Feljton: Ko su Šumadinci (79)

Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića „Ko su Šumadinci“, koji je prvi put publikovan 2001. godine u dnevnom listu „Glas javnosti“

Između Juhora i Suvobora

U istraživanju rodova često ima prekida u pamćenju potomaka

Velikići u beličkom selu Dragocvetu (slava Sv. Arhanđeo) pamte da su doseljeni iz Bačine u Temniću, ali u Temniću nema Velikića, a samo jedna porodica slavi Sv. Arhanđela (Jevdići, 7 kuća), ali ne zna svoje poreklo. Sa druge strane, rod Velikića (15) postoji u Jasici, koji tvrdi da su starinci (slava Sv. Pantelija i Sv. Luka), i u Kukljinu (14), koji zna da je naseljen iz Kruševačkog okruga (slava Sv. Stevan, zimski i letnji). Pošto nikoji Velikići nemaju istu slavu, to su ili, iz nama nepoznatih razloga, zamenili slave, ili, u protivnom, nisu rod.Ili su sa onima u Dragocvetu, ipak, pošto im je ista slava, rod Jevdići u Bačini, koji su, u tom slučaju, zameli pamćenje o svom poreklu i odseljenim srodnicima.

Da prekida u pamćenju ima mnogo, svedoči i to što od svih leskovačkih porodica u Temniću samo nekoliko zna iz koga sela u okolini Leskovca su došli njihovi preci. Tako, u Maskaru Stojkovići znaju da su iz Komarice, Nešići iz Draškovca, a Pešići (Stojkovci) iz Poljanice. Dva roda u Velikoj Kruševici u svom porodičnom imenu čuvaju nazive svojih sela u starom zavičaju, tako Bojničani znaju da su iz Bojnika, a Dušmanci iz Dušmanca kod Leskovca. Svi ostali, 35 rodova u devet sela, ne pamte iz kog su mesta u Leskovačkoj Moravi došli u Temnić.

Prisustvo porodica čije je poreklo iz Leskovačke Morave u tzv. visokoj Šumadiji (Kačer, Takovo), kao i u predelima koji nisu na pravcu kretanja stanovništva moravsko-vardarske struje (Gruža, Levač, Ljubićska sela, Rudničko Pomoravlje, Šumadijska Kolubara i Kosmaj), može se reći da je zanemarljivo. U ovim predelima je ukupno 12 rodova koji skupa imaju samo 37 kuća. Pri tome, leskovačkih doseljenika uopšte nema u tri šumadijske predeone celine – Gruži, Ljubićkim selima i Rudničkom Pomoravlju – koje su bile na pravcima drugih, veoma jakih migracionih struja, kao što su kosovska i dinarska, čije se sticanje i ukrštanje vekovima odigravalo upravo ovde, u dolini Zapadne Morave, što je, dalje, kako su ove struje plavile Šumadiju, uticalo da se na istok i sever pomeri naseljavanje doseljenika iz Leskovca i okoline.

U dva predela, koja su omeđena planinskim masivima kao prirodnim branama – Levač planinama Kotlenikom i Juhorom, a Kačer Rudničkom planinom i Suvoborom – što ih je činilo teže pristupačnim i zaštićenim, prisustvo doseljenika iz Leskovačke Morave je više nego simbolično, jer je u njima naseljena samo po jedna porodica iz leskovačkog kraja. Tako je, čudnim putevima selidbe i bežanije, u Kačer dospela porodica Miletića (12 kuća u selu Reljincima), a u Levač porodica Kurandića (2 kuće u Sibnici). U predelu Takova, koji se plećima Suvobora i visovima Rudnika naslanja na Kačer, iz okoline Leskovca je, kako je ustanovio Milenko S. Filipović, sve do XX veka takođe naseljena samo jedna porodica (1 kuća), a do sredine XX veka, i to u Gornji Milanovac kao privredno središte, još tri porodice (ukupno 3 kuće).

U predelu Kosmaja, u sela na padini koja su okrenuta Smederevskom Podunavlju i Jasenici, doseljenika iz leskovačkog kraja ima u Đurincima – Đurići (10 kuća), čiji su preci ovde došli kao kočetari, u gradu Mladenovcu jedna kuća zanatlija i u Ropočevu dve kuće Milanovića zvanih Trnavaca, po selu Trnavi kod Topole, gde su njihovi srodnici Ranići, doseljenici od Leskovca.

U Šumadijskoj Kolubari doseljenih Leskovčana ima u Barajevu (3 kuće Đokića), u Junkovcu (1 kuća Cvetkovića ili Petrovića), u Barzilovici (1 kuća Markovića) i gradu Lazarevcu (1 kuća).

