Poreklo prezimena, selo Bešenovo (Sremska Mitrovica)

Poreklo stanovništva sela Bešenovo, opština Sremska Mitrovica. Prema studiji Miloša Đ. Škarića “Dvanaest sela u Fruškoj gori”. Priredio saradnik portala Poreklo Milutin Mitrović.

Selo Bešenovo leži na bregovitom podnožju Fruške gore i ima jedan glavni sokak, koji presecaju dva raskršća s vrlo kratkim ulicama. Svaki se sokak sastoji od dva reda kuća koje su pokrivene crepom i slamom: zidane su od cigle, čerpića i naboja, a ima ih i od pletera.

Usred sela je lepa crkva, kojoj je zvonik podignut otprilike — kako najstariji ljudi pričaju — pre 140 godina, dok je crkva mnogo ranije zidana, te de ne pamte danas ni najstariji ljudi, da im je kadgod tko pričao o toj gradnji. Zapisa nikakvog nigde nema. Zvonik je bio pokriven plehom i vrlo lepo iskićen, ali je zub vremena izeo taj krov pa je 1898. obnovljen i bakrom pokriven. Na zvoniku su četiri zvona. Hram crkve pada na dan 13. jula, a slavi Sabor arhang. Gavrila.

Po pričanju Živana Kovandžića, kako mu je nekada kazivao negov deda, koji je živio 100 god., prvi se doselio Baša iz Bašina sela u Maćedoniji u Bosanski Novi, gde je Baša nekoliko godina proveo; no kad ga Turci htedoše ubiti, odluči da traži sebi i svojima novo pribežište. Tako je Baša došao ovamo i nastanio se na Krčevinama, koje leže 2 km južno od Bešenova. To je zemlište (danas bogata i lepa ravnica) u ono doba bilo sam krš i šume, a to je Baši dobro došlo, jer se negova stoka mogla bezbrižno hraniti, a imao je toliko, da joj ni sam nije broja znao. Sam Baša imao je tu jako sklonište i glava mu beše od Turaka sačuvana. U njega beše vrlo velika porodica. dosta slugu i dosta dobra četa za neprijatelja. Često su ga Turci napadali, ali je on uvek pobedio. Kad se ovamo doselio, s njime je došao i sveštenik, jer se priča, da su prvu crkvu imali vrlo primitivnu, od dasaka na Krčeviama, tik uz današnu pustaru Višnevce. To Bašino preseleije iz Bosanskoga Novog nazvali su tada: „Ovo je Bašino novo“, pa je otud i današinje mesto dobilo ime Bešenovo.

Priča se da je ime Bešenovo postalo i ovako: Manastir je bio kao i sad pod šumom i Turci pođu da ga razruše, a paša ostane sa svojom pratnjom na mestu, gde je danas selo. Turci su više puta jurišali na manastir, ali mu ništa nisu mogli učiniti. Tad se vrate natraag paši i kažu mu, da nisu mogli ništa manastiru nauditi, jer nešto „beše novo“.
Priča se i ovako: Bešenovački manastir zidao je kralj Dragutin iz Mitrovice. Majstori, kad su sa poslom bili gotovi, odu kralju, da ga pitaju, kakovo će ime nadenuti manastiru. Sestra kraljeva tu se desila, pa reče: „Čudna mi čuda, beše novo!“

Malo zapadno od Bešenova, t. j. od Bašinova naseljenja a južno od današneg sela Bešenova jedan sat hoda, nalazi se lep prostran pašnjak Palanka, gde je bio nekad turski grad Ripić. Tu se i danas još vidi šanac oko grada i mnogo cigle. O tom gradu priča se: Baša je uvek mislio na to kako će Turke iznenada napasti, potući ili i zauvek ih se oprostiti. Te njegove namere, a i samo njegovo spremanje potkaže jedan Bašin čovek Turcima, te se Turci pobune i udare na Bašu; a ovaj, kad je vidio svoju pogibiju, pobegne i dođe na Provaliju. To se zemljište nalazi više sela za jedno 300 metara daleko, i tu je danas podignut drveni krst u dolini, kojom put vodi iz sela u manastir Bešenovo.
Onaj izdajica, dobivši ime od grada Ripić, begao je od Baše na sever prema manastiru Beočinu, pa nije došao ni na po puta, uvati ga Baša i pogubi. To je mesto Baša anatemisao pa se i danas zove Anatema. Ima i danas u starih ljudi običaj, kad pored toga mesta prolaze, da bace na nj grančicu, busu ili kamen i kažu: „Anatema ga bilo!“
U tom boju s Turcima poginuo je i Bašin sveštenik.

