PIŠE: Milan Radulović, potpredsjednik Odbora za heraldiku Društva srpskih rodoslovaca ”Poreklo”

Odbor za heraldiku Društva srpskih rodoslovaca ”Poreklo” u narednom periodu ima za cilj ponuditi zainteresovanim licima mogućnost izrade porodičnog ili teritorijalnog heraldičkog znamenja. U sklopu izrečene težnje Odbor predstavlja prijedlog rešenja heraldičkog znamenja opštine Han Pijesak, a koje je izrađeno u dobroj namjeri juna 2021. godine na osnovu tadašnjih težnji načelnika opštine. Iako ostao u domenu prijedloga rešenja, Odbor ga u svrhu promocije predstavlja javnosti. Pred vama je ukratko obrazložen prijedlog rešenja grba i zastave Han Pijeska.

Odlomci iz elaborata „Prijedlog grba Han Pijeska“:

Heraldički status Han Pijeska

Prvi pokušaj da opština Han Pijesak stekne grb načinjen je 20. aprila 2001. godine kada je usvojen trenutni grb i „Odluka o obliku i sadržaju simbola opštine Han Pijesak“, broj: 01-022-12/01.[1] Usvojni grb je naknadno u praksi bez izmjene Odluke Skupštine opštine mijenjan da bi konačnu likovnu kompoziciju stekao 2016. godine.[2] Dosadašnji grb je estetski kompaktan i simetričan ali nezadovoljavjući u pogledu heraldičkih normi, pa je kao takav nepravilan, a samim tim i zakonski neodgovarajući jer „Zakon o lokalnoj samoupravi Republike Srpske“[3] predviđa heraldički ispravan grb, pa član 6. stav 4. zakona nalaže da „Grb jedinice lokalne samouprave mora biti sačinjen i opisan po pravilima heraldike“.

Odluka o obliku i sadržaju simbola opštine Han Pijesak iz 2001. godine u članu 1. glasi[4]:

„Usvaja se idejno rješenje simbola opštine Han-Pijesak da pod šifrom “GROS” i utvrđuje se da je simbol u obliku grba i da sadrži:

– Štit, kao centralni dio grba sa četiri polja. U desnom gornjem polju nalazi se krst sa četiri ocila bijele boje na crvenoj pozadini. U lijevom gornjem polju nalazi se motiv sa dva planinska vrha ( Igrište i Žep) . Dijagonalno od dva polja je smješten simbol dvorca “Karađorđevića” označen bijelom bojom na zelenoj podlozi. U donjem lijevom polju raspoređeno je šest horizontalnih pruga naiz mjenično u bijelo-plavoj boji. koje simbolišu zdravu planinsku klimu.

– Sa lijeve i desne strane štita su dva vuka, kao predstavnici visoke divljači, i dvije zastave pored kojih sudvije grančice jele i bora.

– Ispod štita u centralnom dijelu je kruna u zlatnoj boji sa drvenom podlogom, koja se nadovezuje na motiv dvorca.

– Sa donje strane grb se završava sa lentom, na čijem centralnom dijelu se nalazi ispisan naziv opštine, na lijevoj strani godina osnivanja opštine, a na desnoj strani datum praznika i Krsne slave opštine.

– Svi motivi izuzev zastava na kopljima, su smješteni u položeni pravougaonik proporcija 1:1, 618 , što grbu daje odgovaraju harmoniju i sklad.“

Prema likovnoj izvedbi autora osnovni grb se sastojao od neheraldiočkog minijaturnog štita podijeljenog u četiri polja sa bijelim krstom i ocilima na crvenoj podlozi u desnom gornjem polju, dok se u narednim verzijama koje nisu evidentirane u Odlukama Skupštine opštine, ocila zlatna (prilog 5,6,7). U lijevom gornjem polju u zvaničnoj verziji prikazana su dva planinska vrha Igrišta i Žep na bijeloj pozadini, dok su u naknadnim verzijama brda prikazana na azurnoj podlozi (prilog 5,6,7). Donje desno polje je razdijeljeno siluetom zgrade sa dva tornja, što je prema opisu grba trebalo da predstavlja dvor Karađorđevića dok je u naknadnim verzijima (prilog 6,7) prikazana vila u zlatnom na zelenoj podlozi. Donje lijevo polje sačinjeno je od 6 greda plavo bijelih što prema „Odluci o obliku i sadržaju simbola opštine Han-Pijesak“ iz 2001. simboliše zdravu planinsku klimu, dok je u narednim verzijama polje prikazano sa 12 greda u zlatnoj i plavoj boji.

