Pleme Pješivci

Portal Poreklo objavljuje studiju dr Jovana Erdeljanovića o crnogorskom plemenu Pješivci, iz knjige “Stara Crna Gora”, Etnička prošlost i formiranje crnogorskih plemena (Slovo ljubve, Beograd, 1978.)

OBRAĐENA SLEDEĆA PREZIMENA: Adžić, Antović, Banjović, Backović, Bošković, Breškovac, Vukićević, Vulanović, Vučetić, Vučićević, Vučinić, Gavrilović, Dragićević, Đukić, Đurović, Živković, Zmijanović, Ivanović, Janković, Jeremić, Joković, Jokčević, Kapešić, Kontić, Lakčević, Lalatović, Lješković, Magovčević, Mandalenić, Marković, Matković, Mijušković, Minjić, Miletić, Milošević, Milunović, Mišković, Mrvošević, Nikčević, Pavićević, Perović, Perunović, Premović, Rajović, Radojičić, Radović, Radulović, Rosandić, Savićević, Spasojević, Striković, Ćurčić, Uskoković, Cebalović, Šćepanović, Šakorunjić, Šantić, Šteković.

Pješivci.

Ovo se pleme skoro na celoj svojoj zapadnoj i jugozapadnoj strani graniči s Ozrinićima, i tu smo granicu već poznali. Severni deo te graiice razdvaja Pješivce od Rudina (Bijelih ili Nikšićskih): počinje od severoistočnog kraja planine Ligunara, pa ide pravo na sever preko najvišeg vrha planine Budoša, Visoke Glavice (tako da je Budoš bez malo ceo u pješivačkoj oblasti) i zatim preka niza omanjih uzvišenja (Borova Brda, Lisac, Jelje, Svinjevi Doci, Kruškova Prodo, Ćelinski Do, Orlina) silazi na „Rijeku”. A imenom „Rijeka” zove narod u svima okolnim predelima (i u Pješivcima i u celoj nikšićskoj oblasti itd.) onu reku što teče južnim delom Nikšićskog Polja. Ta se reka u nauci smatra za početak i gornji tok reke Zete i zato se na kartama i u naučnim delima ona označava kao „Zeta”. Ali narod tako ne misli, i zato ovu reku ne zove Zetom, već prosto imenom „Rijeka”. Po narodnom shvatanju reka Zeta, koja počinje niže Povije, ne dobija vodu iz Nikšićskog Polja; a ona voda što teče pomenutom „Rijekom” u Nikšićskom Polju izbija u jakoj rečici Oboštici (niže sela Drenovštice), desnoj pritoci Zetinoj. To dokazuju time, što je voda u Oboštici isto onako „slaba” kao i u Nikšićskom Polju u onom delu korita „Rijekina”, koje ne presiše i koje je oko Careva Mosta. Pošto u ovom narodnom tvrđenju ima mnogo verovatnog, i mi ćemo se držati narodnih označenja, te ćemo ovu rečicu u Nikšićskom Polju zvati samo imenom „Rijeka”, a Zetu ćemo računati tek niže Povije.

Severna granica pješivačka, prema Nikšićskom Polju, ide sve pomenutom „Rijekom” do njena ponora u Slivlju (a Slivlje je jugoistočni deo Nikšićskog Polja), koji se u narodu obično zove imenom Ponor Slivski.

Od Ponora Slivskog nastaje istočna granica pješivačka, i to najpre prema Župi Nikšićskoj. Ona ide najpre na visove Gradinu i Gradac i zatim preko južnih venaca planine Buavice. Dalje skreće na jugozapad, te odvaja zemljište manastira Ostroga od pješivačkog. Taj deo pješivačke granice, prema manastiru, ide najpre preko visa Đerišnice i zatim izlazi na visoku Ostrošku Gredu.

Niže Ostroške Grede nastaje pješivačka granica prema plemenu Bjelopavlićima. Ona se najpre nastavlja u isgom, jugozapadnom, pravcu sve do reke Zete. Ide sve preko uzvišenja, od kojih su glavnija: Poda, Velji Do, Šume, Pločice, Razgrađe i Gradina, i najzad preko Podbjelja silazi na Zetu. Zatim ide sve rekom Zetom do niže crkve Sv. Jovana, koja pripada pješivačkim selima Zagorku i Selištima. A potom se odvaja od Zete i ide istočno od crkve Sv. Jovana, pa dalje prolazi više izvorišta potoka Smrdana i zatim se nastavlja dosta velikom dužinom po severoistočnoj supodini dugačkog uzvišenja Srednje Gore sve do njena jutoistočnog kraja. Ide zatim pravo na jug, prelazeći preko uzvišenja nad istočnim krajem velikog polja Donjega Luga i dalje preko Javorske Glavice, sa koje se penje na Svinju Glavu. A odatle nastaje poznata nam granica prema Ozrinićima.

