Kikinda i okolna sela

31 komentara

1. 1. novembar 2016. u 11:59

   vojislav ananić

   (NEOBRAĐENA SELA OPŠTINE KIKINDA)

   Banatska Topola

   Nalazi se 18 kilometara južno od grada, 3 kilometara istočno od magistralnog puta Kikinda-Zrenjanin.
   Ovo selo osnovano je pre više od 200 godina, gotovo u isto vreme kada i susedna mesta, Toba i Torda. Međutim, arheološki tragovi iz okoline ovog sela pokazuju, da su prva ljudska staništa u ovom kraju ponikla još u poznom bronzanom dobu (1200. god. pre n. e.). Iz ovog razdoblja potiče i jedan izuzetan nalaz, koji se danas čuva u Narodnom muzeju u Kikindi. To je depo (skrivnica) bronzanih alatki i oružja (sekira, koplja, sečiva), koji je sasvim slučajno otkriven nadomak ulaza u selo 1971. godine. Sve do pred kraj XVIII veka zemljište oko današnjeg sela bilo je prekriveno nepreglednim močvarama i ritovima. Bilo je ovo plavno područje nekadašnjeg Turskog Begeja, koji je u to vreme plavio više od 200 hiljada hektara. Tokom 1783. godine ovo zemljište je otkupio grof Bogdan Karačonji, veleposednik iz susedne Beodre (N. Miloševo), koji je potom započeo isušivanje ovdašnjih baruština. Oko 1790. godine on je usred ovih močvara osnovao Topolu, koju je naselio nemačkim i mađarskim porodicama. Stanovništvo sela se postepeno povećavalo: 1836. godine u mestu je zabeleženo 382 žitelja. Taj broj se do 1850. godine povećao na 582 žitelja. Samo sedam godina kasnije u ovom selu već živi 650 lica, od tog broja 643 rimokatolika i 7 Jevreja. Tokom 1946. godine u selu su naseljeni srpski doseljenici iz Bosne. Školstvo u Banatskoj Topoli ima tradiciju dugu preko 150 godina. Nastava u selu prvobitno se izvodila u seoskoj bogomolji, koja se nalazila na mestu današnje crkve. Današnja zgrada škole podignuta je 1914. godine (deo zgrade prema ulici). Tokom 1987. godine izgrađeno je novo krilo zgrade, zajedno sa novom fiskulturnom salom. Rimokatolička crkva u mestu podignuta je 1899. godine na mestu ranije seoske bogomolje. Sadašnji toranj crkve sazidan je 1914. godine. Od 1854. godine ovo mesto je poznato po javljanjima Bogorodice ( prvo pojavljivanje se desilo još u staroj bogomolji). Od tada je ovo selo važno mesto hodočašća, gde se svake godine, 14. i 15. avgusta okuplja mnogo vernika iz zemlje i inostranstva. Banatska Topola danas broji 830 stanovnika, koji su srpske i mađarske nacionalnosti. Ovoj Mesnoj zajednici pripadaju i naseljena mesta Vincaid i Stari Banat. Većina stanovnika bavi se poljoprivrednom proizvodnjom, a najviše se gaje ratarske kulture – kukuruz, pšenica, suncokret i šećerna repa. U 80-tim godinama prošlog veka ovo mesto nadaleko je bilo poznato po proizvodnji arpadžika. Poslednjih godina njeno mesto postepeno preuzima tikva golica, čije ulje koriste u farmaceutskoj industriji.U selu deluje zemljoradnička zadruga “Banaćanka”, prva privatna zadruga u ovom kraju. Dobrovoljno vatrogasno društvo, koje broji 80 članova (osnovano je 1935.), a od sportskih udruženja treba spomenuti Fudbalski klub “Napredak” (osnovan 1946.), koji ima i svoj fudbalski stadion u mestu (ul. Petefi Šandora ). Udruženje žena u selu deluje od 1997. godine.

   http://www.kikinda.org.rs/index.php?language=cir&page=ogradu&option=naseljenamesta&level=banatskatopola

   Banatsko Veliko Selo

   Nalazi se u istočnom delu kikindske opštine, na prostoru izmedu Kikinde na zapadu i srpsko-rumunske granice prema istoku.
   Posle odlaska Turaka ovi krajevi su opustošeni. Prema “patentu” carice Marije Terezije od 25.11.1763. godine pravo naseljavanja u ovim krajevima imaju samo katolici. Godine 1770/71. doseljavaju se Francuzi iz francuske pokrajine Lotaringije i Nemci iz jugozapadne Nemačke. Osnovali su tri sela koji se u navedenom izvoru pojavljuju kao: Seul Tour, Charleville i Saint Hubert (Hess, Heimatbuch,22-23). Tokom XVIII veka ove naseobine su promenile nekoliko vlasnika. Francuzi su se vremenom asimilovali u Nemce. Posle II sv. rata Nemci su deportovani u Nemačku, a u ova mesta doseljene su porodice iz Bosne. Od tri nemačka sela formirano je jedno pod nazivom Veliko Selo, da bi se 1948. godine preimenovalo u Banatsko Veliko. Nazivi nemačkih sela zadržani su kao nazivi današnjih reona. Prema popisu iz 1991. godine u B.V.Selu je živelo 3134 stanovnika od čega su većina Srbi.

   http://www.kikinda.org.rs/index.php?language=cir&page=ogradu&option=naseljenamesta&level=banatskovelikoselo

   Novi Kozarci

   Prvi podaci o naseljenosti ovog područja datiraju još početkom 15 veka, ali su vrlo oskudni te nije poznato ko su bili osnivači naselja. Tokom srednjeg veka naselje je stradalo u ugarsko – turskim ratovima pa se na srednjovekovnim kartama predstavlja kao pustara Tojsek. Za vreme vladavine Marije Terezije dolazi do intenzivnog naseljavanja ovog područja Nemcima. Za potrebe doseljenika je izgrađeno 78 kuća i osnovano naselje pod imenom Mastort (nemački – bogato mesto) koje je već 1770 god. imalo i osnovnu školu. 1770-1771. naseljeno je još jedno mesto Hajfeld ( nem. livada) sa istovetnim brojem kuća. Prvi stanovnici bili su Nemci sa obale Rajne i poneki Francuzi iz Lotrangije. 1875. god. izvršen je premer oba naselja i njihovih atara i mesta su dobila urbanistički izgled koji je zadržan do današnjeg dana. Tokom Drugog svetskog rata mesta su bila pod okupacijom nemačkih snaga sve do 6.10.1944. godine kada je Crvena Armija oslobodila ovo područje, a stanovništvo se povuklo sa nemačkom vojskom. Napuštena nemačka sela naseljena su kolonistima iz više mesta Bosanske Krajine, najviše sa teritorije Kozarske Krajine (oko 39%), ali i iz opština Ključ, Kupres, Bugojno, Mrkonjić, Sanski Most… Od 22. jula 1947. godine oba naselja, Hajfeld i Mastort, dobijaju zajedničko ime Kozarci, a od 5.12.1948. je zvanično u upotrebi ime Novi Kozarci. Od tog perioda počinje ubrzan razvoj u svim sferama života i rada meštana. Asfaltirane su sve ulice u selu (blizu 12000 m). Pitanje snabdevanja pijaćom vodom rešeno je izgradnjom vodovoda, električna mreža je više puta rekonstruisana, kao i javna rasveta. Gotovo svako domaćinstvo ima telefon, kao i priključak na gasnu mrežu. Na početku 21. veka Novi Kozarci su urbano naselje koje postojećom infrastrukturom zadovoljava gotovo sve potrebe njenih stanovnika. Velik značaj pridaje se uređenju mesta i poboljšanju kvaliteta života pogotovo poslednjih godina kada se intenzivno zaokružuje urbanistička celina. Po popisu iz 2002. godine MZ objedinjuje 774 domaćinstva sa 2342 stanovnika. Radno sposobno stanovništvo se bavi poljoprivredom, obrađujući oko 3000 ha, ili radi u industrijskim i zanatskim objektima u Kikindi. U selu se nalazi Vila – legat Zdravka Mandića, poznatog slikara u kojoj se svake godine održava slikarska kolonija. Svakog leta povodom Dana sela, 22. jula, održavaju se Kozaračke letnje večeri – skup manifestacija različitog sadržaja koje okupe veliki broj meštana opštine, ali i gostiju sa strane… Povremeno se održavaju gostovanja kulturno-umetničkih društava iz okruženja i kikindskog Narodnog pozorišta, koje su izuzetno posećene, što pokazuje želju Kozarčana za manifestacijama ovog tipa. Godine 2006. započeta je izgradnja pravoslavnog hrama posvećenog Svetom Iliji, koji stanovnici uz nesebičnu pomoć MZ, sponzora i dobrovoljnim radom, podižu sa velikim entuzijazmom… Novi Kozarci su MZ sa vizijom boljeg života, koji će omogućiti da stanovništvo ostane u ovom broju, ali i da se iz dana u dan povećava.

   http://www.kikinda.org.rs/index.php?language=cir&page=ogradu&option=naseljenamesta&level=novikozarci

   Nakovo

   Na samom mestu današnjeg Nakova u srednjem veku je selo mađarskih kmetova koje nosi naziv Szollos (Seleš).
   Nakovo (mađ. Nákófalva, nem. Nakodorf) je naselje u opštini Kikinda u Severno-banatskom okrugu. Po jednima je naziv dobilo po vinogradima a po drugima po vetrovima. Pored današnjeg Nakova u srednjem veku je postojalo hunsko naselje Kun Szollos na mestu današnjeg naselja Lunga (u Rumuniji) i taj naziv nosi do 1918. Uspostavljanjem turske uprave u XVI veku i formiranje temišvarskog pašaluk kroz Szollos prolazi tzv. Craski drum koji od Budima, preko Segedina, Kanjiže, preko mosta Devet grla i Szollos vodi za Temišvar, Oršavu i dalje prema Carigradu. Vinogradi, pašnjaci, oranica i pustara Szollos menjaju vlasnike. Braća Nako, poreklom grčki trgovci iz okoline Dojrana-Makedonija, prvo posed uzimaju u zakup, a 1782.godine otkupljuju posed od vlade u Beču. Da bi obezbedio radnu snagu za svoje imanje Kristifor Nako 1784.godine gradi 50 kuća i naseljava ih Mađarima. Sa ovim naseljenim Mađarima grof je sklopio ugovor gde zahteva da se novonaseljeno mesto, inače nazvano Seleuš, nazove NAKOFALVA. U doba nove kolonizacije 1790. godine u selo dolazi nov talas kolonista iz Nemačke, kao i Nemci iz okolnih sela koji su došli u prvoj kolonizaciji. Tada je došlo 176 porodica sa 706 članova domaćinstava. Naselje koje se sada podiže tipično je panonskog tipa terezijanske epohe. Pravilno ušoreno, sa širokim i pravim ulicama, a kuće su odvojene jedna od druge. U centru sela je bio tg i opštinska kuća u koju je 1945. smeštena zadruga, kafana i prodavnica. Prema popisu iz 1793. godine u selu živi 1054 stanovnika. Na relaciji Velika Kikinda – Nakofalva je 1898.godine izgrađena železnička pruga koja je 1910. nastavljena do Komluša, a odatle je već postojala veza za Arad i Žombolj. Opštinska poglavarstva Kikinde, Teremije, Mokrina i Nakofalva 1906.godine izgrađuju električnu centralu tako da se u Nakofalvi uvodi rasveta na raskrsnicama. Prema popisu iz 1911. godine u selu ima 538 kuća i 2834 stanovnika. Pri kraju I svetskog rata 20. novembra 1918.godine u selo ulaze jedinice Srpske vojske. Kako je Žombolj ostao u Rumuniji, Nakovo je 1924.godine pripalo novoformiranom srezu Velika Kikinda. Nakofalva je 1922. godine dobilo zvanični naziv Nakovo. Leta 1944. veći broj Nemaca napušta Nakovo i beži zajedno sa nemačkom vojskom. 5.oktobra 1944.godine Nakovo je oslobođeno a u njemu je ostalo oko 1000 stanovnika. 27. IX 1945. prva grupa od 450 domaćinstva stiže u Nakovo gde je predviđena desna strana za koloniste iz Bosanskog Grahova, a leva strana za one iz Bosanskog Petrovca.