Bešenovo selo zaokruženo je bogatim i plodnim oranicama, pašnjacima, voćima i livadama; nekad je po brežulcima rađalo glasovito „fruškogorsko vino“ pa je s toga i samo selo na lepom glasu bilo. Domaće je vinograde uništila filoksera, ali se sad opet podižu na američkoj podlozi.

Na severnoj strani od sela Bešenova, 3/4 sata koda, a pod Fruškom gorom, leži u velikoj i lepoj dolini manastir Bešenovo. Prvobitini kaluđeri došli su ovamo iz Srbije iz manastira Vitovnice, koji je posvećen Uspeniju sv. Bogorodice. S njima su došli njihovi srodnici, kumovi i prijatelji, te osnovali Prnjavor, koji danas broji oko 40 kuća i do 300 duša.
Priča se, da je manastir sagradio srpski kralj Dragutin, koji je nekada u Sremu živio. O kralju Dragutinu se priča: Jedanput je bio u lovu na jednom bregu, u manastirskoj šumi, sat hoda severno od manastira, pa odvojiv se od svoga društva izgubio se negde u šumi. Perjanici su ga dugo i dugo tražili, pa kad ga nađoše, prozovu taj breg od radosti Kraljevac. Pod tim imenom i danas se tako taj breg zove. U vrhu brega ima izvor, gde izvire vrlo hladna i kao suza bistra, osobito dobra voda za piće, a zove se Izvor kraljevački. O kralju Dragutinu vredno je i ovo spomenuti. Kad je jednom lovio u Irigu, a ker mu opazio lisicu, otrgne kajas s vrata i povija je. Kad je lisica htela u rupu, ker je zgrabi za nogu i odgrize. Jedan perjanik baci se kamenom na kera i prebije mu nogu. Ker zacvili, a uto se kraljev konj poplaši pa kada ga perjanik htede uhvatiti, konj se baci nogama i prebije perjaniku nogu. Od perjanikova jauka konj počne begati i pane u neku rupu te prebije obe prednje noge. Kajući se kralj Dragutin za to a i zbog toga što je od oca prestol oteo pa držeći da je to sve Božija kazna, reče svome bratu Milutinu, da se kaje i počne u to ime graditi svome krsnom imenu Svetoarhanđelsku zadužbinu, manastir Bešenovo.

Zvonik manastirske crkve je vrlo visok i bakrom pokriven, a zidan u stilu vizantijskom. God. 1900. sva je crkva obnovljena. Crkva je posvećena Arhanđelu Mihailu, a slavi na 15. jula mučenike Kirika i Julitu.

Od manastira 300 m severno nalazi se šuma Kestenak prozvana od toga, što je tu nekad u pećini starac isposnik u samoći život provodio te svojom rukom zasadio kestenova drva, kojih i danas ima.
Istočno od manastira na bregu zvanom Okor nalazi se Dedina česma. Tu je nekad živio starac kaluđer u samoći te kalemio i podizao razno voće. Na treći dan Duhova tu se sastaje omladina iz ovih sela kao na slavu.
Na 1/4 sata hoda od manastira severozapadno ima jedan breg koji se zove Pustajina glava. Tu je, kažu, živeo kaluđer baveći se pčelarstvom; kod nega su se sticali pustajije te imali svoja skloništa.
U manastiru se nalazi vrlo staro Jevanđelje, rukom pisano sve pozlaćeno, srebrom okovano, samo šteta, što na njemu nema ni dana ni godine kad je pisano niti ime pisca. Toliko se zna, da su to Jevanđelje doneli ovamo kaluđeri iz man. Vitovnice a to bi po prilici moglo biti u XII veku. Još se u manastiru nalazi vrlo stari model sadašnjega manastira, koji je od drveta rukom načinjen i sedefom optočen; a isto tako i tri stara krstića rukom rađena.