Ovako ograničena oblast pješivačka pokazuje iam na karti dva sasvim različna dela: severni, koji je znatno širi i prostire se u pravcu od istoka ka zapadu, i južni, koji je jako sužen a proteže se od severa k jugu. Severni je deo sa svih strana zaštićen visokim brdima i planinama; čak i prema Nikšićskom Polju on je celom dužninom, od Ostroške Grede pa sve do planine Budoša, zatvoren gotovo jednostavnim planinskim vencem (u kome su od isgoka ka zapadu glavnija uzvišenja: Pejov Kom, Đelova Glavica, Mali Vrh, Pandurice i Mužica), koji se diže više sadašnje pješivačke granice duž pomenute „Rijeke”. Južni deo je naprotiv na celoj svojoj istočnoj strani vrlo slabo zaštićen, jer su reka Zeta i niska Srednja Gora samo male smetnje njegovoj otvorenosti i pristupačnosti sa te strane. Severni je deo pješivačke oblasti uopšte i znatno viši od južnog.

Usled ovih, tako znatnih, razlika između ova dva dela pješivačke oblasti i narod ih jasno razlikuje jedan od drugog: severni deo zove Gornjim Pješivcima a južni Donjim Pješivcima.

Gornji su Pješivci ne samo sa svih strana dobro zatvoreni i zaštićeni, nego se i odsvuda spuštaju ka svome srednjem delu, u kome su i najznatnija, ujedno i vrlo stara (verovatno i najstarija), naselja pješivačka: Tolići, Cerovo sa Bogetićima i Donja Povija. Uz to Gornji Pješivci imaju po svojim poljima i dolovima dosta rodne zemlje, a po svojim, nebrojenim pigomim glavicama i visokim brdima i planinama dovoljno paše i gore. Osim toga kroz pomenuti glavni, srednji, deo Gornjih Pješivaca išao je od vajkada jedan od najglavnijih puteva stare Zete, onaj što je iz Nikšićskog Polja silazio u Zetinu dolinu.

Sve su te prilike skupa učinile, da je predeo Gornjih Pješivaca bio kolevka plemena Pješivaca i kako od najstarijih vremena pa kroza sve vekove, tako još i danas glavno sedište njegovo. Naselja Gornjih Pješivaca gotovo su sva i sad zauzeta brastvima, koja su zajedničkog porekla i koja su usled svoga srodstva i zajedničkih ekonomskih interesa, stvorenih geografskim jedinstvom oblasti, neprekidno bila u tesnoj međusobnoj vezi i činila jezgro i stožer, oko kojega se okupljalo celo pleme.

Iz predela Gornjih Pješivaca širilo se ovo pleme dalje na jug, u krajeve sadašnjih Donjih Pješivaca, u sasvim prirodnoj težnji, da zadobije plodne zemlje kraj reke Zete i ribolove na njoj i jaku reku, podesnu za mlinove, a na stranama više Zetine dolnne do visokih venaca Stolačkog Vrha, Lupoglava i Veljega Garča šume i pašnjake. Kako su Pješivci i s istoka i sa zapada imali za susede velika i jaka plemena — s istoka Bjelopavliće koji su tako isto težili da se koriste rekom Zetom, a sa zapada Ozriniće koji su grabili za sebe obližnje visoke planine — ovaj južni deo pješivačke oblasti bio je u prošlosti izložen priličnim promenama. Naprotiv staro sedište pješivačko, Gornji Pješivci, ostalo je ne samo kroza sva vremena nepromenjeno, nego se je na severu, prema Nikšićskom Polju, i proširilo.

