Poreklo stanovništva sela Grab, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Naselje se y nizu razdaljenih i podvojenih grupa kuća pruža pored puta Cetinje – Bata – Grahovo. Udaljeno od prvog grada 30 km, a od drugog mjesta 3 km. Razmješteno je po dolovima koji se ređaju s jedne i druge strane puta. Sa sjeverne strane zaklanjaju ga brdski vijenci, a sa južne su brojne manje kraške depresije, koje čine sastavni dio duge Udoline na potezu od Ržanog Dola ka Bati i dalje prema Trešnjevu. Ta jako karstifikovana, zaklonjena župna i y svojim manjim i većim depresijama plodna, izdužena dolina, kojom vodi pomenuti put, je glavna i najranije naseljena zona cucke oblasti. Iz nje se cucko pleme vremenom širilo prema okolnim višim pocručjima, tj. prema Zaljuti i Bukovici na jednoj i Rokočima, Kobiljem i Prosenom Dolu na drugoj strani. Otuda je i područje Graba u tom pogledu jedno od starih cuckih središta. Granica njegovog atara na sjeveru počinje od vrha Ćukovca, pa na istok ide preko Gnjilave doline i Makljenovice, Odakle se spušta na Kudinu i Bojičin brijeg, gdje skreće na jugozapad preko Batskog osoja i podnožja Kruškove glavice, te, obuhvatajući Pariž i prelazeći put za Gradinu, izbija na Slamice. Odatle se nastavlja ka sjeveru preko Kamenitog brijega, Mramorja i Smidirovog dola do Lokve, gdje prelazi put za Lipu i dalje izlazi na ‘Bukovac. Atar je dug (I-Z) 2,7 širok (S–J) 2,2 km i zahvata 4,54 km2 površine. Visina sela (kod crkve) je 660 m.
Istorijat.
Za tri dijela ovog naselja – Grab (kao glavninu – PR), Krug i Čelinu – Erdeljanović smatra da su vrlo stari. To mišljenje on opravdano zasniva na ostacima starih kamenih gomila, kućišta, toponima i na predanjima O starosti stanovništva. U korišćenim izvorima, međutim, kako smo napomenuli, dati su uopšteni podaci za cijele Cuce.
U pomenuta tri dijela sela: Erdeljanović je popisao 36 d. Međutim, popisom mjesta u Rečniku od 1925. god. Grab je obuhvaćen sa podacima za Grepca, u koja su, pored Graba, spadali Gradina, Ržani Do, Proseni Do i Lipa. U tom sastavu Grepca su tada imala 120 d. sa 700 stanovnika. A prema novijim popisima Grab je imao: 1948 (26 : 120), 1953 (27 : 137), 1961 (29 : 126) i 1971 (26 :108). Od zadnjeg broja te godine u selu je od rođenja stanovalo 85, a ostalo se doselilo –– iz iste (20) i drugih opština Crne Gore (3), od kojih 10 do 1941. godine, a ostali poslije. Domaćinstva su prema broju članova u zadnja dva popisa bila: sa 1 (6:3), sa 2 (4:5), sa 3–5 (11 : 10) i sa više od 5 (8 :7).
Istovremene promjene u glavnim grupama starosno–polne strukture pokazuju sljedeći pocaci: u prvoj 56:36 (ž. 22 : 18), u drugoj 51 :41 (ž. 28:25) i u trećoj 19 :31 (ž. 10 : 19).
Struktura stanovništva.
Obrazovna obilježja mještana u istom periodu bila su: bez škole 55:35 (ž. 42:30), sa četvorogocišnjom 42:38 (ž 11:5), sa osmogodišnjom 3:19 (ž. 1:15), sa srednjom 0 : 1 i kvalifikovanih radnika 0 : 1, a nepismenih 25:29 (ž. 22:26).
S druge strane, tada je posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava bila: bez zemlje (2 :2), do 2 ha (1 :3), sa 2–5 (4 :4), sa 5—8 (6 :4) i sa preko 8 ha (16 : 12), odnosno poljoprivrednih 18 : 19, mješovitih 9 :2 i nepoljoprivrednih 2 :4.