Doselivši se naš narod u ove krajeve, prva mu je briga bila da podigne bogomolje, a uz njih i škole da otvore. Prve su im škole bile čisto srpske veroispovesti. Prvi učitelji bili su svakojako kaluđeri i mirski sveštenici. Crkveno slavensko pismo, veronauka i pojanje, to su bili školski predmeti. U selu stari ljudi pričaju, da su nekad đakoni učiteljevali po 10 godina jer se pre nisu mogli zapopiti. Plate su bile u novcu i hrani, drvima i osvetlenju. NJhovi đaci naučivši dobro čitati i pojati u crkvi, a uz to izučivši po koji zanat, postajahu docnije sami učitelji. Tako se priča da je pre 80 god. bio učitelj u Bešenovu Đorđe Petrović, zanatlija, a pre 72 god. Aleksandar Crnobarac ratar. Plaća i jednom i drugom beše 10 oka žita od bračnog para goriva, drva i lojane sveće za osvetlenje.

Osim spomenutih bregova i mesta još su ovi bregovi oko sela Bešenova i više njega: Orlovac, Grabovac, Arvatovac, Tetrman, Vukovac, Raškovac, Podrumište, Mutal, Krajinac, Rasova, Vranova stena.

Dolovi se ravnaju po imenu brega; Mutajski do, Grabovački, Vukovački itd.

Šume: Tetrman, Vukovac, Više Cera, Pod Javorom, Kod Stubline, Crvena Anta, Mali Čot, Rakića Bašta, Acanovo Voće.

Njive: Parlozi, Selište, Čikasovo, Rit, Srednje Polje, Krčevine, Zubače, Dužnice, Mutal.

Izvori: Jelenića izvor u Grabovcu, Nikšića izvor u dolu Raškovcu.

Bešenovo ima 160 kućnih brojeva i oko 1200 duša samih Srba pravoslavne vere. Samo dva rimokatolika doselili su se iz Rume pre 20 godina; bave se kolarskim zanatom.

Danas (početkom 20. veka, op. p.) žive u selu ove porodice:

Aćimović – Jovanjdan

Aleksić – Sveta Petka (Doseljeni iz Sent Ivana pre 35 godina)

Anđić  – Mitrovdan (Grci)

Arsenijević – Aranđelovdan

Aščević – Đurđic

Bakić – Srđevdan

Banovački – Nikoljdan

Belić – Sveti Toma (iz Sivca pre 60 godina)

Belovitić – Uspenije Bogorodice (Velika Gospojina)

Brijak – Aranđelovdan (Iz Kranjske, prekrstio se)

Crnobarac – Jovanjdan

Ćirić – Nikoljdan

Ćirin – Nikoljdan

Danojlić – Đurđic (Iz Platičeva pre 50 godina)

Dimitrijević – Sveti Grigorije Bogoslov

Gavrilović – Đurđevdan

Gloginja – Aranđelovdan (iz Golubića pre 60 godina)

Ilić – Đurđic

Isaković – Nikoljdan

Janić – Sveti Ignjatije

Janković-Cincar – Mitrovdan

Jelenić – Đurđevdan

Jeremić – Nikoljdan

Jevremović – Lučindan

Jovanović – Sveti Ignjatije

Jurišić – Sveti Ignjatije

Kerac – Đurđevdan (iz Vrbasa pre kojih 70 godina)

Klinčarić – Nikoljdan (iz Ležimira pre 70 godina)

