Sremski Karlovci

5 komentara

1. 5. jul 2017. u 17:24

   vojislav ananić

   SREMSKI KARLOVCI
   (SREMSKI KARLOVCI / SREMSKI KARLOVCI)

   Barokni gradić, na obroncima Fruške gore i obali Dunava, bogate istorijske prošlosti, prvi put se pominje kao tvrđava Karom ili Karon (1308). Slovensko ime Karlovci prvi put je zabeleženo 1533. godine. U srednjem veku naselje je pripadalo ugarskim plemičkim porodicama, od kojih je najpoznatija porodica Batori. Tvrđavu Karom srušili su Turci (1521). Od tada, pa sve do kraja XVII veka, Karlovci su pod turskom vlašću. Prema najstarijem popisu iz 1702. godine, većinu stanovništva činili su Srbi, ali bilo je Hrvata i Nemaca. Već u XVIII veku ovde je radilo 60 trgovaca i zanatlija, a njihov broj je u narednom veku znatno porastao. Jedna od osnovnih delatnosti Karlovčana bilo je vinogradarstvo i po proizvodnji vina bili su poznati u Habzburškoj monarhiji. Status slobodnog graničarskog komuniteta stekli su 1753. godine.
   Naziv ovog mesta vezan je za značajne istorijske događaje koji su se odvijali u ovom delu Evrope. Tako će Veliki bečki rat (1683-1699), vođen između Austrije i Turske, biti okončan mirom 26. januara 1699. godine, koji je potpisan upravo u Karlovcima. Na mestu sklapanja mirovnog ugovora sagrađena je 1817. godine Kapela mira.
   Od početka XVIII veka, pa sve do 1918. godine, Sremski Karlovci bili su verski i kulturni centar Srba u Vojvodini, a od 1713. godine sedište srpske mitropolije. U ovoj varoši osnovana je Prva srpska gimnazija (1791), a potom i Bogoslovija (1794, druga u pravoslavnom svetu). Ime Karlovaca vezuje se za još jedan istorijski događaj, a to je Majska skupština 1848. godine, kada je proglašena Srpska Vojvodina, Josif Rajačić izabran za patrijarha, a Karlovačka mitropolija podignuta na nivo patrijaršije. U Sremskim Karlovcima održan je i Blagoveštenski sabor (1861).
   Barokni izgled, stečen krajem XIX veka, Sremski Karlovci sačuvali su do danas. Glavne znamenitosti ove varoši su: Saborna pravoslavna crkva (1762) sa ikonostasom Jakova Orfelina i Teodora Kračuna (1780) i zidnim slikama Paje Jovanovića, barokna česma od crvenog kamena (poznata kao Četiri lava, 1799), Magistrat (1811) i Gimnazija (1891). Najmonumentalnija građevina u Sremskim Karlovcima je Patrijaršijski dvor sa kapelom, čiji je ikonostas oslikao Uroš Predić. Dvor je izgrađen 1894. godine, prema projektu Vladimira Nikolića. Isti arhitekta projektovao je u Karlovcima Bogoslovski seminar (1901), Crkveno-narodne fondove (1902), Stefaneum (1903).
   Iako mala varoš, Karlovci su imali bogat kulturni i društveni život već u XVIII veku. Učitelj Emanuel Kozačinski je tu, sa učenicima latinske škole, održao prvu pozorišnu predstavu na srpskom jeziku, Smrt cara Uroša V (1736).

   IZVOR: koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.

   Odgovori

2. 14. avgust 2017. u 12:48

   vojislav ananić

   SREMSKI KARLOVCI

   Opština Sremski Karlovci je prostorno jedna od najmanjih u Srbiji i Vojvodini sa 8.722 stanovnika, ali po svom značaju za istoriju srpskog naroda predstavlja jedno od najvažnijih mesta u Srbiji.
   Locirana na samoj obali Dunava, na obroncima Fruške Gore sa izletištem “Stražilovo” u neposrednoj blizini, na glavnom drumskom i železničkom putu i sa bogatom kulturno-istorijskom baštinom, opština Sremski Karlovci ima sve predispozicije za uspešan turistički razvoj. Uz proizvodnju vina i grožđa, turizam je najveći dugoročni potencijal Sremskih Karlovaca.
   Sremski Karlovci su najlepši u junu kada hiljade lipa procveta i u oktobru kada stotine hektara vinograda donesu svoje nadaleko čuveno grožđe, od kojeg se nastala vina piju sve do Amerike.

