Senta i okolna sela

11 komentara

1. 1. novembar 2016. u 11:55

   vojislav ananić

   S E N T A

   Naseljena mesta

   Istorija grada

   Teritorija Sente i njena opština imaju povoljan geografski položaj, te je tako ona već od davnina nastanjena, što dokazuju i razni arheološki nalazi.
   Senta se prvi put pominje u jednom darovnom pismu izdatom 1216. godine od strane Mađarskog kralja Endrea II. Tada se već uzima kao naselje sa više stanovnika, koje, shodno prethodno pomenutom pismu, ima već i crkvu. Krajem XII veka u okolini Sente postoji 8 sela sa crkvama. Pored reke Tise su: Senta, Magoč (Makoš) i Batka, na Oromskoj visini Čestovo, Kalača i Karjad, a pored potoka Čiker su Likaš, Tornjoš i Kevi.
   Nekadašnji Čestovski ribnjak (Chechtow, Chechtou), koji se prostirao severno od Sente, pominje se 1224. godine kao imanje budimskog Kaptola (kurija Svetog Petra i Pavla u Starom Budimu), u jednom dokumentu gde su ubeležene granice..
   Sentu i njenu okolinu je 1241. godine uništila najezda Mongola (Tatara). Na jugu ondašnje ugarske države postotak uništenja naselja je iznosio oko 50 %. Tada su bila uništena i Senti bliža, prethodno pomenuta naselja.
   Prva polovina XIV veka je predstavljala vreme ponovnog nastanjivanja Sente i daljeg razvijanja naselja. Od sredine veka je već i Senta, kao imanje budimskog Kaptola, krenula putem razvoja, te ona kao mesto prelaska Tise postaje jedan od značajnijih saobraćajnih i trgovačkih centara u Južnoj Mađarskoj.
   Zbog sukoba oko prikupljanje carine na reci Tisi, koji je vođen sa gradom Segedinom, a što je izazvalo čak i oružani konflikt, u drugoj polovini XV veka dolazi do sklapanja jednog sporazuma. Ovaj dokument iz 1475. godine Sentu pominje kao varoš (opidium). Na kraju XV veka grad Senta ima svoju crkvu i nedeljnu pijacu, a 1494. godine je usled darežljivosti franjevačkih monaha izgrađen i manastir. U to vreme Senta se već nalazi među značajnijim gradovima koji se nalaze u svojini budimskog Kaptola.