   http://www.kikinda.org.rs/index.php?language=cir&page=ogradu&option=naseljenamesta&level=nakovo

   Sajan

   Prema popisu iz 2002. bilo je 1348 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 1555 stanovnika).
   Sajan (mađ. Szaján) se nalazi u opštini Kikinda u Severno-banatskom okrugu. Selo se prvi put pominje 1225. godine pod imenom Zeyhan. Prema dokumentu iz 1449. godine u selu su živeli Sloveni. 1805. godine selo je naseljeno Mađarima iz okoline Segedina. Prva škola otvorena je 1828, a katolička crkva podignuta je 1880. godine. U Sajanu žive 1102 punoletna stanovnika u 518 domaćinstava. Ovo naselje je u uglavnom naseljeno Mađarima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

   http://www.kikinda.org.rs/index.php?language=cir&page=ogradu&option=naseljenamesta&level=sajan
   Priredio: Vojislav Ananić

   Odgovori

2. 5. jul 2017. u 17:12

   vojislav ananić

   KIKINDA
   KIKINDA / NAGYKIKINDA)

   Kikinda je najveći grad severnog Banata. Brojni arheološki nalazi svedoče o prisustvu drevnih civilizacija nekoliko naroda na prostoru grada i njegove uže okoline.
   Pod nazivom Nađ Kekenj Kikinda se prvi put pominje 1423. godine kao posed ugarskog vladara Zigmunda. Kasnije je promenila nekoliko gospodara, a jedno vreme je bila u posedu srpskog despota Đurađa Brankovića. Pod turskom vlašću je od 1551. do 1716. godine. Ukidanjem Potisko-pomoriške vojne granice srpsko stanovništvo iz Semlaka, Nadlaka i Čanada 1751. godine naselilo je prostor današnje Kikinde, koji je tada bio pusta baruština. Pored Srba, naseljavaju se Nemci, Mađari i Jevreji. Uporni Kikinđani uspeli su da se izbore za svoj privilegovani status, osnivanjem Velikokikindskog dištrikta (1774-1876), koji je nakon ukidanja, priključen Torontalskoj županiji sa sedištem u Velikom Bečkereku.
   Za slobodnu kraljevsku varoš Kikinda je proglašena 1893. godine. Počeci industrije u gradu datiraju iz druge polovine XIX veka, a njeno stanovništvo se u to vreme, pre svega, bavilo poljoprivredom (oko 80%). U gradu su otvorene ciglane Mesaroš (1864) i Bon (1867). One čine osnovicu buduće industrije građevinskog materijala Toza Marković. U to vreme osnivaju se i prvi mlinovi (prvi je počeo sa radom 1869), sedamdesetih godina XIX veka otvorena je radionica za preradu ulja – olajnica. Krajem XIX veka podignuta je Fabrika leda, a početkom XX veka počinju da rade fabrika skroba (1905), sirćeta (1909), za izradu peći (1911) i dve fabrike nameštaja. Električna centrala izgrađena je 1906. godine.
   Od znamenitih arhitektonskih ostvarenja u Kikindi značajno je spomenuti pravoslavnu crkvu, čiji je ikonostas oslikao krajem XVIII veka Teodor Ilić Češljar, zgradu Magistrata Distrikta velikokikindskog (1836-1839) i suvaču (Pferde Muhle, sagrađena 1897), koja je danas jedina sačuvana suvača u Vojvodini.
   Kulturno-prosvetni život u Kikindi intenzivno se razvijao od četrdesetih godina XIX veka. Osnivaju se kulturna društva, čitaonice, javljaju se začeci pozorišne delatnosti. Naročito aktivno bilo je Društvo za negovanje muzike Gusle (1878), koje je davalo snažan impuls celokupnom kulturnom životu grada i aktivno je sarađivalo sa tamošnjim mađarskim pevačkim društvom Dalarda i nemačkim Cecilija. Od 1781. do 1851. godine u gradu je radila latinska škola, od 1858. do 1869. godine realka, da bi 1877. godine bila otvorena prva srednja škola – gimnazija. Prva srpska čitaonica u Kikindi osnovana je 1845. godine. U ovom gradu snimljena je filmska reportaža sa veličanstvenog predizbornog mitinga kikindskog kandidata Mihajla Polit-Desančića (1914).

   IZVOR: koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.

   Odgovori

3. 5. jul 2017. u 19:07

   vojislav ananić

   SUVAČA U KIKINDI

   Suvača je etnografski objekat karakterističan za Vojvodinu u 19. veku – samo u Kikindi ih je sredinom tog veka bilo 51. Podignuta je 1899. godine, kada je u novoizgrađenu zgradu prenet stari mehanizam kupljen u Padeju, od strane trideset udruženih zemljoradnika. U tom periodu je u Kikindi pored brojnih suvača bilo i više parnih mlinova, te dve vetrenjače. Suvače su zbog lake zapaljivosti, drvene konstrukcije i bučnog rada, podizane u sporednim ulicama, dalje od centra naselja, a ova je sagrađena u zapadnom delu grada. Za razliku od zgrada iste namene (vodenica i vetrenjača), sa pogonom zavisnim od prirodnih uslova (vode i vetra), suvača primenom životinjske snage omogućava slobodan izbor lokacije i nesmetan stalni rad. Glavni objekat je oblika višestrane piramide, gde je smešten najvažniji deo suvače: točak obima 45 m, koji se zove kolo. Ukupna visina u centru suvače je 8,55 m.
   Krovna konstrukcija je drvena, pokrivena biber crepom. Oslanja se na 14 niskih i 3 zdepasta stuba od opeke. Mehanizam u kružnoj prostoriji pokreću konji, dok se meljava vrši u mlinskom delu u kojem su smešteni kamenovi i sita na spoju kružne i pravougaone osnove. Par konja mogao je da samelje 100 kg žita za jedan sat. Pored žitarica u suvači se mlela paprika, ređe biber i cimet. Suvači u Kikindi pripada i mlinarev stan, koji čine tri prostorije: soba, kuhinja i ostava. Suvača je bila u upotrebi do 1945. godine, a pod zaštitu države je stavljena 1951. godine. Konzervatorski i restauratorski radovi izvršeni su 1990. godine, kada je suvača u Kikindi proglašena za nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja. Ona je jedna od dve sačuvane suvače u celoj Panoniji.

   IZVOR: koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.

