Poreklo prezimena, selo Jablanica (Bujanovac)

Poreklo stanovništva sela Jablanica (i manastir Prohor Pčinjaski), opština Bujanovac – Pčinjski okrug. Prema knjizi Jovana F. Trifunoskog „Gornja Pčinja“, nastaloj na osnovu podataka prikupljenih delimično 1940. godine, kao i 1949. i 1950. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.

Položaj sela.

Jablanica se nalazi u dolini Pčinje, u krajnjem zapadnom delu oblasti. Najbliže naselje je Vagance, koje se nalazi na severoistoku.

Vode.

Meštani koriste vodu za piće koriste iz izvora i bunara, koji ima pet. Izvori se zovu: Kadijski, Lučica, Trešteno Drvo, Marinkov Kladenac. Bunari su duboki od 5 do 15 metara.

Zemlje i šume.

Nazivi potesa su: Bejavica, Svinji Dol, Prevalac, Preslop, Slavkovo Gumno, Čuljevica, Vaganečka Karpa, Reka, Golema Njiva, Rid, Selište, Stara Kuća, Lazina, Deda-Vanova Njiva, Crkvište, Žuta Voda, Grob i Zdravkov Grob.

Tip sela.

Jablanica je selo razbijenog tipa „rastrkana“ sa jako izraženom podvojenošću mahala. Mahale su: Orljak, Kadijska, Reka i Ridska. Mahala Reka se nalazi u ravnici sa obe strane Pčinje. Ostale mahale nalaze se na levoj dolinskoj padini. Udaljenost između najbližih mahala iznosi oko 15 minuta hoda. U mahalama su kuće razdeljene u manje grupice. Selo ima 11 rodova u 22 domaćinstva, podatak iz 1949. godine.

Postanak sela, starine i prošlost.

Jablanica se pominje za vreme Turaka u pomeniku susudnog manastira Prohora Pčinjskog.

Na ataru Jablanice postoji mesto Selište, desno od Pčinje. Ono spada u red starijih selišta. Tamo su meštani nalazili zemljano posuđe, voda je otkopavala velike ćupove a ima ostataka od zidova i dr. Opšte je predanje da je na Selištu bilo veliko selo, koje je imalo crkvu i dva groblja. Selo je bilo starije od obližnjeg manastira Prohor Pčinjski. Njega (selo) su u tursko doba uništili Arbanasi „Dibrani“.

Ostaci od crkve nalaze se naposredno kraj Selišta. Stanje crkvenih ruševina je takvo da se vidi da je bila u položaju istok-zapad. Dužina je bila 8 a širina oko 4 metra. Očuvani zidovi mestimično su visoko i do metar i po. Za izradu zidova upotrebljavan je kamen, retko i cigle. U zidovima se nalaze drvene stege a poznaju se i tri niše. Natpisa nema. Od meštana sam slušao da je jablanička crkva bila posvećena Sv. Petru i da je porušena kada je uništeno selo na Selištu. Po ostacima izgleda da rušenje nije bilo tako davno. Svake godine na Petrovdan skupljaju se meštani oko crkvišta i „svete maslo“.

Groblje starog sela nalazi se oko Selišta na zemljištu gde se nalaze Ridska i Reka mahala. Po grobovima se vide ploče od kristalnih škriljaca. Sadašnje groblje nalazi se pored crkvišta.

Po kazivanju meštana, današnja Jablanica je postala ovako: U prvoj polovini XIX veka ovde su došli preci sadašnjih rodova: Dejanci, Ristini, Arnautovci, Đurinci i drugi iz sela Malog Trnovca kod Bujanovca i neki doseljenici iz Preševske Moravice. Oni su se iz starine iselili zbog arbanaških zuluma. Preci najstarijih rodova zemljište u Jablanici zatekli su kao „pustaru“; bilo je obraslo šumom.

Najstariji seoski kraj je Mahala reka. Kasnije su se pojedini meštani iz te mahale preseljavali na zemljište gde su imali njive i stočarske stanove. Tako je Jablanica u XIX  veku postepeno dobijala razbijen tip.

Poreklo stanovništva.

Svi rodovi su doseljeni, i to:

-Dejanci, Mitrovdan, su iz Malog Trnovca kod Bujanovca; došli su u prvoj polovini XIX  veka. Trajan, 58 godina – Kitan – Cvetko – Dejan, osnivač roda kojise doselio Iz starine su ih potisnuli Arbanasi. Kuće su im u mahali reka i Orljak. Jedna porodica ovog roda se 1912. iselila u okolinu Leskovca.

-Ristini, Mitrovdan, imaju isto poreklo kao i Dejanci. Kuća im je i Kadijskoj Mahali. Neki njihovi rođaci iz familije su se iselili u Beograd.

-Žabarci ili Minkovci, Mitrovdan, imaju isto poreklo kao i prethodni rodovi. Kuća im je u Ridskoj Mahali. Imaju dve porodice iseljene u Cakanovcu kod Preševa.