   Odgovori

3. 10. septembar 2017. u 12:45

   vojislav ananić

   SREMSKI KARLOVCI

   Verski, politički, obrazovni… centar

   Gradić na desnoj obali Dunava u živopisnom podnožju Fruške gore. Budući da leži na jednoj od najvažnijih rečnih saobraćajnica, Dunavu, koji povezuje jugoistočnu i centralnu Evropu, ovim putem su se selili razni narodi sa istoka i zapada. Na karlovačkom području utvrđeno je više lokaliteta iz neolita, bakarnog doba, bronzanog i gvozdenog doba. Gvozdenom dobu pripada i praistorijsko nalazište Kalakača, na desnoj obali Dunava. U samom gradu otkrivena je kultna ostava keramike iz kasnog bakarnog doba. Naselja su tada podizana na rečnim terasama.
   Početkom naše ere Rimljani su konačno zauzeli Srem i utvrdili ga. Tuda je išla linija rimske utvrđene granice – Limes – na području provincije Panonije. Na neko znatnije rimsko naselje na mestu Sremskih Karlovaca ne upućuju, međutim, ni relevantni izvori ni arheološki nalazi. U susednoj Beški, u podnožju Fruške gore, otkrivena je kasnoantička nekropola. Zidovi jedne od istraženih grobnica bili su prevučeni malterom i oslikani freskama, na kojima su živim bojama bile prikazane Parke, pokojnik i pokojnica, kao i prinošenje darova.
   U okviru administrativne organizacije Panonije područje Karlovaca redovno je bilo vezivano za jedan od susednih većih gradskih centara, a to su bili Sirmium (odnosno Sremska Mitrovica) i Bassiana (kod današnjih Donjih Petrovaca).
   U vreme seobe naroda ovde su se zadržavala, duže ili kraće, razna germanska i druga plemena (Goti, Huni, Gepidi), braneći carstvo. Sredinom 7. veka naseljavaju se Avari i Sloveni. No, uskoro će Franci uništiti avarsku državu. A, posle Franaka smenjuju se Bugari, Vizantinci i Ugri, koji će u 12.veku konačno zavladati Sremom.
   Godine 1284, srpski kralj Dragutin dobio je, po predanju, od svog šuraka, ugarskog kralja Vladislava na upravu Srem, Mačvu s Beogradom, Soli i Usoru, kojima je upravljao (do 1316), pod imenom “sremskog kralja”.
   Godine 1308, pominje se na području Sremskih Karlovaca, ugarska tvrđava Castrum Karom (odnosno Karon, Karum, Karan i slično). Ime potiče od najstarijih vlasnika utvrđenja, porodice Chaba de Karon.
   Ovaj srednjovekovni ugarski grad Turci su osvojili i razorili 1521. godine, zajedno s ostalim tvrđavama u Sremu (njegovi neznatni ostaci danas se naziru na brdu iznad Magistrata).
   Od imena Karom, Karum, navodno je, preinakom nastalo ime Karlovci. Pod novim, slovenskim imenom prvi put se spominje u jednom zapisu iz 1533. godine, a zatim ga beleži zvanični turski popis (defter) Srema iz 1546. Selo – varoš Karlofča, ima pet mahala odnosno 456 običnih i 86 udovičkih domaćinstava, kao i pet ciganskih domaćinstava (po običaju, u posebnom džematu odnosno skupini). Sudeći po visini feudalnih prihoda od ušura i dažbina – 80 180 akči – daleko najrazvijenije bilo je vinogradarstvo; ušur od šire (mošta) iznosio je, naime, 60.000 akči, odnosno 12.000 pinti (stara ugarska mera za vino, iznosila je 1,5 1). Značajni prihodi ubirani su i na karlovačkom nedeljnom trgu, kao i na skeli. Tu su, takođe, prihodi od žitarica, svinja, košnica, ribe. U blizini Karlovaca nalazila su se još dva ribnjaka, a na Dunavu se okretalo čak 20 vodenica.
   Dvadesetak godina kasnije Karlovci imaju zvanično status varoši, i to je dalje isključivo hrišćansko naselje. Uz srpsko stanovništvo upisan je i izvestan broj Mađara, ima i Hrvata, pa Šokaca (Ivaniš – Šokac). Uz nečitljiva imena ponegde je nacionalna pripadnost, ipak, nejasna (na primer, Cvetko Gal). A, iza ličnog imena upisuju se, ponekad i etnonimi: Mađar, Ugrin, Bugarin, Srbin. Ovog puta zabeleženi su i sledeći zanati: rakidžija, zlatar, kožuhar, čizmar, kovač, vodeničar, vinar, terzija, mesar, veslač, drvar. Bilo je 16 popova i 4 kaluđera. I dalje najznačajnije mesto u privrednom životu naselja zauzima vinogradarstvo.
   Austrijski poslanik Vratislav Mitrovica spominje (1591), u Karlovcima tri crkve; jednu rimokatoličku i dve pravoslavne (bile su posvećene Sv. Nikoli i Vavedenju).