   Na osnovu predstavke budimskog Kaptola, Ladislav II Jagelonski, kralj Češke i Mađarske, dodeljuje 2. februara 1506. Povelju o privilegijama gradu Senti, kojom gradu dodeljuje sve one privilegije koje ima i grad Segedin. Po tom darovnom pismu Senta dobija i pečat sa žigom, na kojem pšenični klas i kečiga svedoče o izrazito razvijenoj poljoprivredi i ribarstvu, a ležeći ključ u krstu pak simbolizuje imenitelja crkve budimskog Kaptola,odnosno zaštitnika grada Sente – Svetog Petra (ovaj grb i dan-danas opstoji kao službeni grb grada Sente). Ova povelja o privilegijama predstavlja važnu postaju u istoriji Sente, pošto su se po njenom izdavanju u gradu Senti nastanili mnogi majstori i trgovci, a što je dovelo do poboljšanja ukupnih ekonomskih prilika.
   Bitka kod Mohača 1526. godine između Kraljevine Mađarske i Turske imperije je svakako zapečatila i razvojnu sudbinu grada. Turska vojska je u svom povlačenju krajem septembra 1526. godine porušila grad, stanovnike koji nisu pobegli delom pobila, a delom pak odvela u ropstvo. Turska dominacija, koja je trajala 150 godina, izazvala je niz dubokih promena u privrednom životu i u strukturi stanovništva. Zbog čestih ratova je nestalo i više naselja u okolini Sente.
   Krajem XVI veka se sa balkanskih prostora pod turskom dominacijom nastanjuju slovenski i makedo-romanski narodi, pri čemu se jedan deo njih bavio trgovinom, dok su drugi među njima bili vojnici, premda se većina bavila stočarstvom.
   Godine 1697. Turci su započeli veliku ofanzivu kako bi vratili ranije izgubljene teritorije. Carska vojska je pod vođstvom Eugena Savojskog vršila koncentraciju jedinica u okolini Novog Sada, pa je na desnoj obali Tise pratila tursku vojsku prema severu.Turci su 10. septembra stigli i do Sente, te su tu i izgradili pontonski most na Tisi, preko kojeg su narednog dana počeli i da prelaze. Iskoristivši slabost turske vojske, Savojski je otpočeo napad na pontonski most i za 2 sata razbio tursku vojsku. Ova pobeda Eugena Savojskog ostvarena 11. septembra 1697. bila je značajna za ceo svet, jer je ovom pobedom oslobođena skoro cela teritorija Mađarske. Kao posledica ove bitke, a zaključno sa Karlovačkim mirom iz 1699. godine, dolazi i do završetka prodora Turaka u srednju Evropu (samo je Banat još jedno vreme ostao pod dominacijom Turaka).
   Nakon sklapanja Karlovačkog mira bečki dvor je 1702. godine organizovao Potisku vojnu granicu, te se u okviru iste u granična područja naseljavaju srpski graničari.
   Carica Marija Terezija 1741. otpočinje likvidaciju graničarske vojske, a 1751. godine reorganizuje okolinu Tise u privilegovani Krunski distrikt, te obezbeđuje povoljne privredne uslove za one koji ovde žive, a i za one koji bi želeli da se ovde dosele. Ovaj slobodni Krunski distrikt je obezbedio povoljnije uslove za dalje razviće u odnosu na druge delove države, u koje je vraćen feudalni sistem. No uprkos ovim povoljnim uslovima srpski graničari i njihove porodice sele se u Rusiju i u okolinu Tamiša.
   Početkom pedesetih godina XVIII veka otpočinje ponovno nastanjivanje i naseljavanje ove regije stanovništvom sa područja između Dunava i Tise, odnosno iz okruga koji se nalaze severnije od ovog. Naseljeno stanovništvo gradi svoje domove i obrađuje zemlju. Početni razvoj je za jedno vreme usporio požar iz 1769. godine, koji je skoro uništio ceo grad, ali je uz pomoć carske komore naselje uskoro počelo ponovo da se izgrađuje.
   U poslednjoj deceniji XVIII veka Senta kreće putem vidljivog razvoja: grade se rečni mlinovi i mlinovi na vetar, sade se dudova stabla pored puteva, zasađuju bašte sa jagodama, počinje uspon uzgoja svilenih buba, jača sistem esnafa, stanovnici stvaraju imovinu. Kao posledica poboljšanja privrede poboljšava se i obrazovanje i zdravstvo, te se tako 1832. godine otvara kasino za čitanje, a 1833. godine grad osniva i bolnicu kao prvi u okrugu.
   Tokom februara 1849. godine, zbog revolucionarnih odmazdi više hiljada ljudi postaju žrtve. Veliki deo grada zbog požara i razaranja podnosi jake materijalne štete. Posle revolucije dolazi vreme carskog apsolutizma i provizorijuma, a u tom periodu se ne dešavaju neke evidentnije promene ni u društvenom, niti pak u ekonomskom životu. Međutim, nagodba iz 1867. godine pokreće dalji ekonomski razvitak. Počinju da se grade ustanove, škole, zabavišta, a 1873. godine je sagrađen i drveni most na Tisi. Prva veća preduzeća su počela sa radom u 1880. godini – parni mlin na valjke velikog kapaciteta i ciglana.
   Godine 1889. izgrađena je železnička pruga na relaciji Subotica-Horgoš-Senta-Bečej, odnosno Subotica-Orom-Senta, kojom se i Senta uključuje u državnu komunikacionu mrežu i ekonomsku cirkulaciju.
   Godine 1895. grad dobija električno osvetljenje i asfaltirane trotoare povodom posete cara Franja Josipa I., ko dolazi ovde da pogleda vojnu vežbu, izvođene na mestu bivše senćanske bitke.
   U zadnjoj deceniji XIX veka grad već ima Građansku školu, nižu gimnaziju, školu za devojčice, osnovnu i stručnu školu, poljoprivredni nastavni institut, bolnicu, železničku stanicu i poštu. Godine 1899. uspostavlja se i gradska telefonska mreža. Pored svega nabrojanog, Senta poseduje i razvijenu trgovačku mrežu i centar za žitarice, četiri finansijske institucije, dve štamparije, dva lokalna lista i razne prosvetne zajednice.
   Razviće traje i u potonjem vremenu. Godine 1907. izgrađen je lep kej sa zasađenim kestenovima, a zatim i gvozdeni most na Tisi. Naredne 1909. godine izgrađuje se i samostalno radničko naselje, kako bi se olakšali problemi stanovništva.
   Prilikom požara koji je izbio aprila 1911. godine izgorela je Gradska kuća i velika crkva koja je stajala na Glavnom trgu. Grad je izgradio novu, monumentalnu Gradsku kuću, a u to vreme uži centar grada je postao bogatiji za nekoliko zgrada podignutih u umetničkom stilu. Aprila 1915. godine je zbog potreba vojnog transporta položena pruga preko ranije izgrađenog trostubnog mosta, te je tako povezana železnička mreža Banata i Bačke, čime je ova linija dobila međunarodni karakter, pošto je tu prolazilo severno krilo (bukureštanski ogranak) Orijent-ekspresa.
   Završetkom Prvog svetskog rata Senta dolazi u okrilje južnoslovenske države, koja je tada formirana. Kao posledica promene carstva ekonomsko razviće se zaustavlja, a zahvaljujući agrarnoj reformi grad gubi prethodnu veliku ekonomiju, usled čega dolazi do unazađivanja ekonomskog i društvenog razvića.
   U drugom svetskom ratu je mnogo stanovnika Sente postalo žrtvom usled odmazdi raznih političkih sistema. Velika ulaganja za rekonstrukciju posle rata su zaobišla opštinu. Većina stanovnika se bavi poljoprivredom, a promena se javlja samo posle 50-ih godina XX veka. Početkom šezdesetih godina izgradi se most preko Tise, i fabrika šećera. Kasnije se izgrađuje industrijska zona, koja se nalazi južno od grada, gde je svoje mesto dobilo više ekonomskih i industrijskih postrojenja, odnosno luka, koju su, nažalost, premestili na istorijsko mesto Senćanske bitke.
   U ekonomskom životu grada još i danas glavnu ulogu igra poljoprivredna proizvodnja. Tokom sedamdesetih godina XX veka peskom je popunjeno ostrvce koje se nalazilo na južnom delu grada, a na tom mestu je izgrađena stambena četvrt, namenjena stanovanju više stotina porodica. Kej, blizu samog centra grada, predstavlja popularno šetalište pod krošnjama kestenova. Žalosno je što je stari, patinirani i razuđeni kej (koji je predstavljao dominantni motiv u slici grada), tokom 1983-84. godine preuređen na drugačiji način, te što je tako promenjena već stvorena umetnička slika grada koja je gledala na Tisu.

