Poreklo prezimena naselja Vrbjane (opština Debarca). Prema knjizi Jovana Trifunoskog „Ohridsko-struška oblast – antropogeografska proučavanja“. Priredio saradnik portala Poreklo Žarko Milovanović.
Položaj
Predeo Debarca, kako je i napred rečeno, deli ce na tri dela. Prvi deo je Gornja Debarca, u kome su glavna dva naselja Slivovo (kao središno i upravno mesto) i Vrbjane po najvećem broju kuća. Međutim, Vrbjane ima položaj u ivičnom delu G. Debarce. U blizini Vrbjana sastaju se tri rečice: Golema reka, Boroštica i Petrčanska reka. Tako nastaje reka Sateska.
Vrbjane je na mestu gde je uvek moglo biti naselje. Ima veoma povoljne prirodne i privredne uslove. Sa zapadne strane izdiže se prostrana planinska padina, obrasla hrastovom i bukovom šumom. – Iznad njene gornje granice je prostrana „golina“, tj. planinska paša. Sa istočne strane sela prostire se nisko zemljište podesno za obrađivanje. Potesi na planinskom delu atara zovu se: Crveno mlače (tamo je glavna paša), Godijov dol, Manastirec, Jagnještica, Lokvi, Sekulica, Papradnica, Miroslajca, Jasika, Smrdešnica, Božina raven itd. Potesi sa obrađenom zemljom istočno od Vrbjana su: Predalište, Galvje, Sv. Petar, Žežnica, Luda voda, Dupčinja, Petrčane, Krst, Ceron, Pantica, Carev kladenec i dr.
Stanovnici Vrbjana obiluju vodom – tekućom i izvorskom. Na planinskoj padini su Stojanski izvor, Žežov izvor, Manastirec (tu izvire Golema reka ili Sateska). U planinskom podnožju izbijaju vrela – Petrčanski izvor i Carev kladenec. Veoma je značajan Petrčanski izvor. Od njega potiče snažna voda kao reka. Na njoj je radila jedna seoska vodenica. – Vrbjane ima zbijeni tip. Razlikuju se mahale čija su imena po rodovima, na primer, Ćemalovoka, Anđelevoka, Patnkikovoka, Radevska i dr. Selo ima svega 100 domaćinstava (1978. g.).
Prošlost
Kraj Vrbjana sa severoistočne strane je visoko zaravnjeno zemljište zvano Predalište. Tradicija navodi kako je tamo nekada postojala crkva i oko nje je bilo staro selo. Misli se da je to selo starije od današnjeg Vrbjana. Na Predalištu nalaženi su ostaci jednog vodovoda. Na mestu stare crkve sagrađena je 1937. g. crkvica sv. Petra. Ona je bila od slabog materijala, pa je stoga iznova sagrađena 1972. g. Sada je to mala lepa crkvica.
I Vrbjane je staro naselje: postojalo je u srednjem veku. To potvrđuju odličan geografski položaj, kao i starine iz tog vremena. Glavna starina je manja crkva sv. Đorđa. Nalazi se kraj sela sa zapadne strane. U crkvi su freske, neke zbog vlage oštećene. Prema načinu kako su rađene možda su ove freske izrađene pod turskom vladavinom. Ikonostas ima nekoliko ikona. Na pojedinim ikonama označena je 1916. g. Njih su tada radili braća Đore i Done iz mijačkog sela Gari. Stariji crkveni ikonostas izgoreo je 1903. g., kada je selo stradalo u Ilindenskom ustanku (kuće su zapaljene).
Vrbjane ima najveći atar u Gornjoj Debarci. Na tom ataru postojale su i druga manja naselja: Manastirec, Žežnica i Petrčane. Prvo naselje ležalo je u dolini Goleme reke u planinskom delu atara. Žežnica je bila nedaleko od današnjeg sela sa severne strane (preko brda Predališta). Petrčane je bilo 3 km severoistočno od današnjeg Vrbjana.
Petrčane je najpre bilo slovensko–hrišćansko selo. Tu su oko 1863. g. na pustom selištu naseljeni Čerkezi. Bilo ih je oko 40 domaćinstava. Međutim, Čerkezi su bili loši susedi: nisu dozvoljavali kretanje hrišćanima u blizini svog sela; sa stokom su nanosili štetu u okolnim selima; imali su opasne pse koji su napadali na prolaznike; ubili su jednog muškarca iz sela Godivja, pa jednu ženu („bežicu“) koja je išla putem Ohrid-Kičevo i dr. Zbog toga su se protivu njih ujedinili Makedonci iz okolnih sela – Vrbjane, Slivova i Godivja. Oni su ih napali, neke pobili, dok su se drugi preko planine Stogova povukli y Debar. To je bilo oko 1890. g. Zemlju Petrčane podelili su stanovnici pomenutih okolnih sela. Nedaleko od selišta poznaju se stari hrišćanski grobovi i ostaci jedne crkvice.
Vrbjane leži na starom pešačko-tovarnom putu pravca Debarca–Debar. Vodio je preko planine Stogovo. Tim putem sa zapada dolazili su albanski pljačkaši koji su povremeno uzimali stoku. O tim pljačkašima navode se razne priče.