   Na Italijana Kjaromanija Karlovci ostavljaju utisak velikog sela, a stanovnici su, kaže, većim delom katolici, ima nekoliko šizmatika (pravoslavaca) i malo Turaka.
   Nešto kasnije, u vreme prolaska turskog svetskog putnika Evlije Čelebije, Karlovci imaju utvrđenje tipa palanka (znači od slabog materijala, opasano rovom i plotom od brvana) sa dizdarom (kastelanom) i 50 posadnika. Osim tri hrišćanske mahale, tu je postojalo i muslimansko naselje (izostao je broj mahala) sa odgovarajućim pratećim objektima (džamije, medrese, tekije, hamami, hanovi, dućani). Kuće su bile prizemne i na sprat “divne, odlične, čvrste i prostrane kuće i sve su pokrivene daskom. Najlepše kuće okrenute su prema Dunavu”. Evlija još kazuje da su svi stanovnici Bošnjaci i da ima osobito mnogo hadžija i trgovaca. Pa bi se moglo zaključiti da su se tokom prve polovine 17. veka ovde naselili trgovci – muslimani iz Bosne.
   Karlovci su stekli svetsku slavu kad je u njima, nakon dugotrajnih pregovora članica Svete lige, sa Turcima sklopljen mir, u januaru 1699. godine. Kuća (ranija turska tekija) u kojoj su pregovarale diplomate pretvo- rena je nakon toga u katoličku kapelu posvećenu Mariji – Gospi od mira.
   “Selo Karlovci je naseljeno pravoslavnim Rašanima i rimokatolicima”, kaže u svom izveštaju iz 1702, opat Đovani Bonini. „Tu se nalazi jedna ri- mokatolička crkva, napuštena i otkrivena; pravoslavna rašanska crkva posvećena Svetom Nikoli; mali ženski manastir i dva ribnjaka (Tenger i Kovalovo). Sve karlovačke kuće bile su sagrađene na rašanski način, tj. pod zemljom i pokrivene kao kolibe”. Za vreme Turaka ovde je bio veliki prelaz preko Dunava. A nalazili su se pod upravom turskog emina (ili poreznika) Petrovaradinu kome su davali godišnje od vina i žita, dok je sultanski porez iznosio jednu forintu po glavi i isplaćivao se u Budimu. Uz to, Karlovčani su imali dužnost da se brinu o mostu kod Petrovaradina, kao i za drvene postave pod osam topova koji su se nalazili na zidinama toga grada. Ubrzo su Karlovci postali važno trgovačko mesto, sad na turskoj granici.
   Godine 1713, izborni sabor premestio je iz Krušedola, zbog boljih komunikacija, sedište mitropolije u Karlovce, pa će se ona ubuduće zvati Karlovačka. A zasnivala se na Privilegijama cara Leopolda 1. (iz 1690), kojima je Srbima bila zagarantovana sloboda vere, upotreba starog kalendara i pravo izbora arhiepiskopa.
   Znamo da, oko 1715, u Karlovcima postoji mitropolitov dvor (raniji pašin konak) sa katedralnom crkvom. Zbog zasluga za carski dom Karlovčani dobijaju na uživanje – poveljom cara Karla (1721) – tri pustare na kojima napasaju svoja stada, pa ponovo počinju da se materijalno podižu.
   Ekonomskom napretku Karlovaca doprinela su mitropolijska dobra kao i vinogorje, po kome je ovo područje vrlo poznato. Zahvaljujući povoljnoj ekonomskoj bazi i društveno-političkim prilikama dolazi do intenzivne graditeljske aktivnosti; obnavljaju se Gornja i Donja crkva. Karlovčani su vrlo rano dobili i škole; osnovnu 1726, a klasičnu, 1731. godine.
   Odmah posle oslobođenja od Turaka ovde počinju da se naseljavaju, osim Srba, i Nemci (i danas postoji naselje Svapska), a potom i Hrvati. Novo stanovništvo dovodi i Arsenije 4. Šakabenta. A tokom 18, 19. i 20. veka (pa i u najnovije vreme) traju pojedinačna naseljavanja.
   Godine 1745, Dvorski ratni savet osnovao je Slavonsko-sremsku vojnu granicu, sedište kompanije bilo je u Karlovcima, koji su potom (1753), proglašeni za slobodnu vojničku varoš (komunitet), a koja se, opet, nalazila pod upravom slobodno izabranog Magistrata.
   Po svom socijalnom položaju karlovačko stanovništvo delilo se na građane (trgovci i zanatlije s posedom), kontribuente (poreske glave) i privilegovana lica (činovnici, sveštenici, vojnici i plemići).