   Izvor: Laslo Tari

   Gornji Breg
   Naselje se nalazi na desnoj obali reke Tise u severnoj Bačkoj, 5 kilometara od istočnih obronaka Telečke visoravni na lesnom platou.
   Nastanak naselja
   Prvi pouzdani podatak potiče iz 1783. godine. Jedna vojnička geografska karta označava na sadašnjem mestu sela «vinograde».
   Prema crkvenim podacima naselje (tada još pod nazivom Vinograd na brdu) je već 1808. godine imala kapelu koja je podignuta u čast Svetog Orbana.
   U okviru procene imanja, 1856. godine je izrađena katastarska geografska karta, gde se već ocrtava današnja struktura naselja. U ulici (otprilike 2 km duga) koja se prostire u pravcu sever-jug se pojavljuju redovi kuća, grupe kuća pod nazivom Gornji Breg.
   Naziv naselja je veoma verovatno nastao na osnovu geografske konfiguracije i vinogradarstva. (Vinogradi pri obali reke Tise Donji Breg, vinogradi na lesnom platou – Gornji Breg).
   U životu naselja su uvek važnu ulogu imale grupe salaša, salaši u ataru (uglavnom južno i zapadno od sela).
   Starosedeoci i sadašnja populacija naselja
   Godine 1751., prestankom turske najezde, značajan deo senćanskih graničara koji su većinom bili Srbi, iseljavaju se iz ove oblasti (predela). Drugi deo je dobio zemlju i nastanjuju se, na zemlji dobijenoj u ataru Gornjeg Brega, izgrađuju salaše i nastanjuju se.
   Jedan deo stanovništva je izašlo iza plotova i nastanilo se u vinogradima. Turska najezda i iseljavanje graničara je desetkovalo stanovništvo. Populacija je u periodu od 1750-1760. godine dopunjena naseljavanjem Mađara sa područja Jasa i Nađkunšaga, odnosno slovaka iz županije Njitra u ovu oblast. To dokazuju i današnja prezimena.
   Do drugog talasa naseljavanja je došlo oko 1800. godine iz oblasti Segedin-Dorožma.
   O populaciji naselja pouzdane podatke imamo od 1908. godine, međutim prema nekim podacima 1855. godine naselje ima 700 stanovnika, odnosno 1890. godine u naselju ima 246 domaćinstava .
   o 1908. godine 400 domaćinstava 2154 stanovnika
   o 1948. godine 2000 domaćinstava
   o 1953. godine 2240 domaćinstava
   o 1961. godine 1812 domaćinstava
   o 1971. godine 1784 domaćinstava
   o 1981. godine 2536 domaćinstava
   o 1991. godine 840 domaćinstava 2165 stanovnika
   o 2002. godine 745 domaćinstava 1926 stanovnika
   U periodu između 1908. i 1991. godine velika fluktuacija u broju stanovništva je rezultat izmene administrativnih granica naselja.
   Na žalost podaci popisa stanovništva iz 1991. i 2002. godine oslikavaju stvarno smanjenje broja stanovnika.
   Na smanjenje broja stanovnika je kontinuirani negativan uticaj imala tendencija «preseljavanja u grad», međutim poslednje decenije je veoma značajan broj mladih koji su se iselili u inostranstvo (uglavnom u Mađarsku) zbog ratnih okolnosti.
   Broj stanovnika užeg naselja je 1500 stanovnika, koji se izjašnjavaju kao Mađari. Grupe salaša koji pripadaju naselju (Brežuljci, Ađanski atar, Gomboš selo i salaši) imaju 400 stanovnika, od kojih su njih 10% starosedeoci srpske nacionalnosti.
   Procvat naselja
   Stanovništvo koje se doselilo u 1800-tim godinama u vinograde je dalo karakter naselja ovom mestu i trudili su se da organizuju društveni život istog.
   Prema pisanju Tot Petera, decu iz sela i sa salaša su već 1810. godine «nadri učitelji» u zimskom periodu priučavali pisanju. 1855. godine stanovnici Gornjeg Brega su podneli molbu za izgradnju škole, međutim i pored više molbi odluka o tome se donosi tek 1869. godine.
   1. januara 1870. godine započinje privremeno službeno podučavanje u kući Eseš Andraša sa 65 đaka. Prvi imenovani učitelj je Nemčok Janoš, koji je dugo vremena podučavao đake iz Gornjeg Brega.
   1888. godine po Božjoj volji su uspeli ostvariti svoj stari san: izgradila se nova crkva, koja je posvećena 1890. godine u čast Svetog Stevana (Szent István). Prvi imenovani župnik je Cirak Žigmond sveštenik, kojem se pripisuju značajne zasluge u procvatu sela (osniva biblioteku, čitalaonicu, udruženje katoličke omladine, itd.).
   1894. godine Skupština grada Senta donosi odluku o izgradnji zabavišta. Ne postoji tačan podatak o početku funkcionisanja istog, ali je sigurno, da je 1910. godine Vismeg Roža, diplomirana vaspitačica vaspitavala najmlađe, da bi se
   1918. godine Kočiš Julija vaspitačica bavila sa 101 detetom (njenu popularnost dokazuje i to, da se uspomena na nju čuva još i dan danas putem usmenog predanja).
   1899. godine se osnuje Udruženje poljoprivrednika.
   1900. godine se organizuju dobrovoljni vatrogasci.
   1903. godine se otvara lekarska ordinacija koja ordinira nedeljno tri puta.
   1910. godine se otvara poštanski ured.
   Početak I svetskog rata znači krah u razvoju sela, koji traje sve do 1950-tih godina.
   1948. godine ponovo se otvara stalni poštanski ured.
   1950. godine se završava izgradnja Zadružnog doma, koja zgrada služi i kao dom kulture sela.
   1953. godine se obrazuje centralni park, i iste te godine se završava izgradnja nove školske zgrade.
   1961/62. godine se uvodi struja u Gornji Breg.
   1964. godine započinju radovi oko izgradnje vodovodne mreže i izgrađuju se betonski trotoari.
   1972. godine se izgrađuje nova fiskulturna sala i novo zabavište.
   1974. godine se izgrađuje dom zdravlja.
   1977. godine se završava izgradnja prilaznog puta dužine 2 km od čvrste kaldrme.