Tursko je osvojenje nesumnjivo zateklo Pješivce kao čvrsto organizovano pleme. Zato su ih Turci učinili zasebnom administrativnom jedinicom u svojoj većoj političkoj oblasti, koju su nazvali Crnom Gorom. I kao takva zasebna upravna celina Pješivci su ostali za sve vreme turske uprave. Osim toga, ma da su Pješivci zbog toga što su na udarcu glavnoga saobraćaja Zetinom dolinom i što im je južni deo vrlo otvoren i lako pristupačan, bili pod znatno jačom turskom vlašću nego ostali delovi Crne Gore, ipak su uspeli, da se održe kao jaka plemenska celina. Često se šta više dešavalo, osobito od kraja 17. veka, da su Pješivci kao jednostavna plemenska celina stupali u borbu protiv Turaka u savezu sa susednim srpskim plemenima, osobito s onima iz Katunske Nahije i sa Bjelopavlićima. I posle potpunog oslobođenja od Turaka (u drugoj poloviii 18. veka) Pješivci se javljaju kao sasvim zasebno, jednostavno pleme stare Crne Gore.

Raspored pješivačkih naselja razmotrićemo po onim dvema vslikim predeonim celinama: najpre ona u Gornjim Pješivcima, pa zatim ona u Donjim.

a) Gornji Pješivci.

Ovaj široki, severni deo pješi-vačke oblasti obuhvata tri velika naseljena predela: na severozapadu je Stubica, na istoku Povija i na jugu Cerovo.

Stubica se proteže od planine Budoša na zapadu pa do Trubasina na istoku. U sredini je ovoga predela njegovo glavno „selo” Stubica. Na zapadu je od njega, ispod Budoša, „seoce” Međeđe (množ.) sa nekoliko kuća od raznih brastava, a na istoku je, ispod velikog brda Smoljevika, drugo „seoce”  Tolići sa svega jednom kućom zasebnog brastva Kapešići.

Glavno stanovništvo u predelu Stubici čini brastvo Nikčevići (s užim prezimenima: Jokčevići, Živkovići, Lakčevići, Jeremići i Radovići) koje broji 70 kuća. Za njim dolaze po veličini Strikovići ili Vučićevići, koji se dele na „Strikoviće” u užem smislu (15 kuća) i Peroviće (15 kuća). Osim toga ima 2 kuće Šakorunjića i 1 Ivanovića.

Povija se pruža celom dužinom od „glave” (početka) reke Zete na jugu pa do Ponora Slivskog na severu. Hercegovci je zovu imenom „Previja”. I jedno i drugo ime odgovara mestu na kome je ovaj predeo: on je zaista na „poviji” ili „previji”, na dugačkom, sedlastom ulegnuću, koje je između Ostroške Grede i celog niza visokih brda i venaca na zapadu.

Povija se deli na pet „sela” i „selaca”. Najdalje je na jugu Stara Povpja ili Donja Povija, više „glave” (početka) reke Zete. Ona je zaista najstarije naselje ovoga predela. Ima svega desetak kuća. Na severoistoku je od nje Gornja Povija, najveće naselje ovoga predela. Na severu su od oba „sela” Doline a još dalje na severu, pod Vučičkim Ždrijelom, seoce Vušlja. Najdalje je pak na severu, po glavicama prema Slivlju, „selo” Kunak.

U predelu Poviji žive izmešano dva brastva zajedničkog porekla: Mijuškovići (66 kuća) i Kontići (32 kuće). Osim toga ima samo još jedna kuća Šantića na mestu Krstu kraj puta za Ostrog.

Cerovo (stanovnici: Cerani; pridev: cerski) se prostire od brda Drmića (više početka reke Zete) i od izvora reke Oboštice (desne pritoke Zetine) na jugoistoku pa do planine Troglava na severozapadu. Sva su naselja ovoga predela po pitomim dolovima i valama, koje zauzimaju prosgrani predeo između brda Drmića (na jugu), Smoljevika (na severu) i Kupića (na zapadu) i koje narod označava opštim imenom „umina” ili, ređe, „župnina” za razliku od „planine” koja nastaje dalje na zapadu.

Cerovo se deli na devet “sela” — Najjužnije su od tih „sela” Vukićevići, koji se dele na dva manja „sela”: istočno su Vukićevići a zapadno Dobruš. U oba ta seoca ima ukupno 15 kuća, sve brastva Vukićevića. — Severozapadno su od ovoga „sela” Đuračići, „selo od 3 dima brastva Zmijanovića“. Na severu su od Đuračića Đurovići sa 14 kuća brastva Đurovića. – Na severoistoku je od Đurovića a upravo na severu od„glave” Zetine „selo” Magudovica sa „6 dima brastva Magovčevića“. — Na severozapadu su od Magudovice, oko glav-noga puta, Bogetići. U njima živi nekoliko malih brastava. Četiri od njih — Magovčevići (5 kuća), Premovići (5 kuća), Jokovići (3 kuće) i Dragićevići (3 kuće) — zajedničkog su porekla, ali se svako od njih samo tako preziva. Ostala su brastva: Mandalenići (3 kuće), Vučetići (2 kuće) i Kontić (1 kuća).