   Nakon sticanja komuniteta Karlovci postaju jedno od najznačajnijih mesta u Slavonsko-sremskoj vojnoj granici. Oni su, međutim, i centar duhovnog i kulturnog života, naročito posle izbora za mitropolita (1749) Pavla Nenadovića, koji je nastojao da svuda po Karlovačkoj mitropoliji podigne što više lepih i uglednih crkava i škola. U Latinskoj školi će kasnije raditi i Karlovačka gimnazija (sve do 1891), tu su i začeci Bogoslovije (Klerikalna škola). Mitropolit Nenadović zida na mestu stare crkve Svetog Nikole, novu Sabornu crkvu (1762), svojim ktitorstvom i prilozima manastira i naroda.
   Karlovci, u to doba, imaju četiri mahale: Gornja mahala, Čaršija, Kneževačka mahala, Lovačka mahala i zaselak Švabendorf.
   Naselje ima oko 300 kuća od kamena, stotinak imaju više od jednog sprata, a ostalo su većinom bile kolibe od zemlje pokrivene trskom. Trgovačke radnje – više od 30 – nudile su mešovitu, bakalsku, sečenu i željeznu robu, kao i posuđe. Nemci seljaci snabdevali su grad mlekom, sirom i maslacem. Trgovci hranom, voćem, stokom, senom, drvetom, vinom i rakijom nisu imali svoje dućane, već su robu prodavali po pijacama, vašarima ili su torbarili. Veći trgovci zakupljenim brodovima, trguju sa Bečom, Peštom, Srbijom i Turskom, dok su veliki trgovci imali svoje šajke. Karlovačkih 144 zanatlija bili su organizovani u esnafe (u kojima je verska podvojenost ukinuta 1768). U popisu 1769/70, evidentirano je 7465 motika vinograda. Karlovačko crno vino i bermet su na veoma do- brom glasu i izvoze se u Austriju, Švajcarsku i Poljsku.
   U Karlovcima je tokom 18-19. veka održan znatan broj narodno-crkvenih sabora radi raspravljanja mnogih pitanja iz oblasti političkog, privrednog, kulturnog, prosvetnog i crkvenog života Srba u Ugarskoj i Hrvatskoj. Na tim saborima jača, od druge polovine 19. veka uticaj novoosnovanih političkih stranaka.
   Uprkos požarima, kugi i vremenskim nepogodama kraj 18. veka bio je za Karlovce period ekonomskog uspona. Mitropolit Stefan Stratimirović osniva (1791, odnosno 1792), čuvenu Karlovačku gimnaziju, 1794, i Bogosloviju, a četuri godine kasnije i internat – Blagodejanije (Alumneum) uz nju, u kome su siromašni i dobri učenici imali besplatnu hranu. Sa podnožja Čeratskog brda dovedena je i izvorska voda (cevima od pečene gline) do česme na trgu, a česma – Četiri lava (postoji još uvek) – trebalo je da kruniše završetak radova na vodovodu.
   Revolucionarne 1848. godine na Majskoj skupštini (ovekovečena na slici Pavla Simića) u Sremskim Karlovcima proglašena je autonomija Srpske Vojvodine u koju su ušli Srem, Bačka, Baranja i Banat, uključujući odgovarajuće delove Vojne granice; mitropolit Josif Rajačić bio je proglašen za patrijarha, Stefan Šupljikac za vojvodu, a sedište Srpske Vojvodine postali su Karlovci. Međutim, godine 1860, ukinuta je Srpska Vojvodina, a carskim reskriptom iz 1871, i Vojna granica, koja je potom (1881), pripojena civilnoj Hrvatskoj, a Karlovci proglašeni gradom sa utvrđenim Magistratom i stavljeni pod upravu Županije u Vukovaru.
   Iako je u 19. veku trgovina bila u opadanju, karlovačko vino, sve do pojave filoksere (1882) stizalo je ne samo na tržišta Evrope nego i Amerike.
   Nakon potpunog uništenja vinograda, Karlovčani su, uz ogromne troškove, pristupili njihovoj regeneraciji na američkoj podlozi, pa su već krajem 19. veka vinogradi bili obnovljeni bezmalo u istom opsegu; dobijene su nove vrste grožđa (pre filoksere bilo ih je više od 30) i sremska vina postala su raznovrsnija.
   Početkom 20. veka izgrađeno je još nekoliko monumentalnih zgrada: Bogoslovski seminar, zgrada Narodnih fondova i Semenište manastirskih pitomaca.
   Grad je imao velike ljudske žrtve tokom Prvog i, naročito, Drugog svetskog rata.
   Sremski Karlovci (a tako se zovu od 1947. godine) su sada najvažniji fruškogorski vinogradarski centar sa velikom proizvodnjom grožđa i kvalitetnog vina (karlovački rizling, fruškogorski biser). U njima je i sedište Instituta za vinogradarstvo i voćarstvo. Sa prelepom arhitekturom Karlovci su i turistički centar i ishodište za izlete u Frušku goru (rimski Mons Almus – blagorodna planina).
   U ovom gradu je koncentrisano nekoliko značajnih prosvetnih i kulturnih ustanova, pre svega Arhiv SANU, kao i bogati Gradski muzej.