   U tom periodu se intenzivno razvijaju društvene aktinvosti, sport i kultura.
   Od 80-tih godina, nakon kratkog zastoja, oseća se nazadovanje u razvoju na svakom polju, što je 90-tih godina još izraženije.
   Stanje javne zgrade se pogoršalo, školu i zabavište su priključili Senti, selo nema stalnog župana.
   Kontinuiranost na polju društvene i kulturne delatnosti obezbeđuju sa velikim trudom i neumornim radom dve civilne organizacije: Čitaonica i KUD «Petefi Šandor» iz Gornjeg Brega.
   Privreda naselja
   Ukidanjem graničarske službe površine zemlje pogodne za obradu u širem ataru Sente su s jedne strane dobili uglavnom graničari srpske nacionalnosti, odnosno na neki drugi način povlašćeni građani grada Sente. Oni su na svojoj zemlji obrazovali salaše, manja-veća dvorišta za privređivanje (otuda u salašarskom predelu srazmerno velik broj srednjih posednika srpske nacionalnosti).
   Stanovništvo užeg sela je nastao najverovatnije od radnika koji su obrađivali vinograde. O tome svedoče uske i krivudave ulice i siromašne kuće sela.
   O delatnosti stanovništva sela do kraja 1800-tih godina nemamo pouzdane podatke. «Starci» sela pričaju o razvijenom stočarstvu sa ispašom, međutim to je već sigurno, da su na prekretnici 1800-tih 1900-tih godina većinu činili nadničari bez zemlje, a manji deo male gazde sa po nekoliko jutara zemlje. Siromašni ljudi su kao godišnji biroši, žeteoci za udeo ili nadničari zarađivali svoj gorak hleb.
   Nedostatak zemlje koja bi značila njihovo preživljavanje i nezaposlenost su nakon izumiranja vinograda usmerili interesovanje stanovnika na drugu zahtevnu poljoprivrednu delatnost. Tako su već na prekretnici stoleća postojali pokušaji sa povrtarstvom, a kasnije sa uzgojem duvana. Pašnjaci koji su okruživali selo (koje je stanovništvo koristilo kao zajedničko, sve do kraja 1950-tih godina) su omogućili uzgoj stoke. I siromašnije porodice su se trudile, da steknu barem jednu kravu muzaru, da bi imali barem jedan siguran oslonac u ishrani porodice. Tako je u Gornjem Bregu nastalo brojno krdo goveda, koje je i u široj okolini bilo najveće.
   Na početku 1900-tih godina obrazuju se zanatlije i mala privreda koje opskrbljavaju stanovništvo.
   Između dva svetska rata u Gornjem Bregu radili su:
   o 5 kovačnica
   o 3 kolarnice
   o više trgovaca i ugostitelja, sedlara, krojača, obućara, berbera.
   U isto vreme su u selu već funkcionisale dve ciglane, dva parna milina i jedan mali pogon za preradu mleka.
   Nakon završetka II svetskog rata došlo je do bitnijih promena:
   o Vojvodina je priključena Jugoslaviji
   o započelo je komunističko plansko privređivanje
   o zemlje salašarskih gazdi su nacionalizovane
   o siromašnima su delili zemlju
   o mlinovi su razmonirani i otpremljeni u druge krajeve
   o kasnije su zatvorene i ciglane
   o trgovine su nacionalizovane
   o manje gazde su primorane da se udruže u zadruge
   o dosadašnji društveni red se izmenio, novi se još nije obrazovao. U ovom periodu je došlo do nazadovanja u poljoprivrednoj proizvodnji
   o Pogoni (mlinovi, ciglane) su zatvorene, zanatlije su ostarili i mladi više nisu nastavljali struku, radije su otišli u fabrike da rade
   Hvala Bogu, prinudne zemljoradničke zadruge nisu bile dugog veka. Bilo je poušaja da se drugim organizacionim oblicima reši razvoj poljoprivredne proizvodnje, u okviru kojih se pružala mogućnost za ponovno oživljavanje privatnog sektora. Ljudi sa sela su iskoristili mogućnost. Makar i pod teškim uslovima, ali su bili «svoje gazde». Na žalost ova stagnacija u privrednom životu sela je trajala dugo (duže nego u okolnim selima). Razlog toga je nedostatak najuže infrastrukture. Mada su se gradili javni objekti (dom kulture, škola, zabavište), u nedostatku kaldrmisanih puteva i električne energije situacija je beznadežna.
   Neki manji prodor se desio 1961. godine, nakon uvođenja električne energije. U selu se munjevito poboljšavaju uslovi života, započeta je mehanizacija poljoprivredne proizvodnje, proširuje se i ojačava uzgoj povrća sa sistmom za zalivanje, a nakon toga i uzgoja žitarica. Sve to je imao za rezultat jačanje i razvoj paorskih gazdinstava.
   Da bi se sve to razvijalo u pozitivnom pravcu, nije sporedna ni politička usmerenost zemlje. Smanjuje se «stezanje» komunizma, a sve više se oseća orijentisanost ka zapadu. U 1970-tim godinama se daju povoljni krediti uglavnom za investicije u privatni sektor. Ubrzava se bogaćenje hrabrijih gazdi i sve do kraja 1980-tih godina se oseća opšti privredni razvoj. Pomoću privatnog kapitala otvaraju se pogoni – radionice male privrede, brojni privatni trgovci i druge zanatlije počinju da obavljaju svoju delatnost. Ponovo je stavljen u pogon mlin, osniva se privatna zadruga. Dalje se razvija povrtarstvo u modernim baštama sa folijom, proširuje se uzgoj privrednih biljaka, proizvodnja bogatijih gazdi je mehanizovana, a raste i broj proizvodnje sa zalivanjem.
   Od 1989/1990. godine jačanjem miloševićevskog sistema, isti okončava razvoj sela.
   To što je stanovništvo preživelo poslednjih deset godina može se zahvaliti rezervama nagomilanim u ranijim godinama.
   Privreda se iz ruševina izdiže tek 2002. godine, međutim velikim trudom i odricanjima želi da obezbedi osnove za obrazovanje jedne lepše budućnosti.
   Boršoš Đerđ , Gornji Breg, 2002. godine