   Odgovori

4. 3. avgust 2017. u 05:45

   vojislav ananić

   VELIKA KIKINDA

   Glavno mesto Dištrikta, prema tvrđenju mađarskih nstoričara, nosi mađarsko ime koje, otprilike, znači mesto obraslo trnjinom, Videli smo da je ono, krajei 1754, sedište štaba Banatske zemaljske milicije. A godine 1776. postala je sedište magistrata Dišgrikta. Prva privilegija od 12. novembra 1774. potvrdila je već pre toga stečeno pravo Velike Kikinde da drži dva godišnja vašara, i u izgled je stavila, ako opština Kikinde nađe za dobro i zamoli, i nedeljnu pijacu. Mi smo pak našli belešku o tome da je dekretom Pridvorne komore od 2. novembra 1776. odmerena Kikindi taksa od 138 for. za podizanje na stupanj varošice, kao i za pravo držanja godišnjeg vašara; nedeljna pijaca se još ne spominje,
   Međutim, već godine 1775. naziva se Kikinda trgovištem i njen sudac Đuka Trivunčev se ne zove Dorfrichter nego Marktrichter.
   Iznenađuje u spomenutom dekretu Komore što se govori o taksi za jedan godišnji vašar, dok poivilegnja potvrđuje dva, Odista, Kikinda kao da je drugi godišnji vašar morala tek moliti. U zasedanju magistrata od 14. maja 1784, Nedeljko Stojanović je referisao da ie kroz Kikindu prošao dvorski agent Keresturi Jožef, od kojeg ie Nedeljko doznao da je vladar odobrio Kikindi dva godišnja vašara koje je Verordnungen Protocoll od 26. oktobra 1776, magistrat molio. Sem ako je Kikinda, pored dva već odobrena vašara, molila još dva (petitas adhuc duas reg huncce jhagistratum nundinas annuales).
   Malo podataka imamo o opštini ove varošiie. 12. decembra 1791. spominje se Jovan Popović, blagajnik opštine, i Jova Karadžija, njen zakletnik. Verovatno isti Jovan Popović je 3. decembra 1795. zabeležen kao pređkšnji sudac varošice.
   Prvi nama poznat beležnik ove varošice bio je Florian (možda Cvetko) Vranješević. Ovaj je 14. maja 1784. hteo dati ostavku, ali mu je magistrat osporavao otpusnu listinu, Dimissionales, zato što nije izradio račune sudca kojem je mandat već isticao, a njih treba i revidirati, a nije ni predložio na svoje mesto drugoga.
   Iz iste, 1784, godine imamo beležaka po kojima je sudac bio Jova Karadžija; za njega se kaže da stalno pije (ejusdem constantes compotationes); jedan od zakletnika Kikinde bio je tada Jova Rajković.
   24 .marta 1795. na molbu vrlo mnogih Kikinđana da bi se za 25. mart odredila restauracija varoškog sudca i ostalih opštinskih služitelja, naročito beležnika koji čina izgrede i može se nazvati nepopravivim, rešeno je za izbor kasira treba pristanak više vlasti, a beležnik se zbog važnih uzroka sad ne može menjati. Poverava se senatorima Jovanu Đakoviću i Jovanu Njagulu da saslušaju opštinu da li želi sutra menjati birova i zakletnike. Varoški sudac je bio Gaja Vajdić,
   Još znamo da je 16. novembra 1792. uzet za opštinskog pandura Jovan Sredojev s mesečnom platom od 6 for. _
   Godine 1805. bio je sudac Kikinde Jovan Laković, koji je to bio i 1801. i 1802, te se, videli smo, opirao naseljavanju nesrba u Kikindi. Komoraš (blagajnik domaće blagajne u Kikindi) je tada bio Vesa Vajdić. Videli smo njegov iskaz od 31. oktobra 1805. o tome, kome je prodao opštinsko seno za 726 for. (Andriji Vajdiću, Jozefu Štreblu, Vilovskome). Godine 1834. sudac Kikinde je Ilija Tomašević, a zakletnici su Kosta Marinkov, Đorđe Novaković i Kalapiš Karolj. Senatori inspicijenti Kikinde jesu: Jovan Margetić i Jovan Čunčić. Beležnik je Teofil Jojkić, o kojem smo rekli sve što smo napabirčili u poglavlju o školama Dištrikta. Komoraš Kikinde 1834. jeste Dimitrije Gajičić, čija udovica Mela je podigla crkvu i, takoreći, manastir u Kikindi. Te valjda godine kupio je Gajičić dve suvače.
   Godine 1836. sudac je opet Tomašević, a zakletnici su: Kuti Ferenc, Aron Lazičić, Šgeva Laković, Jova Madžarov i Lapoši Maćaš. Beležnik nije više Jojkić, nego Živko (Sigismund) Kapriš. Kmetovi su tada bili: Kosta Rajkov, Gliša Veselin, Živko Sredojev, Novak Vujić, Gavra Gavraičić, Đorđe Simić, Neca Dumitrov, Aleksa Zubanov, Đorđe Novaković, Miško Duškov, Đura Rajkov, Laza Marinkov, Zaka Jovanović, Andreas Kromajer, Hristof Krajičić, Aca Grubanošić, Laza Kljajić, Leca Nedučin, Aleksa Reljin, Iva Veselin, Đura Joanović, Gliša Iličić, Paja Stepanov, Jova Simić, Anta Vukić, Gaja Rankov i Sima Palinkaš.
   19. novembra 1838. izvršena je trogodišnja restauracija poglavarstva u Kikindi s ovim rezultatom: sudac Stefan Vidak; zakletnici: Laković, Lazičić, Kuti i Lapoši, Josim Putnik i Vasa Milićev.
   Ako imamo malo podataka o opštini u Kikindi, našli smo zato, nepotpun doduše, akat koji bi dobar poznavalac današnje Knkinde svakako mogao jako iskoristiti. To ie iskaz o svim stanovnicima privilegisane varošice Velike Kikinde, koliko su isgi naime pri prvoj deobi zemlje 1774. dobili gratis, zatim šta su 1805. dobili od rezervata, a šta im je još dodeljeno od ostalog iberlanda, najzad koji su svoju sadašnju poljsku zemlju kupili, kada i pošto, a zabeleženi su i oni koji nemaju nimalo poljske zemlje. Izrađen 1815, ili koju godinu kaspije, taj iskaz kazuje o 883 bračna para, a o kućama pod brojem 6—1030 i o njihovom zemljeposedu.
   Uzgred beležimo da vam je taj iskaz u mnogome nerazumljiv i nejasan. Ne razumemo vek šta znači ono: prvi deo, Di li je iskaz imao dva, ili možda i tri dela? To jest, da li je Kikinda 1815. imala oko 2000 domova?
   U aktu iz 1791, koji sadrži uslove za arendiranje pustara, kaže se da Kikinda ima već skoro 800 domova, a Mokrin da ih ima preko 400.
   To bi značilo da 1815. ne može biti 2000 domova u Kikindi. Međutim, računovodstvo Dištrikta u aktu od 21. avgusta 1798. tvrdilo je da Kikinda već ima preko 1200 domovnih brojeva, i prema tome bismo mogli slutiti da je drugi deo iskaza, koji mi nismo imadi u rukama, sadržavao podatke o domovima čiji je broj bio iznad 1030. Samo, taj drugi deo je morao biti znatno manji od prvog, ako uvažimo da L. Nađ u svojoj statistipi, čiji podaci potiču iz godine 1825, kaže da Kikinda ima 1671 dom, sa 12.344 stanovnika, od čega 9811 pravoslavnih, 2243 rimokatolika, 92 evangelika i reformata, i 198 Jevreja.
   Jedna između rubrika iskaza beleži koliko porodica, nastanjena pod jednim domovnim brojem, ima oženjenih, a druga bedeži broj neženjenih u njoj. Tako da suma iznosi: pod domovnim brojevima 6—1030 ima 883 oženjenih i 966 neženjenih, svega 1849. Svakako, to ie malo stanovnika u 1030 domova. Više ih, očevidno, nije zabeleženo zato što nisu popisani stanovnici svih domova od 6 do 1030, premda naslov iskaza obećava i njihov popis, nego samo stanovnici onih domova na kojima ima stare zemlje, rezervata ili iberlanda. Samo nekih 720 od 1030 domova uneseno je u iskaz; 310 je imalo vlasnike i stanovnike koji zar nisu imali nikakve poljske zemlje. U tih 310 domova je, recimo, živelo 1500 duša, što bi sa gornjim brojem 1849 činilo 3,349. Znači, još nije objašnjen mali broj članova porodica, zabeležen u iskazu. Treba još znati postupak statističara Hungarije u XVIII stoleću. Obično, on je beležio samo muško stanovništvo, i ne sve muške, nego samo one iznad 15 godina. Tek spd, kad smo isključili žensku polovinu stanovništva, i oko 40% muškog stanovništva koje je bilo ispod 15 godina, najzad i stanovnike 310 domova na kojima nije bilo poljske zemlje, dobili bismo nekih 9.000 stanovnika, te bismo prema tome mogli primiti da iskaz sadrži popis cele Kikinde, a da drugi mu ili treći deo sadrži valjda druge rubrike.
   Ali, iskaz ne iscrpljuje sav teren Kikinde, nego upravo polovinu istoga, i mi moramo primiti slutnju da on ima i drugi deo, i da je Kikinda posle 1815. imala znatko više od 1030 domova. Vlasnici domova pod kućnim brojem.b—1030 domova bili su 1774. samo 141 sesiju stare zemlje, 57 polutina, 17 frtalja i 4 osmaka; od rezervata su 1805. dobili 2317 jutara, a iberlanda su uživali 790 jutara; kupovinom posle 1774. stekli su 27 sesija, 15 polutina, 8 frtalja i 3 osmaka. To jest iskaz nas obaveštava o vlasnicima 168 sesija, 72 polutine, 25 frtalja i 7 osmaka stare zemlje, dok je u Kikindi 1814. izmereno: 316 sesija, 143 polutine, 60 frtalja i 19 osmaka, dakle, skoro tačno polovina. Moramo zato verovati da je iskaz, pored prvog dela koji se nalazi pred nama, imao a drugi deo u kojem su se nalazili vlasnici druge polovine kikikdskog terena, a koji nama nije došao do ruku. A kad smo kod kućnog broja 858 u primedbi našli da je Paja Milićev kupio polovinu sesije pod kućnim brojem 1289, onda ovo verovanje i slutnja da je postojao i drugi deo iskaza postaje osvedočenje.
   Nemajući toga drugog dela, pokušaćemo ipak da iz prvog dela štošta pročitamo o Kikinđanima, Prvo što upada u oči jeste činjenica da nema vlasnika mnogih sesija. Svega trojica imaju po dve sesije stare zemlje: Franc Kriner, fizik Dištrikta, koji je jednu sesiju kupio 1810. za 8000 for., a drugu 1814. za 1400 for. (razlika u ceni dolazi zbog katastrofalne devalvacije austrijskog novca 1811; Jozef Redder koji je jednu sesiju kupio 1805, a drugu 1810 (ne kaže se pošto); Nića Zubanov koji je 1774. izuzetno dobio dve sesije mesto jedne.
   Da li to znači da u Kikindi tada vije bilo bogatih ratara? Onako bogatih kako je početkom ovog stoleća bio Gavra Budišin, svakako nije bilo. Ipak, imamo beležaka o tome koliko desetka su ratari Kikinde plaćali godine 1803. Pavao Jerinkić je imao platiti 17% pož. pšenice, a Toša Čipčić 15, Mihajlo Budišin i Mihajlo Gajski po 134 pož. pšenice, a Pera Velemirov isto toliko pšenice i po dva pož. ječma i ovsa. Mitar Kosić 6 pož, pšenice, toliko i ječma i 4 pož. ovsa; Gliša Nedučić 104/ pšenice, 2 ječma i 10 ovsa; Gavra Protin 9 požunaca pšenice, 4 ječma, 8 ovsa; Petar Trećakov 1 požunac pšenice i 4 ječma. Šta to znači, razumeće se kad reknemo da je (bar po sisgemu koji je bio na snazi godine 1843) na ime desetka plaćano pšenice 1/2 požunac po jutru, a ječma ili ovsa po dva požunca od jutra.
   Prilično su obilata obaveštenja iskaza o cenama zemlje. Što se tiče cena, valja prvo primetiti da je zemlja u prvo vreme retko kupovana i prodavana. Prve kupoprodaje, zabeležene u iskazu, iz godine su 1789, 1790, 1792. Zatim, one su češće kod prvih kućnih brojeva, nego li kod daljih: činovnici koji su kupovali kuće u središtu varošice, lakše su prodavali zemlju nego li oni koji su je radili i od nje živeli. Iz godine 1788—1799. zabeleženo je 17 kupoprodaja; iz godine pak 1800—1815. mnogo više, 41. Od toga na drugu polovinu kućnih brojeva otpada svega 17 kupoprodaja, dok na prvu 41.
   Oko godine 1795—6. cela sesija je prodavana po 200—300 for., a polutina po 160—170. Godine 1799. jedna je sesija plaćena sa 800, a 1798. i 1800 polutina sa 300 for. Godine 1801—1805. cene ne skaču znatno; sesija se prodaje po 500 for., a polutine 130,240, 300, pa jedna 1805. godine i za 460 for. A onda počinje, prva faktična devalvacija novca, te ie jedna polutina 1806. prodana za 600 for., 1809. osmak za 700 for. Najzad, 1. marta 1811. objavljena je i zvanična devalvacija koja je vrednost novca reducirala na petinu, da posle tu vrediost još jedanput više nego prepolovi. Već 1811. jedna je sesija prodana za 4450 for., a 1815. druga neka za 2000 for., dok je 1814. jedan osmak prodan za 200, i 1815. polutina za 1200, i frtalj za 1100 for.
   Čak, spomenute primedbe znače još nešto. Vlasnik kuće na čiji se broj piše sesija, polutina, frtalj ili osmak, proda možda polovinu zemlje koja je vezana za njegovu kuću, a kuću ne proda. Kod Avrama Borića, kućni broj 316, ima primedba: od cele svoje sesije obrađuje on samo četvrti deo, a ostala tri dela je prodao. I nije ih prodao jednome: jednu četvrtinu je prodao Đuri Bartulovu na čijem kućnom broju naje balo nikakve zemlje (k. br, 335), polovinu pak sesije dobio je ili kupio možda brat Avrama, Obrad Borić, ČIJI kućni broj (381) nije imao zemljeposeda. Kod kućnog broja 605 se za Paju Francuza izrično kaže da je polovinu sesije, dobijene 1774, prodao. Ima u iskazu i rubrika primedaba (Anmerkungen), U toj rubrici je česta ovakva primedba: Od ove sesije polovinu obrađuje taj i taj.