   Izvor: OLGA ZIROJEVIĆ, Panonska urbana kultura, Beograd, 2015.

   Odgovori

4. 21. novembar 2017. u 10:57

   Vojislav Ananić

   Anastasijević, Dimitrije Sabov, trgovac, zanatlija, dobrotvor (Negoši, Makedonija, 1726 — Sremski Karlovci, 12. XI 1803)

   Kao šestogodišnjak došao je sa nekim trgovcima iz Negoša u Zemun (1732/33). Kada je stasao, tutor ga je poslao na krojački (sabovski) zanat u Novi Sad. Postavši kalfa, tri godine stranstvovao je po Mađarskoj i Slavoniji da bi usavršio zanat, što je morao po tadašnjem esnafskom propisu. Potom se kao majstor nastanio oko 1753. u Sremskim Karlovcima. Udružio se sa jednim svojim zemljakom, koji je imao nešto novca, i zajedno su uspešno radili krojački, abadžijski i kapamadžijski zanat. Trgovali su i gotovom robom po vašarima u Futogu, Pešti, Kečkemetu i Segedinu. Kada mu je ortak umro (1765), nastavio je vrlo uspešno da radi sam. Poslove je proširio na trgovinu vinom, pečenje i prodaju cigle, zakupljivanje zemlje, gajenje i prodaju ribe tako da je 1770. jedan od 17 najvećih poreskih obveznika u Sremskim Karlovcima. Zakupivši u Šajkaškom bataljonu sve krčme, u kojima je točio samo karlovačka vina, podigao im je značaj i cenu. Zanat je sasvim napustio 1775. a pri kraju života bavio se bankarskim poslovima i pozajmljivanjem novca.
   Postavši jedan od najbogatijih i najuglednijih građana Karlovaca, a u želji da doprinese gradu i svom narodu, na podsticaj lekara Jovana Živkovića i mitropolita Stefana Stratimirovića 1791. prilaže 20.000 forinti i postaje osnivač prve srpske gimnazije. Sa sestrom Janom (Anom) često je kumovao i učestvovao u radu karlovačke Pravoslavne crkvene opštine. Na mitropolitovu preporuku car Leopold II podario mu je ugarsko plemstvo (ot Sabov).
   Iz braka sa Sarom iz Krušedola sva deca su umrla, pa je usvojio ženinog rođaka Matu koji ga je nadživeo samo godinu dana. Nakon Matine smrti gimnaziji je, prema testamentu koji je sačinio Sabov, pripalo još 20.000 forinti.