   Tornjoš
   Tornjoš pripada opštini Senta i nalazi se ns regionalnom putu Senta – Bačka Topola. Prema nekim podacima radi se o veoma starom naselju.
   Tornjošu pripadadaju salaši koji su u poslednje vreme svi napušteni i propadaju. Počelo je starenje sela, ali ovu činjenicu ublažuje podatak da se Tornjoš doseljavaju ljudi iz okoline. Opšti obrazovni nivo se popravlja, pošto svi mladi završavaju srednju školu. Pored zabavišta u selu radi i osnovna škola.
   Glavna privredna grana je poloprivreda, uzgaja se uglavnom kukuruz, sirak, duvan i suncokret, a u oblasti uzgoja životinja uzgajaju se marve isvinje, a značajna je i proizvodnja mleka.
   U selu postoji Kulturno društvo «Adi Endre», koje broji 110 članova i organizuje velik broj manifestacija, a pored toga bogat je i sportski i društveni život.
   Bogaraš je naselje u Srbiji u opštini Senta u Severnobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 568 stanovnika.

   Kevi je naselje u Srbiji u opštini Senta u Severnobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 726 stanovnika.

   IZVOR: http://www.sentainfo.org/sr/p/1/18/11/2014/O-gradu.html
   http://www.zenta-senta.co.rs/sr/1/p/7/2013_08_01_Zenta-kozseg…/3

   Odabrao i priredio: Vojislav Ananić

   Odgovori

2. 20. novembar 2016. u 07:33

   vojislav ananić

   T O R NJ O Š
   TORNJOŠ (1.908 st.), ratarsko i voćarsko (55,3% agrarnog st.) seosko naselje zbijenog (panonskog) tipa, na (100 t) Bačkoj lesnoj zaravni, s obe strane (veći deo na levoj) magistralnog puta Senta-Bačka Topola, 18 kt zapadno od Sente. Površina atara iznosi 13.268 ća. Obuhvata tri glavna fizionomska dela: prvi, pored pomenutog puta, pravca prostiranja SI-JZ, drugi JI od seoske crkve i treći – Ciganski šor (SZ-JI), južno od pomenutog puta. St. je mađarsko (84,3%), a ima i ostalih etničkih pripadnika (Romi 11,4%, Srbi, Hrvati i dr.). Od 1971. uglavnom beleži smanjenje naseljenosti (1948. – 2.500, 1953. – 2.677, 1961. – 2.769, 1971. – 3.463, 1981. – 1.874 žitelja itd.). Indeks demografskog starenja (j5) kreće se u rasponu od 0,3 (1961) do 0,8 (1991). Rimokatolička crkva posvećena Velikoj Gospi podignuta je 1901. u neoromanskom stilu, a u njenom ukrašavanju veliku ulogu imali su akademski slikari Ferenc Lor i Lajoš Tari iz Budimpešte. Vodom se snabdeva preko javnog vodovoda (77,9% domaćinstava), sopstvenih vodovoda (12,8%) i iz kopanih i bušenih bunara (9,3%). Ima osmorazrednu OŠ (šk. 2000/01. – 207 učenika), MK, zdravstvenu stanicu, poštu, lokalnu pijacu (pazarni dan – utorak) i dr. Proizvodnja industrijskog bilja, žitarica, krmnog bilja, voća i povrća je tržišnog karaktera.
   Dr Snežana Besermenji
   Izvor:
   GEOGRAFSKA ENCIKLOPEDIJA naselja SRBIJE
   POD RUKOVODSTVOM PROF. DR SRBOLJUBA Đ. STAMENKOVIĆA
   IV
   s-š
   Enciklopedija (knjiga I, II, III i IV) štampana finansijskom podrškom Saveznog sekretarijata za razvoj i nauku Jugoslavije u Beogradu Izdavači
   GEOGRAFSKI FAKULTET, Studentski trg Z/Š, BEOGRAD
   AGENA, Vojvode Brane 20, BEOGRAD
   STRUČNA KNJIGA, Svetogorska 48, BEOGRAD Štampa STRUČNA KNJIGA, Svetogorska 48, BEOGRAD, 2002. Tiraž 2000 primeraka

