Novi Sad i okolna mesta

37 komentara

1. 14. avgust 2017. u 12:42

   vojislav ananić

   NOVI SAD

   Novi Sad je, kao svakom svoj grad, najlepši na svetu. Na mapi Gerharda Merkatora iz 16. veka na njegovom mestu je naselje Bistriz. Hans Andersen u svom dnevniku sa putovanja Dunavom spominje Novi Sad kao “vodeni grad”.
   Nikao je na plodnoj zemlji uz mostobran preko od tvrđave pre tri stotina i nešto godina. Austrougarska carica Marija Terezija dodelila mu je status slobodnog kraljevskog grada 1. februara 1748. godine.
   Tada je nazvan današnjim imenom.
   U to vreme nijedan Fruškogorac nije mogao da se oženi ako nije zasadio novi sad (novo grožđe).
   Grad u (užem smislu) zauzima 130 km2 i ima 235 hiljada stanovnika. Prva skela između Novog Sada i Petrovaradina postavljena je 1213, a poslednja 1999. godine.
   Novi Sad je osetljiv na mostove. Od dvadesetih godina 17. do dvadesetih godina 20. veka na Dunavu kod Novog Sada su postavljena 134 pontonska mosta. Istorija onih drugih mostova je posebna priča.
   Toliko posebna da je Novi Sad jedno vreme nazivan gradom gde “reka teče iznad mostova”.

   Odgovori

2. 17. avgust 2017. u 09:41

   vojislav ananić

   Budisava
   Najmlađe selo u Šajkaškoj

   Pre 124 godine, 1884, u koviljskom ataru onovremene ugarske vlasti naselile su prve mađarske i nemačke porodice. Kolonizaciju je pokrenuo izvesni Janoš Hankonji 1883. na erarijalnom zemljištu kaćkog i koviljskog atara. Prostor koji je trebalo naseliti bio je pod gustom hrastovom šumom od koje vlast nije imala mnogo koristi, pa je odlučila da je proda. Hankonji je u ime naseljeničkog udruženja od ugarskog predsednika vlade Kalmana Tise zatražio da pomogne kolonizaciju Mađara i Nemaca. Tisa je u skladu sa onovremenom politikom mađarizacije šajkaških krajeva iz državne kase odobrio 120.000 forinti i 60.000 koje su sakupili kolonisti, mahom bezemljaši iz bačke županije, dobili su i besplatno građu za podizanje kuća. Šuma je 1884. iskrčena uz pomoć stručnjaka iz Kranjske i selo je 1885. već bilo izgrađeno. Do 1887. naselje je administrativno pripadalo Gornjem Kovilju, a onda je postalo posebna opština. U znak zahvalnosti prema ugarskom dobročinitelju, predsedniku vlade, žitelji su nadenuli novo ime, koje je bilo i zvanično, Tisakalmanfalva (Tiszakalmanfalva). Nemci su ga zvali Waldneudorf (Šumsko novo selo). Godina 1884. je zvanična godina osnivanja sela koje se prvobitno zvalo po šumi Budisava. Posle Prvog svetskog rata vraženo je ovo prvobitno ime – Budisava.
   Kao i sva šajkaška sela i Budisava leži na lesnoj terasi koja je za 5 do 7 metara viša od dela seoskog atara u aluvijalnoj ravni Dunava. Nadmorska visina ovog ritskog zemljišta kreće se od 74 do 75 metara. Selo se nalazi na regionalnom putu Nosi Sad – Titel. Budisava je počela znatnije da se širi 1960-ih i 1980-ih godina kada postaje zanimljivo za naseljavanje kao prigradsko naselje, već naraslog Novog Sada, a naročito u „procesu sekundarne urbanizacije“. Selo je privlačno za naseljavanje zbog jeftinije gradnje. Zaposleni u Novom Sadu žive na selu. Demografske promene dešavale su se, nekad manje, nekad više, od samog nastanka sela. Prema prvom popisu 1890. u selu su živela 2.202 stanovnika. Taj broj je, uglavnom, stagnirao. Znatnija grupa doseljenika došla je u selo 1894. godine. Za vreme Drugog svetskog rata broj žitelja spustio se ispod 2000. Nemci su se pre oslobođenja 1944. vratili u matične zemlje, Austriju i Nemačku. U kolonizaciji 1946. doselio se veći broj Srba, tako da je 1948. u Budisavi živelo 2000 ljudi. U popisu 2002. zabeleženo je 3.825 stanovnika – najviše Srba (59,08%) i Mađara (31,47%). Za potrebe vernika rimokatoličke veroispovesti u centru sela podignuta je crkva. Danas svoj hram imaju i pravoslavni vernici.
   Između dva svetska rata Budisava je imala jednu ciglanu, mlin i 66 zanatlija, ostalo stanovništvo se, uglavnom, bavilo poljoprivredom. Šajkaški Nemci su se početkom 1920-ih godina prvo politički i kulturno stabilizovali i posle toga su u Budisavi 15. aprila 1928. osnovali svoju kreditnu zadrugu Seljačka ispomoć (Bauernhilfe), a zadrugu za gajenje i iskorišćavanje svinja osnovali su 19. novembra 1927. godine.

   Imala je Budisava u vreme socijalizma poljoprivredno dobro u sastavu Agrokombinata Novi Sad. Danas postoji jedinica Zemljoradničke zadruge iz Kovilja. Međutim, sve je manje poljoprivrednika, a raste broj krupnih ratara sa velikim kompleksima zemlje.

   Za vek i četvrt postojanja nije se ni moglo više, a ekonomska sudbina stanovništava vezana je za obližnji Novi Sad.

   Literatura: Šajkaška II, istorija, MS i VM, Novi Sad 1975.

   Enciklopedija Novog Sada, sveska 4, Novi Sad 1995.

   Dragan Kolak
   7. Apr 2008.

   Odgovori

3. 17. avgust 2017. u 10:28

   vojislav ananić

   Kać
   Najveće selo u Šajkaškoj

   Na desetak kilometara od Novog Sada, na putu prema Titelu, delom na bačkoj lesnoj terasi i manjim delom u aluvijalnoj ravni Dunava nalazi se selo Kać. Ovo prigradsko naselje ima sve odlike manjeg grada i prema popisu iz 2002. 11166 stanovnika. Prvi pomen Kaća je iz vremena Arpadovaca, 1276. godine. Smatra se da je mesto dobilo po keltskoj reči u značenju nasip ili utvrđenje, što se povezuje sa imenom Kac u zapisu iz 1332. godine. U tursko doba Kać je pripadao titelskoj nahiji segedinskoga sandžaka. U prvom popisu iz turskih deftera 1554. je imao 19 domova. Od 1570, kada je zabeleženo 14 kuća, 1590. ima 19, a 1699. bilo je 69 porodičnih starešina sa 35 odraslih sinova. Od 1769. jedno je od šest povincijalnih mesta koja su se u drugom krugu priključila Šajkaškom bataljonu. U njemu ostaje do rasformiranja 1873, kada prelazi u administrativnu jurisdikciju bačko-bodroške županije. U godini pripajanja bataljonu, 1769, Kać je imao 689 stanovnika koji su živeli u 101 kući, a 1872, pri poslednjem popisu pred razvojačenje 3021 stanovnik živeo je u 460 domova. Zanimljivo je da je onda u Kaću bilo svega sedam žena više nego muškaraca. Za vreme postojanja Bataljona sela su međusobno bila povezana najprimitivnijim putevima. Sredinom 19. veka Kać se nalazio na trgovačkom putu (bilo je pet glavnih puteva u Bataljonu) koji je vodio od Petrovaradina do Titela i dalje u Banat, što odgovara današnjoj trasi regionalnog puta Novi Sad – Titel.
   U bataljonsko vreme većina žitelja se pored glavnog, vojničkog poziva, bavila zemljoradnjom, ali je bilo i zanatlija i trgovaca. Najraniji zapis o zanatlijama je iz 1815. kada se obućar Stevan Gavrilov odselio u Zemun. Tri godine kasnije, 1818, ćurčija Mojsil Sremac kupio je kuću u Kaću. Mojsilova udovica Kata se 1820. preudala za ćurčiju Atanasija Petrovića koji je došao iz Provincijala. Iz 1810. poznati su trgovci iz porodice Miletić (Sima je držao mali dućan) i dobrostojeća trgovačka porodica Vladislavić-Kaćanski. Kać je početkom 19. veka imao tri svratišta (krčma za točenje pića i za prijem gostiju). Prvo, „Kod zelenog krsta“, 1828. otvorio je Tima Vemić.

   Sima Miletić i sin mu Damjan sagradili su 1790. vodenicu na Dunavu kod Kaća. U isto vreme postojale su još dve vodenice na kaćkoj strani Dunava. U 19. veku selo je imalo i dve vetrenjače, a izmešu dva rata izgrađen je mlin koji je radio sve do 1964. godine. Iz istog vremena je i ciglana koja i danas radi. Pošto je glavna privredna grana u Kaću zemljoradnja, dve zadruge su osnovane početkom 20. stoleća (prva 1902), a prestale su sa radom 1941. godine. Srpska kaćka štedionica kao zadruga osnovana je 1906. godine. Posle Drugog svetskog rata postojalo je poljoprivredno dobro i zemljoradnička zadruga, koji i danas drže tradiciju. Poslednjih decenija 20. veka nastali su manji industrijski pogoni i preduzeća, ali ima i zanatlija.

   Prvi voz kroz kaćku železničku stanicu prošao je 1899. godine. Poštanski i telegrafski saobraćaj postoji od kraja 19. veka, a automatska telefonska centrala puštena je u rad 1971. godine. Selo je elektrificirano 1953. godine. Umesto kopanih i bušenih bunara, uveden je vodovod i gasna mreža. Kuće su ušorene, ali su ulice tek 1933-36. dobile službene nazive.

   Pred Prvi svetski rat u Kaću je živelo 3150 Srba, 800 Nemaca i 150 Mađara. Posle rata broj stanovnika je u stalnom porastu. Nemci su se 1944. iselili u Nemačku, a u njihove kuće tokom kolonizacije uselilo se 180 porodica iz Bosne i dvadesetak porodica iz okoline Šida.

   Današnja pravoslavna crkva u Kaću podignuta je između 1840 i 1844. i posvećena je u slavu Svetog Nikole (letnjeg). Pre ovog hrama postojao je jedan manji za koji se na zna kada je podignut. Uskoro bi u Kaću trebalo da počne gradnja manaastira.

   Školu je Kać imao oko sredine 18. veka, a nova školska zgrada od naboja sagrađena je 1785. godine. Tokom 18. veka, preko tri decenije u kaćkoj školi službovao je Ilija Petrović, prvi poznati i jedini u to vreme kaćki učitelj. Početkom 19. veka, 1802/3, u školi je bilo blizu 50 đaka, dok danas Osnovna škola „Đura Jakšić“ broji oko 1200 učenika.