   LITERATURA: S. V. P., Narodni dobrotvori. Dmitar Anastasijević-Sabov, Javor, 1878, br. 18, 533; A., Stogodišnji pomen Dimitriju Anastasijeviću Sabovu, SS, 1903, br. 21, 655; A., Kulturno-prosvetna i humana akcija Srba trgovaca, u: Spomenica Beogradske trgovačke omladine (1880—1930), Beograd 1931, 58; Kosta Petrović, Istorija Srpske pravoslavne velike gimnazije karlovačke, Novi Sad 1951, 29—46.

   Zoran Maksimović

   Odgovori

5. 12. april 2019. u 14:00

   Vojislav Ananić

   Karlovci

   U srednjem veku imali su utvrđenje i varoš. Karlovci su znameniti još – napisao je Ilija Okrugić Sremac – što je na jednom karlovačkom brdu, Matej zvanom, Dragutin srpski kralj, odrekavši se prijestolja, kao pustinjak živio, a njegova se spilja i danas viditi može. Zabeleženi su 1308. Turci su ih zauzeli 1521. 1533. zabeleženi su kao Karlovci. 1571—2. imali su oko 600 domova, a bili su „ponajviše naseljeni od Srba. Kao „mesto“ zabeleženi su u falsifikovanoj povelji Man. Krušedola. 1702. imali su 215 pravoslavnih, i 13 katoličkih domova, u kojima su se osim porodičnih starešina, nalazili 13 slobodne braće, 64 sinova i 105
   kćeri. Od katoličkih porodica dve su bile nemačke, četiri šokačke, pet mađarskih, i dve neodređene narodnosti. Godine 1736. imali su 328 porodičnih starešina, sa 28 oženjenih i 41 neoženjenim bratom ili sinom, i 15 udovica sa posedom. Među ovima nalazilo se i 12 nemačkih porodica. Po padu Beograda pod Turke, 1739, prešao je jedan deo Srba iz Beograda y Karlovce i tu se nastanio. Tom prilikom, još znatno više, naselilo se iz Beograda Nemaca, koji su se tada naselili odvojeno u kraj nazvan po njima ,,Schwabendorf“, odnosno današnju Švapsku. 1753. imali su Karlovci 3843 duše, od kojih 3110 Srba. 1766. imali su Karlovci 574, a 1774. 642 doma. Po Taubeu 1777. imali su 854 doma sa 5600 duša. Po njemu dosta je domova pripadalo sveštenim licima. Po Taubeu je tada petina stanovništva bila katoličke vere. 1791. imali su Karlovci samo 591 dom sa 2236 srpskih duša. 1790–4. naselile su se u Karlovce još 34 nemačke porodice. 1810. imali su 762 srpska doma, a 1808. 2900 duša.

   Potesi: Gornji i Donji Karaš, Kraljev breg, Matej, Sikirica, Kuvalovo, Tabačište, Remepša, Krivi Banstol, Dikina gudura, Okop, Krivac. Ćušilovo, Larmin čot, Lipovac, Krstuševina, Dobrilovac, Vrhovi, Liplje, Kurjakovac, Doboševac, Belješevo, Dimšin do, Ešikovac, Bocka, Popišano brdo, Čerat, Doka, Manastirište, Avala, Zaguljanac, Raša, Selište, Zanoš, Dimšina gudura, Vezirac, Slavina bara, Rovine. Stražilovo.

   Izvor: Srbi u Sremu 1736/7 – Dušan J. Popović, Beograd

   Odgovori