske košare. Od 1936/38 godine tih košara nema više. Mesto njih podignute su vinogradarske kućice.
* * *
Poreklo rodova:
Srpsko stanovništvo Tupalovca potiče od predaka koji su doseljeni po rodovima.
–Rod S a r a d i n c i (16k)-slava sv. Arhanđeo, dele se na Deda Anđelkovi sa šest i Deda Markovi sa dvanaest domova.
Potiču od dva brata: Anđelko(umro 1875.g) i Marko, koji su bili osnivači sela. Kako je pomenuto, oni su se doselili iz Velike Sejanice sa ocem Rajkom (dalje im se poreklo ne zna).
Govori se, da je Rajko sa sinom Markom neko vreme služio kod paše u Leskovcu, a Anđelko sa majkom, koga je ona dojila devet godina, živeo na selu.
Kad se Radojko i Marko vratili iz Leskovca, oni su, kao nagradu za rad, od paše dobili imanje i tapije.Tada su dobili i potes Spaiisku Livadu, koja je danas njihova.
Marko je imao 6, a Anđelko 2 sina. Od njih potiču današnja domaćinstva u rodu Saradinci;
– Rod D o j č i n o v c i ili S i m i t dž i j e (8k)-slava sv. Atanas, doseljeni iz Ruplja (Crna Trava). Neki Deda Cvetan radio kao „simitdžija“ u Leskovcu;
– Rod R u p c i (15k)-slva sv. Nikola, dele se na Gusinci sa 8 domova i na Kulaševci sa 7 domova, doselili se iz Ruplja;
– Rod G e g i n c i (1k)-slava sv. Arhanđeo, doselili se iz sela Prilepac (Vlasotince). Govori se da je Gegince doveo Deda Anđelko predak roda Sardinci;
– Rod L es i č k o v c i (4k)-slava sv. Nikola, došli su iz susednog sela Kozare. Tamo su pripadali rodu Jovinci, doseljeni iz Velike Sejanice;
– Rod R a j k o v c i (4k)-slava sv. Arhanđeo, doseljeni iz selo Ruplje (Crna Trava);
– RodI v a n o v c i (2k)-slava sv. Nikola, doseljeni iz susedne Ladovice(Vlasotince). Njihov predak 1878.godine je kupio vodenicu. Stalno su se naselili u selo. Posle njih seniko nije doseljavao.
Iseljenici:
Grdelica: Stojiljkovići(1k), Stankovići(1k). Dedina Bara: Mladenovići(2k)-grana su od današnjeg roda Sardinci.
* * *
Toponimi (nazivi mesta):
– Padinski Izvor, Česma, Padina, Gušavica, Aljka, Reka, Gradac, Čuka, Jacino, Luka, Staro Branište, Crvena Dolina, Spaiska Livada, Miloševa Njiva, Krušina Luka, Rajkovac, Ladovački Rid.
* * *
TERITORIJALNO-ADMINISTRATIVNE PROMENE:
Bivši vlasotinački srez bio je širi nego sadašnja teritorija opštine Vlasotince. Obuhvatao je deo Lužnice, Crnu Travu, Grdelicu i još nekolicinu pomoravskih sela.
Vlasotinački srez je do 1880 godine pripadao Leskovačkom okrugu. Od 1880. godine pripadao Niškom okrugu, od 1890. godine Pirotskom okrugu, a potom Vranjskom okrugu.
Vranjskom okrugu pripadali su sledeći srezovi: Leskovački, Vlasotinački, Jablanički, Bosilegradski, Masurički, Poljanički i Pčinjski.
Vlasotinačkom srezu pripadala je opština Grdelica sa selima i njihovim zaseocima (Grdelička (Grdelica, Tupanovci, Kozare, velika Sejanica, Mala Sejanica, Dedina Bara, Bojšina, Palojci, Lični Dol, Krpejci); kao i opština Predejane (sa selima: Predejane, Bričevlje, Suševlje, Koraćevac, Guzevlje).