   Kać je još 1896. imao crkveno pevačko društvo kojim je rukovodio sveštenik Vladislav Vuković. U međuratno vreme postojao je sokolski hor. Srpska čitaonica osnovana je u Kaću 1907, a danas je to ogranak Gradske biblioteke u Novom Sadu sa oko 15000 knjiga.

   Najstariji sportski kolektiv je Kaćki omladinski sport-klub (KOSK) osnovan 1912, a od 1926. menja ime u OFK „Jugović“ koje i danas nosi. Sportsko društvo „Jugović“ ima ekipe u fudbalu, rukometu, karateu, stonom tenisu, košarci i šahu. Teniski klub „Jugović“ je izvan sportskog društva.

   Literatura: Šajkaška, I i II, storija, Novi Sad 1975.

   Enciklopedija Novog Sada,sv. 11, Novi Sad 1998.

   Dragan Kolak
   4. May 2008.

   Odgovori

4. 17. avgust 2017. u 10:34

   vojislav ananić

   Kovilj
   I manastir i selo

   Samo prvim stanovnicima kraja mogu biti poznati razlozi zašto je baš onde, „na kraj sveta“, začeto naselje koje će se od 13. veka zvati Kabol, a danas Kovilj. Na obodu južnobačke lesne terase, na visini od osamdesetak metara formiran je ne jedan, već dva Kovilja – Donji i Gornji. Prvi pisani pomen Kovilja potiče iz vremena Arpadovaca (13. v.), koji beleže naselje pod imenom Kabol. U značenjskom smislu reči Kabol i Kovilj nemaju zajedničkih dodira. Kabol na srpskom jeziku ne znači ništa, a Kovilj, veruju meštani, ima veze sa višegodišnjom busenastom biljkom iz porodice trava koja raste na suvim peskovitim i lesnim terenima, stepskim livadama i zove se kovilje. Takvih terena bilo je i na području današnjeg Kovilja. Uostalom, uvek maštoviti i pesnički nadareni Koviljčani osmislili su poetsko tumačenje porekla imena svoga mesta
   .
   Sve do izgradnje modernih puteva, kakav je i magistralni E-75, jedina drumska veza sa „ostatkom sveta“ bio je osam kilometara dugački lokalni put koji kod Budisave izlazi na regionalni put Novi Sad – Titel, odnosno, srednjovekovni trgovački put od Petrovaradina do Titela. A, u trgovištu zvanom Kabol, bosanski franjevci su 1421. tražili i dobili od pape Martina V dozvolu da osnuju katolički manastir kako bi pokatoličavali pravoslavne Srbe koji su se u sve većem broju doseljavali posle Kosovske bitke, bežeći ispred Turaka.

   Turci, ipak, početkom 16. veka dolaze i u ovaj kraj. Kovilj pripada titelskoj nahiji i 1590. je imao 7 domova. Sredinom 17. veka (oko 1650) zabeležen je kao naseljeno mesto, a Evlija Čelebi prolazeći 1665. kroz „palanku Kovilj“ zapisao je, između ostalog, da je imala 200 kuća i da je imala utvrđenje. Dizdar (gradski starešina) držao je 50 članova vojne posade.

   U vreme Karlovačkog mira, 1699, u Kovilju je zabeležen 251 kućni starešina sa 161 oženjenim sinom ili bratom. Posle proterivanja Turaka Kovilj sa predijumima Bela bara i Miklošić ulazi u sastav Slavonskog generalata. U njemu je sedeo kapetan Vasa Prodanović. Od 1745. Kovilj se uključuje u Potisku granicu i 1769. ulazi u sastav Šajkaškog bataljona u kojem ostaje do rasformiranja 1873. godine.
   U Habzburškoj monarhiji postojale su dve koviljske opštine – Gornji i Donji Kovilj. Donji se još zvao i Šanac, po nekadašnjem utvrđenju. Na manastirskom zemljištu postojao je i zaselak Prnjavor, ali je on 1866. nestao a stanovništvo raseljeno. Po predanju, manastir Kovilj je osnovao Sveti Sava, koji je 1235. uspešno obavio pomirenje mađarskog kralja Andrije II i srpskog kralja Stefana Prvovenčanog. Na mestu susreta Svetog Save i Andrije II podignuta je prva koviljska crkva. Na natpisu o živopisanju crkve navodi se 1651. godina. Međutim, smatra se da je crkva sagrađena mnogo ranije na ruševinama katoličkog manastira iz 1421. godine. Sadašnja manastirska crkva mogla je biti podignuta najranije 1741. i najkasnije 1747. godine. Manastirska crkva posvećena je 6. maja (25. aprila) 1738. u čast svetog Nikole, a obavio ju je bački vladika Visarion Pavlović. Da bi zadovoljili sve veće potrebe Gornjokoviljčana između 1827. i 1829. podignuta je nova i veća crkva sa ikonostasom Rafaila Momčilovića i posvećena je Vaznesenju Gospodnjem (Spasovdan). I Donji Kovilj je imao svoju crkvu i podignuta je do 1845. u čast apostola Tome. Starija donjokoviljska crkva srušena je 1837. koja je takođe bila posvećena istom apostolu. Donji i Gornji Kovilj danas su jedno naselje, a nekadašnja linija razdvajanja išla je današnjom ulicom Vojvođanskih brigada. Osnovna privredna delatnost u Kovilju je poljoprivreda. U vreme Šajkaškog bataljona i kasnije ljudi su se bavili raznim zanatima. Zabeleženo je da se čizmar Stevan Pavković 1815. doselio iz Sremskih Karlovaca. Tih godina imali su Koviljčani krojače sarače, ćurčije, kovače i druge. Zabeleženo je i da je u donjem Kovilju 1832. bilo previše ćurčija, a da je Ćirilo Mihajlov prešao kod tasta u Čortanovce. Prvi poznati koviljski trgovci (1816) bili su Marko i Nikola Georgijević koji su došli iz Grčke (Makedonije). Donji Kovilj je imao zemljoradničku zadrugu 1890. i kao one tri u Gornjem Kovilju ukinuta je 1941. godine. Između dva svetska rata Kovilj je imao mlin i mlekaru i 18 zanatlija u Gornjem i 36 u Donjem Kovilju. Gornji Kovilj je 1891. imao zadrugu za međusobno pomaganje i štednju i Prvu koviljsku štedionicu DD (1892).
   Zahvaljujući manastiru Kovilj je u prošlosti imao razvijen kulturni i društveni život. Srpska osnovna škola u manastiru postojala je od 1607. godine. U Donjem Kovilju prvi pomen škole potiče iz 1735. kad je u njoj radio Petar Živković. U Gornjem Kovilju škola postoji od 1740. godine. Iz prve decenije 20. veka potiče Koviljsko srpsko zanatlijsko crkveno pevačko društvo Kovilje (1902), pa Srpska čitaonica Sloga (1904) i fudbalski klub Šajkaš, drugi najstariji klub u Srbiji. Društvo Srpski soko (1905) delovalo je u Donjem Kovilju

   Prema popisu od 2002. u Kovilju je živelo 5.599 stanovnika od toga 90 % Srba, 2,5 % Mađara i 7,5 % ostalih.

   Literatura: Šajkaška, Istorija I i II, MS i VM, Novi sad 1975; Enciklopedija Novog Sada, sv.11, Novi Sad 1998.

   Dragan Kolak

   Odgovori

5. 21. avgust 2017. u 18:08

   vojislav ananić

   NOVI

   1. SAD

   Centralno jezgro, grad u okruženju

   1.1. Novi Sad kroz istoriju

   Novi Sad se ubraja u mlađe gradove, iako postoje tragovi života u njemu još u doba neolita, od nastanka tundri i stepa Panonije, posle nastanka leda i povlačenja Panonskog mora. U istoriji ovog grada, pominje se kao naselje u doba Rimljana i varvarskih najezda, avarskih i turskih osvajača.
   Za tri veka svog postojanja Novi Sad je bio i ostao stecište stanovništva različitog nacionalnog porekla, koje je svojim običajima, kulturom pa tako i arhitekturom davalo svoj pečat izgledu grada.
   Današnji Novi Sad zasnovan je krajem XVII veka, 1694. godine kada je preko puta Petrovaradinske tvrđave na levoj obali Dunava, podignuto utvrđenje Mostobran i s njim niklo vojničko-zanatlijsko naselje Srba graničara. Bilo je tu i nešto lađara, ribara i manji broj trgovaca, koji su većinom došli Velikom seobom Srba pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem.
   Nekadašnje malo naselje je bilo poznato po imenu: Racko selo, zatim Racki grad, pa Petrovaradinski šanac, dok današnji naziv grada, Novi Sad, datira od 1. februara 1748. godine kada su stanovnici Petrovaradinskog šanca, trgovci i zanatlije, sa 95.000 forinti od Bečkog dvora (Marije Terezije) kupili status slobodnog grada. Carskim dekretom za patrona grada određen je sveti Đorđe, a istovremeno sa dodeljenom privilegijom Novi Sad je dobio i pečat sa grbom. Na grbu su prikazane tri krunaste kule pored reke koje nadleće Nojev golub sa maslinovom grančicom, simbolom mira i blagostanja.
   Novi Sad, dobivši status slobodnog grada bio je u stalnom ekonomskom, kulturnom i graditeljskom razvoju, pri čemu se u njegovoj arhitekturi lagano gubi orijentalni uticaj, a nov kolorit doneće Mađari, Rusini i Slovaci doseljeni iz severnih ugarskih županija.
   Ovaj uspon je na tragičan način zaustavljen bombardovanjem grada sa Petrovaradinske tvrđave 12. juna 1849. godine od strane mađarske vojske. Tom prilikom grad je bio veoma razrušen, a njegov centar gotovo potpuno uništen. Stanovništvo je sa oko 20.000 spalo na oko 6.000 ljudi, a usled te ogromne štete privreda i život u Novom Sadu su potpuno zamrli.