Kosanić – Sveta Petka

Kostić – Nikoljdan

Kovandžić – Sveti Pantelija

Kresojević – Jovanjdan

Kristić – Car Konstantin i Jelena (iz Hrtkovaca)

Kuzmanac – Đurđic

Laćarac – Mratindan

Lazarević – Nikoljdan (iz Bos. Krajine pre 30 godina)

Lazić – Nikoljdan

Marinković – Aranđelovdan

Marjanović – MArkovdan

Mikić – Đurđevdan

Milinković I – Jovanjdan

Milinković II – Nikoljdan (iz Laćarka pre 30 godina)

Milkov – Lazarevdan (iz Bosne pre 30 godina)

Milojev – Aranđelovdan (iz Pirota pre 15 godina)

Nedeljković – Đurđevdan

Negovanović – Sveta Petka

Nićković – Đurđic

Nikšić – Aranđelovdan

Ninković – Nikoljdan

Obradović – Jovanjdan

Otašević – Nikoljdan (iz Njeguša pre 150 godina)

Paklović – Nikoljdan

Pantić – Đurđevdan

Pavkov – Jovanjdan (iz Begeča pre 40 godina)

Pavlović – Sveti Ignjatije

Perin – Nikoljdan

Plemić – Nikoljdan

Popović – Nikoljdan

Radović – Nikoljdan

Radujkov – Mitrovdan (iz Pirota pre 15 godina)

Ratković – Jovanjdan

Remetski – Srđevdan

Rismović – Đurđic

Rosić – Časne verige (iz Pešte pre 25 godina, bio Slovak)

Sakagić – Đurđevdan

Sakardžić – Časne verige

Stojković – Nikoljdan

Šimunovački – Đurđevdan

Tedić – Lučindan

Trnić – Nikoljdan

Udavčić – Đurđevdan

Urošević – Đurđic

Živanac – Jovanjdan

Porodice, koje se smatraju kao jedne, jesu: Ćirići (23 kuće), Nikšići (11 k.), Lazići (4 k.), Jankovići (5 k.), Kresojevići (b k.), premda ovi posledni ne slave jednu slavu.

Izumrle su ove porodice: Milojević, Tatarski, Isaković (izumrla 1909)., Lončarev, Mačvanin, Matić, Smiljanić, Panić, Momirović, Milin, Cubrić, Ignjatović, Popadić, Voćo, Kristić (izumrla 1909).

Prnjavor

Kao što i samo selo Prnjavor leži na bregovima i gudurama, tako su i njihove njive, parlozi, voća dobila imena po bregu ili mestu, gde se nalaze: Beli Kamen, Okop, Vranova Stena, Krugovac, Krajinac, Cvejin Čot, Pištalina, Veliki Krivakovac, Mali Krivakovac, Dumnovac, Orašje, Orlovac, Rvatovac, Vukovac, Raškovać, Mala Tetrma, Velika Tetrma i Mutalj.

Porodice u Bešenovačkom Prnjavoru:

Adamović – Sveti Trivun (pre su se zvali Crnokaljac)

Andušić – Nikoljdan

Begović – Jovanjdan

Damjanović – Đurđevdan

Dimitrijević – Vavedenje

Đurković – Đurđic

Ercegovac – Nikoljdan (iz Hercegovine)

Jovanović – Nikoljdan

Kešić – Đurđevdan

Kovačević – Nikoljdan

Kozak – Đurđevdan

Kurjaković – Sveti Trivun

Marjanović – Nikoljdan

Marković – Đurđevdan

Milojev – Nikoljdan

Miloradović – Jovanjdan (iz Pirota u Bačkoj?)

Oputić – Đurđevdan

Popović – Nikoljdan

Relić – Jovanjdan

Tadić – Nikoljdan

Živković – Jovanjdan

IZVOR: Miloš Đ. Škarić “Dvanaest sela u Fruškoj gori” (Objavljeno u Zborniku za narodni život i običaje južnih Slavena,  broj 24, JAZU, Zagreb, 1919, str. 239-272. Priredio saradnik portala Poreklo Milutin Mitrović.