   Šta može značiti takva primedba? Ona može kazivatk isto što i druga jedna primedba: svu ovu zemlju obrađuje on popola sa svojim ocem. Isto što i primedba kod Kuzmana Rackova koji je imao frtalj stare zemlje: obrađuje ovaj frtalj zemlje popola sa svojim bratom. Isto što i kod kućnog bro}a 417 obrađuje od ove sesije polovinu, a drugu polovinu brat vlasnika kuće pod br. 417.
   To jest, sesije se dele popola između članova porodice, ali je svaka sesija vezana za kuću, i piše se na ime vlasnika kuće za koju je vezana; ustvari, ona je podeljena.
   Dakle, jedne primedbe govore o kupoprodaji stare zemlje i rezervata, o cepanju sesija i polutina deobom između naslednika. Druge govore o zanimanju vlasnika kuća. Na osnovu ovih drugih primedaba možda bi se mogao korigovati naš utisak o slabom učešću Srba u zanatima, Ako ćemo zanatlije samo brojati, a ne i meriti po težini im, po spremi, mogli bismo reći da je u Kikindi, prema prvom delu ovog iskaza, bilo skoro toliko zanatlija Srba, koliko nesrba ukupno uzetih. Nemci su oko 1815. dali Kikindi dva šeširdžije, dva užara, bačvara, kožara, pekara, tri obućara od kojih jedan čak opančar, dva kolara, dva cimermana (drvodelje), dva krojača od kojih jedan čak kabaničar, a Mađari jednog krojača (valjda sabova), četiri čizmara, pa čak i pekara i bravara, a od Srba ova dva zanata niko nije radio. Jedan Mađar je bio baštovan, tri Mađara su bili tkači (od ovih jedan ujedno i kantor), jedan Mađar piljar; tri Nemca su pak zabeležena kao krčmari, a jedan Nemac je imao dve suvače i dve olajdžinice.
   Od Srba, ćurčije su bili; Jova Čupić, Joca Žilić, Zaharija Jovanović, Nikola Isakov (ovde su ćurčijski zanat radili i otac i sin), Iva Gajin, Mihajlo Jovanović, Petar Teodorović i Marko Kojić.
   Sapundžija je bio Avram Popović. Krojači: Vasa Pantelić, Jovan Tabaković i Jova Janković, Čizmari: Samuilo Maleš, Živojin Laković i Marko Petrović (kod posledšeg je zabeleženo da je otac piljar, a sin čizmar). Olaičar Jefta Mirosavljev. Kovači: Nikola Pavlov i Steva Miokov. Kabaničar Miloš Desimirović; voskar Grigorije Popović. Cimerman Mića Dunđer. Za Jeftu Bogdanovića je primećeno da je berbersko siroče (pupila), a za Nnkolu Radovana da je doseljenik i baštovan.
   Ima još (edna razlika između zanatlija Srba i nesrba. Skoro svi nesrbi su doseljenici, i velika većpna, 18 do 28, stekla je upravo toliko da kupi kuću; šest ih je pri deobi iberlanda dobilo po jutro zemlje, jedan obućar je kupio i frtalj stare zemlje, a užar je kupio čak celu sesiju. Kod Srba zanatlija se oseća da su to domaći sinovi; neki put im se spominje i zanimanje oca; samo osmorica su bez stare zemlje, bez rezervata i bez ritske zemlje. Dvojica imaju po 8 jutara rezervata, jedan polutinu stare zemlje i lanac ritske, a drugi frtalj stare zemlje, a nekolicina 5, 4, 3, 2 ili 1 jutro ritske. Ovakvi domorodci zanatlije možda su bili manje upućeni na zanat, a možda su sa manje pouzdanja u svoje ruke radili. Kao zegčljoradnicima, ratari su im se pomalo rugali: i danas, oblačan dan, bez žege u zapare, zove se majstorski dan, u koji zanatlije izlaze da rade zemlju, pošto na sunce ne smeju.
   Od trgovaca našli smo u iskazu Jovu Novakovića i Đorđa Panića. Zatim, udovicu trgovca, Mariju Georgijević, i trgovčića (Kramer) Samuila Nikolića.
   Pastiri su bili Srbi (pomalo i Rumuni): Gliša Mokan ie čuvao ovce a Petar Munćan svinje; Nikola i Đura Martivov, Despot Jerinkić čuvali su ovce; Neca Batanski volove, Gavra Sandić, Luka Jovanov, Maksa Brcanski i Jova Miladinov svinje, a Tanasija Šećer krave.
   Najzad, kuće su imali i neki nadničari, i neke sluge. Kao nadničari su obeleženi: dva Nemca, jedan Mađar, a od Srba: Laza Grbanski, Vasko Andrić, Manojlo Sudarov, Mija Fruncul i Todor Križan. Za druge vlasnike kuća se u primedbi kaže da služe (valjda kod istog domaćina na godinu ili na pola godine): Ćirilo Kapriš, Pera Kivić i Toma Kostadinov.
   Među spisima dištriktualnog arhiva smo našli jedan list s ovim podacima o stanovništvu Kikinde godine 1834: svega stanovnika 14.800 od toga 7.388 ženskih.
   Od muških da je bilo pravoslavnih 5880; rimokatolika 1465; evakgelika 44, reformata 23, Jevreja 108, što bi u svemu iznelo 14,908 stanovnika.
   Po zanimanju da su muški bili: činovnici i honoraci- ori 46; trgovci i zanatlije 288; sluge plemića (!) 21; ratari 1315; ukućani, kertisi (nadničari) 1405; deca 4337; svega7412.
   O tome kako je pre 150 godnna izgledala Kikinda, znamo samo ovo.
   Na trgu u sredini Kikinde nalazio se valjda još pre 1801. takozvani Zeleni bunar, i kraj njega kameniti valov, na KOJI je utrošeno 240 for. 48 kr. Tako je zabeležen ovaj bunar u protokolima magistratskih zasedanja 17. marta i 13. avgusta 1801, a 28. avgusta je zabeleženo da je dištriktualni pandur Janko Malogajski poslan u Segedin da donese razni materijal za kopanje novog bunara na pijaci Kakinde.
   Za taj bunar kaže Đorđe Stanković 1869. da je bio na pijaci do 1840: ,„Sa severne strane velikih pijaca stajao je jedan bunar sa visokim đermom; to je bio „dištriktski bunar“; voda nije za piće.”
   Gde se nalazila, kako je izgledala, kada je zidana opštinska kuća u Kikindi, nismo bili srećni da nađemo obaveštenja. Jedino smo našli da je poglavarstvo Kikinde 14. jula 1801. molilo od magistrata dozvolu da za zidanje opštinske kuće (pro erectione domus opidanae) sme peći oko 200.000 cigalja; magistrat je zahtevao da se najpre iskaže fond iz kojeg se misle ciglje peći i zgrada dizati. Sem toga, Đorđe Stanković u svojoj „istorijskoj crtici” Attendite [ objavljenoj 1869, kaže za tadanju „varošku kuću” Kikinde da „ne postoji baš odavno”. Ipak, pisao je Stanković, već 1869, malo ih je bilo, „a možda i nema danas u Kikindi nikoga koji bi ispričati znao, kojim je povodom i ko je na varošku kuću stavio natpis Attendite J to jest pozorstvujte, uzmite se na um!“ A on je znao da je taj natpis smislio, opominjući njim Kkinđane „na obzirnost i slogu“. Teofil Jojkić je preko trideset godina bio beležnik Kikinde.
   „Osim lepe varoške kuće, na kojoj se gornji nadpis nalazi, ima još lepše dištriktualno zdanije koje je tek pre trideset godina podignuto”, pisao je Stanković 1869.
   To zdanije, zvano kurija, ima svoju više nego tridesetgodišnju predistoriju koju ćemo ovde dati na osnovu uvek nepotpunih naših beležaka.
   Još godine 1790, iz svog zasedanja od 3. marta, pošto su opozvane reforme Josifa II, Administracija jejavila magistratu da će, zbog ukidanja sudejske tabule, arestanti biti vraćeni jurisdikcijama, pa da magistrat Dištrikta treba da spremi za njih tamašhu. Acmnnistracija je zato naredila komorskom inženjeru Kostki: kada pođe u Mađarsku Kanjižu radi gradnje mosta, neka svrati u Kikindu te, u sporazumu s magistratom, izabere zgodno mesto za zidanje magistratske zgrade, nek izradi nacrt i proračun, imajući na umu da na spratu nove zgrade treba da stanuju sudac i beležnik Dištrikta, da onde treba smestiti kancelarije Dištrikta i registraturu, a prizemno treba da stanuje kastelan (profuz), treba da ima soba za stražu i tamnica. 24. marta 1790. Komora je Kostki naredila da odmah ide u Kikindu zbog ovog zidanja, Magistrat je pak uputila neka sprema građevinski materijal, neka ugovara sa stolarima, bravarimai staklarima.
   Godine 1791. rađeno je na proširenju gradilišta za novu zgradu magistrata, 1. juna 1791. poništio je magistrat prodaju kuće poručnika Save Novakovića. Ovu je najpre bio kupio bivši senator Petar Birimac za 1025 for,, a onda je prodao senatoru Stefanu Jakšiću. Međutim, uplanu za zgradu Dištrikta je već predviđeno, da se zida na mestu te kuće, koju je magistrat 4. avgusta 1791. i primio. Ovog dana je magistrag dokupio u kuću trgovca Đorđa Nikolića radi proširenja gradilišta.
   Međutim, rešenjem Administracije od 21. jula 1802. odgođeno je zidanje kurije za srećnija vremena, Ipak, magistratu je odobreno da u ovu svrhu kupi i kuću Simeona Petrovića koja se, skoro ruševina, nalazila na uglu, da kupi i zemlju koja ze nalazi na toj kućnoj numeri, ali da bez višeg odobrenja ne pristupi tom zidanju. Godine 1825. odobreno je zidanje Kurije i na najvišem mestu. Treba poslu pristupiti već i zato što blagajnu Dištrikta pritiskuje kirija ko)u magistrat plaća za gornji sprat opštinske kuće. Na tom slratu arhiv Dištrikta nije zaštićen od požara, a na njem nema dosta prostorija za kancelarije, za registraturu, za beležništvo. A zgrade za blagajnu i za tamnicu u slabu su stanju. Zato je 3. septembra 1825 zaključeno nabaviti 3000 pož. merica kreča, te je 4 aprila 1826. magistrat uzeo na znanje da je taj kreč nabavljen, merica no 42 kr. srebra.
   A kad )e prošlo skoro još deset godina, 8. oktobra 1834. izvestila je Administracija magistrat da je ces. kralj. Pridvorno građevinsko zvanje u planovima izrađenim za podizanje dištriktualne kurije u Kikindi našlo više pogrešaka, zato treba, u sporazumu sa komorskim građevinskim mernikom Krotzer, nove planove i projekte podneti reviziji više vlasti. 1
   A onda još pet godina, i 22. januara 1839. izvestila je Administracija magistrat da je vladar odobrio zidanje kurije pod nadzorom komorskog mernika Martina Krecera za svotu od 61.254 for. srebra. Ima se održati minuendo licitacija.
   Iste, 1839. godine izrađen je i ključ za raspodelu kuluka pri zidanju kurije. Na svako jutro iberlanda imali su stanovnici dati jednog nadničara, a na četiri jutra čoveka i kola za jedan dan, inače globa od 1 odnosno 4 for, šajna. Pošto svi stanovnici Dištrikta bez izuzetka imaju više ili manje iberlanda, ovaj je ključ bio pravedan. A imali su dati: Svega 28.198 nadnica. 29. jula 1839. Administracija je odobrila pogodbu kamenova za stepenice u kuriji za svotu od 488 for. srebra, ugovore pak o bravarskim poslovima, predviđene u 2398 for. srebra, iskala je da joj se podnesu na odobrenje.
   Posle ovoga, imamo iz godine 1841. nekoliko beležaka koje govore o zndanju kurije. Spoljašnje dovršenje zgrade zapelo je bilo zbog kamena u koji je bio urezan grb Dištrikta, teškog preko 40 centi, koji je trebalo postaviti na zabat zgrade. Pozvani su ugledni zidari iz okoline da se prime dizanja toga kamena, ali su oni previše iskali, jer da moraju iz Pešte doneti skupa rekvizita za taj posao. Matija Švarc, međutim, zidar iz Kikinde, koji je isprva tražio 305 for, srebra, pristao je posle da ga svrši za 200 for„ i ponuda mu je primljena u nadi na više odobrenje. Iste je godine pregovarano i o patosanju dištriktualne dvorane parketom. Stolari su za komad parketa od meka drveta tražili 2 for. 30, a od tvrdog drveta 3 for. 45 kr. šajna. Stolar Volf iz Bečkereka je ponudio da parket donese direktno iz Beča.
   Zagim, pogađana su vrata koja vode u dvoranu, i iz nje na balkon koji je dobio železnu ogradu.”
   Redovni fiskal Aleksander Isaković je referisao da za unutrašnjost dvorane treba nekoliko ogledala. On je doznao da Nacionalna kasina u Temišvaru ima na prodaju osam takvih ogledala, i to četiri u dužini vrata dvorane, a četiri manja, a dala bi ih za 200 for. srebra. Isto tako ima potrebne draperije koje bi dala za 180 for. šajna. Magistrat je zaključio ogledala kupiti, a draperije odgodati do boljih vremena. Najzad, Isaković je referisao da za dovršenje kurije preostaje samo još osvetljenje njene dvorane. Podneo je predračun peštanskog staklara A. S. Klausz, za luster od 48 sveća i dva manja po 24 sveće, sve to za 325 for. srebra, te je rešeno zamoliti i za tu nabavku odobrenje Administracije.
   Iz zanisnika magistratskih zasedanja vidimo da je u kuriji bio i stan za kralj. komesara. A mnogo je potrošeno na ovo zidanje, mnogo vnše nego što je projektovano.
   Zato je još i 4. marta 1847. Administracija iskala da joj se nanovo podnesu računi KOJI će bolje opravdati što je iznad odobrene svote od 61,259 for, potrošeao na ovo zidanje još 31.773 for. srebra.