   Međutim, grad je vrlo brzo obnovljen i u drugoj polovini XIX veka doživeo je puni procvat u svakom pogledu. U političkom, to vreme je obeleženo snažnom ličnošću nacionalnog lidera Srba Ố8211; SVETOZARA MILETIĆA. Istovremeno, u gradu je živeo i stvarao čitav niz izuzetnih književnika, umetnika, naučnih i kulturnih radnika. Zbog toga je s razlogom prozvan “SRPSKOM ATINOM” ili “RACKIM PARIZOM”.
   Novi Sad je iz I svetskog rata izašao naoštećen zahvaljujući svojoj udaljenosti od frontova. Nakon poraza i raspada austrougarske monarhije, odlukom Velike Narodne skupštine, koja je zasedala 25. novembra 1918. godine u novosadskom hotelu “Majer”, Vojvodina je pripojena Kraljevini Srbiji.
   U periodu između dva svetska rata, Novi Sad je narastao u značajan privredni centar za ondašnje prilike.
   Pred II svetski rat, Novi Sad je imao oko 70.000 stanovnika, a stanovništvo je podeljeno na bogate i siromašne. Oko 5.500 ljudi bilo je zaposleno u industriji (metaloprerađivačka, tekstilna i prehrambena Ố8211; najrazvijenije). U trgovini je bilo oko 2.900 zaposlenih. U oblasti ugostiteljstva bilo je 562 objekta, tri hotela, novosadska Jodna banja. Ubrzano se razvija građevinarstvo, tako da pred drugi svetski rat ima 10.312 kuća (1918. godine samo 4.149 kuća). U oblasti zanatstva bila je registrovana 1.671 radnja.
   Najteže, najbolnije i najkrvavije dane u svojoj istoriji, Novosađani su imali 1941. godine, kada je Novi Sad pao u ruke mađarske fašističke soldateske. Gradom je odjekivala svakodnevna pucnjava, počela su ubijanja, hapšenja i pljačke. Samo u aprilu 1941. godine ubijeno je oko 500 Novosađana. Za nekoliko meseci iz Novog Sada proterano je oko 15.000 stanovnika, među kojima je bilo mnogo dece. Bio je to početak denacionalizacije ovog grada, sa ciljem stvaranja velike Mađarske. U masovnom pokolju od 21. do 23. januara 1942. godine, na ulicama, igralištima, na obali Dunava, ubijeno je oko 5.000 Novosađana.
   23. oktobra 1944. godine Novi Sad je dočekao slobodu, ali razrušen, desetkovan, sa svega 40.000 stanovnika, bez ijedne fabrike, bez struje, ali nikada jači i spremniji da gradi nov grad i novi život, bolji i humaniji u njemu. Grad posle oslobođenja vremenom postaje jedan od najznačajnijih ekonomskih, kulturnih i prosvetnih centara u Jugoslaviji. Od 1945. godine Novi Sad je glavni grad Autonomne Pokrajine Vojvodine. Oslobođeni grad ponovo počinje da se naseljava, tako da je već 1948. godine Novi Sad imao preko 75.000 stanovnika.
   Brzi oporavak grada posle ratnih strahota uticao je i na industriju, tako da u industriji već 1952. godine Novi Sad ima 7780 zaposlenih radnika, a samo dve godine kasnije 9460 radnika. Obnovljena je i proširena proizvodnja u metaloprerađivačkoj, elektroinstriji, tekstilnoj i prehrambenoj industriji. Zahvaljujući nalazištima nafte, razvija se naftna i hemijska industrija sa preradom.
   Trgovina je u predratnom i posleratnom periodu imala tradicionalno veliki uticaj na razvoj grada i život njegovih građana. Od nekadašnjih radnjica, grad je dobio moderne savremene prodavnice i robne kuće.
   Izgrađene su potrebne komunalije i saobraćajnice i razni infrastrukturni objekti. Svi delovi grada su međusobno povezani međusobno se nadovezuju i čine jedinstven urbani prostor, specifičan za ovo područje ravnice.

   1.2. Novi Sad – danas

   Novi Sad se nalazi na levoj obali Dunava, na beskrajnoj plodnoj ravnici u središtu Vojvodine. Nalazi se na severoistočnoj strani Srbije na magistralnom kanalu Dunav-Tisa-Dunav, raskrsnici kopneniih i vodenih puteva, magistralnoj pruzi Atina-Istanbul-Budimpešta-Prag-Berlin, odnosno Varšava-Moskva, raskrsnici magistralnih, regionalnih i lokalnih puteva na internacionalnom putu E-5 (budućem putu KORIDOR 10), udaljen svega 75 km od Beograda glavnog grada Republike Srbije.
   Sa svim gradovima i naseljima spajaju ga, pored kopnenih i glavnih puteva tri mosta u gradu na Dunavu i jedan koji se nalazi na auto-putu prema Beogradu (između Kovilja i Beške).
   Novi Sad je glavni grad Vojvodine, regionalni centar, koji sa svojim ekonomskim i društvenim funkcijama ima uticaja na sva društveno-ekonomska kretanja u Vojvodini. Razvio se u ekonomski, univerzitetski i naučni centar, u sajamski grad, u središte trgovine i saobraćaja, u centar izdavačke delatnosti, radija i televizije, muzeja i galerija.
   Danas je Novi Sad grad širokih bulevara i višespratnica, ali usklađenih sa postojećim objektima, znalački urbanistički usaglašenih. Svi delovi grada se nadovezuju jedan na drugi i čine jedinstven urbanistički prostor, koji pored specifičnosti uslovljenih prošlošću i razvojem živi životom velikog, mirnog i tihog grada.
   Stari centar grada je zadržao staru gradsku stambenu i poslovnu arhitekturu sa zanimljivim koloritom i toplim klasičnim, baroknim i dekorativnim fasadama i kupolama, balkonskim i prozorskim ukrasima od kovanog gvožđa.
   U najužem centru grada, na Trgu slobode, nalazi se gradska kuća, okružena najlepšim zdanjima, katedralom, bankama, robnim kućama, bioskopima, knjižarama, hotelima, restoranima, muzejima, galerijama, mermernom zgradom Srpskog narodnog pozorišta, Poštom i drugim najmodernijim građevinama.

   Tek pogledom na Novi Sad sa Petrovaradinske tvrđave doživljaj grada postaje potpun (posebno noću).

   Administrativno područje Grada Novog Sada podeljeno je na dve opštine – Novi Sad i Petrovaradin, koje zajedno sa prigradskim naseljima imaju ukupno 298,139 stanovnika. Na gradskom području Novog Sada (koje obuhvata naselja Novi Sad, Petrovaradin i Sremska Kamenica) prema popisu stanovništva iz 2002. godine živi 215,659 stanovnika. U njemu žive pripadnici svih naroda i nacionalnih manjina. Većinu stanovnika čine Srbi (75,50%), Mađari (5,24%), i Jugosloveni (3,17%). Ostali narodi i nacionalne manjine zastupljeni su u znatno manjem broju (Slovaci 2,41%, Hrvati 2,09%, Crnogorci 1,68%, Makedonci, Muslimani, Slovenci, Albanci, Romi, Rumuni, Rusini, Bunjevci, Šokci, Ukrajinci, Nemci, Austrijanci, Italijani, Rusi, Česi, Poljaci, Jevreji, Grci, Turci i dr.).
   U Novom Sadu deluje preko 30 verskih zajednica. Najbrojnija je srpska pravoslavna crkva. Znatno manji broj vernika imaju Rimokatolička, Evangelistička, Adventistička i Reformatorska zajednica.
   U Novom Sadu izlazi oko 30 listova i 80 časopisa na jezicima naroda i manjina, u tiražu od preko 40 miliona primeraka.
   Novi Sad je i sajamski grad, sa više tradicionalnih, i u svetu afirmisanih međunarodnih sajamskih manifestacija, među kojima je najpoznatiji Poljoprivredni sajam i Sajam zanatstva. Na prostoru Novosadskog sajam održava se redovno Međunarodni jeselji Novosadski Sajam, Sajam lova i ribolova, sporta i turizma i dr. sajamski prostor za sve pomenute manifestacije izgradnjom Master centra iznosi više od 350.000 m2.

   U oblasti privrede grad ima više od 780 preduzeća sa mešovitim vlasništvom (društveno-državni i privatni kapital), 15 robnih kuća, oko 900 raznih prodavnica (komisioni, butici i razne specijalizovane prodavnice).
   Novi Sad ima više hotela sa preko 1500 ležaja, savremeno i komforno opremljenih. Najatraktivniji hotel je Tvrđava sa nekoliko sala.
   Novi Sad danas ima više od 140.000 zaposlenih radnika, više od 800 ulica sa preko 100 hiljada stanova, preko 150 javnih telefonskih govornica, više od 100.000 telefonskih pretplatnika, preko 250 autobusa u gradskom saobraćaju i preko 50.000 privatnih putničkih automobila, izgrađenu vodovodnu i kanalizacionu mrežu, toplanu sa toplovodom od 140 km.
   Ovako raznovrsna privreda i poljoprivredno-prehrambena industrija sa pratećim delatnostima, predstavljaju snažan temelj i osnovu za dalju razvojnu orijentaciju u potpunijem korišćenju prirodnih i kadrovskih potencijala ovog područja, za angažovanje ino-kapitala, uvođenje novih proizvoda i hvatanje koraka sa tehnološkim razvojem savremenih i razvijenih zemalja sveta.
   U ukupnom privrednom razvoju najveći uticaj imala je industrija, zatim trgovina, građevinarstvo i saobraćaj.

   Obrazovanje u Novom sadu ima dugu tradiciju.

   U gradu radi preko 60 objekata za predškolsko vaspitanje, 36 osnovnih škola sa preko 30.000 učenika, 15 srednjih škola i gimnazija koje pohađa preko 15.000 učenika, Univerzitet sa 13 fakulteta, sa preko 50 instituta za razna naučna istraživanja, nekoliko viših škola na kojima redovno i vanredno studira preko 40.000 studenata iz zemlje i inostranstva.
   Grad ima Narodnu biblioteku sa preko 400.000 knjiga, biblioteku Matice srpske koja raspolaže sa preko 730.000 knjiga.
   Celo gradsko i prigradsko naselje pokriveno je mrežom zdravstvenih institucija, a u Novom Sadu pored domova zdravlja nalazi se Vojna bolnica, Medicinski fakultet sa klinikom i institutima koji pružaju specijalističke usluge za veliki broj pacijenata iz zemlje i inostranstva. Pored pomenutih institucija, zdravstvenu zaštitu pružaju Dom zdravlja (studenata, Zavod za saobraćajnu medicinu “Signal”), Pasterov zavod, apoteka “Novi Sad” i druge institucije za pružanje zdravstvene zaštite građanima.
   Sport i fizička kultura imaju dugu tradiciju u ovom gradu u kome se neguje mnogo vrsta sportova. Ako se tome doda i oko 150 organiazcija fizičke kulture u 35 sportskih grana i oko 17.000 aktivnih sportista, nije teško zaključiti otkud toliko sportskih prvaka i rekordera iz Novog Sada.
   Novi Sad ima oko 250 sportskih objekata od kojih je 70 pokriveno. Najznačajniji i najposećeniji su sportski centar “Vojvodina”, “Sajmište”, “Radnički”, Dunavski park, Telep, Petrovaradin, Sremski Karlovci, Veternik, Gradsko Strelište, Univerzitetski sportski centar, Aerodrom “Čenej” (za sportsko vazduhoplovstvo) i objekte za konjičke sportove.

   U Novom Sadu je održano dosta međunarodnih takmičenja, a najatraktivnija su bila: olimpijada u stonom tenisu i šahovska olimpijada, koja je okupila predstavnike iz 120 zemalja.

