Poreklo prezimena, selo Šarani (Gornji Milanovac)

Poreklo stanovništva sela Šarani, opština Gornji Milanovac – Moravički okrug. Prema knjizi Milenka Filipovića „Takovo“. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan. 

Položaj sela.

Selo je razbacano po mnogim stranama i kosama ispod brda Rožnja i Krvavca, pretežno na levoj strani Dičine, na dugačkoj Ozrića Kosi. Oko 1875. godine počelo je naseljavanje na „planini“, po Rožnju gde su do tada bila samo trla.

Vode.

U selu su glavni izvori: Stublina, Stankića Izvori, Kod Lipe, Bakrač, Jelića Česma, Smrdan, Ristovića Izvor, Mimonića Izvor, Prstenovac, Svetinja pod Krvavcem, Svetinja (dva vrela na Savincu u koritu same Dičine). Za te izvore narod veruje da su lekoviti, a „svetinja“ na Savincu se dovodi u vezu sa Sv. Savom. U selu su i dva malo jača izvora pod imenom „Slatina“; stoka rado pije tu vodu. Osim Dičine kroz selu teku i ovo potoci: Đakovića Potok, Duboki Potok, Vrani Potok i Jelenački Potok, koji se ulivaju u Dičinu, a ka selu Semedraž teku potoci Paunovac i Smrdan. Na Dičini ima četiri vodenice.

Zemlje i šume.

Glavni potesi u selu su: Savinac, Jočića Dičina, Dolovi, Ozrići, Brdo, Ruskovac, Garišta, Kostića Livade, Torine, Stanovište, Šerinac, Paunovac, Pod Krvavac, Rosulje, Luka, Gornja i Donja Drenovica, Ridovi, Rožanj i Ključ. Mnogo je zabrana u selu. U njemu ima oko 100 hektara „seline“, na Tršteniku i Visu koji je jednim delom pod šumom.

Tip sela.

Selo se deli na krajeve: Dolovi, Šerinac, Ozrića Brdo, Baščina, Sađevine, Pod, Ječmina, Luka i Savinac. Sa izuzetkom Savinca, koji je „varošica“ nižeg tipa, ostali krajevi su međusobno razdvojeni pa i kuće u njima. Jedino su po Ozrića Brdu kuće većih rodova prilično blizu jedna druge. U selu je 165 domaćinstava od kojih je 14 na Planini.
„Varošica“ se razvila oko crkve, koju je podigao knez Miloš 1819. godine u neposrednoj blizini izvora Svetinje ili Savinca. Uz crkvu su bili podignuti mnogi čardaci, od kojih postoje još dva, i kuća kneza Miloša. Docnije je uz crkvu podignuta opština i kuća za sveštenika a 1889. godine podignuta je u blizini škola a docnije i druge zgrade i kuće između crkve i škole. Osim četiri kuće za stanovanje tu su dve crkvene kuće, opština, škola, kafana, dva zadružna doma, zanatska radionica (kolar-kovač). Inače, oko 1870. godine počelo je spuštanje sa kućama iz brda u polje. Groblje je na bregu Stanovištu. Crkva slavi Savindan ali je crkveni sabor u prvu Mladu Nedelju po Petrovdanu i taj sabor se održava od 1860. godine.

Starine u selu.