Ta teritorijalno-administrativna pripadnost opštine vlasotinačkom srezu (koja je bila opština do 1965.g. i pripojena opštini Leskovcu) je trajala do 1941.godine.
*
Pre Drugog svetskog rata u jednom vremenu je i selo Bonjince (Zaplanje-lužnički kraj) pripadao vlasotinačkom srezu.
Posle Drugog svetskog rata(1945.g) ukidaju se srezovi, a opštine koje su bile formirane od seoskih teritorija su ukinute, a tako su gradovi: Vlasotince i Crna Trava postale opštine sa teritorijom okolnih sela, koja su administrativno pripojena kao geografska celina atarima ovih opština.
Interesantno je da je Grdelica i Predejane sa okolnim selima pripalo leskovačkoj opštini, a i neka sela su „promenila“ administrativno teritorije u Zaplanje i oko Grdelice, Crne Trave i Vlasotinca.
Ovaj administrativno-geografski opis je potreban radi „preseljavanja“ stanovništa iz jednog kraja na drugi u okviru ovog planinskog kompleksa, jer se prilikom naseljanjvanja u 18, 19 i 20 veka stanovništvo u potragom za boljim pašnjacima sa celokupnim porodicama-kao stočari, vrlo brzo nalazili i „osvajali“ teritorije na planinskim pašnjacima ovg dela Južne Srbije.
Potreba je da se na jedno mesto u okviru istraživanja porekla stanovništva ima lao jedna celina svih ovih sela: Vlasotinca, Crne Trave, Grdelice i Predejana i dela Lužnice; jer je u vremenu pod Turcima mnogo njih zbog osvete „prelazio“ sa jedne na drugu teritoriju. Tako će postojati mogućnost vda se pojedini rodovi nađu u nekada zaboravljenim i uadljenim selima ovog dela Povlasinja i Grdeličke klisure.
* *
Do 1965, godine Grdelica kao naselje je sedište Opštine Grdelica koju su činila naseljena mesta: Bistrica, Boćevica, Bojišina, Bričevlje, Crveni Breg, Dedina Bara, Dobrotin, Donji Bunibrod, Gornji Bunibrod, Graovo, Grdelica Selo, Grdelica Varošica, Guberevac (tada pod zvaničnim imenom Guberevce), Koraćevac, Kovačeva Bara, Kozare, Krpejce (tada pod zvaničnim imenom Krpejice), Ličin Dol, Mala Grabovnica, Mala Kopašnica, Mrkovica, Nesvrta, Novo Selo, Oraovica kod Grdelica (tada pod zvaničnim imenom Oraovica), Padež, Palojce, Predejane Selo, Predejane Varošica, Slatina, Suševlje, Tulovo, Tupalovce, Velika Grabovnica, Velika Kopašnica, Velika Sejanica, Vilje Kolo, Zagužane, Zoljevo i Žižavica. Posle ukidanja opštine područje bivše opštine je u celini ušlo u sastav opštine Leskovac.
* * *
NAPOMENA:
Ovde je izostavnjen RODOSLOV porekla prezimena, kao i dopuna višeetapnog raseljavanja stanovništa; dok se ne istraži poreklo rodova sa prezimenima iz vlasotinačko-crnotravsko-vlasinskoga kraja.
* * *
IZVORI:
[1] Jovan F. Trifunoski:- “GRDELIČKA KLISURA”, 1964. godine [2] Wikipedija:- http://sr.wikipedia.org/wiki/Tupalovce [3] Miroslav B Mladenović Mirac: ZAPISI Iz rukopisa -“Sela u vlasotinačkom kraju” ; 1970-2013.g, Vlasotince* * *
Autor: Miroslav B. Mladenović Mirac, lokalni etnolog i istoričar i pisac pesama i priča na dijalektu juga Srbije
28. novembar 2013.godine Vlasotince, Republika Srbija
Komentari (0)