Na zapadu su od Magudovice i od Bogetića Škuletići, i selo i brastvo istog imena. Ima ih 7 kuća. — Na severozapadu od njih, a ispod brda Kupića, je „selo” Potkupić. U njemu su dva zasebna brastva: Lješkovići (15 kuća) i Živkovići (5 kuća). — Na severu od Potkupića su Gostojevića, u kojima žive tri omanja brastva: Lalatovići (6 kuća) i Cebalovići (6 kuća) su zajedničkog porekla, ali se drže svako svoga prezimena, a Roganovići (7 kuć a) su sasvim zasebno brastvo. — Na severozapadu od Gostojevića su Paprati ili Poprati, u kojima živi samo jedno brastvo, Papraćani ili Popraćani, kojih ima 30 kuća a prezivaju se i užim prezi-menima: Vučinići, Banjovići i Mrvoševići.

b) Donji Pješivci

Čine južnu, uzanu polovinu pješivačke oblasti. Njihova naselja počevši od severa pa k jugu idu ovim redom: Drenovštica, Milojevići, Vitasovići, Bogmilovići, Zagorak, Selišta i na jugozapadu od selišta Do. — U celini uzeti, Donji Pješivci predstavljaju široku planinsku stranu ili padinu sa nagibom od zapada ka istoku, od visokih planina i brda na granici prema Ozrinićima pa ka Zetinoj dolini. I Pješivci je zovu opštim imenom Strana sve do niskih ravnica i stupnjeva u neposrednoj blizini Zete, koje opet označavaju opštim nazivom Polje. Ta je prostrana površina, pored delova koji su pod gorom ili stenoviti, puna „lastvi” (planinskih „podova” i „podanjaka” tj. stupnjeva, sa lepom zaravnjenom površinom, koja je sva pokrivena travom), „vlaka” ili „laka” (velikih, talasastih površina pod livadama), „dolova”, „vala”, polja i „lugova” (to su prostranija i vlažnija polja kraj reke ili rečice).

Sva su donjopješivačka naselja po ivicama i po stranama ovakih zemljišnih partija, podesnih za ljudski život, i to samo po onima koje su u nižem delu ove oblasti, bliže Zetinoj dolini. A svuda više njih dalje na zapadu nastaje „planina” sa pašnjacima c gorama.

Drenovštica (stanovnici: Drenovljani; pridev: drenovski i drenovačkc) se svojim zemljištem proteže od Golih Brda na severozapadu gIa granici prema Ozrinićima) pa do potokal Dobrika, desne pritoke Zetine, na jugoistoku. Ima dva glavna „sela”: Drenovšticu na severu i Tunjevo Drenovačko na jugu.

„Selo” Drenovštica se deli na dva „kraja”: „gornji (severni) kraj sela se zove Kuće Backovića, a donji (južni) kraj Kuće Perunovića“. „Na sred sela je crkva Sv. Nikola”.

— Tunjevo Drenovačko je „selo taman kod Dobrika” t.j. na severu više njega.

U oba drenovačka „sela” žive dva brastva, koja vode poreklo od istog pretka: Backovići (45 kuća) i Perunovići (takođe 45 kuća).

Milojevići imaju takođe pored svoga glavnog „sela” Milojevnća, koje je na severu, kod crkve, i drugo, manje „selo”, Tunjevo Milojević selo, koje je više Tunjeva Drenovačkog, na zapadu od njega. U oba ,,sela” stanuju izmešano dva milojevićska brastva: Rosandići (17 kuća) i Radulovići (s užim prezimenima „Radulovići” — Gavrilović ili „Spica”; ukupno 20 kuća).

Vitasovići su između vrela Dobrika na istoku i Brezova Dola i Komnenove Doline na zapadu (na granici prema Ozrinićima). Njihovo su glavno naselje Vitasovići u sredini ovoga predela, oko crkve, u dva dola (Zmijinice i Radovča Dolina), i njega stanovnici i označavaju kao „selo”; ali osim toga ima dosta kuća i u nekoliko drugih manjih naselja, koja su većinom po dolovima na zapadu i jugozapadu od glavnog „sela”, u „planini”. Počevši od istoka pa dalje naviše ona idu ovim redom: Vlaka Voznička, Bačvenik, Ulin Serbeč, Papratni Do, Papratine (do) i Jasenovi Do.