Od svih leskovačkih porodica u Levču, Kačeru, Takovu, Kosmaju i Šumadijskoj Kolubari, jedino Markovići u Barzilovici pamte selo iz koga su došli – Crkvicu kod Bojnika.

Gubljenju iz pamćenja mesta porekla uzrokovano je, svakako, višestrukim pomeranjem predaka iz Leskovačke Morave preko usputnih etapnih stanica do mesta sadašnjeg prebivanja. U Prvom srpskom ustanku je izbeglo leskovačko stanovništvo bilo okupljeno oko logora na Deligradu, zatim u Kruševačkoj nahiji, pa u Temniću, sa središtem u Jasici, a onda, usled opasnosti od turske najezde, pomešteno u Belicu i to je, naravno, uticalo i na gubljenje zavičajne niti u rodoslovnom pamćenju. Zato se može reći da je broj porodica iz Leskovačke Morave u Šumadiji veći, jer smo ovde razmatrali samo one porodice koje pouzdano znaju da potiču od Leskovca.

Seobe su istorijska sudbina Srba. Njihovo preimućstvo i udes. Preimućstvo – jer su uvek, uprkos svemu, imali snage da iznova otpočnu život i da se tako očuvaju, a udes – jer je pri svakoj seobi, a njih je bilo nebrojeno mnogo, ponešto gubljeno, deo dragocenog nasleđa nestajao, važne spone prekidane, ljubavi nasilno gušene, prijatelji se zanavek rastajali. Na putu se nemalo i gladovalo, do prvog roda ćutke umiralo, u prvoj zimi se smrzavalo. Bežalo se u bespuće, žurno se zametao trag pred poterama, a pouzdanog prebivališta ni u polju, gde su Turci, ni u gori, gde su vuci. Sav imetak u zavežljaju, sva nada u svoje prazne ruke. Bog daleko, a smrt svuda okolo.

Takav je bio ceo XVII vek, najzlokobnije stoleće naše istorije, sa Velikom seobom kao završnim činom. I u sledećem veku, na čijem smo početku, u sredini i na kraju preturili velike ratove preko naših glava, ponavljaju se seobe. Posle jedne od njih, po zamašnosti nazvane Druga velika seoba, počinje ponovo da se narodom puni Šumadija, poprilično zapustela.

Između dve velike seobe (1690. i 1736. godine) u nju pristižu i usput, deleći se, razmeštaju mnoge porodice. Ovo razmeštanje se najslikovitije ogleda u naseljavanju jedne od porodica – čiji su pripadnici rod najrođeniji, pošao sa istog, nepodeljenog ognjišta – kakvi su današnji Jokići i njihovi srodnici.

Rod Jokića i njima srodni rodovi u Šumadiji zapisani su u istraživanjima Borivoja M. Drobnjakovića. Ovaj autor je napisao monografske radove o Jasenici (1923), gde su Jokići, o Smederevskom Podunavlju i Jasenici (1925) i Kosmaju (1930), gde su srodnici Jokića.

Istražujući njihovo poreklo, kod Jokića je zapisao: „Pošla braća Stanko, Vidoje i Reskija od Sjenice. Stanko ostao ovde, drugi brat otišao u Kovačevac, treći u Koraćicu. Ima ih u Sremu.”

A u kosmajskom selu Koraćici, u kojem se pamti da su najstariji doseljenici došli od Sjenice i Pešteri, zapisao je sačuvano predanje da je njihov rodonačelnik (koga su Jokići zapamtili kao Vidoja) pošao sa braćom, sporazumevši se u polasku „da svako ostane onde, gde mu pevac zapeva. Jednome je pevac zapevao u Trešnjevici (Jasenica), drugome u Lipovcu (Jasenica), trećem u Topoli (Jasenica), četvrtom u Kovačevcu, a petom u Koraćici.”

Od petorice braće, doseljene u prvoj polovini XVIII veka, potomci trojice braće i danas postoje u selima Topola (i Krćevac), Kovačevac i Koraćica, dakle naseljima gde se koji brat naselio, dok u Trešnjevici i Lipovcu potomaka preostala dva brata danas nema, pa se tako ne znaju ni imena te braće, niti kuda su se kasnije deli njihovi potomci. U narodnom pamćenju, kao i pisanim svedočanstvima, tokom celog XIX veka o njima ne postoji nikakav trag. Moguće je da ih ima u Sremu, kuda se inače bežalo, moguće je da su se utrli u bunama i boleštinama, moguće je da su se sveli na žensku liniju i tako stopili s nekim drugim rodom. A moguće je i da postoje, tu, u blizini, ali su, u istorijskim lomovima, izgubili vezu sa srodnicima i pamćenje o zajedničkom poreklu.

KRAJ FELJTONA

IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 2. jun 2001. godine