   U neposrednoj blizini Novog Sada nalazi se planina Fruška Gora koja je 1960. godine proglašena za Nacionalni park. Njenu severnu granicu čini aluvijalna ravan Dunava, a južnu sremska lesna zaravan. Dužine je oko 75 km, na površini od 25.393 ha i na teritoriji opština: Novi Sad, Sremski Karlovci, Beočin, Bačka Palanka, Šid, Sremska Mitrovica, Irig i Inđija, sa najvišim vrhom Crvenim Čotom (538 m).
   Na teritoriji Fruške Gore dominira 16 srednjovekovnih fruškogorskih manastira, po kojima Fruška gora nosi naziv Srpski atos. Od istoka prema zapadu Fruške gore, locirani su sledeći manastiri: Krušedol, Velika Remeta, Mala Remeta, Grgeteg,Staro i Novo Hopovo, Jazak, Rakovac, Beočin, Ravanica, Bešenovo, Petkovica, Kuveždin, Šišatovac, Đipša i Privina Glava.
   Iz svega prethodno navedenog da se zaključiti da je Novi Sad miran i tih grad sa ogromnim gostoprimstvom njegovih žitelja.
   Grad je pobratim Modene iz Italije, prijatelj građana Noriča u Engleskoj, Čanguna u NR Kini, Dortmunda u Nemačkoj i Klagenfurta Ố8211; Celovca u Austriji.

   2. Fizička struktura, morfološke karakteristike, mreža ulica

   2.1. Fizička struktura

   Novi Sad ima veoma povoljan fizičko-geografski položaj. Nalazi se na severu Srbije i u središnjem delu Vojvodine.
   Nadmorska visina od 79 do 80 metara kao i geografski položaj između 19 20 istočne geografske dužine i 45 46 severne geografske širine, te povoljan položaj na najvažnijim saobraćajnicama omogućili su koncentraciju stanovništva, aktivnost i stvaranje Novog Sada kao najvećeg grada u Vojvodini i među većima u Srbiji.
   Na fizičku strukturu nekog mesta najveći uticaj imaju morfološke karakteristike (karakteriske terena). S obzirom da se na prostoru današnjeg Novog Sada i okoline u prošlosti nalazilo Panonsko more, Novi Sad u pogledu gradnje nije mogao da se razvija u širinu (kao npr. Njujork) nego u širinu. Gradnjom većeg broja visokih zgrada na manjoj površini dovelo bi zbog karakteristika terena do toga da bi zgrade vremenom počele da propadaju, tako da se danas na području grada veoma retko mogu videti jako visoke zgrade.
   Danas veliki deo izgrađenog gradskog prostora zauzima stanovnje. Pored objekata za stanovanje koji su preovlađujući, postoje objekti i površine za zadovoljenje svakodnevnih i dela povremenih potreba stanovnika.
   U prošlosti se na području Novog Sada razlikovalo pet delova grada (kvartova). Strogi centar je bio prvi kvart, a ulice Futoška, Rumenačka, Kisačka i Temerinska delile su ostala tri unutrašnja kvarta, dok su pod peti kvart potpadala vangradska naselja Klisa i Čenej, te raštrkani ostali salaši. Kvartovi su imali i svoje nezvanične ali prepoznatljive nazive. Tako se prvi kvart nazivao “VAROŠ”, od Temerinske ulice do kanala bila je “PODBARA”, između Temerinske i Kisačke ulice kvart se nazivao “SALAJKA”, između Kisačke i Rumenačke ulice bio je “ROTKVARSKI KRAJ” a u kvartu između Rumenačke i Železničke ulice bili su “MAĐARSKI KRAJ” zatim Nemačka ulica i “SLOVAČKA”.
   Današnjim generalnim urbanističkim planom Novog Sada postavljene su tri osnovne vrste stanovanja: individualno, mešovito i kolektivnog stanovanje, unutar kojih se identifikuje čitav niz tipoloških pripadnosti.
   Individualno stanovanje je zastupljeno na Klisi, telepu i Adicama.
   Mešovito stanovanje je karakteristično za većinu gradskih područja.
   Kolektivno stanovanje je najzastupljenije na Limanima, Bistrici, Detelinari.
   Danas u sastav grada ulaze delovi kao što su: Detelinara, Bistrica, Limani, Centar, Telep, Klisa i Adice. Svi delovi grada su međusobno povezani, međusobno se nadovezuju i čine jedinstven urbanistički prostor, specifičan za ovo područje ravnice.

   2.2. Morfološke karakteristike

   Morfološke karakteristike (karakteristike terena), kao što je već prethodno rečeno, su jedan od najvećih uslova fizičkiog razvoja grada.
   Zemljišni pokrivač Novog Sada je raznovrstan i sačinjavaju ga zemljišta iz automorfnog, hidromorfnog i subakvalnog reda. Ipak, najvećim delom zemljišni pokrivač je iz automorfnog reda sa karakteristikama vlaženja profila zemljišta isključivo putem atmosferskih padavina. Pri tome je proceđivanje vode kroz masu zemljišta takvo da ne dolazi do dužeg prekomernog zadržavanja. Značajne površine zauzimaju i zemljišta hidromorfnog reda koje karakteriše dopunsko vlaženje vodama sa viših terena, poplavnim ili podzemnim vodama različitog porekla.
   Što se tiče tipa zemljišta, na području Novog Sada najzastupljeniji je černozem, odnosno njegovi podtipovi, varijeteti i forme. Na njima se uglavnom odvija intenzivna ratarska prozvodnja.
   U skladu sa ovakvim zemljišnim pokrivačem, te uglovima nagiba reljefa, za građevinsko područje Novog Sada može se reći da se odlikuje različitom nosivošću. Prema nosivosti i pogodnosti za izgradnju građevinsko područje Novog Sada podeljeno je u četiri kategorije. To je učinjeno na osnovu litološkog sastava, fizičko-mehaničkih osobina postojećih litoloških članova, nivoa podzemnih voda, geomorfoloških karakteristika terena i drugog.
   Na prostranim zaravnjenim lesnim platoima sa dubinom podzemne vode preko 10 metara jedini ograničavajući faktor pri gradnji predstavlja nosivost podloge objekta. Na osnovu toga je i sačinjena kategorizacija terena: pogodni tereni sa nosivošlu od 2,0 do 2,5 kg/cm2, srednje pogodni tereni sa nosivošću od 1,0 do 2,0 kg/cm2, nepogodni tereni sa nosivošću od 0,5 do 1,0 kg/cm2 i vrlo nepogodni tereni sa nosivošću manjom od 0,5 kg/cm2.
   Na lesnoj terasi nivo podzemnih voda raste od oktobra do aprila. Aplituda oscilovanja kreće se od 1 do 1,5 metara, ali to se dešava uglavnom na dubinama većim od 4 metra.
   Prosečna dubina podzemnih voda na aluvijalnoj terasi oko 310 centimetara.
   Podzemne vode na prostoru grada mere se u kontinuitetu od 1953. godine. Dunav i kanal utiču na nivo podzemne vode u svojoj blizini smanjenjem tj. povećanjem nivoa podzemne vode u zavisnosti od godišnjeg variranja vodostaja, odnosno od ukupnih hidroloških prilika.
   Uređenjem zemljišta, igradnjom kanalizacije i izvorišta nivo podzemne vode se delimično smanjio.

   2.3. Mreža ulica

   Najvažniji i osnovni faktor prostorne povezanosti nekog područja sa bližim i daljim okruženjem je izgrađena putna mreža, odnosno železnički i rečni saobraćaj.
   Ulice Novog Sada su isprva bile bez naziva, odnosno svaka kuća je imala samo svoj broj. Od polovine XIX veka ulice dobijaju nazive po svojim najznačajnijim obeležjima.
   Do 1900. godine u gradu nema asfaltirane ulice, samo trotoar pored kuća, u centralnim sokacima kaldrma od četvrtastog kamena, a u većim pristupnim ulicama turska kaldrma.
   Futoška ulica zajedno sa Temerinskom ulicom spada u najstarije putne pravce Novog Sada sa okolnim naseljima. Futoška ulica je od najranijih dana povezivala naselje sa Futogom, a
   Temerinska ulica je i pre nastanka grada povezivala Budim sa Beogradom, i dalje na jug, sa Carigradom.
   Sve do osamdesetih godina XIX veka, veze Novog Sada sa centralnim delovima Austro-ugarske monarhije odvijale su se isključivo Dunavom (parobrodima) i drumskim saobraćajem (kočijama). Da bi se taj problem prevazišao 1882. godine dovedena je pruga.
   5. marta 1883. godine u 11 sati i 14 minuta u Novi Sad je stigao prvi putnički voz iz Subotice, čime je zvanično otpočeo železnički saobraćaj. Iste godine izgrađen je i železnički most preko Dunava, a pruga je produžena do Zemuna.

   1845. godnie na novosadskim ulicama pojavili su se fijakeri, a na glavnom gradskom trgu (dana Trg slobode) napravljeno je njihovo stajalište.
   Prvi automobil u Novom Sadu pojavio se 1892. godine. Auto je u Novi Sad dopremljen vozom i izazvao je veliku senzaciju jer je ličio na fijaker bez konja.
   Početkom XX veka Novi Sad dobija tramvaj sa konjskom vučom, a 1911. godine on je zamenjen električnim tramvajem.
   1930. godine uveden je autobuski saobraćaj.
   Nakon formiranja Malog Limana i prvog bulevara u gradu, nazvanog po tadašnjoj jugoslovenskoj kraljici Mariji Karađorđević, počinju da se grade ostali bulevari i ulice u gradu kakve ih danas poznajemo.
   Položajem grada na raskrsnici međunarodnih i magistralnih puteva, od kojih međunarodni put E-75 (KORIDOR E-10), reka Dunav, mreža železničkih pruga predstavljaju najznačajnije pravce.
   Zbog toga se za Novi Sad i novosadsko područje može reći da su dobro povezani sa svim područjima u zemlji i inostranstvu.
   Teritoriju Novog Sada povezuju magistralni putevi sa značajnim privrednim područjima. Beograd, glavni grad Republike Srbije, udaljen je 75 km. Novi Sad je blizu Mađarske granice (oko 150 km) preko koje ima izlaz na celu Evropu.
   Mrežu magistralnih puteva čine putevi: Subotica Ố8211; Novi Sad . Beograd (M-22), Bačka Palanka Ố8211; Novi Sad Ố8211; Zrenjanin (M-7), Ruma Ố8211; Novi Sad (M-21).
   Regionalni putevi na novosadskom području su: Ilok Ố8211; Novi Sad (R-155), Bečej Ố8211; Novi Sad (R-146), Titel Ố8211; Novi Sad (R-150) i Vrbas Ố8211; Novi Sad (R-127).
   Novi Sad se nalazi na 1.255 kilometru toka Dunava, dakle, na međunarodnom plovnom putu preko kojeg je povezan sa zemljama centralne Evrope i ostalim podunavskim zemljama. Na ušću kanala DTD u Dunav izgrađeno je savremeno pristanište, jedno od najznačajnijih u mreži pristaništa Srbije, koje opslužuje najveći deo Vojvodine.