   Odabrao i priredio: Vojislav Ananić

   Odgovori

3. 20. novembar 2016. u 07:35

   vojislav ananić

   G O R NJ I B R E G
   GORNJI BREG (2.167 st.), ratarsko (52,7% agrarnog st.) seosko naselje zbijenog (panonskog) tipa, na (96 t) Bačkoj lesnoj zaravni, 2 kt južno od lokalnog puta Senta-Tornjoš, pored železničke pruge Senta- Subotica, 4 kt zapadno od Sente. Pripada K.O. Senta (15.750 ća). Pravougaonog je oblika sa tri meridijanske, skoro paralelne ulice, i više poprečnih. Severno od glavnog dela sela – Gornji Breg, nalazi se Čarda, poseban fizionomski deo na raskrsnici puteva i pruge ka Subotici i Kanjiži. Do 1978. predstavlja jedno naselje – Gornji Breg, sa sada samostalnim selom Bogaraš. St. je mađarsko (94,6%), a ima i ostalih nacionalnosti (Srbi, Romi, Crnogorci i dr.). U novije vreme beleži opadanje broja žitelja (1948. – 1.432, 1953. – 1.578, 1961. – 1.297, 1971. – 1.277, 1981. – 2.536 žitelja itd.). Indeks demografskog starenja 05) kreće se u rasponu od 0,5 (1961) do 0,9 (1991). Rimokatolička crkva Sv. Josipa, u kojoj se vrednošću ističe oltarska slika Sv. Josipa (rad poznatog slikara Mora Tana), izgrađena je 1900. u baroknom i neoromanskom stilu. Vodosnabdevanje je centralno (67,5% domaćinstava) i individualno (sopstveni vodovodi – 18,5%, kopani i bušeni bunari – 13,9% i dr.). Ima dve OŠ: osmorazrednu (šk. 2000/01. – 189 učenika) i četvororazrednu (šk. 2000/01. – 8 učenika), školsku zgradu – objekat javne arhitekture iz 1885. (kulturno dobro od 1991), MK, zdravstvenu stanicu i dr. Proizvodnja pšenice, kukuruza, povrća i industrijskog bilja tržišno je orijentisana.
   Dr Snežana Besermenji
   Izvor:
   GEOGRAFSKA ENCIKLOPEDIJA naselja SRBIJE
   POD RUKOVODSTVOM PROF. DR SRBOLJUBA Đ. STAMENKOVIĆA
   IV
   s-š
   Enciklopedija (knjiga I, II, III i IV) štampana finansijskom podrškom Saveznog sekretarijata za razvoj i nauku Jugoslavije u Beogradu Izdavači
   GEOGRAFSKI FAKULTET, Studentski trg Z/Š, BEOGRAD
   AGENA, Vojvode Brane 20, BEOGRAD
   STRUČNA KNJIGA, Svetogorska 48, BEOGRAD Štampa STRUČNA KNJIGA, Svetogorska 48, BEOGRAD, 2002. Tiraž 2000 primeraka

   Odabrao i priredio: Vojislav Ananić

   Odgovori

4. 20. novembar 2016. u 07:37

   vojislav ananić

   B O G A R A Š
   BOGARAŠ (822 st.), ratarsko (59,5% agrarnog st.) seosko naselje zbijenog (panonskog) tipa, na (100 t) Bačkoj lesnoj zaravni, između magistralnog puta Senta-Bačka Topola i železničke pruge Senta-Subotica, 18 kt zapadno od Sente. Pripada K.O. Senta (15.750 ća). Povezuje više fizionomskih celina, od kojih su veće: Mazalo selo, Novo selo, Gabar i dr., kao i više stalno nastanjenih salaša (Južni senćanski salaši, Severni senćanski salaši, Totovi salaši i dr.). Do 1978, kada dobija status samostalnog naselja, predstavlja fizionomski deo Gornjeg Brega. St. je mađarsko (87,1%), a ima i ostalih etničkih pripadnika (Romi, Srbi, Hrvati, Bunjevci i dr.). Poslednjih decenija beleži smanjenje ukupne populacije (1948. – 568, 1953. – 626, 1961. – 515, 1971. – 506, 1981. – 1.005 žitelja itd.). Indeks (13) demografskog starenja 1991. iznosi 0,8. Vodosnabdevanje je raznovrsno (javni vodovod – 54,4% domaćinstava, sopstveni vodovodi – 33,6%, kopani i bušeni bunari – 11,4% i dr.). Ima četvororazrednu OŠ (šk. 2000/01. – 22 učenika), MK i dr. Poljoprivredna proizvodnja je intenzivna, a glavni proizvodi tržišnog značaja su žitarice i industrijsko bilje.
   Dr Snežana Besermenji
   Izvor:
   GEOGRAFSKA ENCIKLOPEDIJA naselja SRBIJE
   POD RUKOVODSTVOM PROF. DR SRBOLJUBA Đ. STAMENKOVIĆA
   IV
   s-š
   Enciklopedija (knjiga I, II, III i IV) štampana finansijskom podrškom Saveznog sekretarijata za razvoj i nauku Jugoslavije u Beogradu Izdavači
   GEOGRAFSKI FAKULTET, Studentski trg Z/Š, BEOGRAD
   AGENA, Vojvode Brane 20, BEOGRAD
   STRUČNA KNJIGA, Svetogorska 48, BEOGRAD Štampa STRUČNA KNJIGA, Svetogorska 48, BEOGRAD, 2002. Tiraž 2000 primeraka