U predelu Debarci do poslednjeg rata bio je običaj da su se mladići redovno ženili devojkama starijim od sebe: za 3 do 7 godina. Stoga sada y ovom selu živi više starijih muškaraca, dok su im žene umrle. Ove razlike u godinama jasno se vide i po natpisima u seoskom groblju.
Vrbjane je postepeno raslo do 1948. g., kada je imalo oko 150 domaćinstava i oko 1.000 stanovnika. Zbog toga je osnovana osmogodišnja škola sa internatom za učenike iz drugih naselja. Međutim, od 1960. g. naglo „se rasturi narodot“. Iseljenici žive y Ohridu (oko 40 k.), Skoplju (oko 40 k.), Strugi (10 k.), Kičevu (10 k.), Bitolju (10 k.), i Australiji (7 k.). Od pre četiri godine u ovom selu ne postoji nijedan učenik. U kućama žive samo stari stanovnici i to po dva ili po jedan član. Broj domova i stanovnika kretao se na sledeći način: 1921. g. 117 d. 712 st; 1948. g. 150 d. 803 st; 1961. g. 159 d. 649 st; 1971. g. 131 d. 369 st.
Stanovništvo
U Vrbjanu ima 13 makedonskih rodova, čiju većinu čine starinci – 11 rodova. Ostali su doseljeni. Starinci su:
– Patnikovci (20 k.), Anđelevci (10 k.), Đemalovci (10 k.), Radevci (8 k.), Popovci (8 k.), Vretovci (7 k.), Savevci (7 k.), Muratovci (5 k.), Muševci (4 k.), Šamalovci (4 k.) i Pejovci (Z k.). Neki od prednjih rodova živeli su u okolnim selima koja sada ne postoje – Manastircu, Petrčanu i Žežnici. Od roda Popovci poticala su tri sveštenika — Mate, Riste i Siljan. Siljan je umro 1955. g. Sada y ovo selo, kada je potrebno, dolazi sveštenik iz susednog Godivja. Stanovnici roda Radevci nekada su bili veliki stočari. Međutim, njihova stoka povremeno je činila štetu u njivama stanovnika roda Muratovci. Zato su Muratovci ubili jednog ovčara od roda Radevci. Iza toga ubica sa ukućanima, plašeći se od krvne osvete, iselio se u Tetovo. Izmirenje između rodova Radevci i Muratovci postignuto je tek posle 90 godina.
Doseljenici su:
– Lokovci (7 k.), doseljeni su pre oko 160 godina, tj. na početku HIH veka, iz sela Lokov u Struškoj Malesiji. To je na zapadnoj strani planine Karaormana. U rodu zna se sledeća genealogija: Stojan (živ, 62 godine) – Danil – Jovče – Risto – Đore, osnivač roda koji se doselio. Pomenuti Đore u Vrbjanu kupio je imanje („čiflik“) od nekog Mijaka. I sada imaju najbolje njive u ovom selu.
– Došlakovci (7 k.), doseljeni su posle roda Lokovci iz susednog sela Slivova. Znaju sledeću genealogiju: Gorjan (živ, 25 godina) – Riste – Vargse – Petre – Smile, osnivač roda koji se doselio pre oko 120 godina.
Svi seoski rodovi imaju istu krsnu slavu: to je „Sv. Đorđija eseni“. Postoje i dve seoske slave – Đurđevdan i Petrovdan. Đurđevdan je i crkvena slava. Na Petrovdan održava se veliki sabor.
Osim gostiju iz drugih sela, tada dolaze brojni seoski iseljenici koji žive y Ohridu, Kičevu i Skoplju.
Zanimanja
Do kraja turske vladavine 1912. g. stanovnici Vrbjana živeli su od stočarstva i zemljoradnje. Imali su mnogo stoke – koza, ovaca, goveda i konja. Stoku su leti napasali na planini zapadno od sela. Pojedini muškarci radili su i kao zidari u Meglenu i okolini Vodena. Iza pomenute godine odlazak na rad izvan sela prestao je. Namnoženi stanovnici, osim gajenja stoke, mnogo su obrađivali zemlju. Jedan seljak rekao mi je: „Na planina ne ostana ne izorano ni edno padinče.“ Tako je bilo do kraja Drugog svetskog rata.
Sada je u ovom selu stoke veoma malo. A brojne njive ostale su neobrađene. Na njima rastu trava i šuma. Čak nema ni ko da pokosi travu. Zato ovde u junu borave Albanci iz sela u okolini Struge. Oni kose travu za veoma malu cenu i seno prenose u svoja naselja.
Iseljenici
Napred su navedeni iseljenici iz Vrbjana. Kako se računa, svega se iselilo oko 120 domaćinstava – najvećim delom u Ohrid i Skoplje. – Iseljenika iz Vrbjana ima i u drugim selima Debarce.
To su: Vrbjanci (5 k.) u Pesočanu, Siljanovci (1 k.) u Novom Selu i Colevci (2 k.) u Izdeglavju.
– Rod Karadžovci (10 k.) živi u kičevskom selu Svinjištu. Tamo su došli iz Vrbjana u Debarci.
Izvor: Jovan Trifunoski „Ohridsko-struška oblast – antropogeografska proučavanja“
Komentari (0)