   IZVOR: Vasa Stajić – Velikokikindski dištrikt 1776 – 1876, Novi Sad, 1950.

   Odgovori

5. 14. avgust 2017. u 12:37

   vojislav ananić

   KIKINDA

   Opština Kikinda se prostire u severnom delu Banata i obuhvata prostor od 782 km2. Opštinu čine grad Kikinda i 9 naseljenih mesta: Banatska Topola, Banatsko Veliko Selo, Bašaid, Iđoš, Mokrin, Nakovo, Novi Kozarci, Rusko Selo i Sajan.
   Sedište opštine je u gradu Kikindi. Grad Kikinda leži na 45. stepenu i 31. minutu severne geografske širine i 20. stepenu i 30. minutu istočne geografske dužine i na 82 m nadmorske visine, a obuhvata prostor od 13,5 km2.
   Grad je tipično naselje panonskog tipa, izgrađeno po principima terezijanske epohe. Na prostoru oko grada nalaze se bogati tragovi ostataka starih i isčezlih kultura i civilizacija. Brojne humke, nekropole i mnoga arheološka nalazišta u okolini svedoče da su ovde ljudi živeli u organizovanim zajednicama i pet hiljada godina pre nove ere.
   Ovo područje je bilo privremeno ili trajnije boravište pripadnika mnogih naroda koji su pristizali u panonsku niziju. Tu su tragovi kultura mlađeg kamenog i bronzanog doba, keltske civilizacije, dačana, sarmata…
   Banat je pod tursku vlast pao sredinom XVI veka. Turci su u ovim krajevima bili prisutni do 1718. godine. Prva pravoslavna crkva u Kikindi, kao daščara pokrivena šindrom sa odvojenim zvonikom, podignuta je 1753. godine u vreme kada su pomoriški Srbi naseljavali Kikindu.
   Sadašnja pravoslavna crkva pogignuta je 1771. godine, a ikonostas crkve izradio je 1780. godine Teodor Ilič- Češnjar. U drgoj polovini XIX veka, oko 1880. godine podignuta je sadašnja rimokatolička crkva.
   Za zasluge u odbrani Austrije od Turaka, Kikinđani su dobili 1774. godine, zajedno sa još 9 okolnih sela, privilegovan položaj i određena prava u okviru Velikog kikindskog dištrikta koji je postojao sve do 1876. godine.Kada je Kikinda 1893. godine proglašena gradom, imala je oko 24500 stanovnika.
   Iste godine je sagrađena “Gradska kuća”, sadašnja zgrada Skupštine opštine. Od sredine XX veka grad je počeo brže da se razvija, a time se i broj stanovnika brže povećavao, tako da danas Kikinda ima oko 43000 stanovnika.
   Danas je Kikinda moderan industrijski grad sa brojnim razvijenim zdravstvenim, prosvetnim i kulturnim institucijama.

   Odgovori

6. 22. avgust 2017. u 09:46

   vojislav ananić

   KIKINDA

   Prvi zapis sa nazivom Kikinda potiče iz XV veka i to u latinskim imenskim oblicima Kewkend i Nagkeken. Kasniji mađarski autori su protumačili da ovi oblici znače isto što i Kökényd, odnosno na srpskom – trnjina. Ipak, etimološko značenje naziva nije do kraja objašnjeno. Inače, do kraja Drugog svetskog rata grad je nosio ime Velika Kikinda.

   Odgovori

7. 31. avgust 2017. u 08:39

   vojislav ananić

   KIKINDA

   Grad Kikinda se nalazi na teritoriji bogatoj ostacima starih i nestalih kultura. Brojni arheološki nalazi su svedočanstva ljudi koji su živeli ovde pre više od sedam hiljada godina. Ljudi su dolazili i odlazili, živeli i nestajali, u zavisnosti od različitih istorijskih okolnosti.
   Srednjovekovna istorija
   Dva važna srednjovekovna naselja postojala su u blizini današnje Kikinde. To su naselja Galad i Hološ. Galad je bio jedan od najstarijih slovenskih naselja u severnom Banatu i izgradio ga je Slovenski Vojvoda Glad u 9. veku. 1337. godine Galad je naseljen gotovo isključivo od Srba. Ovo naselje je uništeno tokom Austro-Osmanskih ratova krajem 17. i početkom 18. veka. Hološ (poznat kao Veliki Hološ) bio je lokalni administrativni centar u 17. veku, za vreme Otomanske uprave. Ovo naselje je takođe uništeno krajem 17. veka.

   Prema nekim izvorima, starije naselje po imenu Kekenj je postojalo na ovoj lokaciji. Ime Kekenj je prvi put zabeleženo 1423. godine, kao svojina Ugarskog kralja Sigismunda. 1558. godine je bilo naseljeno isključivo Srbima. Ono je napušteno nakon Banatskog ustanka 1594. godine.

   Istorija današnje Kikinde može se pratiti od 1751-1752 godine, kada je naseljena oblast u kojoj se trenutno nalazi grad. Prvi doseljenici su bili Srbi, a Habsburška granica vojnog korpusa je zaštićena granica protiv Osmanlija rekama Moriš i Tise. Nakon Požarevačkog mirovnog sporazuma, gde je postignut sporazum između Habzburške monarhije i Otomanskog carstva, Osmanlije su izgubile Banat i Srbi su ostali bez posla. Novoosnovano naselje je ubrzo organizovano, a bivša granica vojnog korpusa započela nov, poljoprivredni način života. Nekoliko decenija kasnije, zajedno sa Srbima, Nemci (Banatski Nemci), Mađari, i Jevreji su naselili područje.

   Savremena istorija
   Oko dvadeset godina nakon osnivanja naselja, 12. novembra 1774. godine Austrijska carica Marija Terezija, putem posebne povelje, formirala je Velikokikindski privilegovani okrug (Velikokikindski dištrikt) , kao posebna administrativna jedinica feudalne vlade sa sedištem u Kikindi. Pored toga, okrug Kikinda ubraja još devet naselja srpskih pograničnih vojnih objekata u Severnom i Centralnom Banatu: Srpski Krstur, Jozefovo (danas deo Novog Kneževca), Mokrin, Karlovo (danas deo Novog Miloševa), Bašaid, Vranjevo (danas deo Novog Bečeja), Melenci, Kumane i Taraš. U tom periodu, stanovnici ovih mesta su imali značajne ekonomske, političke privilegije i čak privilegije Habsburške monarhije. Okrug je funkcionisao sa prekidima, sve do 1876. godine kada je ukinuta, a Kikinda je izdvojena i organizaciono i administrativno pod direktnom komandom Torontalske županije sa sedištem u Velikom Bečkereku (danas Zrenjanin), koji pokriva najveći deo teritorije današnjeg Banata.