   Odabrao i priredio: Vojislav Ananić

   Odgovori

5. 20. novembar 2016. u 07:38

   vojislav ananić

   K E V I
   KEVI (1.055 st.), ratarsko (70% agrarnog st.) seosko naselje razbijenog (panonskog) tipa, na (105 t) Bačkoj lesnoj zaravni, južno od magistralnog puta Senta- Bačka Topola, 20 kt JZ od Sente. Pripada K.O. Tornjoš (13.268 ća). Dvogubo krstastog je oblika sa dužim krakom u meridijanskom pravcu, pored lokalnog puta od Utrina, na teritoriji opštine Ada, do pomenutog magistralnog puta. Objedinjuje četiri osnovna fizionomska dela: Kevi, glavni i najstariji deo sela, Kevi malo selo, Novi Kevi i Buranj šor, uključujući i okolne salaše (Feješini salaši, Kalmarovi salaši, Šlaherov salaš i dr.). St. je mađarsko – 96,5%, a ima Roma, Srba, Nemaca, Hrvata i dr. Posle II svetskog rata ima kontinuirano smanjenje naseljenosti, izuzev u periodu 1961-1971. (1948. – 1.840, 1953. – 1.697, 1961. – 1.438, 1971. – 1.447, 1981. – 1.414 žitelja itd.). Indeks demografskog starenja (15) kreće se u rasponu od 0,3 (1961) do 1,3 (1991). Rimokatolička crkva, koja je proglašena kulturnim dobrom, izgrađena je 1901. god. Vodosnabdevanje je individualno (sopstveni vodovodi – 84,8% domaćinstava, kopani bunari — 13,6% i dr.). Ima četvororazrednu OŠ (šk. 2000/01. – 24 učenika), MK, zdravstvenu stanicu, poštu i dr. Vodeći agrarni tržišni proizvodi su žitarice i industrijsko bilje.
   Dr Snežana Besermenji
   Izvor:
   GEOGRAFSKA ENCIKLOPEDIJA naselja SRBIJE
   POD RUKOVODSTVOM PROF. DR SRBOLJUBA Đ. STAMENKOVIĆA
   IV
   s-š
   Enciklopedija (knjiga I, II, III i IV) štampana finansijskom podrškom Saveznog sekretarijata za razvoj i nauku Jugoslavije u Beogradu Izdavači
   GEOGRAFSKI FAKULTET, Studentski trg Z/Š, BEOGRAD
   AGENA, Vojvode Brane 20, BEOGRAD
   STRUČNA KNJIGA, Svetogorska 48, BEOGRAD Štampa STRUČNA KNJIGA, Svetogorska 48, BEOGRAD, 2002. Tiraž 2000 primeraka

   Odabrao i priredio: Vojislav Ananić

   Odgovori

6. 18. maj 2017. u 09:37

   vojislav ananić

   TORNJOŠ

   ”Tornjoš (mađ. Tornyos), je naselje u opštini Senta. Prema popisu iz 2002. bilo je 1766 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 1908 stanovnika).
   Nalazi se na putu između Sente i Bačke Topole, na Telečkoj visoravni. Naziv sela potiče od tornja katoličke crkve koji je vidljiv sa velike daljine. Pretpostavlja se da selo postoji barem 480 godina, jer se pominje da je na obližnjem salašu skončao i samozvani srpski car Jovan Nenad Crni.
   Ovo naselje je uglavnom naseljeno Mađarima.” (Vikipedija)

   Objašnjenje o poreklu naziva meni nije baš uverljivo. Logično se prvo gradi naselje (koje svakako ima neko ime) pa tek potom crkva i toranj.

   Dom kulture

   Glavna ulica oko centra sela.

   ”Tornjoš – pripada opštini Senta i nalazi se ns regionalnom putu Senta – Bačka Topola. Prema nekim podacima radi se o veoma starom naselju.
   Tornjošu pripadadaju salaši koji su u poslednje vreme svi napušteni i propadaju. Počelo je starenje sela, ali ovu činjenicu ublažuje podatak da se Tornjoš doseljavaju ljudi iz okoline. Opšti obrazovni nivo se popravlja, pošto svi mladi završavaju srednju školu. Pored zabavišta u selu radi i osnovna škola. Glavna privredna grana je poloprivreda, uzgaja se uglavnom kukuruz, sirak, duvan i suncokret, a u oblasti uzgoja životinja uzgajaju se marve isvinje, a značajna je i proizvodnja mleka.
   U selu postoji Kulturno društvo «Adi Endre», koje broji 110 članova i organizuje velik broj manifestacija, a pored toga bogat je i sportski i društveni život.” (Banaterra)

   Prilaz sa zapada, od Bačke Topole.