Srednji grb sastojao se od pomenutog neheraldičkog štita sa zlatnom nedefinisanom krunom u podnožju grba kao parafernalijom, koja je predstavljena na „drvenom plaštu“ što je prema opisu iz Odluke trebalo pojačati aluziju na Karađorđeviće, da bi u narednoj verziji plašt i kruna dobila konačan izgled, gdje je predstavljena kraljevska kruna na krunisanom crvenom plaštu, tako da nijedna verzija nije ispunjavala heraldičke norme. Kruna ispod štita može se tumačiti kao poniženost umjesto ideje autora o počasti, a drveni plaš na kome je kruna odaje utisak karikaturalnosti.

Veliki grb imao je držače u vidu dva zlatna vuka koji su držali stegove Srpske i Han Pijeska (zastava je bila azurno plavo bjelo plava). U drugoj verziji koja je u praksi bila u upotrebi u periodu između 2013. do 2016. godine umjesto zastave Republike Srpske bila je istaknuta zastava Lužičkih Srba,[5] vjerovatno kao zabuna ilustratora. Držači su imali grančice četinara, a u postamentu je lenta sa godinom prvog pomena Han Pijeska (u izvornoj verziji 1895. ili 1855) u desnom, te nazivom opštine u centralnom dijelu lente i u lijevom gdje je stajao datum dana opštine.

Motivske preference za grb Han Pijeska

Kako bismo stekli uvid u simbole koji se mogu koristiti za izradu grba neophodno je odabrati motivske preference opštine Han Pijesak koje će na pravi način predstavljati opštinu. Za potrebe ovog prijedloga razvrstali smo ih u četiri kategorije: prirodne, istorijske, etno-folklorne i arhitektonske. Detaljni opis sve četiri kategorije nalazi se u elaboratu, i u ovom članku zbog opširnosti neće biti naveden.

Izbor motiva

Iz priloženih kategorija izdvajamo sledeće motive koji bi bili sažeti u poruku prijedloga grba.

Kao motive prirode izdojili bismo:

• Ljekovit i visko kvalitetan vazduh
• Planine i brdoviti reljef
• Crnogorična šuma
• Vukovi, kao kultna životinja ovdašnjeg stanovništva

Motivi iz istorije i arhitekture:

• Srednjovjekovni grad Mrkov – tvrđava Pošijak
• Zemlja Pavlovića
• Hajdučka tradicija
• Karađorđevići – koji su imali uticaja na razvoj naselja, da od sela izraste u varoš i opštinu; njihova rezidencija u gradu; državnički i drugi poslovi, te aktivnosti koje su svrstali Han Pijesak u istorijska mjesta
• Vojni značaj mjesta tokom Aprilskog rata, SFRJ – gdje je bio jedan od vojnih centara, te njegov značaj tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata kao komandnog mjesta i Glavnog štaba Vojske Republike Srpske

Motivi nošnje i stanovništva:

• Nošnja istočne Bosne;
• Jaka doseljenička struja iz Hercegovine čiji potomci čine preovlađujuću većinu stanovništva opštine.

Prijedlog rješenja grba Han Pijeska i njegovo poimanje

Uzimajući u obzir tradiciju podneblja i heraldička načela smatramo da kompozicija grba opštine treba da sadrži osnovni, srednji i veliki grb. Na osnovu motivskih preferenci heraldički umjetnik Damjan Ćorić uradio je kompoziciju grba. Ovde ćemo predstraviti poimanje prijedloga grba u sva tri nivoa, dok je u blazonu dat stručni heraldički opis grba.

Osnovni grb

Mali grb je predstavljen na štitu pirinejske forme. Sadrži na desnoj strani počasni kanton u kome je kruna Karađorđevića na crvenom polju, a koji je oivičen hermelinom. Već smo u motivskim preferencama objasnili da su Karađorđevići, a među njima posebno kralj Aleksandar afirmisali Han Pijesak i načinili ga istorijskim mjestom. Kralj ga je iz seoskog naselja proizveo u elitno naselje Kraljevine Jugoslavije sa svim pogodnostima civilizacije tog doba; u dvoru u Han Pijesku održavale su se sjednice vlade, primani su na audijenciju ambasadori i državnici, pa uzimajući pomenuto u obzir, kruna Karađorđevića kao simbol toga vremena prikazana je na počasnom mjestu u kantonu grba. Nebuli (valovito polje) u gornjem dijelu štita predstavlja blagodatan planinski vazuduh i visoku koncentraciju ozona u stratosferi koji uz klimatske karakteristike Han Pijeska omogućava zavidno mjesto na karti vazdušnih banja Evrope što je predstavljeno i na središnjem dijelu štita na kome je zeleni trobrjeg na srebrenom polju aludirajući na reljef opštine. U donjem polju, u stopi, predstavljan je kameni bedem sa tri grudobrana, što aludira na postojanost prostora i stanovništva kroz vrijeme, te njegov vojno-istorijski značaj. Bedem simbolizuje Pošijak i Zemlju Pavlovića, hajdučku tradiciju i vojni centar, čiji se značaj nije mijenjao od vremena Kraljevine Jugoslavije do Republike Srpske. Ovaj motiv još aludira i na slobodarski duh i spremnost na zaštitu svoga integriteta.