U 1953. godini 41 aktivnih izdržavalo je 90 lica; u poljoprivredi 37:52, a sa ličnim primanjima bilo je 6. U sljedeća dva popisa taj odnos se izmjenio ovako: aktivnih 34:34, izdržavanih 82 :68; y poljoprivredi 27:34 i 56 : 64, a sa ličnim primanjima 10 :6.
Tip sela.
Pored Graba, kao glavnog dijela, naselje sačinjavaju i dva zaseoka –– Krug i Čelina. Srednja udaljenost među njima je oko 0,7 km. Stoga se, iako y njima ima grupisanih kuća, selo može uvrstiti y polurazbijeni tip naselja. Naselje ima 27 kuća, sve su prizemne. Pod tiglenim krovom je 19, a pod slamenim 8, sa daščanim plafonom je 7, sa malterisanim 8 i bez njega 12. Grab (uključujući i Kamenicu) ima 15, Krug (sa Dubravom) 5 i Četina 7 kuća. U šest njih je tek poslije 1945. god. prepravkama napravljeno 6 soba, 6 kuhinja i 3 ostave. Stambeni fond sela popisan je kao 25 stanova, sa 946 m2 od kojih je 13 iz prvog, 4 iz drugog, 5 iz trećeg i 4 iz četvrtog perioda. Sa zemljanim podom bilo je 9 i sa otvorenim ognjištem 21, dok su bez električne instalacije bili svi stanovi. A prema vrsti su 13 jednosobnih i garsonjera i 12 posebnih soba; svi su bili nastanjeni.
Vode.
U selu je samo jedna živa voda, zvana Obod (u zaseoku Krug), a ostale vode su – 9 bunara i 7 bistijerni. Bunari su veoma stari,4 a bistijerne su, osim jedne zajedničke, zvane Trn (u Grabu), izgrađene 1936. godine, napravljene poslije 1945. godine.
Stanovništvo.
U isto vrijeme u selu su živjeli:
-Perišići (7 d.),
-Zviceri (6),
-Vuletići (5),
-Todorovići (2) i:
-Jovanovići (2).
Povremeno dolaze 4 d. (iz Cetinja i Kotora). Poslije 1945. god. iselilo se 80 lica. U Vojvodinu je kolonizovano 7 d., a ranije je na rad u druge zemlje išlo 18 mještana.
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
Budući bez električnog osvjetljenja domaćinstva danas imaju: 15 samo ognjište, 12 ognjište i šporet, 7 tranzistor i 3 gramofon, a zatim 10 gusle, 27 crepulju, sač i verige, 13 skrinje, 27 stolovače, 15 stare vrste kreveta, 12 novije postelje, 18 žrvnje itd.
U selu su, dakle, sem y pogledu pokretljivosti stanovništva, izvršene relativno male promjene. Istina, novija emigracija i u vezi s njom demografska stagnacija sela rezultirale su rapidno opadanje agrarne, odnosno u prvom redu stočne proizvodnje. No, to je, uostalom, savremena karakteristika sela Stare Crne Gore. A šta je i za ovo selo stoka značila, govori činjenica da u njemu još ima 30 pojata. Služe one, doduše, i danas, ali su više nego poluprazne. Zbog toga su inače mala dvorišta i obori sada čistiji nego prije, kada se od stoke uglavnom živjelo. Osim mesa, bijelog mrsa i žita, koje se držalo u samoj kući, iznad ognjišta ili po njenim krajevima, ovdje se ništa drugo nije „magacinilo”. Za krompir i kupus najbezbjednija mjesta su bili trapovi, dok su se za bijeli mrs ljeti koristili mliječnjaci. Oko kuće su tu i tamo bila ulišta koja su sada svedena na minimum. U opštem izgledu, sve je ovdje, od kuće, pojate dvorišta i obora do okućnica i razbacanih imanja, gotovo minijaturno. Samo su brdske strane, kao brstišta, pasišta, listoberi i gora za drvljanike u većim potesima. Oranice, livade i pasišta su u prosjeku od kuća udaljeni oko 1,5 km, a šume i branjevine oko 2,5 km. Selo nema svoje katune, a komunicama se smatraju mali lokaliteti oko seoskih voda. Stoku su ljeti obično davali u Drobnjake; za svaku ovcu dobijali su po 2 kg kajmaka.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)