Glavno stanovništvo ovog predela čine četiri brastva, koja su sva poreklom od zajedničkog poznatog pretka (Štekovića) a zovu se: Spasojevići (10 kuća), Radojičići (10 kuća), Miloševići (3 kuće) i Savićevići (5 kuća) i Osim svih ima još i jedno brastvo zasebnog porekla, Minjići (3 kuće).

Bogmilovići se prostiru od Zete kod ušć a potoka Smrdana pa na jugozapad do venca planine Lupoglava, poglavito do njegove velike glavice, „Koma od Lupoglava”. Glavno su naselje „selo” Bogmilovići u nekoliko dolova i dolaca u blizini crkve, sa 32 „dima”. Na severozapadu od njih ima još samo 4 kuće u Rudinicama, talasastoj zaravni ispod Borove Strane.

Brastva su ovoga predela: Milunovići (3 kuće) i „Breškovci“, jedno brastvo koje se starinom tako zvalo, a sad se deli na manja brastva, koja ee zovu samo svojim užim prezimenima: Boškovići (21 kuća), Perovići (6 kuća), Adžići (1 kuća) i Mijuškovići (5 kuća).

Zagorak i Selišta. Ovo su dva „sela” istog velikog naselja, za koje se ponekad u govoru čuje opšte ime „Selište”, ali pošto se mnogo češće imenuje svako od ovih „sela” za sebe, mi smo ih svako za sebe i naveli. Ipak smo ih morali uzeti zajedno, jer im je „udut” zajednički: u oba „sela” živi jedno glavno brastvo, koje je prvobitno imalo sve zemljište zajedničko pa ga je posle u više mahova delilo na uža brastva i na „dimove”, tako da su sada Zagorčanima i Selištanima i privatna imanja u oba „sela” jako izmešana.

Selo Zagorak je u „Polju”, t.j. u Zetinoj dolini, oko potoka Smrdana i više njega (zapadno od njega) do pod Zagoračku Stranu. Razlikuje se Zagorak, koji je na jugu, više crkve Sv. Jovana (zajednička crkva Zagorčana i Selištana), i Donji Zagorak, koji je na severu, ka potoku Dobriku. Glavno je naselje Zagorak, i u njemu je većina (oko dvadeset) kuća na mestu, koje se zove Topole, a ostatak na mestu s imenom Ropotine.

U „selu” Zagorku ima tri brastva. Jedno su „Zagorčani” ili Šćepanović i s užim prezimenima Lakčević i Đurović (ukupno 17 „dimova’). Oni su grana opšteg seliško-zagoračkog brastva, koje nema zajedničkog prezimena, nego se zove po svoja dva glavna naselja „Selištanima” (njih zovu ponekad i opštim nadimkom „Srnadičići”) i „Zagorčanima”. Druga su grupa zagoračkog stanovništva 5 kuća brastva „Selištana” (Srnadičić a). Treće su Vulanovići, zasebno brastvo od 7 „dimova’.

„Selo” Selnšta se proteže severoistočnom stranom Srednje Gore, ali osim toga ima i dva svoja seoca podaleko na severozapadu, u „planini”: jedno su Jarebičine Doline, a drugo Javor. U celom „selu” ima ukupno 30 kuća sve od brastva „Selištana” („Srnadičića”, s užim prezimenima: Radojičići, Markovići, Đukići i Jankovići).

Do je vrlo prostrano naselje, koje zahvata celu veliku „valu” ispod Veljega Garča, na severoistoku od njega pa dalje sve do Srednje Gore. Stanovnici se zovu „Doljani”g pridev glasi „doljski”.

U Dolu su četiri „sela”: najdalje su na jugu Ržišta, ispod Garča; na severu od njih Miškovići; dalje na severu, kod zajedničke doljske crkve (Sv. Đorđa), „selo” Do, a na severozapadu od njega, ispod greda visoke Đinove Glavice, Ćurčići.

U „selu” Matkovićima živi samo brastvo Matkovići, koga ima „6 ognjišta”, a u „selu” Ćurčićima samo brastvo Uskokovići (10 kuća). U druga dva doljska „sela” stanuju izmešano brastva: Pavićevići (50 kuća), Antovići (4 kuće), Rajovići (3 kuće) i Miletići (3 kuće).

IZVOR: Dr Jovan Erdeljanović, “Stara Crna Gora”, Etnička prošlost i formiranje crnogorskih plemena, Slovo Ljubve, Beograd, 1978.