   1848/1849. godine je održan čuveni Srpski ustanak u Vojvodini. Na početku, građani Kikinde su izrazili, gotovo jednoglasno, socijalnu pobunu, a kasnije je pobuna pretvorena u nacionalnu i Kikinda je postala deo srpskog vojvodstva – srpskog autonomnog regiona unutar Austrijskog carstva. Tokom rata, Srpska i Mađarska vlada su dolazile na vlast nad gradom jedna za drugom, u pratnji velikih sukoba, patnje i razaranja. To je bio jedan od najtežih i najsloženijih perioda u istoriji Kikinde.

   Između 1849. i 1860. godine Kikinda je bila deo Vojvodstva Srbije i Tamiš Banata, odvojenom od Austrijske krune. 1860. godine ova Austrijska kruna je ukinuta, a Kikinda je uključena u Torontalski okrug, u Kraljevini Mađarskoj nakon kompromisa 1867. godine.

   Zanimljiv podatak je, da je krajem 19. veka Kikinda najgušće naseljeno mesto u okrugu Torontal, sa 22.000 stanovnika. Pruga koja povezuje Segedin, Kikindu i Temišvar izgrađena je 1857. godine i predstavlja najstariju prugu na teritoriji današnje Srbije Period od kraja 19. veka do početka Prvog svetskog rata bio je miran i plodan period u istoriji Kikinde i zabeležen je snažan privredni i urbani razvoj grada. Pored toga, slikovito jezgro grada, koje je bilo i još uvek postoji kao idealna komponenta Kikinde i danas formiran, a grad je dobio definisanu lokalnu vlast 1895. godine (statut, senat, predstavnik grada, gradonačelnik, itd). Prema popisu iz 1910. godine Kikinda je brojala 26.795 stanovnika, od kojih je 14.214 (53%) Srba, 5.968 (22.27%) Mađara, a 5.855 (21,85% ) Nemaca.

   Završetak Prvog svetskog rata (20. novembar 1918) označava jedan od najvažnijih trenutaka u istoriji Kikinde. Ulazak Srpske vojske u grad predstavlja ostvarenje Kikinde u težnji da se ujedini sa Srbijom. Od 1. decembra 1918. godine grad je bio deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Međutim, grad je veoma stradao u ekonomskoj sferi, kako se nalazio u zaleđu, između dve granice, sa nepovezanim saobraćajnicama. Period između dva svetska rata nije bio period ekonomskog prosperiteta. 1921. godine broj stanovnika Kikinde je 25.774, od toga su 15.000 (58%) Srbi i Hrvati, 5.500 (21%) Nemci (Banatski Nemci), 4.000 (16%) Mađari i 5% Rumuni. Između 1918. i 1922. godine Kikinda je deo Banatskog okruga. Između 1922. i 1929. godine je deo Beogradske oblasti, a od 1929. do 1941. godine je deo Dunavske banovine. Nakon samo dvadeset godina mira, 1941. godine, Kikinda je ušla u buran period Drugog svetskog rata, tokom kojeg je okupirana od strane Nemačkih trupa. Banat kome Kikinda pripada je napravio autonomnu oblast u okviru Srbije i stavljen je pod kontrolu Nemačke manjine u regionu. Grad je oslobođen 6. oktobra 1944. godine i od 1945. godine je bio deo Autonomne Pokrajine Vojvodine u okviru nove Socijalističke Jugoslavije.

   Ekonomska i politička organizacija i struktura u gradu se znatno promenila. Bilo je promena u etničkoj strukturi grada tokom i nakon rata. Nemačke (oko 22%) i Jevrejske (oko 2%) populacije je izgubljeno. 1940. godine je bilo oko 500 Jevreja u gradu. U avgustu 1941. godine oni su deportovani u Sajmište, logor smrti kod Beograda. 1944. godine jedan deo Nemačkog stanovništva otišlo je iz regiona, zajedno sa poraženom Nemačkom vojskom. Oni koji su ostali su bili (tokom 1944-1948) zatočeni u radnim logorima. Nakon ukidanja logora, preostalo Nemačko stanovništvo je napustilo Jugoslaviju zbog ekonomskih razloga i otišli Austriju i Nemačku.

   Odmah nakon završetka Drugog svetskog rata, 1948. godine, Kikinda je imala populaciju od 28.070 stanovnika. Period od sredine 1960-ih do sredine 1980-ih, kao i period od kraja 19. i početka 20. veka, karakteriše dinamičan razvoj grada: nove fabrike i proizvodni pogoni, novi blokovi stanova i stambenih naselja, razni predmeti opšteg društvenog interesa i popločane ulice, definitivno je naglasio i formirao urbanu dimenziju Kikinde. 1971. godine grad je imao 37.487 stanovnika.
   Planiranje grada
   Grad spada u grupu tzv. planiranih organizovanih naselja. Planovi ulica i raskrsnica su završeni u drugoj polovini 18. veka u skladu sa standardnim urbanističkim planovima tog vremena, koji su se koristili za izgradnju novih naselja u Banatu. Ti planovi su definisali naselja sa redovno postavljenim i širokim ulicama, koje se seku pod pravim uglom, sa centralnim gradskim trgom, pijacom, crkvama, gradskom skupštinom, školama, pabovima, itd.
   Izvor: Internet

   Odgovori

8. 9. septembar 2017. u 09:01

   vojislav ananić

   NAKOVO

   http://petarkocicnakovo.edu.rs/index.php/nase-selo/15-nase-selo/51-istorija-nakova

   Odgovori

9. 9. septembar 2017. u 13:15

   vojislav ananić

   PROMENE MORFOLOGIJE KOLONISTIČKOG NASELJA BANATSKO VELIKO SELO

   Svetlana Madić

   Primljeno: 20.03.2015. | Prihvaćeno: 13.06.2015.
   REZIME: U okviru kikindske opštine nalazi se naselje Banatsko Veliko Selo. Selo su formirali kolonisti u 18. veku. Prvobitno su formirana tri manja naselja, Sveti Hubert, Soltur i Šarlevil. Terezijskom kolonizacijom, nase- ljeni su Nemci i Francuzi, dok su vremenom Francuzi ponemčeni. Naselja su planski građena po nalogu bečkog dvora, po sistemu polja na šahovskoj tabli sa ulicama koje se seku pod pravimuglom. Soltur i Šarlevil su imali pravougaoni oblik, dokje Sveti Hubert imao kvadratnu osnovu. Odvojena sela egzistiraju do polovine 20. veka. Tek posle Drugog svetskog rata, dolaze kolonosti sa prostora Bosne i Hercegovine, tada se demografska slika naseljau potunosti menja. Godine 1947. naselja Sveti Hubert, Soltur i Šarlevil se spajaju u Banatsko Veliko Selo. Na taj način naselje dobija netipičan oblik za vojvođanske predele.
   Ključne reči: Sveti Hubert, Soltur, Šarlevil, kolonizacija, Banatsko Veliko Selo