Selo Šarani obiluje predanjima i starinama, kao malo koje drugo selo u ovom području. Te starine pokazuju da je ovde postojalo naselje u daljoj prošlosti. Na Rosuljama je jednom prilikom pronađeno 18 bakarnih kopalja nanizanih na bakarnu žicu. Naknadno je pronađeno još 16 kopalja. Pronađena je i jedna gvozdena strela, koja je poslata u muzej kragujevački. U jednom grobu je pronađen kostur i koplje. Nalazli su kvadratne cigle i staro posuđe. Oko 1901. godine jedan seljak je iskopao pet i po kilograma topljenog srebra. U Dičini je bio „troglavi kamen“ – rimski nadgrobni spomenik, ali je uništen. Na mnogim mestima u selu ima tragova od rudarskih rupa a ima i šlaknje a pod Krvavcem je pronađen jedan starinski bunar.
Vrlo živa su predanja da je nekada u selu postojao manastir. Po kazivanju, kamen od manastira prvi je raznosio Turčin Dizdarević, a posle i narod. Jedna nadgrobna ploča sa reljefom ljudske glave preneta je sa Manastirišta i smešten prema apsidi crkve na Savincu. Manastir se, navodno, zvao Savina a osnivač je bio Sv. Sava, koji ga je osvetio na Bogojavljenje i onda sa litijom sišao na tople izvore kraj Dičine i na njima osveštao bogojavljensku vodicu. Na Stanovništu su bili manastirski „stanovi“ sa stokom. Kada se narod iz ovog i okolnih sela raseljavao na sever, onda su neki Marjanovići otišli u Bavanište u Banatu. To je bilo 1842. godine, kada su proterani Obrenovići. Tada je zatvoren manastir Savinac, koji je obnovio knez Miloš 1819. godine. Poslednji kaluđer u manastiru bio je Gedeon(Trapo). Marjanovići su održavali veze sa rođacima ostalim u Šaranima sve do kraja 19. veka, tačnije do 1895. godine kada su dolazili da traže blago i zanimali su se za neko mesto na Stanovištu i neku lipu na Škipini. Oni su sa sobom odneli crkvene knjige, odnosno crkve Savinca. Kada je obnovljena crkva na Savincu, te knjige je doneo Roman Živkov Marjanović. Među njima su bile beleške jeromonaha Gedeona Trape o prošlosti manastira. Nažalost, te knjige su izgorele u požaru 1917. godine.
U tursko vreme pored Dičine je vodio put ka Čačku, ima ostataka kaldrme. Jedan izvor u selu se zove Prstenovac, po tome što je Turčin sa Rudnika, kupeći danak, na tom izvoru pio vodu i izgubio prsten. Terao je narod da mu traže prsten tukući ih da bi ga potom neki sačekali i ubili. Po predanju na Jelen-Kamenu, nameđi Šarana i Brđana srpsku ustanici pod voćstvom Lazara Mutapa i Milutina Savića potukli su jednu grupu Turaka, među kojima je bio i Pljaka sa Rudnika. Onaj što je ubio Pljaku je nazvan Pljakićem. Vis Krvavac je nazvan po tome što je tu bio, u Drugom ustanku, zbeg koji su Turci, usled izdaje Carevića iz Velereča, našli i sve pobili. Godine 1814. pre prelaska u Crnuću, knez Miloš sa porodicom je stanovao u jednoj kući u Šaranima. U noći pred boj na Ljubiću 1815. godine ustaničke vođe su održale dogovor u kući Lazara Stankića, koja je bila pored reke. U Drugom ustanku su učestvovalo ovi ljudi iz Šarana, po beleškama Petra Markeljića: Matković, Stevan Markelja, Lazar Stankić i Jovan Belaković.
Po predanju nekada su Šarani bili veliko naselje i zvali se Šarena Varoš, zbog raznolikosti nošnje i govora njenih stanovnika, rudara. Kažu da se mesto Garište nekada zvalo Igrište; do građenja crkve na Savincu tu se nedeljom i praznicima meštani sastajali radi igre i zabave. Mesto Šerinac je nazvano po Ciganinu Šeru, koji je ovde dolazio kao kovač i razapinjao šator. Naziv brda Bogosoja čuva uspomenu na kovača Ciganina Bogosava.
Babin Potok je nazvan po tome što je tu ubijen vampir u obliku ptice, koji je izašao iz tela jedne babe, kad su joj raskopali grob. Na granici Šarana i Drenove nalazi se mesto Milovanov Grob; tu je namerno sahranjen Milovan Markeljić, koga su 1873. godine ubili razbojnici; kad su se dva sela docnije sporila oko međe, taj grob je bio dokaz da je to međa atara. Na kosi Pletaji ili Prosijanama u planini Rožnju ima mesto Čičin Grob; tu su Nemci 1915. godine ubili nepoznatog trećepozivca. Oko savinačke crkve su grobovi sveštenika i uglednih ljudi iz 19. veka. Tu je grob Obrena Martinovića iz Brusnice, oca vojvode Milana Obrenovića. U crkvi je porodična grobnica Vukomanovića, uređena 1904. godine. Blizu crkve nalaze se dva spomenika, ratnicima poginulih na Javoru 1876. godine.
Osim pomenutih predanja o Sv. Savi ima i drugih. U neposrednoj blizina vrela u koritu Dičine, koja se smatraju izvorima Sv. Save, postoje dva mala udubljenja u kamenu, za koje se veruje da su otisci od kopita konja Sv. Save a pored puta iznad kuća Baralića bio je kamen za koji se verovalo da je kurjak, koga je Sv. Sava okamenio. Ovaj kamen je uništen.