   Reku Čik na zapad od Tornjoša prelazi put B. Topola-Senta.

   Predpostavljam da je reka Čik (ili Čiker) granica između atara opština B. Topola i Senta i istovremeno zapadna granica atara sela Tornjoš. Reka je duga 95 km. Izvire istočno od Subotice a uliva se u Tisu u Bačkom Petrovom Selu. Kao i ovde, ponegde je uredjena kao ribolovna voda.

   Odgovori

7. 6. jul 2017. u 10:47

   vojislav ananić

   Bitka kod Sente

   Obe zaraćene strane unele su sve svoje raspoložive snage u ovaj rat, a mogućnost mira nije se nazirala. Osmanlije su razmišljale o tome da ponovo zauzmu izgubljene teritorije.
   Najveća od svih bitaka dogodila se kod Sente 11. septembra 1697. godine. Proslavljeni austrijski vojskovođa Eugen Savojski (Fransois-Eugene de Savoie-Carignan) pobedio je Turke. Zapravo, iskoristio je trenutak kada je vojska Osmanlija bila ranjiva i napao je prilikom prelaza preko Tise. U ključnom trenutku razbio je topovima most preko reke, a snage koje su je prešle uništio u potpunosti. To je bila poslednja, velika bitka Velikog bečkog rata koji je potrajao 16 godina. Posle ogromnih gubitaka i nemogućnosti da se sakupi nova vojska, Osmanlije su započele pregovore. Osmanlijsko carstvo tog vremena već nije moglo da pokaže snagu. Sistem vladavine nije se modernizovao, a nekad odane spahije i janičari su sve manje bili upotrebljivi za ciljeve sultana. Ovog puta se, stoga, moglo sklopiti primirje koje je bilo mnogo povoljnije za Habzburgovce.

   IZVOR: koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.

   Odgovori

8. 7. jul 2017. u 12:56

   vojislav ananić

   Bolnica – Senta

   Prva bolnica u Senti je otvorena 9. februara 1834. godine, međutim još od 1774. godine se spominju u dokumentima berberi hirurzi Mihalj Nađ, Janoš – Jovan Grubanović i Jožef Forgač. Hirurzi ranari su, praktično, vodili zdravstvenu službu skoro ceo vek, do pojave prvog lekara u Senti, dr Lasla Ereša, 1833. godine, odnosno do pojave prvog lekara hirurga dr Adolfa Glikštala 1875. godine, koji je istovremeno bio i direktor bolnice i glavni gradski lekar (gradski fizik). Onaj, pak, koji je uneo modernu hirurgiju u Sentu bio je dr Milivoj Borđoški, rođeni Senćanin, koji se iz Budimpešte vratio u Sentu 1920. godine. Radeći u primitivnim uslovima uspeo je zahvaljujući svojim sposobnostima da nadoknadi sve ono što je u opremi nedostajalo. U posleratnim godinama najznačajniji doprinos razvoju hirurške službe u Senti dali su dr Pal Kopas (načelnik Odeljenja od 1959. do 1970) i dr Erne Verebeš (načelnik Odeljenja od 1976. do 1996). Današnje Hirurško odeljenje bolnice u Senti je kadrovski dobro popunjeno, a poznato je posebno po laparoskopskim operacijama.

   IZVOR: SVESKE MATICE SRPSKE, GRAĐA I PRILOZI ZA KULTURNU
   I DRUŠTVENU ISTORIJU, Serija prirodnih nauka, Sv. 16, Novi Sad, 2014.

   Milan Breberina, ISTORIJA HIRURGIJE NA TERITORIJI DANAŠNJE VOJVODINE

   Odgovori

9. 14. avgust 2017. u 12:00

   vojislav ananić

   SENTA

   Senta je centar istoimene opštine. Pored grada, opštini Senta pripadaju i naselja: Gornji Breg, Bogaraš, Kevi i Tornjoš.
   Senta je poznata po tome što se tu 11. septembra 1697. godine odigrala Senćanska bitka. Prvi put se spominje u dokumentima iz 1216. godine. Grad se nalazi na obali reke Tise i ima izgrađenu obalu. Senta je poznati centar kulturnog života.
   Ovde spadaju kulturno-istorijske znamenitosti, verski objekti, razne manifestacije kulturnog života, lovni i ribolovni potencijali, retke i neobične vrste bogatog biljnog i životinjskog sveta, naročito ptičjih vrsta ovog predela.
   Grad se prostire na oko 30.000 ha. Postoje odlični preduslovi za razvoj sporta i turizma, a poljoprivreda i uzgoj životinja bi ostvarivali veći prinos ako bi se obezbedila dodatna sredstva i ulaganja u ove grane.

   Odgovori

10. 22. avgust 2017. u 09:56

    vojislav ananić

    SENTA

    Svoje ime je dobila po mađarskoj porodici Zenta Magoč, koja je imale više zemljišnih poseda širom Ugarske, pa tako i pored reke Tise, na mestu na kom se nalazi ovo naselje. Jedno je od najstarijih mesta u Vojvodini, a poznato je širom Mađarske i Austrije po bitki koja se odigrala tokom rata između Austrije i Turske, a u kojoj je Austrija izvojevala veliku pobedu 11. septembra 1697. godine kada je i nastala parola „Kod Sente je spasen Beč!“

    Odgovori