-Arnautovci, Mitrovdan. Poreklo ime je kao i kod prednjih rodova. Kuća im je u Mahali Reka. Posle 1912. godine dve njihove porodice prešle su u Preševo. Od ovog roda vodio je poreklo jedan sveštenik u susednom Vagancu; tamo je prešao kao domazet.

-Đurinci, Mitrovdan imaju poreklo kao i prednji rodovi. Kuća ima je u Mahali Reka. Po jedna porodica se iselila u susedno Vagance i Kušticu kod Bujanovca.

-Pavlinci, Aranđelovdan, su doseljeni iz Miratovca kod Preševa. Pomenuto selo je 1912. godine zatečeno kao arbanaško naselje. Iz Miratovca su se iselili zbog dominacije muslimanskih Arbanasa. Kuće su im u Orljak Mahali, Reka Mahali i Ridskoj Mahali. Posle Drugog svetskog rata po jedna porodica se iselila u Karavukovo i Brestovac – Vojvodina a jedna porodica je prešla u Tabanovce kod Kumanova.

-Mirčinci, Aranđelovdan, imaju isto poreklo kao i Pavlinci, sa kojima su bili jedan rod. Sada su se razrođeni i stupaju u bračne veze. Kuće su im u Ridskoj Mahali.

-Nešini, Aranđelovdan. Poreklo im je kao i kod prednjih rodova. Kuće su im u mahali Rid. Imaju imaju iseljenih porodica u Skoplju i Štipu.

-Veličkovi, Mitrovdan, su poreklom iz Preševske Moravice. Ovde su najpre slavili Nikoljdan, kasnije su primili današnju slavu. Kuće su im u Reka Mahali. Imaju jednu odseljenu porodicu u Ratajukod Vranja.

-Keder ili Došljaci, Mitrovdan, su se doselili u drugoj polovini XIX veka iz nekog sela kod Bujanovca. Kuće su im u Mahali Rid.

Cigani, jedna kuća, slave Aranđelovdan. Potiču od domazeta Srbina. On je iz roda Pavlinci prešao u jednu pravoslavnu cigansku porodicu. Otac te Ciganke, kojom se oženio domazet, bio je vodeničar u Jablanici. Ti Cigani su ranije živeli u kumanovskom kraju i u manastiru Prohor Pčinjski.

Iseljeni i izumrli rodovi.

Osim napred navedenih iseljenih rodovskih ogranaka, iz Jablanice se iselio još i:

-Gligorović Jaćim; sada živi u poljaničkom selu Trsteni.

-Krstići i Aleksini su izumrli; bili su doseljeni iz Malog Trnovca kod Bujanovca.

Seoska slava je Petrovdan. Za verske potrebe meštani odlaze u manastir Prohor Pčinjski.

Manastir Prohor Pčinjski.

Manastir Prohor Pčinjski, sastavljen od manastirske crkve i nekoliko zgrada za stanovanje nalazi se 800 metara jugozapadno od Jablanice u klisuri Pčinje; neposredno ispod strme šumovite zapadne padine Kozjaka.

Pomenuti manastir nesumnjivo je osnovan u XI veku, ali je izgleda u početku XV veka nastradao od Turaka. Krajem tog veka manastirska crkva je popravljena a 1489. godine je živopisana. Ovan  manastir se pominje u XVI i XVII veku, a naročito su česti pomeni iz XVIII veka. Posle toga manastir Prohor Pčinjski je mnogo stradao od Turaka i Arbanasa. U njemu je bio centar gde su pisane knjige,postojala je škola za crkvene slikare i škola u kojoj su se spremali sveštenici.

Do 1878. godine manastir Prohor Pčinjski pripadao je Vranju a od tada, zbog srpsko-turske granice pripadao je Preševu. Od 1912. godine, kada je oslobođena Gornja Pčinja od turske vlasti, ovaj manastir ponovo pripada Vranju.

Za vreme duge turske vladavine manastir Prohor Pčinjski čuvao je srpski karakter i predstavljao je vrlo poznat hram u srpskim oblastima južno od Gredličke Klisure. Zbog toga je ranije u nekoliko navrata ovaj manastir bio centar okupljanja istaknutijih Srba, koji su radili na oslobađanju od Turaka.

Za vreme Drugog svetskog rata manastir je služio partizanskim jedinicama kao jedan od centara u borbi protiv okupatora. U njemu je 2. avgusta 1944. godine održano prvo zasedanje ASNOM-a na kome su udareni temelji državnosti makedonskog naroda.

Manastir Prohor Pčinjski ne predstavlja samo kulturnu i istorijsku vrednost, već je on postao i mesto gde se danas radni ljudi i omladina iz gradova nalaze prijatan odmor. U manastiru se otvorilo jedno ugodno i stalno odmaralište sa oko 80 soba.

Manastir povremeno posećuju stanovnici iz okolnih pčinjskih, vranjsko-bujanovačkih, preševskih i kumanovskih sela.

IZVOR: Prema knjizi Jovana F. Trifunoskog „Gornja Pčinja“, nastaloj na osnovu podataka prikupljenih delimično 1940. godine, kao i 1949. i 1950. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.