   Odgovori

6. 21. avgust 2017. u 18:10

   vojislav ananić

   2. deo

   U pogledu železničkog saobraćaja treba reći da u novosadski železnički čvor dolaze: međunarodna pruga Istanbul-Atina-Beograd-Budimpešta-Prag-Berlin, odnosno Varšava-Moskva, magistralna pruga Novi Sad-Sombor i Novi Sad Ố8211; Bečej.
   Gradska saobraćajna mreža realizuje se u dugom periodu, zavisno od potreba i ekonomskih mogućnosti Novo Sad, a osnovni cilj je vođenje tranzitnog i teretnog saobraćaja izvan stambenih zona i šireg gradskog centra. To se čini preko saobraćajnih tokova i ugrožavanja okoline, ali su ostale neizgrađene deonice kod Almaškog groblja, puta kroz Petrovaradin i Sremsku Kamenicu.
   Nedovršena mreža u nekim delovima grada stvara velike probleme u vidu buke i zagrađenja atmosfere.
   Intenzivni razvoj motorizacije nametnuo je potrebu pored rešavanja ukupnog problema u saobraćaju rešavanje problema javnog prevoza stanovništva i stacionarnog saobraćaja.
   Iako je javni prevoz organizovan tako da linije pokrivaju celokupnu gradsku teritoriju, u pojedinim delovima Novog Sada negativno deluju na životne uslove. To se prvenstveno odnosi na terminal kod Riblje pijace, delimično i u Šafarikovoj ulici.
   U saobraćajnim uslovima koji vladaju može se reći da je organizacija saobraćaja prilagođena isključivo korisnicima, odnosno putnicima. Međutim, svakim danom se oseća sve veća potreba za većim brojem vozila javnog prevoza, s obzirom na svakodnoevno širenje grada i povećanje broja stanovnika.
   Javni gradski i prigradski prevoz putnika u Novom Sadu ima dugu tradiciju i zauzima značajno mesto u životu grada i njegove okoline.
   Gradski saobraćaj u Novom Sadu postoji od 1911. godine kada se odvijao tramvajima na tri radijalne linije u ukupnoj dužini od 7 km.
   Avgusta 1946. godine osnovano je Gradsko saobraćajno preduzeće.
   Danas Javno gradsko saobraćajno preduzeće “NOVI SAD” raspolaže sa oko 260 autobusa i sa oko 1.200 radnika. Preduzeće rapolaže moderno opremljenom radionicom za održavanje i popravku autobusa, koja obezbeđuje visok stepen tehničke ispravnosti vozila. Organizovan je i dispečerski centar koji preko mreže radio-stanica kontroliše redovnost saobraćaja.
   Prevoz putnika se obavlja na više linija, odnoso pravaca, u gradskom i prigradskom saobraćaju. Godišnje se u gradskom i prigradskom saobraćaju preveze oko 95.000.000 putnika i pređe oko 12.000.000 km.
   Operativni centri za gradski saobraćaj nalaze se u Šafarikovoj ulici i na Željezničkoj stanici, a za prigradski saobraćaj na Ribljoj pijaci i na Željezničkoj stanici.
   Stacionarni saobraćaj, kao specifični masovni vid stanja, veoma je značajan psoebno za urbane sisteme, imajući u vidu da se u proseku 2/3 ukupnog broja motornih vozila nalazi u stanju mirovanja.
   Nedostatak parking mesta danas predstavlja jedan od većih problema u gradu.
   Najteža je situacija u centralnom delu grada. Koncentracija javnih službi i drugih centralnih sadržaja, utiče da ka centru gravitira veliki broj putničkih automobila sa namerom da tu prekine putovanje i stacionira se. Kako za to ne postoje osnovni fizički preduslovi, automobili se parkiraju na kolovozima, duž saobraćajnica, na trotoarima, po zelenim i slobodnim površinama koje nisu predviđene za parkiranje.
   To prouzrokuje dalje ometanje odvijanja pešačkog i motornog saobraćaja, jednom rečju stvara niz problema u centralnom delu grada.
   Pokušaj da se problem reši izgradnjom višespratnih garaža u centralnom delu grada, tek je odskora prihvaćen kao način rešavanja sve više naraslog problema.
   3. Geneza naselja
   Novi Sad grad koji nema naročito dugačku istoriju, iako postoje tragovi života u njemu još u dobra neolita.
   Novi Sad je bio i ostao stecište stanovništva različitog nacionalnog porekla, koje je svojim običajima, kulturom pa tako i arhitekturom davalo svoj pečat izgledu i razvoju grada.
   Ova prostrana varoš imala je specifičnu dinamiku razvoja, jer se u njoj dodiruju Balkan sa srednjom Evropom, Istok sa Zapadom, Sever sa Jugom.
   Zbog veoma dobrog geografskog položaja grada na razvoj grada veliki uticaj imali su brojni ratovi.
   Posle poslednjeg velikog rata (II sv. rata) i oslobođenja grada 23. oktobra 1944. godine grad se diže kao feniks iz pepela, postajući kao i pre tog rata jedan od najznačajnijih ekonomskih, kulturnih i prosvetnih centara u Jugoslaviji.
   Cam početak grada vezuje se za 1694. godinu kada je preko puta Petrovaradinske tvrđave na levoj obali Dunava, podignuto utvrđenje Mostobran. Prvi stanovnici bili su, u najvećem broju, pravoslavni Srbi, koji su naseljavali oceditu, suvu gredu, danas poznatu kao Dunavska ulica. Pored Dunavske ulice najvažnije ulice u gradu bile su: Glavna ulica (danas Zmaj Jovina), Temerinska i Futoška.
   Pored tih ulica tokom vremena u Novom Sadu počele su da se grade i drugi infrastrukturni objekti (ostale ulice, trgovi, zgrade, mostovi, parkovi i dr.) koji danas odlikuju Novi Sad.
   Sve do 1900. godine u gradu nema asfaltirane ulice, samo trotoar pored kuća, u centralnim sokacima kaldrma od četvrtastog kamena, a u većim pristupnim ulicama turska kaldrma. Ulice Novog Sada su isprva bile bez naziva. Od polovine XIX vekaulice dobijaju nazive po svojim najznačajnijim obeležjima.
   Do kraja osamdesetih godina XIX veka grad je bio osvetljen fenjerima, a oni su se palili dvadeset dana u mesecu, a deset dana, kad ima mesečine, nisu.
   Električno osvetljenje je uvedeno 1910. godine,umesto plinskog svetla.
   Glavna ulica (danas Zmaj Jovina) oduvek je bila središnja gradska baterija povezujući najznačajnije ulice: Dunavsku, Ćurčijsku i Lebarsku, sa centralnim gradskim trgom. Kroz promene naziva ove ulice najbolje se može, u najkraćem obliku, sagledati istorija Novog Sada: Glavna (prvo na nemačkom, a posle na mađarskom), zatim Košut Lajoša, pa opet Glavna, potom Kralja Petra I, Musolinijeva, Maršala Tita i poslednjih decenija Zmaj Jovina. Međutim, zbog svog izrazitog trgovačkog karaktera u narodu je bila poznata kao Magazinski sokak.
   Celom dužinom glavne ulice prostirala se pijaca. Dugo nije imala kaldrmu. Nakon rušenja u Buni 1849. godine, ulica je gotovo nanovo izgrađena brojnim bogato ukrašenim, spratnim objektima. U prizemlju ovih zgrada postojali su kao i danas brojni dućani sa ukusno uređenim izlozima. Ulica je oduvek bila i omiljeno mesto okupljanja građana kao i štalište “KORZO”. Kuće u ovoj ulici oduvek su imale najvišu cenu, a stanovnici su uglavnom bili trgovaci, ali i znameniti ljudi.
   Danas je cela ulica pretvorena u pešačku zonu sa brojnim kafićima, buticima i drugim važnim objektima i predstavlja jedno od najprijatnijih mesta u gradu.
   U produžetku Glavne ulice još na prvim planovima grada može se uočiti Trg slobode na kome se dugo vremena nalazila pijaca. Današnji Trg slobode je od kraja XVIII veka ukrašavao katolički spomenik Svetog Trojstva (kao zaštita od kuge), sve do 1939. godine, kada je u njegovom središtu podignut spomenik srpskom velikanu Svetozaru Miletiću koga su po izbijanju II sv. rata naovosadski rodoljubi sklonili i čuvali skrivenog u podrumu. Nakon oslobođenja spomenik je vraćen na prvobitno emsto.
   Danas je ovaj trg pešačka zona.
   Futoška ulica je jedan od najstarijih pravaca u Novom Sadu. Još od najranijih dana je povezivala naselje sa Futogom. U ovoj ulici je 1860. godin eotvoreno Katoličko groblje, a nešto kasnije sagrađena je kasarna preko puta njega.
   Temerinska ulica je jedan od najstarijih pravaca Novog Sada. I pre nastanka grada bio je to put koji je Budim povezivao sa Beogradom, i dalje na jug sa Carigradom. Zbog toga je i nazivan Carski drum ili Carska džada. Dugo vremena se kroz Temerinsku ulicu prostirala pijaca, od koje je danas sačuvan samo mali deo. U njoj se nalazila prva pošta u gradu.
   Njegoševa ulica je, najverovatnije, formirana 1793. godine. Duže vremena nosila je ime “Bele Lađe”, nadaleko čuvene kafane koja se u njoj nalazila, a u kojoj su se, u drugoj polovini XIX veka i početkom XX veka, okupljala najveća imena srpske politike i kulture: Svetozar MIletić, Jovan Jovanović Zmaj, Laza Kostić, Đura Jakšić, Mioš Crnjanski i drugi.
   Miletićeva ulica je dugo vremena nosila naziv Lebarski sokak, po zanatu koji je u ovoj ulici preovladavao, kao i po brojnim pekarskim radnjama u njoj. U ovoj ulici živelo je mnogo značajnih ličnosti, kao što su: Sava Vuković, osnivač prve srpske gimnazije u dragu, Marija Trandafil, najveća novosadska zadužbinarka i dobrotvorka, i drugi. Na uglu Glavne ulice i Lebarskog sokaka (Zmaj Jovine i Miletićeve ulice) nalazio se pravoslavni krst sa ogradom od kovanog gvođža, a uvođenjem tramvajskog saobraćaja 1911. godine preseljen je ispred Vladičanskog dvora, a osamdesetih godina na to mesto postavljen je spomenik velikom srpskom pesniku Jovanu Jovanoviću Zmaju.
   Jevrejska ulica je posle pada Beograda u Turske ruke 1739. godine i dolaskom velikog broja Jevreja u Novi Sad dobila ime po nacionalnosti stanovnika koji su je u najvećem broju nastanjivali. (Jevreji su se mogli naseljavati u samo za njih dozvoljenim delovima). Ulicu je karakterisao niz izuzetno lepih kuća, a poseban pečat dao joj je kompleks Sinagoge, koji se sastoji od hrama, škole i opštine podignut početkom ovog veka. U ovoj ulici je 1910. godine otvoren i prvi stalni bioskop u radu pod imenom “APOLO”.
   Posle II sv. rata ulica je probijanjem Bulevara Maršala Tita (danas Mihajla Pupina) presečena na dva potpuno odvojena dela, a 1979/80. godine je zbog izgradnje nove zgrade Srpskog narodnog pozorišta porušena jedna strana početnog dela ove ulice i oformljen današnji Pozorišni trg.
   Ulica Kralja Aleksandra se prvo zvala Herngase (na nemačkom) odnosno Gospodska ulica (na srpskom), jer je u njoj uglavnom živela gradska gospoda. Krajem XIX veka mađarska država dala je ulici ime Košuta Lajoša. Posle oslobođenja 1918. godine dobija naziv po kralju Aleksandru Karađorđeviću, zatim od 1941-1944 nosila je ime Adolfa Hitlera, a od 1944. imala je nekoliko naziva: ulica Kralja Aleksandra, Generalisimusa Staljina, Aleksandra Rankovića, Narodnih heroja, a od 1992. godine opet Ulica kralja Aleksandra.
   Nekadašnji Ćurčijski sokak je tipična zanatska ulica, sa nizom malih zanatskih objekata u čijim dvorištima su bile radionice, a sa ulice dućani. danas ima dva naziva: Ulica Svetozara Miletića i Pašićeva ulica.
   Početkom dvadesetih godina ovog veka vojna vlast je prepustila utvrđenje Mostobran civilnim gradskim organima, čime je posle više od dva veka postojanja grada, omogućena izgradnja i na obali Dunava. Nakon rušenja Mostobrana formira se deo grada nazvan Mali liman, po brojnim dunavskim rukavcima Ố8211; LIMANIMA, a što je predstavljalo jedan od najvećih graditeljskih poduhvata u dotadašnjoj istoriji Novog Sada.
   Izgradnjom Malog limana došlo je i od nastanka prvog bulevara u gradu, nazvanog po tadašnjoj jugoslovenskoj kraljici Mariji Karađorđević. Dužine je bio od 777 m, a prostirao se od Trga oslobođenja (danas Trg slobode) do nasipa na Dunavu, gde je 1928. godine podignut most “Kraljevića TOmislava”. Bulevar je svojim širokim kolovozom, bogatim drvoredima i nizom reprezentativnih objekata predstavljao tada jednu od najlepših, a sigurno najmodernijih gradskih slika.
   Od najvažnijih kulturnih i duhovnih institucija kod Srba kako u prošlosti tako i danas najznačajnije mesto zauzimaju: Matica srpska, Saborna crkva, Episkopski dvorac, Srpsko narodno pozorište, Srpska gimnazija i dr.
   Matica srpska je najstarija kulturna ustanova kod Srba. Osnovali su je 1826. godine u Pešti rodoljubivi nacionalni trgovci i obrazovani ljudi. U Novi Sad je preseljena 1864. godine i tu je onda smeštana po raznim kućama. Pretposlednje sedište, od 1888-1928, nalazilo se u samom centru grada, na početku nekadašnje Gospodske ulice, odakle je premeštena na mesto gde se i danas nalazi.
   Saborna crkva Svetog Đorđa građena je 1734. godine, ali tokom dugog postojanja nije baš sasvim sačuvala svoj prvobitni izgled. Prvi graditelj crkve nije poznat. Velikim obnovama (1851-1853. i 1902-1905.) dobijen je hram masivnog korpusa sa dominantnim tornjem nad zapadnim pročeljem. Ikone na ikonostasu naslikao je Paja Jovanović, koje se smatraju njegovim najboljim delima iz oblasti crkvenog slikarstva.
   Srpsko narodnog pozorište osnovano je 1861. godine u Novom Sadu na inicijativu Srpske čitaonice i njenih rodoljubivih članova, na čelu sa Svetozarom Miletićem, političkim vođom Srba u Ugarskoj. Tek 1895. godine ono će dobiti svoj pravi dom. Podićiće ga o svom trošku veliki narodni dobrotvor Lazar Dunđerski, industrijalac i veleposednik rodom iz Srbobrana. Pozorište je jedne januarske noći 1928. godine posle jakog zimskog nevremena potpuno izgorelo. Tek je 1981 godine otvoreno novo pozorište, koje odgovara potrebama ovakve institucije.
   Srpska gimnazija je prosvetna ustanova sa dugom tradicijom. Zgradu škole je projektovao i gradio arhitekta Vladimir Nikolić 1899/1900. godine na mestu prve gimnazijske zgrade iz 1816. godine i kuće u kojoj je rođen Jovan Jovanović Zmaj.
   Pored do sada svega navedenog ne treba zaboraviti ni brojne zgrade, parkove, mostove i druge objekte koji danas predstavljaju pravu lepotu grada.
   Trgovačka akademija (danas Ekonomska škola) dvospratna zgrada, izgrađena je 1898/1989. godine u stilu istorizma. Na njenom mestu nalazila se kuća u kojoj je bio postavljen Prvi Magistrat 1748. godine.
   “Magistrat” je posle više selidbi konačno dobio svoju zgradu (Gradska kuća) na glavom Gradskom trgu krajem 1894. godine. Dogovor oko početka gradnje trajao je dugo, jer su vođene rasprave oko određivanja lokacije. Nakon dugih rasprava gradnja je početa 1893. godine, a Prva skupštinska sednica održana je 3. januara 1895. godine. Projektant je bio graditelj Georg Molnar, a izvođači radova Karl Lerer i Jozeef Cocek.

