Feljton: Ko su Šumadinci

Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića “Ko su Šumadinci”, koji je publikovan 2001. godine u dnevnom listu “Glas javnosti”

Stecište dobrih ljudi

Kada i kako je naseljavana Šumadija

Prema etnološkim istraživanjima u prvoj polovini ovog veka, u Šumadiji je, kao najprivlačnijoj oblasti useljavanja, stapanjem doseljenika iz svih srpskih oblasti nastao jedinstven, novi fizički i psihički tip stanovnika, koji je Jovan Cvijić označio kao novi etnički amalgam ili novi psihički varijetet.

Savremena istraživanja potvrđuju tokove istih selidbenih struja i istovetni proces etničkog prožimanja u Šumadiji.

Obilje prirodnih pogodnosti i preduslova bitnih za ljudsko življenje u Šumadiji bili su poznati i pračoveku, čije je prisustvo na ovom području nesumnjivo, što potvrđuju i brojna nalazišta iz starijeg i novog kamenog doba.

Današnje stanovništvo Šumadije, koja se praznila i punila prilikom svakog velikog rata, praćenog seobama, pretežno je novijeg postanja i ono je veran odraz istorijske sudbine srpskog naroda u poslednja tri veka.

Razmatrajući svojevremeno prošlost i etnički sastav Šumadije, velikan naše nauke Jovan Cvijić je ustanovio dve vrste uzroka seoba i useljavanja u Šumadiju tokom vekova, u kojoj se izgubilo i sa doseljenicima stopilo starinačko stanovništvo. U prvoj vrsti su istorijski i psihološki uzroci seoba: turska najezda, uzimanje dece u janičare, seobe prouzrokovane austro-turskim ratovima, migracije zbog buna, pljačkaške krdžalijske horde kao uzrok raseljavanju, seobe usled verskih gonjenja i preseljavanje kao posledica ratova za nezavisnost.

Druge vrste su ekonomski uzroci: siromaštvo zemlje matice, klimatska kolebanja (više uzastopnih sušnih godina, presušivanje izvora, nerodica, glad), sukcesivne seobe ili migracije u etapama, plemenska netrpeljivost, pečalba, argatovanje, i sl.

Kao što je poznato, uslovi za život u Šumadiji su blagodatniji no u većini srpskih oblasti. Zbog toga, za razliku od drugih oblasti, iseljavanja iz Šumadije nije bilo. Po tome, kako je Cvijić primetio, Šumadija „kao da je stvorena da apsorbuje sav suvišak stanovništva koje se brzo umnožava priraštajem i doseljavanjem.”

Osobito je Šumadija početkom XIX veka, usled poznatih istorijskih događaja, privukla migracione struje ne samo iz bližih, i tada neoslobođenih srpskih krajeva, već i iz najudaljenijih, pa tako, na primer, „u niskoj Šumadiji ima doseljenika od Velesa i Bitolja, pa i od Katranice i Gramatika, blizu Olimpa.”

U Šumadiji, gde, prema ispitivanju Cvijićevih đaka i sledbenika, prevagu u stanovništvu imaju doseljenici sa crnogorskih Brda, osobito sa visoravni oko Durmitora i od Pive, zatim od Pešteri i Sjenice, odvio se jedinstveni proces prilagođavanja stanovništva i njegovog mešanja i stapanja. U poslednjih nekoliko vekova je na nemirnom balkanskom tlu ispremeštano sve stanovništvo od Demir-kapije na jugu do Zagrebačke gore na severozapadu, ali, po Cvijićevom uočavanju, „nigde se doseljenici nisu tako brzo prilagođavali novoj geografskoj i društvenoj sredini i nigde se nisu toliko ukrštali kao u Šumadiji, slobodnoj i svojoj državi, gde su i zemlju mogli slobodno zauzimati.”

U zapadnoj Šumadiji starinačko stanovništvo je u zanemarljivom broju, a u istočnoj Šumadiji i Pomoravlju se stopilo sa doseljenicima dinarske, kosovsko-metohijske i šopske struje. Po ispitivanju Todora Radivojevića (1911), u celoj Lepenici je svega jedanaest porodičnih skupina čiji su preci tu prebivali i u vreme Velike seobe 1690. godine.

Stapanjem ovih selidbenih struja, kako međusobno, tako i sa pripadnicima slabijih struja (timočko-braničevska i tzv. inversna, koja se povrnula preko Save i Dunava), nastalo je biološko izjednačavanje.

IZVOR: Miodrag Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 2001. godine