   UVOD
   Najvažniji momenti u istoriji naselja su dve velike kolonizacije. Na taj način, dolazak kolonista i njihov život na ovom prostoru predodredio je dalji razvoj naselja. Prvom terezijskom kolonizacijom na ove prostore su došli Nemci i Francuzi i tada se prvi put spominju Sveti Hubert, Soltur i Šarlevil. Drugom kolonizacijom, posle Drugog svetskog rata, doseljavaju se kolonisti sa prostora Bosne i Hercegovine i Hrvatske. Tada se dešavaju ključne promene koje su uticale na oblik naselja, ali i dalji razvoj naselja.
   Banatsko Veliko Selo je naselje u istočnom delu kikindske opštine, na pro- storu između Kikinde na zapadu i srpsko-rumunske granice na istoku. Katastar- ska opština sela se graniči sa katastarskim opštinama Nakova na severu, Novih Kozaraca na jugu, Kikinde na zapadu i državnom granicom sa Rumunijom na istoku. Sa Kikindom ima vezu asfaltnim putem i železničkom prugom (11 km) Kikinda-Žombolj-Temišvar. Istočna periferija Banatskog Velikog Sela je od granice udaljena 2-3,5 km, a od prvog rumunskog sela Mali Komluš 4 km prema jugu (Bugarski, 1996b). Banatsko Veliko Selo je od Kikinde udaljeno 13 km.
   Saobraćajni položaj je, zbog udaljenosti od Kikinde i ostalih većih gradova, nepovoljan. Položaj u odnosu na reke je takođe izrazito nepovoljan jer pored sela ne protiču veće reke. Razvijen je jedino lokalni saobraćaj koji povezuje sela sa ostalim naseljima kikindske i novcrnjnske opštine.
   POSTANAK NASELJA I RAZVOJ NASELJA
   OD NASTANKA DO 20. VEKA
   Marija Terezija je 1763. izdala kolonizacioni patent za Ugarsku. Komorska zemlja je iznajmljena preduzimačima koji su se obavezli da će je naseliti. Ovo je tokom narednih godina privuklo nekoliko hiljada kolonista iz zapadne i jugozapadne Nemačke. Godine 1772. stupio je na snagu novi impopulacioni patent koji je predvideo zemljišta da bi se videlo koliko još Nemaca treba naseliti u srpska i rumunska sela, da bi ih naučili boljim poljoprivrednim metodama i tehnikama. Kolonisti iz ove partije su dolazili iz Šlezije, Moravske i Češke, a naseljenici su vrbovani i u Alzasu i Lotaringiji. Deo kolonista iz ove dve regije bio je i francuske nacionalnosti. Francuski živalj se sa nemačkim naselio upravo u selima Sent Hubert, Šarlvil i Soltur. Francuzi su vremenom po- nemčeni i pomađareni, zadržavši samo francuska prezimena (Janjetović, 2009).
   Na kameralnim zemljištima prvo se naseljavaju penzionisani oficiri i otpušteni vojnici, do četiri stotine porodica, kako bi se ukidanjem njihovih penzija što više rasteretila državna blagajna. Ostala zemlja izdavala bi se bogatim građanima sa obavezom kolonizacije. Kolonistima je zajemčeno oslobađanje od poreza, zemljoradnicima za šest, a zanatlijama za deset godina, uz to data im je na otplatu građa za kuću i ogrev. Onima koji bi se nastanili na spahilucima, zajemčeno je oslobađanje od poreza na tri, a na kameralnim posedima na četiri do sedam godina, prema kvalitetu zemljišta. Svakom domaćinstvu je dato pravo slobodnog seljenja. Dažbine su bile velike i iznosile su jednu forintu, po dvadeset komada živine, po dve guske i deset svinja, sem toga, od agrarnih proizvoda 1/10 na ime parohijala, a 1/9 ili 1/8, prema kvalitetu zemlje, spahijama. Od šuma i utrina dodeljen je po jedan srazmeran deo svakoj opštini na ime zajednice (Allmende). Zanatlije dobijaju, sem kuće i grunta, jednu parcelu oranice (Kukurutz-Acker) za odgoj svinja i živine i parcelu livade za jednu ili dve krave. Svaka kuća treba da bude označena brojem. U svakoj opštini treba da bude smešten po jedan hirurg, ili na tri, četiri manje opštine. Prilikom dolaska svaka porodica je dobijala parče zemlje (sesiju) koja je iznosila 35 jutara. Svima je data kuća, seme, nameštaj i pribor za poljoprivredni rad, a trgovcima i zanatlijama 50 forinti za potreban alat. Sva ta zaduženja kolonisti su imali u svojim zadužnim knjižicama (Schuldbuch) i morali da vrate za 6 godina (Jankulov, 1961).
   U periodu 1769-1770. godine naseljavaju se pomenute tri opštine. Doseljenici su bili francuske nacionalnosti, većinom iz Lotaringije. Naselja iz ovog perioda građena su na kamernom dobru po planu generala Nojmana i Hidelbranda. Naseljenici su izgradili tri sela i nazvali ih imenima svoje postojbine u Francuskoj: Sent Hubert, Soltur, Šarlevil.
   Sent Hubert je naselje koje se nalazi južno od Soltura i jugozapadno od Šarlevila. Ime mu potiče od naziva sela Sent Hubert, koje se nalazi kod Meca (severoistočna Francuska). U dokumentima se sreću različite forme ovog naziva, franc. Saint Hubert, nem. St. Hubert, mađ. Szent Hubert, a do 1922. godine zove se Sveti Hubert. U Sent Hubertu izgrađeno je 1772. godine 80 kuća u kome je živelo 317 stanovnika, dok je 1777. godine bilo 82 kuće sa 415 stanovnika. Po podacima iz jednog mađarskog dokumenta u jednom trenutku u selu je bilo 976 stanovnika katoličke veroispovesti, 44 stanovnika pravoslavne veroispovesti i 14 Jevreja (Arsenijević, 1992). U Sent Hubertu je bio znatno veći broj članova po jednom domaćinstvu, nego u obližnjim selima, u proseku 10,4. Razlog tome je običaj nemačkih kmetova da stari ostaju sa mladima u istoj kući (Hegediš, 1987).
   Soltur je naselje koje zauzima prostor severno od Sent Huberta. Naziv Soltur potiče od jedne usamljene kule iz turskog perioda koja je služila kao osmatračnica, dok je sve ostalo pusto posle najezde Turaka. U dokumentima se sreću različite forme naziva pored franccuskog naziva „la seule tour” (usamljeni toranj, kula), nailazimo i na nemački Soltur i na mađarski Szentborbela, što je i zvaničan naziv sela posle austrougarskog sporazuma 1867. godine. Godine 1922. naziv naselja se menja u Soltur. U njemu je izgrađeno 1772. godine 60 kuća u kojima je ži- velo 283 stanovnika, a 1777. godine 67 kuća sa 303 stanovnika, svi su bili francuske nacionalnosti. Po jednom mađarskom dokumentu u Solturu je živelo 706 stanovnika katoličke veriospovesti, 24 stanovnika pravoslavne veroispovesti i 2 Jevreja. Kao zaštitnica sela spominje se Sveta Barbara (Arsenijević, 1992).
   Šarlevil je naselje severozapadno od Sent Huberta. Francuski doseljenici su svom novom mestu dali ime po istoimenom gradiću Charleville (Šarlov grad) kod Meca. U njemu je izgrađeno 1772. godine 60 kuća u kojima je živelo 278 stanovnika, dok je 1777. godine bilo 67 kuća i 270 stanovnika (Latinović, 2006).
   Kolonisti naseljeni po ovim selima bili su iz sledećih mesta: Meca, Arakjura, Franševija, Mojanvika, Dorsija, Dijeza, Bergavija. Tim Francuzima pridružili su se i Nemci iz oblasti: Majnca, Trijera, Vircburga, Ingloštat i Nasaua (Arsenijević, 1992).
   U selima i poljima su bili bunari, pored sela pašnjaci, slobodno zemljište, bašte i vinogradi. Svako selo je dobilo školu, opštinsku kuću, apoteku, a više opština po jednog lekara („felčera“) i po jednu gostionicu („birt“). U školama je pored nemačkog uveden i mađarski jezik, tek 1890. godine. Nastava se na mađarskom izvodila do 1919. godine (Hess, 1927).
   Sela su imala zajedničku crkvu u Svetom Hubertu. Sela su imala svoje šume, vrbake i dudove. Oko drumova i oko utrina koje opasuju sela zasađeni su dudovi za hlad i gajenje svilene bube. Atari su podeljeni na tri tipa njiva, a na ivici atara prostirale su se livade koje su služile za senokos i ispašu stoke. Poljske parcele su određene poljskim putevima (Utak).
   Soltur i Šarlevil su u obliku pravougaonika dok je Sveti Hubert imao kvadratnu osnovu sa stranicama od 800 m dužine. Naselja su imala veći trg, dok je u sredini crkva, a okolo javne zgrade. Naselja su planski građena po nalogu bečkog dvora, po sistemu polja na šahovskoj tabli sa ulicama koje se seku pod pravim uglom. Uzdužne ulice su orijentisane JI-SZ. Kuće su ušorene sa pravim uzdužnim i poprečnim ulicama (Gassendort) i sa po jednim opštinskim bunarom za svaku ulicu. Glavne ulice su široke 18 do 20 hvati (34 do 38 m), a sporedne 6 do 8 hvati (11,4 do 15 m), radi što lakšeg saobraćaja, a u slučaju požara stvaranja pogodnih uslova za njegovo lokalizovanje. Front kuće je okrenut ka ulici, štale i šupe su u produžetku kuće, a nipošto po frontu, da se požar ne bi širio na susedne kuće. Prve kolonističke kuće gradili su Srbi i Mađari iz okolnih mesta, a kasnije sami Nemci. Kolonisti su pored kuće i zemlje dobili još i stoku, isto tako dat im je na otplatu i pribor za rad (Mandić i saradnici, 1988).
   Zahvaljujući podacima zvaničnih popisa, koji se nalaze u knjizi Nikolasa Hesa iz 1927. godine, podacima jozefinskog popisa za period 1784-1787. godine i podacima o broju stanovnika okruga Veliki Bečkerek za 1850. i 1857. godinu koji se nalaze u biblioteci Matice srpske, može se pratiti broj stanovnika u Svetom Hubert, Solturu i Šarlevilu.
   Na osnovu dostupnih podataka, primećuje se da se broj stanovnika u sva tri sela povećavao. Najveći broj stanovnika zabeležen je u Svetom Hubertu, 1.426 sta- novnika. Od prvih popisa sa kraja 18. veka pa do druge polovine 19. veka upravo je u Svetom Hubertu zabeležen najveći porast stanovnika. Najveći porast stanovnika u Svetom Hubertu je zabeležen 1821. godine kada se za nepunih 30 godina broj povećao za 298 stanovnika. Za ceo period posmatranja, Šarlevil i Soltur, svako naselje ponaosob nije imalo 1.000 stanovnika. Toj cifri najviše se približio Soltur 1870. godine, kada je imao 917 stanovnika.
   Francuzi su se doselili sa porodicama. Svaka porodica je imala prosečno 8 do 12-toro dece, a poneke čak i 15. Međutim, epidemične bolesti koje su tada zavladale, u ovim naseljima, kosile su decu, tako da, kod većine porodica od 10-12 dece, najviše je 3 ili 4 doživelo desetu godinu. Najžešća je bila kolera 1831. i 1873. godine. Od tada se javljala retko i u slabijem stepenu. Iz straha od bolesti, mnogi naseljenici su se vratili u staru otadžbinu.
   Oko 1860. godine bilo je još nekoliko starijih žena koje su međusobno razgovarale francuski. Poslednji Francuz koji se u Banat doselio iz Lorena i koji je je govorio francuski umro je 1866. godine (Pravda, 1936, str. 7).
   RAZVOJ NASELJA U 20. VEKU
   Početkom 20. veka situacija u selima se nije bitno promenula. Sveti Hubert, Šarlevil, Soltur i dalje su postojali kao odvojena naselja. Većinsko stanovništvo je i dalje bilo nemačko. Promene velikih razmera su usledile posle Drugog svetskog rata.
   Po popisu iz 1921. godine, prvom popisu na prostoru Vojvodine, a u okviru Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, ova sela su bila u okviru sreza Žombolj. Dok su usledile promene u kasnijem periodu, jer su po popisu iz 1931. godine ova sela pripadala srezu Jaša Tomić.
   Po popisu iz 1921. godine primećuje se da je Sveti Hubert imao najveći broj stanovnika. Do sledećeg popisa 1931. godine situacija se nije mnogo promenula, najveći broj stanovnika se primećuje upravo u Svetom Hubertu, 82 stanovnika više nego po prošlom popisu. U Solturu i u Šarlevilu je u pomenutom periodu primećen pad broja stanovnika. U sva tri sela je u vreme popisa zabeležen veći broj osoba ženskog pola.
   Od industrijskih objekata u skoro svakom selu je bila ciglana i mlin. U Svetom Hubertu je postojao motorni mlin „Braća Kang“ i ciglana Jakoba Mušonga. U Šarlevilu je takođe postojala ciglana Jakoba Mušonga, kao deo koncerna Bohn M. et Co. U Solturu je isto postojala ciglana ali vlasnika Jozefa Vula (Jozef Wuhl) i sirćetana Janoša Oberdinga. Sela su imala određena udruženja, u Svetom Hubertu je postojalo Pevačko Društvo i nemačka čitaonica. U svim naseljima postojao je Crveni krst (Istorijski arhiv Vojvodine).
   U Banatu je 1919. i 1920. godine bila najbrojnija nemačka narodnost, koja je uživala blagonakloni stav državnih vlasti. Ove opštine do aprila 1941. godine pripadaju srezu Jaša Tomić. Domaći Nemci su za vreme rata organizovali svoje dobrovoljačke jedinice „Dojče Manšaft“, imali su svoj policijski aparat, da bi svim svojim snagama stali u službu nacističke Nemačke (Mandić i saradnici, 1988).
   Po završetku Drugog svetskog rata, demografska slika naselja se u potpunosti menja. Nemci, koji su bili saveznici nacističke Nemačke su streljani ili odvedni u logore širom Banata. Veliki broj nemačkog stanovništva po puštanju iz logora preselio se u Nemačku i druge zemlje, ostavljajući čitava domaćinstva prazna.
   Ova sela su počela ponovo da se naseljavaju 1945. godine, po drugi put u svojoj istoriji. Kolonisti su sada došli mahom sa prostora Bosne i Hercegovine. Kolonisti su zatekli kuće koje su građene od čvrstih materijala, ograđena i uređena dvorišta sa svim pomoćnim objektima za poljoprivredu i stočarstvo pa nisu imali potrebe za građenjem novih objekata. Čak i danas veliki broj stanovniš- tva u Banatskom Velikom Selu živi u starim „švapskim” ili tačnije rečeno, nemačkim kućama, osim mesne zajednice i okolnih objekata, malo je novih građe- vina u selima. Godine 1947. spajaju se ova tri naselja i od njih nastaje jedno veće naselje. Spajanjem Svetog Huberta, Soltura i Šarlevila nastaje Banatsko Veliko Selo.
   OBLIK OSNOVE I STRUKTURA NASELJA
   Karakteristično za vojvođanska naselja je da su građena kao kolonistička naselja, za vreme Austro-ugarske monarhije. Naselja su planski građena, sa unapred određenim oblikom naselja, širinom ulica, izgledom kuća i izgledom centralnog dela naselja. Naselja Sveti Hubert, Soltur i Šarlevil (Banatsko Veliko Selo) su planski građena naselja, sa pravilnim oblikom.
   Po mapama iz 1875. godine, uočava se pravilan kvadratni oblik naselja Sveti Hubert, dok naselja Soltur i Šarlevil imaju pravilnu pravougaonu osnovu. U centralnom delu naselja su bile smeštene crkva (jedino u Svetom Hubert), škola, opštinska kuća i svi ostali važni objekti.
   Spajanjem sela izgrađeni su novi putevi koji spajaju ova tri dela Banatskog Velikog Sela. Tako su iza poslednjih kuća između Soltura, Šarlevila i Svetog Huberta ostale bašte i oranice.
   Južni deo naselja je prostor nekadašnjeg sela Sveti Hubert. Ovaj reon se i danas naziva po prvobitnom imenu. Severno od njega je reon Soltur, a severozapadno, u pravcu Kikinde je reon Šarlevil. Kroz njega prolazi najveći deo saobra- ćaja, jer je najbliži Kikindi. Severno od reona Sveti Hubert, pre skretanja iz reona Šarlevil prema reonu Soltur je centar današnjeg naselja. Tu je smeštena zgrada mesne zajednice, škola, park, zavičajna kuća, bazeni.
   Strukturu naselja predstavlja njegovo unutrašnje uređenje ili struktura. To su pre svega širine i pravci pružanja ulica, gustina ulične mreže, trgovi i neizgrađene površine. Na osnovu pravca pružanja ulica možemo izdvojiti linearnu, radijalnu, rešetkastu, mrežastu i mešovitu strukturu.
   Stara naselja Sveti Hubert, Soltur i Šarlevil su imali tipičnu rešetkastu strukturu tj. strukturu šahovske table. Nju karakterišu prave i međusobno paralelne ulice koje se sa sporednim ulicama seku pod pravim uglom. Za ovakvu gradnju potrebna je relativno ravna topografska površina bez većih prepreka. U Vojvodini je više od polovine naselja ovako uređeno (Ćurčić, 1992).
   U Banatskom Velikom Selu unutrašnja struktura reona nije narušena. Kolonisti su izgradili manje ulice na periferiji reona i ulice koje će spojiti ove reone. Dolaskom kolonista ulice dobijaju nazive po narodnim herojima. Sve ulice imaju trotoare i asfaltne puteve.
   Ukupna dužina ulica je 21 km. Najduža ulica je glavna ulica, dužine 3,6 km. Kroz nju vodi put ka Nakovu i Kikindi. U selu ima ima ukupno 22 ulice, 10 uzduž- nih i 12 poprečnih. Druga po dužini je ulica Desanke Maksimović, koja se ranije zvala ulica „Moše Pijade“. Dugačka je 1,5 km i jedina je ulica koja spaja reone Šar- levil i Soltur. Ove ulice su izgrađene 1962. godine, preko opeke, koju su Nemci izgradili, stavljen je asfalt (Latinović,2006). Reoni Šarlevil i Sveti Hubert su spojeni Omladinskom ulicom. Reoni Šarlevil i Soltur su spojeni ulicom Desanke Maksimović. Reoni Soltur i Sveti Hubert su spojeni ulicom Nikole Tesle.
   Ulica „Branka Kudriša“ je promenula naziv u ulicu „Nikola Tesla“. Manje, periferne ulice kao što je „Vojvođanska“, „Branka Ćopića“, „Pane Đukića“, „Petrovačka“ u reonu Šarlevil, ulica „Bosanska“ i „Nikola Tesla“ u reonu Soltur, ulice „Sime Šolaje“ prema jezeru Laguna i na suprotnoj strani reona, „Marka Oreškovića“ i „Železnička“ u reonu Sveti Hubert su ili produžene ili naknadno izgrađene dolaskom kolonista
   U centru Banatskog Velikog Sela, (koji se nalazi između tri reona) nalazi se jedan od dva parka, FK „Kozara“ i stadioni, bazeni na otvorenom i zavičajna kuća. U selu postoji i veštačko jezero „Laguna“, koje je uređeno za odmor i rekreaciju.
   Kolonisti iz Bosne i Hercegovine zatekli su u svakom od ovih naselja po jednu praznu školu, spajanjem naselja, stare školske zgrade su porušene. Nova školska zgrada je izgrađena u centralnom delu novog većeg naselja, pored zgrade Mesne zajednice.
   Najveći visinski objekat u naselju je pravoslavna crkva, koja je počela da se gradi 2007. godine. Do 1952. godine u Banatskom Velikom Selu je postojala rimokatolička crkva, za koju je pomenute godine dobijena građevinska dozvola za rušenje. Za izgradnju hrama odabrana je lokacija, koja je nalazi u blizini mesta gde je nekada postojala rimokatolička crkva. Naselje ima dva pravoslavna groblja, koja se nalaze na periferiji reona. U Banatskom Velikom Selu katoličko groblje je porušeno. Nalazilo se severno od Svetog Huberta, blizu katoličke crkve. Smatra se da se na tom mestu danas nalazi park.
   FIZIONOMIJA NASELJA
   Fizionomija je najheterogenija morfološka karakteristika naselja, to je i osobina koja je za posmatrača najuočljivija. To su silueta naselja, visina, razmeštaj i starost zgrada, širina i pravci pružanja ulica, trgova i druge neizgrađene površine, korišćen građevinski meterijal, konstrukcija krovova, druga arhitektonska rešenja, markantne zgrade, širina horizonta u naselju, kolorit zgrada, zelenilo i dr. Svi pomenuti elementi se mogu podeliti na dve velike grupe, one koje se mogu zapaziti samo iz daljine i one koje se posmatraju unutar samog naselja, tj. spoljašnja i unutrašnja fizionomija (Ćurčić, 1992).
   Jedine vertikale u naselju su crkva, vagrogasni dom, silos i usamljeni odžak nekadašnje ciglane na periferiji Banatskog Velikog Sela. U naselju su zastupljene tipične vojvođanske niske kuće.