Srednji grb

Prema rezultatima popisa Republike Srpske sprovedenog 2013. godine, objavljenog od strane Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske, opština Han Pijesak brojala je 3.445 stanovnika,[8] što mu po načelu srpske heraldike dodjeljuje kamenu ozidanu trostepenu krunu bez krenelacije.

Veliki grb

Veliki grb Han Pijeska okružen je čuvarima. Sa desne strane je prirodna figura domicilnog seljaka odjevenog u tradiocionalnu narodnu nošnju istočne Bosne sa kraja 19. vijeka, sa crnim džemadanom i šubarom, a lijevo je držač zaštitnik grada i opštine Sv. Pantelejmon, odjeven u romejsku nošnju sa ljekarijama u lijevoj ruci, kako se tradicionalno predstavlja na freskopisu. Prema sprovedenoj neformalnoj anketi izražena je volja za njima jer oni u punoj mjeri predstavljaju žitelje opštine, a kako je Han Pijesak u Drugom svjetskom ratu oslobođen na dan Sv. Pantelejmona i kako je taj dan uzet za dan i slavu opštine (Statut, član 7.) još od kraja Drugog svjetskog rata, to nas je dodatno učvrstilo u uvjerenju da grb treba da sadrži pomenute čuvare. Kao alternativno rješenje za čuvare grba ponuđena su dva vuka u prirodnoj boji. Vuk je kultna zvjer naših naroda, oličenje hrabrosati, mudrosti, tvrdoglavosti, onih koji na kraju uspiju u svojim naporima, onih koje je opasno izazivati, a kako šume Han Pijeska i obiluju njima, to je trebalo da pojača simboliku vukova kao držača grba. Oba izabrana čuvara (seljak i Sv. Pantelejmon) drže po jedan steg, seljak Republike Srpske, a Sv. Pantelejmon steg opštine Han Pijesak. Oba stega su opšivena zlatnim resama. Postamen grba čine planine prekrivene crnogoričnom šumom u prirodnoj boji.

Steg je podjeljen u tri dijela. Gornje polje je valovito u srebrenoj boji sa kantonom u kome je kruna Karađorđevića na crvenom platnu opšivenim hermelinom. Valovito bijelo polje simbolizuje čist i ljekovit planinski vazduh, dok kruna Karađorđevića predstavlja pomenutu dinastiju i njihov uticaj na razvoj opštine i grada. U srednjem polju je krstaš na plavoj podlozi, čija je simbolika u prvom redu osnovna hrišćanska, ali se ogleda i u zastavi srednjovjekovne Banovine Bosne za čiji izgled saznajemo sa pečata Kotromanića a njenu boju iz srpskih srednjovjekovnih grbovnika. Na zastavi Bosne zamjenili smo grčki krst sa krstašem koji aludira na jaku dinarsku migracionu struju opštine. Donji dio je predstavljen u bedemskoj formi sa tri grudobrana, što simbolizuje Han Pijesak, njegovu postojanost i istorijsku ulogu, ali i aluziju na Zemlju Pavlovića, kojoj je prostor pripadao u predosmankom dobu. Boje: plava (R:23, G:72, B:139), bijela (R:255, G:255, B:255), crvena (R:209, G:43, B:45). Zastava je u razmjeri 1:1.

Steg

[1]Odluka o obliku i sadržaju sinbola opštine Han-Pijesak. 2001. 01-022-12/01. (Skupština opštine Han Pijesak, 20. april).

[2] Informacije dobijene putem uvida sa sajta opštine https://hanpijesak.org/ i putem nternet arhive – Web Archive – Internet Archive (http://web.archive.org/web/20141101000000*/https://hanpijesak.org/)

[3] Službeni glasni Republike Srpske. 2019. Zakon o lokalnoj samoupravi. Banja Luka: Službeni glasni Republike Srpske.

[4]Odluka o obliku i sadržaju sinbola opštine Han-Pijesak. 2001. 01-022-12/01. (Skupština opštine Han Pijesak, 20. april).

[5] Informacije dobijene putem uvida sa sajta opštine i putem nternet arhive – Web Archive – Internet Archive http://web.archive.org/web/20130701234301/https://hanpijesak.net/i istorijom http://www.hanpijesak.org/

[6] Informacije dobijene putem uvida sa sajta opštine https://hanpijesak.org/ i putem nternet arhive – Web Archive – Internet Archive: https://web.archive.org/web/20120210114717/http://www.hanpijesak.net/ i  hanpijesak.org/ veb arhive

[7] http://web.archive.org/web/20170420175312/http://hanpijesak.org/opstina-han-pijesak/

[8] Republički zavod za statistiku Republike Srpske. 2017. Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Republici Srpskoj 2013. godine. Beograd: Republički zavod za statistiku Republike Srpske, str. 21