   Novi Sad je prvu Poštu dobio 1853. godine, koja je 1899. godine preseljena u dotadašnji hotel “CENTRAL”.
   Vladičanski dvor izgrađen je 1901. godine po zamisli arhitekte Vladimira Nikolića, koji je radio pod uticajem pravila kluba profesora Teofila Henzena iz Beča, što podrazumeva simbiozu istočnih, vizantijskih i klasičnih arhitektonskih elemenata.
   Izgled kompleksa Sinagoge u Novom Sad oduvek je omiljen arhitektonsko-urbani motiv slikara i fotografa. Jevrejska škola, hram i opština izgrađeni su 1909. godine. Zbog svoje dobre akustike danas se koristi kao koncertna dvorana.
   “BANOVINA” (danas Izvršno veće) jedna od najvećih zgrada u Novom Sadu, zajedno sa “BANSKIM DVORIMA” (Skupština), građena je od 1936-1939. godine po projektu poznatog arhitekte Dragiše Brašovana. Zovu je i “BELA ZGRADA”, jer je oplata fasadnih površina izvedena od belog bračkog mermera.
   1900. godine u produžetku Dunavske ulice izgrađena je sudska palata (danas Muzej Vojvodine). Ovo zdanje projektovao je arhitekta Đula Vagner. Srednji korpus glavne fasade istaknut je, u odnosu na krila, svojom visinom, dvema kupolama, reprezentativnim ulazom nad kojim je zidan balkon. Prostor ispred uličnog pročelja zatvoren je skladnom ogradom od kovanog gvožđa.
   Dve zgrade koje predstavljaju značajne karike u istoriji moderne arhitekture Novog Sada su: Tanurdžićeva palata sa hotelom “REKS” i Trgovinsko-industrijska komora. Gradnju Tanurdžićeve palate 1939/40. godine platio je poznati novosadski trgovac Nikola Tanurdžić, po kome je i dobila ime, a projekat je uradio arhitekta Đorđe Tabaković. Trgovinsko-industrijska komora izgrađena je 1930/31. godine po projektu arhitekte Milana Sekulića.
   Velika zgrada “GRADSKE BOLNICE” sa hirurškim, ušnim, internim, ginekološkim i stomatološkim paviljonima građena je od 1907. do 1909. godine. Na ovom vrednom graditeljskom kompleksu, sa mnogobrojnim arhitektonskim elementima i detaljima oblikovanim u duhu secesije dominira kompozicija sa figurama dva anđela izvedena u tehnici mozaika.
   U razvoju i povezivanju Novog Sada sa ostalim mestima veliku ulogu imaju mostovi na Dunavu, koji su kroz istoriju bili rušeni i obnavljani. U narednom delu teksta biće više reči o istoriji mostova u Novom Sadu.
   Stalni pontonski most na Dunavu između Petrovaradinske tvrđave i Novog Sada datira još od 1788. godine, kada je prenet iz Kamenice. Most se postavljao u proleće, a u jesen, pre pojave leda, most je demontiran i čuvan u zimovniku. Most je imao fenjere radi noćne vidljivosti, a na njegovoj sredini bio je pokretni deo koji se otvarao za prolaz većih plovnih objekata. Most nije imao pešačku stazu, mada je bio toliko širok da su se mogla mimoići dvoje kola. Novosađani i Petrovaradinci nisu plaćali mostarinu, dok su ostali davali određenu nadoknadu za kolski tovar. Pontoni su bili dugi deset, a široki dva hvata. Most je bio dug 420 koraka. Najveća opasnost za most bili su jakv etar i oluja. Most je trajao sve do kraja I sv. rata, do 1918. godine.
   Železnički most je sagrađen 1883. godine po projektu Karla Baumana iz Petrovaradina, kada je proradila pruga Subotica Ố8211; Zemun. Most je nosio ime cara Franje Josifa, a gradila ga je jedna francuska firma iz Pariza. Radna snaga bili su Italijani iz Lombardije. Bio je čelični kolos dužine 432 m, postavljen uzvodno od pontonskog mosta. Imao je šest betonskih stubova, a najširi prostor bio je između drugog i trećeg stuba (96 m) radi sigurnijeg prolaza plovećih objekata. Pored šina postojala je i pešačka staza. Od 1929. godine most je nosio ime princa Andreja, trećeg sina kralja Aleksandra Karađorđevića. Most je 1941. godine uništen miniranjem.
   Krajem 1914. godine, za vojne potrebe II sv. rata, austrougarska vojska podigla je nizvodno od pontonskog mosta polustalni pontonski most. Most je redovno čuvalo oko 100 vojnika sa oficirom na čelu. Bio je dug 261 m, a na njemu je bilo električno osvetljenje. Nosio je ime austrougarskog generala češkog porekla Oskara Poćoreka. Početkom januara 1924. godine zbog zaleđenosti Dunava most je oštećen, a nestankom ovog mosta bio je paralizovan sav drumski saobraćaj između Novog Sada i Petrovaradina, tako da je prelaz preko Dunava, sve do 1928. godine, obavljan motornim čamcem i privatnom motornom skelom.
   Drumsko-pešački most sagrađen kao imitacija Lančanog mosta u Budimpešti bio je impozantan i monumentalan saobraćajni objekat. Nosio je ime princa Tomislava, drugog sina kralja Aleksandra Karađorđevića, a u promet je pušten 1928. godine na najsvečaniji način. Most je bio dug 341 m, imao je samo dva stuba u sredini, a njegova elegantna linija sa kraljevskim grbovima na obe strane bila je vrlo impresivna. 1941. godine, kada je izbio II sv. rat, most je porušen miniranjem (u noći između 10. i 11. aprila).
   Nakon II sv. rata,uslovi obnove zemlje i razne druge okolnosti zahtevale su potrebu jednog sigurnog, stalnog, željezničko-drumskog mosta na Dunavu između Novog Sada i Petrovaradina. 1945. godine počela je njegova gradnja na stubovima porušenog mosta “KRALJEVIĆA TOMISLAVA”. Dobio je oblik proste grede po sistemu čelične rešetke. Sagrađen je u rekordnom vremenu Ố8211; za 160 dana, i bio je prvi stalni čelični most izgrađen posle drugog svetskog rata u Evropi. Svečano ga je pustio u saobraćaj 20. januara 1946. godine maršal Tito, čije je ime i sam most dobio. Dužine je bio 344 m. Krajem maja 1962. godine preko njega je prešla poslednja željeznička kompozicija, tako da je služio samo za drumski saobraćaj sve do 1999. godine kada je most srušen u NATO bombardovanju.
   Sve veći privredni razvoj naše zemlje i saobraćaj između Vojvodien i Srbije, kao i veza sa zapadnim krajevima Jugoslavije, uslovili su u proleće 1956. godine donošenje odluke da se kod Novog Sada sagradi jedan nov drumsko-željeznički most. Radovi na ovom mostu sa dva luka, od armiranog čelika i prenapregnutog betona, počeli su 1957. godine, a završeni 23. oktobra 1961. godine, na dan oslobođenja Novog Sada, kada je most svečano pušten u saobraćaj. Porjektovao ga je Branko Žeželj, a drug je bio 466 m. Radove je izvela “MOSTOGRADNJA” iz Beograda. Most je porušen 1999. godine u NATO bombardovanju.
   Preopterećenje oba novosadska mosta i davnašnja želja Novosađana da se Novi Sad preseli na padine Fruške gore, zahtevalo je savremeniju i veću arteriju preko Dunava. Most je građen od 1976. do 1981. godine, projektovao ga je Nikola Hajdin, a izvođač radova bila je “MOSTOGRADNJA” iz Beograda uz saradnju nekih mađarskih i švajcarskih građevinskih preduzeća. Ukupna dužina je bila 1.312 m (iznad reke 591 m), a širina 27,68 m. Izlaz na sremsku stranu izveden je u vidu dve tunelske cevi, dok se saobraćaj preko mosta odvijao u tri trake u oba smera, uz pešačke staze i sigurnosni pojas. Ovaj most koji će biti prekretnica u životu grada, pušten je u saobraćaj 23. oktobra na dan oslobođenja Novog Sada, po čemu i dobija ime “MOST SLOBODA”. Porušen je kao i svi mostovi na Dunavu u Novom Sadu 1999. godine prilikom NATO bombardovanja.
   U neposrednoj blizini svih mostova koji su premošćavali i premošćavaju Dunav nalazi se Petrovaradinska tvrđava, koja je izgrađena na veoma važnoj strategijskoj tački. Podigla ju je Austrijska carevina za odbranu od Turaka, u periodu od 1692-1780 godine. Zbog svog značaja nazvana je “GIBRALTAR NA DUNAVU”. Zbog izvanrednog položaja stene na kojoj se nalazi Tvrđava, mnogi narodi su tu tokom istorije, gradili svoja utvrđenja, a nađeni su čak i tragovi iz mlađeg kamenog doba. Na ovom mestu se smenjuju Kelti, Rimljani, Vizantijci, Mađari, Srbi, Turci i naposletku Austrijanci, koji će započeti izgradnju ovog vojnog kolosa. On se nalazi na prostoru od 112 hektara, ima tri sprata u dubinu, sa 16 kilometara raznih koridora i opremljen je sa 12.000 puškarnica i 400 topova. U jeku gradnje Tvrđavu je zadesio zemljotres, ali mu je odolela, kao što će kasnije odbiti i dva nasrtaja Osmanlija, 1694. i 1716. godine. Polovinom XIX veka sa njenih zidina i to 12. juna 1849. godine bombardovanjem je razoren Novi Sad. Tek 1951. godine Tvrđava postaje civilni objekat, a danas je u njoj smešten niz kulturnih ustanova. U poslednje dve godine na Tvrđavi se organizuje muzički festival “EXIT” koji okuplja ljude iz cele Evrope i sveta, a u budućnosti se planira da se na Tvrđavi napravi hotel po svetskim standardima (hotel sa 5*).
   Izvor: Internet

   Odgovori

7. 22. avgust 2017. u 09:52

   vojislav ananić

   NOVI SAD

   U glavnom i najvećem gradu Vojvodine, u službenoj upotrebi su, pored srpskog jezika, još i mađarski, slovački i rusinski jezik. Ime grada na ostalim službenim jezicima glasi Újvidék (mađarski), Nový Sad (slovački) i Novi Sad (rusinski). Ime Novi Sad datira iz 1748. godine. Naziv asocira na zasade u zaleđu Petrovaradinske tvrđave koja je odigrala nekoliko ključnih uloga prilikom zaštite od Turaka.

   Odgovori

8. 22. avgust 2017. u 10:07

   vojislav ananić

   FUTOG

   Slično kao Senta, i ovo mesto je dobilo ime po vlasniku poseda – porodici Futaki, čuvenoj u XIV veku. I ovo mesto poznato je i od ranije, ali po drugim imenima – Gornje šume, Vodice i Pašnjak za koja je jasno kako su nastala.

   Odgovori

9. 26. avgust 2017. u 14:12

   vojislav ananić

   STEPANOVIĆEVO

   Stepanovićevo se nalazi u grupi unutrašnjih naselja južnbačke lesne terase, u centralnom delu rečnog sliva Jegričke, na nadmorskoj visini od 82 do 84 metra; na jednoj od najviših tačaka (84 metra) nalazi se i seoska železnička stanica. Stepanovački hatar, na približno istim nadmorskim visinama, zahvata površinu od 5.286 hektara, izduženog je oblika i sužava se od severa prema jugu. Samo naselje ima asimetričan položaj u odnosu na sopstveni hatar, pošto je smešteno na njegovom krajnjem severoistočnom delu; bio je to osnovni razlog što su kolonisti nadeljeni zemljom u delu hatara pod Kisačom odabrali da sebi grade kuće baš tamo, u blizini svojih njiva, u naselju najpre nazivanom Novi Kisač, a docnije preimenovanom u Tankosićevo.
   Njegova glavna ulica, nazvana po srpskom vojvodi Stepi Stepanoviću, nalazi se na trasi regionalnog puta Novi Sad-Vrbas. Osim ovom prilično prometnom saobraćajnicom, selo je „podeljeno” i železničkom prugom Novi Sad-Subotica; ovo je jedno od zaista retkih sela kroz koje, čitavom njegovom dužinom, prolazi železnička pruga. Samo jedna poprečna ulica prelazi preko pruge, dve ulice nalaze se na istočnoj strani, dok se preostale nalaze na zapadnoj strani sela. Sa uzdužnim ulicama sve poprečne ukrštaju se pod pravim uglom.
   Sve su ulice afaltirane. U svima njima izgrađene su pešačke staze pored kuća, a posađeni su i drvoredi, uglavnom višanja i jabuka. Skoro sve kuće, i one najstarije, građene su od tvrdog materijala, na izduženim placevima, mahom ,,na brazdu”, što znači da su užom stranom okrenute ulici. „U svom sastavu obično imaju: dvorište, ekonomsko dvorište sa pomoćnim prostorijama i okućnicu… Ekonomsko dvorište ima višestruku namenu. U njemu su smešteni: koševi za kukuruz, šupe za poljoprivredne mašine, svinjci i staje za stoku”.
   U novije vreme grade se kuće „modernijeg” arhitektonskog izraza, na sprat ili s visokim potkrovljem, s velikim staklenim površinama, s podrumom ili sa suterenom.
   Stepanovićevo je poljoprivredno naselje. Od ukupne površine njegovog hatara na oranice otpada 91,5%, na ostale plodne površine 2,5 %, dok neplodnog zemljišta ima oko 6%. Do pre petnaestak godina privatnom sektoru pripadalo je tri četvrtine, a društvenom sektoru jedna četvrtina obradivih površina.
   U poljoprivrednoj proizvodnji preovlađuju kukuruz i pšenica, a za njima slede industrijsko bilje i povrće. Sa gajenjem povrća počelo se tek pre dvadesetak godina, pri čemu se godišnje zaseje prosečno oko 500 hektara. Od toga, približno polovina otpada na krompir, pasuljom se zaseje oko 100 ha, crnim lukom 40 ha, graškom 100 ha, paradajzom 10 ha, dok se desetak hektara koristi za uzgajanje drugih vrsta povrća. Mnogo manjeg značaja od poljoprivredne proizvodnje jeste stočarstvo, a svinjogojstvo je njegova najrazvijenija grana. Zbog velikih oscilacija u cenama stočne hrane i mesa, na održavanje stočnog fonda skoro da se i ne može primeniti nekakva zakonomernost.

   IZVOR: Ilija Petrović, STEPANOVIĆEVO, 1919-1945, Novi Sad, 2009.

   Odgovori

10. 26. avgust 2017. u 17:51

    vojislav ananić

    Gde ce Stepanovićevo nalazi.

    Hatar dobrovoljačke kolonije Stepanovićevo, posle Prvog svetskog rata formirane na nekadašnjem posedu grofa Rudolfa Koteka (Rudolf Chotek), odnosno njegovih naslednica, sestara Marije Palavičino (Marie Pallavicino) i Johane Brajtenfeld (Johanna dr Walter Breitenfeld), rođenih Šenborn (Schenborn), nalazi se severozapadno od Novog Sada, udaljen od grada svega 9 km s južne strane, odnosno 25 km sa severne strane. Graniči se sa hatarima Rumenke, Kisača, Zmajeva, Ravnog Sela, Kulpina, Bačkog Petrovca i Futoga, a proteže se u pravcu sever-jug, preko tri slabo izražene zemljišne terase.
    Severna terasa presečena je Alparskom barom, koja se svojim levim krakom uliva u Jegričku, nedaleko od Zmajeva, na njenom toku prema Sirigu. Severozapadna terasa malo se uzdiže do Henrika puste, da bi se, prema jugozapadu, u pravcu Bačkog Petrovca, spustila u Tvov pašnjak.
    Na srednjoj terasi, odakle teče Alparska bara, nalazi se pustara Alpar. Od nje, prema jugoistoku, u pravcu Kisača i Bačkog Jarka, pruža se gredica rimskih šančeva. Malo južnije od ove gredice nalazi se pustara Otov majur.
    Na južnoj terasi nalazi se pustara Irmovo. Nju preseca Mali kanal, koji dolazi od Bačkog Petrovca i teče prema jugoistoku, preko Rumenke za Novi Sad, do Dunava. Južno od kanala je Klenovac, niži deo terase, podvodan i močvaran.
    Sve do 1919. godine ovo je bilo imanje grofa Rudolfa Koteka. On je posedovao ceo današnji hatar Stepanovićeva u površini od 11.534 katastarska jutra (kj) oranice i 1.100 kj šume, zvane Velika šuma, koja se protezala od Futoga do Novog Sada. Na ovome prostranstvu nalazilo se pet grofovskih pustara: Irmovo, Otov majur, Alpar, Henrika pusta („Bnerika”) i Marijin majur. Inače, Kotekov posed u opštinama Novi Futog, Stari Futog, Begeč, Gložan, Bački Petrovac i Kisač iznosio je 20.982 kj i 118 kv hv i bio je veći od svih poseda u Bačkoj posle Prvog svetskog rata; pri finansijskoj likvidaciji agrarne reforme uoči Drugog svetskog rata bilo je predviđeno da ukupna odšteta Rudolfu Koteku za ovo imanje treba da iznosi 32,236.050 dinara. Pored toga, grof Kotek posedovao je još 6.897 kj i 292 kv hv u sremskim selima Čerević, Neštin i Banoštor (8, 44, 66, 242. i 257).
    Prilike na Kotekovom imanju. Na ekonomski razvoj grofovije, odnosno pustara, uticala je i ova naoko mala ustalasanost zemljišta, što se kasnije odrazilo i na razvoj buduće dobrovoljačke kolonije. Grof je podizao svoje pustare baš na onom delu zemljišta koje je neznatno uzdignutije i, zbog toga, manje izloženo plavljenju u toku kišnih godina. Južna pustara, Irmovo, nalazila se na najvišem terenu (kote 85 i 87), a odmah ispod nje, zarastao u šumu i trsku, spušta se Klenovac. On je uglavnom bio namenjen uzgajanju divljači: fazana, divljih pataka i gusaka, srna, jelena i divljih svinja. Tu su dolazili mnogi lovci – grofovi iz Lustrije, Madžarske i Italije, i skoro svi prinčevi iz Habzbur- ške dinastije. Na Irmova pusti nalazio se lep dvorac, okružen stanovima za biroše, beres, sluge i stajama za razne vrste konja za sport i paradu. Malo dalje nalazili su se čardaci za kukuruz i magacini za hranu i za poljoprivredne sprave.
    Staje za plemenite pasmine konja bile su sagrađene po uzoru na staje austrijskih careva, dok su stanovi biroša bili vrlo bedni. Po dve-tri porodice stanovale su u jednoj sobi ili dve, sa zajedničkom kuhinjom na sredini. Niske i nepatosane sobe, u kojima su živeli radnici sa svojom decom, bile su pravi rasadnici svakojakih bolesti. Biroši na ovoj pustari bili su pretežno Slovaci, bezemljaši iz susednih mesta Kisača i Bačkog Petrovca. Upravnik grofovije, nadzornik rada i čuvar polja i šuma, zvani erek biroš, oreg biros, bio je Madžar.
    Na pustarama nije bilo nekog propisanog radnog vremena. Radilo se ponekad od tri časa ujutro do deset časova uveče. Radi- li su i stari i mladi, i žene i deca. Zarada se obračunavala u naturi. Član porodice koji nije mogao da odlazi na rad u polje ostajao je na pustari, gde je morao da čisti staje i da čuva decu. Niko nije bio socijalno osiguran. Biroške obaveze prelazile su s oca na sina. Deca nisu pohađala školu.
    Proizvodio se najviše kukuruz, zatim pšenica, ječam i raž, a kasnije i industrijske biljke: šećerna repa, konoplja i hmelj.
    Pored pustare nalazili su se trkalište i pašnjak za konje, a uz njih i povelik voćnjak jabuka, kajsija i bresaka. Pustara je bila obrasla hrastovom i brestovom šumom, u našem vremenu već iskrčenom. U godinama posle Drugog svetskog rata još se tamo nalazio po koji retki primerak ovih tvrdih lišćara, dokazujući tako i starost Kotekove grofovije. Bila su to stabla čiji su prečnici dostizali i do metar i po. Drveće je bilo neobično razgranato i visoko, a služilo je samo za odmorište vranama i čavkama; u zimsko doba, one se na ovom mestu viđaju u ogromnim jatima, pošto su sve okolne šume davno iskrčene.
    Ispod pustare proticao je Kanal Franje Josifa, sada Mali kanal, s neznatnim proširenjem za neku vrstu pristaništa. Na tom mestu biroši su nekada utovarali grofovo žito u male šlepove koje su konji i ljudi vukli obalom dalje do Novog Sada.
    Od ove pustare, pravo prema severu, pružao se širok, prav drum koji je povezivao pustare: Otov majur, Alpar, Heprika pustu i Marijip majur. Širok četrdeset metara, sa četiri reda drveća u špaliru, taj drum predstavljao je veličapstvepo šetalište. Srednji deo druma u širipi od deset metara bio je kolski put. Sa strape ovoga puta, u pravoj lipiji, pa odstojanju od dvadeset metara bili su zasađepi brestovi i hrastovi. I ovo drveće dostizalo je debljipu do metar i po u prečpiku. Njihove grape su se u visipi prepletale sa grapama drveća sa druge strape puta i pa taj pačip obrazovale pravi tupel. Leti, za vreme pajveće žege, grof i njegovi gosti mogli su putovati po hladu pekoliko desetina kilometara a da ih supce pe isprži. Krajnje ivice druma bile su gusto obrasle bagrenjem; s proleća, kad se rascveta, opo je delo- valo zaista veličapstvepo. Drumovi su održavapi kao peki park, služeći za paradu i grofu Koteku i njegovim čestim gostima s austrougarskog dvora.
    Za „prirodpe lepote” Kotekovog poseda zpalo se ,,i šire”, tako da se može smatrati „prirodnim” što je padvojvoda Rudolf, sin austrougarskog cara Franje Josifa i njegov prvi prestolopasledpik, baš ovde upozpao groficu Mariju Večeru, opu s kojom je u dvorcu Majerlipg, jugozapadpo od Beča, godipe 1889. završio svoj životpi put, da li zajedpičkim samoubistvom, da li kao žrtva pepomirljivih protivpika njegove septimeptalpe veze sa že- pom izvap aristokratskog kruga ipteresaptpog za vezu sa car- skom porodicom. I biva razumljivo zašto je padvojvoda Frapc Ferdipapd baš pa tom mestu proveo pekoliko raspuspih dapa i poći uoči svog puta u Bospu pa vojne manevre, odnosno u Sarajevo, u susret atentatu i svojoj pogibiji.
    A baš zbog tih „lepota”, pije se slučajpo desilo da se pa svršetku Svetskog rata baš Kotekov dvorac izabere za privremepo boravište zarobljepom pemačkom geperalfeldmaršalu Augustu fop Makepzepu (1849-1945). Ovaj vojpik od karijere sudelovao je još u ratu protiv Francuske 1870-71. godipe, a stigao je da, u dubokoj starosti, u pacističkoj Nemačkoj, bude državpi savetnik. U Svetskom ratu, godipe 1914, probio je ruski fropt u Poljskoj, a tamo je, paredpog leta, u pemačkoj ofanzivi komapdovao grupom armija; s jesepi iste godipe predvodio je austro-nemačku grupu armija protiv Srbije; pa Dobrudži komandovao je pemačko- -bugarskom grupom armija, a poslednje ratpe godipe bio je vojpi komapdapt Rumupije. Njegovim zarobljavanjem u Budimpešti i stražarpim sprovođenjem preko Beograda u Solup, simboličpo je ozpačen kraj jedpe koalicije koja je započela rat i u čijem je rušenju srpska vojska imala zapažepu ulogu.
    Ne znamo koliko je vremena Makenzen proveo u Solunu, ali je u novosadskoj Zastavi od 15. februara 1919. godine ostalo zapisano da je ovaj visoki nemački oficir izvesno vreme boravio i na Kotekovom imanju, mada pod stražom. Zasšava je, zapravo, prenela jedan kraći tekst iz nemačkih novina Neue Preussische Zeitung, kojim Makenzenov ađutant obaveštava da se „od 4. januara (1919. godine) nalazimo se u ropstvu u Starom Futogu. Iz dana u dan čekamo, da nam se sudba poboljša, ali zapovednik francuske vojske o tome kanda i ne misli. Kod grofa Koteka u Kaštelu nam je dobro, ali nemamo slobode da se krećemo. Ceo stan je ograđen ogradom a čuvaju nas pet stražara francuskih. Samo nam je kratko vreme slobodno da šetamo. Maršal sva ova čuda podnosi mirno i nada se, da će zdrav doći kući u Nemačku”.
    Marijin majur na železničkoj pruzi. U toku 1910. godine, na Kotekovom imanju je, za potrebe sopstvene industrije, izgrađena uskotračna pruga. Ona je, preko Otovog majura, povezivala Irmova pustu s Marijinim majurom.
    Pustara Marijin majur, koja je ime dobila po grofovoj sestrični Mariji, nalazila se na železničkoj pruzi Novi Sad – Subotica, uz malu železničku stanicu, putničku i teretnu, s rampom za utovar. Ovde se završavao i jedan krak grofove industrijske pruge, one koja je dolazila s najjužnije Irmova puste. Na pustari Marijin majur nalazile su se dve dugačke kuće za smeštaj trideset šest biroških porodica. Išpan, nadzornik pustare, imao je posebnu kuću. Pored stanice nalazio se veliki četvorospratni magacin u koji je moglo da se smesti preko četiristo vagona raznih žitarica. Od stanice, jedan krak industrijske uskotračne pruge vodio je prema istoku, do imanja veleposednika Đoke Dunđerskog, posle Drugog svetskog rata poljoprivrednog dobra Kamendin.
    Pustara Marijin majur nalazila se, dakle, na vrlo pogodnom mestu, zbog čega su je ratni dobrovoljci i odabrali sebi za smeštaj i za izgradnju svoje kolonije, docnije nazvane Stepanovićevo.
    Takav je bio izgled ove velike grofovije do 1919. godine. Otada, ona je postepeno počela da dobija nov izgled. Nestalo je pustara i na njima biroša. Nestalo je grofa i špalira hrastova i brestova. Poodavno već nisu među živima ni Slovaci iz Kisača i Bačkog Petrovca koji su novim naseljenicima u Stepanovićevu, u retkim trenucima odmora, mogli da ispričaju svoje ne baš lepe uspomene iz biroškog života. Umesto svega toga, postoji sada novo ušoreno selo Stepanovićevo. I postoje poslednji ostaci bivše grofovije na Irmova pusti, na kojoj se danas, ponovo u privatnom vlasništvu, nalazi poljoprivredno dobro Irmovo.

    IZVOR: Ilija Petrović, STEPANOVIĆEVO, 1919-1945, Novi Sad, 20

    Odgovori