   TIPOVI KUĆA
   Kod starih nemačkih kuća mogu se razlikovati takozvane poprečne kuće ili kuće na brazdu, pružaju se poprečno u odnosu na pravac pružanja ulice. I uzdužne ili kuće uz put, koje se pružaju u pravcu pružanja ulice. Kuće su građene od čerpića i cigle.
   Poprečna nemačka kuća ima četiri prozora do ulice i prilično je svetla. Vrata koja se nastavljaju na hodnik, predstavljaju ulaz u kuću. Dok drvena kapija i mala ograda odvajaju jednu od druge kuće. Iz hodnika ulazi se u kuhinju, iza kuhinje je ostava ili „špaiz“ i iz kuhinje se ulazi u sobe (često je bilo dve sobe). Dvorište nije široko, ali je dugačko, širina dvorišta iznosi oko 10 m, ali dužina iznosi oko 50 m. Ono je najčešće podeljeno na dva dela, prvo dvorište ili gornje i drugo dvorište ili donje. Gornje dvorište je sređeno, pociglano, i sa cvećem, dok je donje dvorište ekonomski deo kuće sa stajama za stoku i hranu. Bašte nema, ili su vrlo male.
   Uzdužna nemačka kuća do ulice ima dva ili tri prozora, ulaz u kuću može da bude sa ulice pa kroz hodnik, a može i iz dvorišta. Do ulice se nalazi jedna soba, do nje je kuhinja, pa druga soba, s tim što se iz kuhinje ulazi u ostavu. Postoji još jedna soba u dvorištu. Izgled dvorišta je isti kao i kod prethodne kuće. Ovakve kuće imaju obavezno podrum. Moderni tip kuća se razlikuje od ostalih tipova po izgledu, veličini, unutrašnjem rasporedu i materijalu od kojeg je građena (Božičković, 1981).
   ZAKLJUČAK
   Banatsko Veliko Selo po fizionomiji naselja odstupa od tipičnih vojvođanskih naselja. Sveti Hubert, Soltur i Šarlevil su nastala kao tipična kolonistička naselja u 18. veku, naseljena pretežno nemačkim stanovništvom. Kao odvojena naselja, egzistirala su više od jednog veka. Za to vreme naselja su zahvatile razne promene. Broj stanovnika se konstantno povećavao, prvobitni francuski živalj je polako nestajao. U Svetom Hubertu, Solturu i Šarlevilu francuskim jezikom se govorilo do druge polovine 19. veka. Umesto francuskog u selima je zvanični jezik postao nemački. Ostala su samo francuska prezimena i običaji koji ukazuju na pravo poreklo kolonista. Broj mađarskog stanovništva se povećavao, dok su Srbi i Rumuni činili manjine u selima.
   Iako mala, sela su bila dobro organizovana i opremljena. Struktura sela je bila rešetkasta, poput šahovske table. U centu naselja su se nalazile sve najvažnije institucije u selu.
   Najbitnije promene u ovim naseljima dogodile su se po završetku Drugog svetskog rata. Celokupno nemačko stanovništvo je proterano, ili su pobegli u Nemačku. Njihove kuće, domaćinstva i njive država je dodelila novim kolonistima, koji su došli iz Bosne i Hercegovine (mali broj i iz Hrvatske). Naselja Sveti Hubert, Soltur i Šarlevil se spajaju 1947. godine i od tada postoje pod nazivom Banatsko Veliko Selo. Danas je većinsko stanovništvo srpskog porekla, a od manjina su prisutni Mađari i Romi.

   IZVOR: Zbornik radova Departmana za geografiju, turizam i hotelijerstvo
   44-1/2015.

   Odgovori

   • 11. decembar 2020. u 00:58

     Djole

     Ulica Nikole Tesle nije bila Branka Kudriša, već Borisa Kidriča.

     Odgovori

10. 9. septembar 2017. u 21:28

    Ranko

    Zaista me interesuje da li se čitaju ovako dugačke objave?

    Odgovori