Poreklo stanovništva.

-Marjanovići, slave Nikoljdan. Oni su najstariji rod u selu, „predkosovska familija“. Osim u Vojvodinu selili su se i u okolna sela.
-Matkovići, slave Đurđevdan. Oni su starinom od Vasojeića, neki vele da su od Gacka.
-Jočići ili Lazovići, slave Aranđelovdan. Dva brata Nikeša i Lazo ubili su Turčina i pobegli iz Bosne. Navodno su iz okoline Foče.
-Baralići, slave Nikoljdan. Čuvaju jedinstvo i ogranci ne uzimaju druga prezimena, osim što se dele Poljane u Paunove. Vode poreklo od trojice ili četvorice braće, koji su došli iz Bara u Moravičkom srezu. Ima ih još u Majdanu, Kravarici, Mrčajevcima i dr. Na sastanku u Takovu 1815. godine bio je Sima Baralija.
-Markelje – Markeljini, slave Aranđelovdan. Oni su poreklom od Banja Luke, gde ih ima i danas. Odatle su došla braća od stričeva Petar i Marko, navodno 1789. godine, bežeći zbog toga što su ubili Turčina, koji im je napao žene. Daljom starinom su iz sela Loćanja između Peći i Đakovice, kako je 1919. godine kazivao u Banja Luci Petru Markeljiću starac Filip Markeljić u Banja Luci. Filip je čak znao da se otac ovog Petra zvao Aleksije i da su se obe strane dopisivale do oko 1865. godine.
-Minići ili Belakovići i Jokići su jedan rod. Preci su im došli oko 1780. godine od Bijeljine u Bosni. Ima ih u Pranjanima i Zagrađu.
-Jovanovići, slave Đurđevdan. Oni su došli iz Borča u Hercegovini u 18. Veku.
-Živanovići, slave Mratindan. Oni su poreklom iz Hercegovine.
-Stankići, Rosići i Tomići su jedan rod, slave Nikoljdan. Starinom su iz Skakavaca u Hercegovini. Predak Stanko je ubio Turčina i pobegao. Došao je pre Baralića a posle Ozrića.
-Jelići ili Ozrići, slave Đurđevdan. Imaju ogranke:
-Jelići, Miletići, Kovačevići i Milovanovići. Njihov predak je izbegao iz Bosne, iz sela Ozrići ili Sandžaka pošto je ubio Turčina. Od ovog roda su bili i:
-Kostići-Matići, koji su izumrli.
-Osaćani ili Damnjanovići, Miloševići, Mimovići i Ristovići su jedan rod, slave Jovanjdan. Poreklom su iz Osata u Bosni.
-Šljivići, slave Đurđevdan. Predak ime je došao iz Kusića u Užičkom okrugu bratu, koji je bio sveštenik na Savincu 1873. godine.
-Đokovići, slave Aranđelovdan. Otac im došao iz Milićevaca „na miraz“ 1900. godine.
-Stevanovići. Doselio se Tihomir iz Pridvorice u Čačanskom okrugu 1902. godine „na imanje“ u Marjanoviće.
-Marković M., slavi Nikoljdan. Došao „na miraz“ za vreme Velikog rata iz Drenove.
-Damnjanovići drugi, slave Đurđic. Otac je došao „na miraz“ iz sela Ravni u Užičkom okrugu 1927. godine.
-Drinjaković, slave Đurđic. Došao iz Takova „na miraz“ 1931. godine.
-Vasiljević je sveštenik, rodom je sa Rudnika.
-Nikolići su od Nikolića…?
-Vilići su u Drenovi. Prilikom skorašnjih promena katastarskih granica pripali su Šaranima.

IZVOR: Milenko Filipović – Takovo. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan.