Bosanska Krajina je istorijska i geografska oblast, čije su se granice tokom istorije mijenjale, a koja obuhvata zapadni dio Republike Srpske i Bosne i Hercegovine sa Banjalukom kao regionalnim središtem. Južni dio Bosanske Krajine je dinarsko, kraško i planinsko područje, u kojem dominiraju planine Grmeč (1605 m) i Manjača (1236 m), a sjeverni dio predstavlja prelaz iz dinarskog u panonsko područje, i postepeno se spušta iz planinskog u brdsko i brežuljkasto zemljište, i prelazi u ravnicu. U sjevernom dijelu Bosanske Krajine izdiže se planina Kozara (977 m). Južni dio oblasti je više stočarski, a sjeverni, plodniji i naseljeniji, više je ratarski. Najznačajnije rijeke su Vrbas (250,3 km), Una (212,5 km) i Sana (146,2 km). Oblast je bogata šumama, gvozdenom rudom, boksitom i mrkim ugljem. Klima je umjereno kontinentalna.
Riječ Krajina javlja se kod Srba već u IX vijeku i to najprije kao lično ime. Kao poseban naziv za neko mjesto ili teritoriju, ova riječ je u pisanim izvorima prvi put upotrijebljena krajem X i početkom XI vijeka, da označi teritoriju na jugozapadnim obalama Skadarskog jezera. U drugoj polovini XII vijeka na krajnjem zapadu srpskih primorskih zemalja, između ušća Cetine i ušća Neretve, postojala je još jedna Krajina. Krajišta, kao vojnoteritorijalna područja, organizovana su u nemanjićkoj Srbiji, a i kasnije, naročito kad je rasla opasnost od turskog osvajača.
Riječ krajina izvedenica je opšteslovenske riječi kraj i označava oblast na granici. U ranom srednjem vijeku etničku granicu između Srba i Hrvata činila je rijeka Cetina, zatim župe Imota, Livno i Pliva, kao i područje doline Vrbasa. Veći dio teritorije današnje Bosanske Krajine pripadao je hrvatskoj državi, a od njene propasti 1102. godine, Ugarskom kraljevstvu. Širenjem srednjovjekovne Bosne na zapad, znatan dio teritorije između Vrbasa, Une i Sane bio je organizovan u posebnu upravnu cjelinu bosanske države, pod nazivom Donji Kraji, koji je prvi put zabilježen 1244. godine. Taj naziv, u nešto izmijenjenom obliku, održao se do danas. Donji Kraji imali su ulogu krajine srednjovjekovne Bosne, čije je organizovanje bilo uslovljeno sukobima ove zapadne srpske države, najprije sa Hrvatima, a potom i sa Ugarskom. Nakon propasti srednjovjekovne Bosne, ugarski kralj Matija Korvin je, u namjeri da zaštiti svoju zemlju od nadiranja Turaka, organizovao Jajačku banovinu, koja je postojala od 1464. do 1527/1528. godine i koja se uglavnom poklapala sa teritorijom Donjih Kraja. I Turci su osnivali krajine (serhate), a poslije osvajanja Jajačke banovine, glavni pravci njihovog daljeg nadiranja bili su usmjereni prema sjeveru, sjevero-zapadu i zapadu, pa je područje između Vrbasa i Une opet zadržalo vojnogranični karakter. Turski pritisak se s vremenom prenio na gradove duž Sane i Une, što je doprinijelo da se pojam granice veže za ove dvije rijeke i njihovo zaleđe, pa se u tursko vrijeme pominju Unska Krajina, Bihaćka Krajina i Kamengradska Krajina. Prvi put, Bosanska Krajina pominje se 1593. godine, kao zemlja u kojoj je poginuo Hasan-paša Predojević. On je poginuo kod Siska, što govori da se ova oblast dotle protezala, a njome je, izgleda, bio obuhvaćen i dio Slavonije.
Granice Bosanske Krajine uglavnom su utvrđene 1791. godine. Na sjeveru, zapadu i jugu njene granice čini granica između bivših jugoslovenskih republika Bosne i Hercegovine i Hrvatske, ali ne postoji jasno utvrđena istočna granica. Postoje različita shvatanja o tome, a u najširem smislu ona ide istočnim međama opština Srbac, Prnjavor, Čelinac, Kotor Varoš, Kneževo, Mrkonjić Grad, Šipovo i Glamoč.
Naziv Bosanska Krajina nikada nije imao etničko ili nacionalno značenje, nego isključivo geografsko.
Iako je na njenoj teritoriji bilo Srba i u srednjem vijeku, tj. u predtursko doba (npr. u Lijevče polju, Zmijanju, oko današnjeg Mrkonjić Grada, Glamoča, u dolini Unca, kao i istočno od ovih područja), Bosanska Krajina je etnički izrazito srpsko obilježje dobila u XVI vijeku. Turci su Bosansku Krajinu zauzeli poslije dugogodišnjeg pustošenja, a iseljavanje hrvatskog stanovništva koje nije izginulo ili odvedeno u ropstvo, forsiralo je i hrvatsko plemstvo, koje nije moglo dozvoliti da gubeći posjede, izgubi i potčinjeno stanovništvo. Srbi su u Bosansku Krajinu dolazili kao stočari, vršili su vojnu službu na granici, živjeli na slobodnim baštinama, a ponegdje su bili organizovani u vlaškim samoupravama (Zmijanje, Janj). Srbi su naseljavani i kao kmetovi na spahilucima turskih aga i begova. U Bosansku Krajinu Srbi su uglavnom stizali sa područja današnje Hercegovine, Crne Gore i Raške, mada je bilo doseljenika i iz drugih oblasti (Istočne Bosne, Metohije, Kosova, Skopske Crne Gore itd.). Jedan putopisac 1530. godine zapazio je u Bosanskoj Krajini Srbe koji su se doselili od Smedereva i Beograda. Dolazeći iz starih srpskih zemalja, Srbi su donijeli sa sobom pravoslavnu vjeru, nemanjićku tradiciju i kosovsko predanje. Čuvari njihovog identiteta bili su manastiri: Rmanj, Liplje, Stuplje, Gomionica, Moštanica i Krupa na Vrbasu, koji su bili tvrdi „gradovi“ pravoslavne vjere i srpske narodnosti, a monasi u njima pobožne posade „naoružane“ časnim krstom.
Od XVI do XVIII vijeka Bosanska Krajina bila je područje stalnih borbi između Turskog i Austrijskog carstva, pa je i organizacija Bosanske Krajine u okviru Osmanskog carstva bila strogo vojnička. Ratna dešavanja imala su veliki uticaj na etnički i društveni sastav ove oblasti i udarila su pečat duhovnim osobinama krajiškog čovjeka, ratnika – megdandžije. O toj stradalničkoj teritoriji, „gdje se nije znalo hoće li se osvanuti, kad se omrkne“, upečatljivo govore stihovi jedne krajiške pjesme:
„Oj Krajino, krvava ’aljino
krvava si otkad si postala,
s krvi ručak, a s krvi večera,
svak’ krvave žvaće zalogaje!“
Muslimani u Bosanskoj Krajini poticali su od domaćeg, islamiziranog stanovništva, kao i od doseljenika iz drugih krajeva. Njihov broj naročito je porastao krajem XVII vijeka, a najgušće naseljeno muslimansko područje u Bosanskoj Krajini bilo je između Une i Kupe (Cazinska Krajina). Muslimanski krajišnici, age i begovi, bili su nosioci feudalne samovolje i otpora reformama u Osmanskom Carstvu. Zbog vjerske, političke i ekonomske obespravljenosti i neprekidnog nasilja kojem su bili izloženi,
Srbi Bosanske Krajine podigli su tokom XIX vijeka nekoliko buna i ustanaka: 1809, (Prva mašićka buna, Jančićeva buna), 1834, (Druga mašićka buna, Pop-Jovičina buna), 1858, (Prva Pecijina buna, Prva knešpoljska buna, Doljanska buna, Ivanjska buna) i 1875–1878, (Druga Pecijina buna, Druga knešpoljska buna). Ovi pokreti imali su nacionalni i socijalni karakter, jer su težili stvaranju jedne nacionalne države i olakšavanju teškog položaja seljaka. Njihov konačni cilj bio je: slobodni srpski seljak u slobodnoj srpskog državi. Naročito je bio značajan ustanak od 1875. do 1878. koji je zahvatio skoro čitavu oblast i tokom kojeg su krajiške četovođe proglasile ujedinjenje sa Srbijom. U proglasu o ujedinjenju, između ostalog, pisalo je: „U ime toga našeg velikog saveznika Boga, mi vaskolike vođe ustaničkih četa bosanskih, jedini zakonski predstavnici srbske zemlje Bosne (…) proglašavamo da se domovina naša Bosna prisajužava Kneževini Srbiji“.
Među najznačajnije ustaničke četovođe ovog vojevanja „za krst časni i slobodu zlatnu“ spadaju Petar Popović Pecija i Golub Babić, a rame uz rame sa Krajišnicima borio se i Petar Mrkonjić, potonji kralj Petar I Karađorđević. Ipak, tursku okupaciju zamijenila je austro-ugarska, a ogorčenje srpskog naroda možda najbolje ilustruju riječi moštaničkog igumana i ustaničkog četovođe Kirila Hadžića: „Mi se s Turcima krvarili i tukli, a vi Švabovi dođoste prevarom na gotovo. Kukavice i vi i vaši gospodari!“
U XIX vijeku živio je i đakon Avakum, rođen nedaleko od Moštanice gdje je bio zamonašen. Turci su ga uhvatili 1814. godine i odveli u Beograd, a nakon što je odbio da se poturči, odlučili su da ga nabiju na kolac. Mladi krajišnik prkosno je nosio kolac do gubilišta i pjevao kroz Beograd: „Nema vjere bolje od hrišćanske! Srb je Hristov, raduje se smrti; Strašni Božji sud i Turke čeka, pa vi čin’te što je vama drago! A skoro će Turci dolijati, Bog je svjedok i njegova pravda!“ Zadivljeni njegovim junaštvom, Turci se „smiluju“, probodu mu nožem srce, pa ga tek onda nabiju na kolac.
Vrijedan pomena je i Gavro Vučković Krajišnik, koji je sredinom XIX vijeka bio predstavnik bosanskih Srba pri Carigradskoj patrijaršiji i koji je zbog svog rodoljublja robovao u turskoj tamnici, a iza sebe ostavio je spise Riječ kraišnička i Robstvo u slobodi ili Ogledalo pravde u Bosni. Krajiški Srbi pružili su snažan otpor austrougarskoj politici stvaranja tzv. „bosanske nacije“ i veoma aktivno učestvovali u borbi za crkveno-školsku samoupravu srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, kao i za rješavanje agrarnog pitanja.
Najistaknutiji narodni tribun bio je Petar Kočić, koji je tamnovao pod crno-žutom monarhijom i čiji je časopis „Otadžbina“ zabranjivan. On je svojom najpoznatijom pripovjetkom Jazavac pred sudom, kroz lik prividno naivnog krajiškog seljaka ismijavao tuđinsku vlast i poricao da je austrougarski vladar njegov car, pitajući se može li se od srbijanskog kralja ili crnogorskog kneza „istesati makar jedan osrednji car, jer smo se mi, Srbovi, odavno zaželjeli careva“. Mladi Krajišnik, Gavrilo Princip, proslavio se pucnjima u Sarajevu na Vidovdan 1914. godine, što je Austrougarska uzela kao povod za konačni obračun sa Srpstvom.
U Prvom svjetskom ratu (1914–1918) Krajišnici su bili izloženi različitim progonima: ubistvima (naročito od strane tzv. „šuckora“ – muslimanskih i rimokatoličkih oružanih grupa), hapšenjima, političkim procesima (Banjalučki veleizdajnički proces 1915–1916), odvođenjem u logore (Žegar kod Bihaća, Doboj, Arad u današnjoj Rumuniji) i zatvore, oduzimanju imovine, protjerivanju, itd. Tokom rata, Bosanska Krajina dala je srpskoj vojsci nekoliko hiljada dobrovoljaca. Oslobođenjem 1918. godine okrenuta je nova stranica u istoriji Bosanske Krajine.
Nakon viševjekovnog ropstva, krajiški Srbi dobili su priliku da svoja nacionalna i vjerska osjećanja i politička opredjeljenja slobodno i neometano iskazuju. Ipak, po svojoj ekonomskoj strukturi, Bosanska Krajina ostala je privredno nerazvijena oblast i jedno od najzaostalijih agrarnih područja. Po administrativnoj podjeli države bila je u sastavu Vrbaske banovine (1929–1941) sa sjedištem u Banjaluci, koja je pod banom Svetislavom Milosavljevićem (1929–1934) doživjela urbanistički procvat. Prilikom njegovog polaska na službu u Bosansku Krajinu, kralj Aleksandar I Karađorđević mu je rekao: „Pre svega zapamtite Tiso, da ste Vi moj lični izbor za položaj bana i to bana za Vrbasku banovinu, gde Vam predstoji veliki nacionalni rad. Tamo su Srbi u većini i to najbolji Srbi u pogledu ljubavi prema otadžbini i patriotizma uopšte“. Jedan od takvih, bio je i slikar Jovan Bijelić, jedan od najpoznatijih likovnih stvaralaca u jugoslovenskoj državi.
Okupacijom i razbijanjem Kraljevine Jugoslavije 1941. godine, Bosanska Krajina došla je u sastav Nezavisne države Hrvatske. U ovoj zločinačkoj tvorevini genocid nad Srbima bio je organizovan državni posao, inspirisan srednjovjekovnom doktrinom Rimokatoličke crkve i rasističkom ideologijom Hrvatske stranke prava. U genocidu nad Srbima aktivno su učestvovali i muslimani. U istrjebljivanju Srba u Bosanskoj Krajini, koje je trajalo sa različitim intenzitetom tokom čitavog rata (1941–1945), po masovnosti zločina izdvajaju se dva perioda: prvi talas pokolja od maja do septembra 1941. koji je zahvatio čitavu oblast i tokom kojeg je ubijeno preko 50.000 ljudi, i drugi talas u junu i julu 1942. koji je zahvatio šire područje Kozare. Nakon ustaško-njemačke ofanzive, tokom koje je ubijeno više od 20.000 ljudi, oko 70.000 Srba sa šireg kozarskog područja ustaše su odveli u Jasenovac i druge logore, a meću njima i više od 20.000 djece. U Bosanskoj Krajini nalazi se jedno od najvećih stratišta Drugog svjetskog rata, Donja Gradina kod Kozarske Dubice, koja je bila dio Jasenovačkog sistema hrvatskih logora, u kojem je ubijeno nekoliko stotina hiljada Srba. U NDH naročito je na udaru bila Srpska pravoslavna crkva. Početkom maja 1941. mučeničkom smrću postradao je episkop banjalučki Platon Jovanović (Sveti svešteno-mučenik Platon Banjalučki), a među brojnim stradalim sveštenicima još njih osmorica su kanonizovani kao sveštenomučenici (svi sa teritorije koja danas pripada Bihaćko-petrovačkoj eparhiji). Tokom rata, samo na teritoriji Banjalučke eparhije srušeno je, oštećeno, opljačkano i oskrnavljeno oko 100 hramova, a među njima i Saborni hram u Banjaluci. Neki hramovi bili su mjesta masovnih pokolja srpskog naroda.
Prvi otpor okupaciji i zločinima krajiški Srbi pružili su kod Sanskog Mosta (6–8. maj 1941), što je bio i prvi otpor fašističkom teroru na srpskom i jugoslovenskom području poslije kapitulacije 17. aprila 1941. godine. Ustanak širih razmjera u Bosanskoj Krajini počeo je u julu 1941. Do kraja rata Bosanska Krajina bila je jedno od najaktivnijih ustaničkih žarišta i jedno od glavnih područja oslobodilačke borbe srpskog naroda. Krajiške brigade prošle su dug borbeni put, ratujući na širokom području okupirane zemlje, pretrpjele su velike gubitke i učestvovale u oslobađanju mnogih gradova (Sarajeva, Beograda, Zagreba i dr). Bosanska Krajina bila je i poprište srpskog građanskog rata, tj. tragičnog partizansko-četničkog sukoba. O tom stradalničkom i junačkom dobu govori i poema Skendera Kulenovića Stojanka majka Knežopoljka, o Srpkinji koja traži sinove Srđana, Mrđana i Mlađena poginule u ustaško-njemačkoj ofanzivi:
„(…) Joooj,
tri goda u mom vijeku,
tri Obilića u mom mlijeku,
joj, Srđane – Đurđevdane,
joj, Mrđane – Mitrovdane,
joj, Mlađene – Ilindane:
Kozara izvila tri bora pod oblak,
Stojanka podigla tri sina pod barjak! (…)“
Najpoznatiji književnik ponikao u Bosanskoj Krajini, Branko Ćopić, takođe je opjevao ovo doba, kroz riječi ubijene djevojčice Marije sa Grmeča, u poemi Na Petrovačkoj cesti:
„(…) Tuđinski ljudi krvavi,
kuću su našu spalili,
djetinjstvo su mi ukrali
i mnogo naših ubili.
Tuđinske ptice, čelične nemile,
nad planinom su našom letjele.
Smrači se, rođena goro,
i na sve naše pute,
pošalji sinove svoje,
pošalji vukove ljute,
osveti moje noge izranjene,
i jutra gladna rasplakana,
i ruke modre i smrznute.
Zagrmi, tata, iz velikog topa,
pomlati tuđe gadove,
zabubnjaj, braco, mitraljezom,
mrtva te sestra zove.
Osvetu vapije dijete,
stisnutih smrznutih pesti,
u krvi i snijegu,
na Petrovačkoj cesti…“
U Jugoslaviji pod komunističkom vladavinom (1945–1990) veliki broj Krajišnika odselio je u sjevernu Srbiju (Vojvodinu), naročito u prvim godinama nakon rata, a došlo je i do migracija unutar oblasti, iz sela u grad. Iako je urbanizacija bila posljedica ekonomskog razvoja (izgradnje novih saobraćajnica i otvaranja novih preduzeća i fabrika), Bosanska Krajina uglavnom je ostala privredno nerazvijena oblast. Najznačajniji privredni centri bili su Banjaluka, Prijedor i Bihać. Veliki podstrek razvoju prosvjete, nauke i kulture u Bosanskoj Krajini bilo je osnivanje Univerziteta u Banjaluci 1975. godine, čiji je temelj udaren 25 godina ranije osnivanjem Više pedagoške škole. Ipak, jednopartijski sistem onemogućavao je razvoj demokratije, a komunistička ideologija gušila je građanske slobode. Komunistički režim gradio je ideologiju „bratstva i jedinstva“, između ostalog, i onemogućavanjem utvrđivanja činjenica o genocidu nad Srbima i njegovim počiniocima.
Pod naročito snažnim pritiskom bila je Srpska pravoslavna crkva, koja je agrarnom reformom, nacionalizacijom i uzurpacijom njene imovine, zabranom obnavljanja hramova porušenih tokom rata (1941–1945), kao i ometanjem djelovanja njenih sveštenoslužitelja (protjerivanjem episkopa banjalučkog Vasilija Kostića1950. i 1953), dovedena u težak položaj. U vrijeme etničkih i vjerskih sukoba koji su doveli do razbijanja jugoslovenske države (1991–1995), Srbi Bosanske Krajine dali su veliki doprinos odbrani srpskog naroda od velikohrvatskog fašizma i islamskog fundamentalizma i veliki doprinos stvaranju Republike Srpske, a krajiške brigade opet su ratovale daleko od matične teritorije.
Dejtonskim mirovnim ugovorom 1995. veliki dio Bosanske Krajine ostao je izvan granica Republike Srpske, a srpsko stanovništvo u područjima koja su pripala Federaciji Bosne i Hercegovine samo je djelimično obnovljeno, dok je povratak u neke krajeve potpuno izostao. Tokom rata (1991–1995) muslimanske i hrvatske oružane snage srušile su 28 i oštetile 71 bogomolju Srpske pravoslavne crkve u Bosanskoj Krajini, na koju su 1995. padale i bombe NATO-a. Ipak, uprkos brojnim stradanjima, krajiški Srbi su opstali, a burna prošlost udarila je pečat njihovim duhovnim osobinama. O krajiškim Srbima etnograf i antropogeograf Milan Karanović zapisao je 1934. godine: „Kod njih se ogleda, u najvećoj mjeri razvijeno, duboko i istinsko nacionalno osećanje u harmoniji sa osećanjem socijalne pravde i pravičnosti, čak do tragične mere. Obuzeti su stalnom težnjom u tome na uštrb svojih ličnih interesa i potreba; oni su onaj tip ljudi za koji se rekne da „vazda ispravljaju krivu Drinu“, tj. isteruju vazda ono što se ne dade i ne može da ispravi. Tih osobina ima i kod drugih delova našega naroda, ali su kod bosanskog Krajišnika jače izražene, i kod većeg procenta stanovništva. Oni koji su prošli kroz škole zadržali su onu poznatu patrijarhalnu čestitost, stidljivost i pristojnost društvenu; altruiste su i prožeti shvatanjima i pogledima moderne prosvećene demokratije. Skromni su, gotovo stidljivi i snebivljivi u zauzimanju položaja. Kod njih je u najvećoj mjeri razvijena odvratnost prema korupciji“.
Iste godine, istoričar Vaso Čubrilović primjetio je da su uspomene na slavnu prošlost učinile da krajiški Srbi očuvaju svoju „rasnu svežinu, ponos i svest o zajednici s ostalim delovima našeg naroda.Na prvi pogled izgleda čudnovato, ali je tačno, da je ovaj primitivni, poludivlji graničarski svet uspeo ne samo da sačuva uspomene na staru državu na tuđem zemljištu, daleko od starog središta, nego je šta više toliko prožeo i novi zavičaj starim tradicijama da mu je teško dokazati da to nije nekad bilo u nemanjićkoj carevini“.
Slično zapažanje o mentalitetu čovjeka, Srbina iz Bosanske Krajine, iznio je slikar i etnograf Spiridon Bocarić: „Daleko od evropske kulture, on je sam zidao, duhovno, svoj državni, nacionalni i društveni kult, i svoje principe vadio iz svoje duše i krvi. Po prirodi i rođenju neobuzdan, u životu konzervativan, nepovjerljiv i nadasve svojeglav – nije htio da prima išta strano, što bi ga moglo da otuđi od njegovog najčistijeg i najnežnijeg osjećaja i nekog instiktivnog zamaha, da ne izgubi jasnoću i čistotu svoje vizije i izražaja. Tako je on, jače od ostalih, sačuvao jedrinu svoje duše, zvučnost jezika i svoje patrijarhalne običaje, svoju nošnju i ornament – simbolike i ukusa“.
Možda je najljepše stihove o Bosanskoj Krajini ostavio Isaija Mitrović 1939. godine:
„Vrletni kraju, zemljo boraca,
Velikih majki, slavnih otaca.
Zemljo hajduka, zemljo junaka,
I mučenika i poštenjaka.
Zemljo kovilja i smilja žuta,
Krajino ljuta!
Visoka čela, ponosna krila,
Ti si zatočnik slobode bila,
I uvek nove davala žrtve
Prije no stare opoja mrtve.
Stalan si nišan svirepog pruta,
Krajino ljuta!
Junaštvom ti si večno blistala,
Čojstvo si samo svuda iskala.
U zveci lanca u moru jada
Srpstvu si bila vera i nada!
Krvavog vazda nedra i skuta,
Krajino ljuta!“.
Izvor: Goran Latinović, časopis Društva „Sveti Sava“, BRATSTVO XVI, Beograd, 2012. ČIGOJA štampa
Odabrao i obradio: Saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić
9. april 2014. u 23:02
Nebojša Novaković
” O krajiškim Srbima etnograf i antropogeograf Milan Karanović zapisao je 1934. godine: „Kod njih se ogleda, u najvećoj mjeri razvijeno, duboko i istinsko nacionalno osećanje u harmoniji sa osećanjem socijalne pravde i pravičnosti, čak do tragične mere. Obuzeti su stalnom težnjom u tome na uštrb svojih ličnih interesa i potreba; oni su onaj tip ljudi za koji se rekne da „vazda ispravljaju krivu Drinu“, tj. isteruju vazda ono što se ne dade i ne može da ispravi. Tih osobina ima i kod drugih delova našega naroda, ali su kod bosanskog Krajišnika jače izražene, i kod većeg procenta stanovništva. Oni koji su prošli kroz škole zadržali su onu poznatu patrijarhalnu čestitost, stidljivost i pristojnost društvenu; altruiste su i prožeti shvatanjima i pogledima moderne prosvećene demokratije. Skromni su, gotovo stidljivi i snebivljivi u zauzimanju položaja. Kod njih je u najvećoj mjeri razvijena odvratnost prema korupciji. ”
Potpisujem! 🙂
10. april 2014. u 04:58
Vojislav Ananić
Kao prosvetni radnici, živeli smo i radili oko sedam godina među tim divnim ljudima. Narod prostodušan, širokogrud, spreman uvek na pomoć u nevolji, veseo, a voljan i da ponekad šeretski nastupi. Oduvek se držao svoje tradicije. Trebalo je kod njih bar jednom biti gost nekoj porodici na Krsnoj slavi, da se vidi kako se poštuje. Među Srbima, najbolji Srbi. To tvrdim iako tamo nisam rođen.
27. decembar 2020. u 23:02
Dusan
…….hvala g-dine Vojislave….mozda i nismo niajveci Srbi,ali da smo pravi cuvari pravoslavlja-jesmo ….pozdrav https://www.facebook.com/100001350273125/posts/3520716361316672/?app=fbl Knezevo( ex…Skender vakuf)
14. april 2014. u 15:45
Igor
“Kod njih je u najvećoj mjeri razvijena odvratnost prema korupciji.”
To je nekad važilo. 🙂
14. jun 2014. u 12:55
Franjo
Koje gluposti da ne vredi komentarisati…
6. jul 2014. u 12:21
Mate
U Bosni i Hercegovini nikada nisu živeli Hrvati kao autohtoni narod, što važi i za muslimane, današnje tkz. Bošnjake. Hrvati i Bošnjaci su u BiH političke izmišljotine. I ta izmišljotina je dovela BiH u ovo stanje u kojem se sada nalazi. Dizanje verskih zajednica, katolika i muslimana, na nivo naroda – pogubno je za BiH bilo i sada je.Narod Bosne su činili i danas čine samo Srbi izdvojeni na tri vere: pravoslavnu, katoličku i islamsku.Za vreme austrijske okupacije 1878-1918. vatikanski misionari pokatoličavaju Srbe, pa u to vreme katoličanstvo postaje snažna, zvanična religija.
16. avgust 2014. u 13:44
Vladimir
Mislim da Vam granice Krajine sa južne strane, na mapi, ne odgovaraju stvarnosti. Po mom, skromnom, mišljenju Krajina se proteže sve dokle se pjeva ”krajiška kajda” tj. dokle se pjeva na krajiški način. Dakle, sve do planine Komar, preko Rostova do Uskoplja i južnih oboda Kupreškog polja, pa sve do Rašćana Duvanjskih. I, mogao bih reći, prije je to Krajina nego mjesta uz Savu, koja bismo mogli svrstati u Posavinu (Srbac, Gradiška, pa i Prnjavor).
31. mart 2020. u 14:10
Rogić
Što se tiče Prnjavora kao grada on nikako nije u Bosanskoj Krajini već negdje na granici Srednje Bosne i Posavine. Što se tiče opštine Prnjavor kao takve tu su stvari već komplikovanije jer se ne nalazi cijela u jednoj geografskoj cjelini. Moji su iz jednog sela u zapadnom dijelu opštine i u narodu se taj kraj smatrao dijelom Bosanske Krajine a prema narodnim pričama u prnjavrskom kraju nalazi se tromeđa Bosanske Krajine, Posavine i Srednje Bosne.
3. septembar 2017. u 13:34
vojislav ananić
Krsne slave i prezimena Srba u Republici Srpskoj i BiH
„Glas Srpske“, 15.08.2008 17:21 | Gojko Dakić
U BiH ima skoro šest hiljada srpskih prezimena koja se vezuju za 72 slave. Ako je kod istog prezimena zastupljena samo jedna krsna slava nesumnjivo je da se radi o jednom plemenu (rodu)
O prezimenima Srba u BiH ne postoje sistematizovana naučna istraživanja tako da se o njima jedino nešta više može saznati iz crkvenih popisa ili takozvanih šematizama.
Od sačuvanih šematizama po obimu i raznovrsnosti podataka posebno se izdvaja Šematizam pravoslavne mitropolije i arhidijeceze Dabrobosanske za godinu 1882. objavljen te iste godine u Sarajevu.
Po mnogim onimastičarima to je najbolji i najdetaljniji šematizam koi je do danas urađen i objavljen u čitavoj administrativno teritorijalnoj upravi Srpske pravoslavne crkve. Obuhvata gototvo cijelo područje današnje BiH. Istina, nedostaju pojedini podaci za neke parohije u Zvorničko- tuzlanskoj (Semberija) i Zahumsko-hercegovačkoj eparhiji, ali to ne umanjuje njegov značaj.
Prema ovom šematizmu i prvom popisu stanovništva koji je izvršen (1879) , u BiH je krajem devetnaestog vijeka bilo 5.590 srpskih prezimena za koja se vezuju 72 različi¬te slave.
Poljoprivredni inženjer Savo Ignjatović iz Banje Luke godinama se bavi istraživanjem korijena svoje porodice.
– Problem je u tome što je mnogo pisane građe o Srbima u BiH uništeno, a crkve i groblja u Federaciji BiH devastirana. Najviše podataka o svojim precima prikupio sam u muzejima, zatim matičnim uredima, zemljišnim knjigama i iz usmenog predanja – kaže Ignjatović.
Kao što je poznato, najveći broj prezimena kod Srba nastao je u 16. i 17. vijeku. Prezimena su nastajala po raznim osnovama. Najčešće je to bilo po ličnom imenu oca ili nekog drugog pretka (Bogdan – Bogdanović, Todor-Todorović, Simo- Simić), majke (Smilja-Smiljić, Mara-Marić, Cvijeta-Cvijetić), po zanatu: Kujundžić, Sarač, Kovač, Kačar, po nadimku: Ždero, Prdić, Pitar…
Deset najrasprostranjenijih srpskih prezimena u BiH su: Kovačević, Savić, Popović, Jovanović, Petrović, Đurić, Babić, Lukić, Knežević i Marković.
Kovačević je je najraširenije srpsko prezime u BiH. Za ovo prezime vezano je čak dvadeset različitih slava. Rasprostranjeni su od Bihaća, Krupe i Petrovca, preko Banje Luke, Teslića i Sarajeva, do Višegrada i Vlasenice.
Prezimena Knežević i Mandić najrasprostranjenija su u Krajini, dok su u istočnoj Bosni ona veoma rijetka. Slično je i sa prezimenima Đukić, Marić i Panić. I ona su najraširenija ovdje u Krajini.
Prezimena Jovanović, Marković, Ilić, Simić, Nikolić, Mitrić, Lazić, Gavrić i Mičić više su rasprostranjena u istoččnoj i srednjoj Bosni, a manje u Krajni.
Ima slučajeva da se zbog različitog izgovora, ili različitog administrativnog evidentiranja, kod pripadnika jednog plemena bilježe dva različita prezimena. To je slučaj kada se, na primjer, u prezimenu javlja slovo “j” ili ga nema: Bajić-Baić, Vujić-Vuić, Grujić-Gruić, Gajić-Gaić, Pejić-Peić…
Ponekad su kod pripadnika jednog plemena zabilježena dva prezimena i zbog toga što je došlo do zamjene jednog od slova drugim: To imamo kada se, na primjer, “dž” zamijeni sa “č”: Barudžija-Baručija, Ekmedžija-Ekmčija. Ili kada se “dž” zamijeni sa “ć”: Indžić-Inđić; kada se “t” zamijeni sa “d”: Vukobrat-Vukobrad, kada se “u” zamijeni sa “o”: Škundrić-Škondrić…
Srbi imaju narodno-crkveno slavlje koje je nepoznato kod drugih hrišćanski naroda. To je krsna slava ili krsno ime. O njoj postoje mnoga predanja.
Po jednom krsno ime je uspomena na dan kada su mnogobožački preci pojedinih porodica prešli na hrišćansku vjeru. Otuda i naziv krsno ime od “krstiti se” to jest preći u hrišćansku vjeru.
Po drugom, u vrijeme dok su Srbi živjeli u plemenima jedno po jedno pleme se krštavalo izabravši za taj čin dan jeddnog od svetitelja ili mučenika. Taj dan se otad smatrao duhovnim rođendanom porodice. Porodice istog plemena imaju istu krsnu slavu, a isti prezimenjaci sa različitim slavama nisu od istog plemena.
Rašireno je i gledište koje se može nazvati animističnim, a koje polazi od toga da je krsna slava samo jedan hristijanizovani paganski kult – kult mrtvih, kult predaka. Ovo gledište kao najvažnije uz slavljenje krsnog imena navodi: koljivo, paljenje svijeća, sječenje kolača. Sve su to elementi žrtvenih običaja za pokojne pret¬ke.
Po crkveno-pravoslavnom gledištu krsna slava je nastala svjesnom akcijom Srpske pravoslavne crkve, a raširila se po svim srpskim krajevima tokom XIII, XIV i XV vijeka njenom misionarskom djelatnošću. To je bio jedan vid borbe protiv mnogoboš¬tva i paganizma. Znači, ne radi se o hristijanizovanom paganskom kultu, već je to po svojoj suštini hrišćanski i pravoslavni supstitut za paganski kult koji se izgubio u peri¬odu od slavenskog naseljavanja Balkanskog poluostrva. Svetosavskom reformom iz jedne crkvene, opšte ili pojedinačne, zavjetne institucije stvorena je jedna srpska svečanost koja je u sebi obuhvatila opšte pravoslavne i posebne srpske elemen¬e.
Najčešće slave Srba u BiH su: Đurđevdan, Nikoljdan, Sv. Jovan Krstitelj, Arhiđakon Stefan, Arhanđel Mihailo, Simenon Bogoprimac, Sv. Pantelija, Sv. Vasilije, Miholjdan, Petrovdan, Krstovdan, Sveti Ilija…
Dosta rijetke srpske slave u BiH su: Sv. Prokopije, Pokrov presvete Bogorodice, Konstantin Veliki, Jovan Bogoslov, Začeće Jovana Krstitelja, Vavedenije, Arhiđakon Gavril…
Ve¬oma su zanimljivi podaci o teritorijalnom rasporedu krsnih slava u Dabro-bosanskoj mitropoliji. Tako se, na primjer, Sveti Vartolomej slavi samo u Krajini. Slavi ga rod Kecman, Tubin, Selak, Dragić, Bjelajac, Jošić, Mijatović i Nikić.
Začeće Sv. Jovana Krstitelja slave samo Dragići u Sarajevu, dok Ivanjdan (rođenje Sv. Jovana Krstitelja) slave neke srpske porodice u maglajskom i višegradskom kraju.
Sv. Jevtimija slavi rod Misiljevića iz Bugojna, dok slavu Sv. Jovana Lestvičnika slavi dio roda Vrhovac u gradiškoj i laminačkoj parohiji.
Sveta Petka je slava Spasojevića (Srebrenica, Vlasenica) Miloševića (Pazarić, Pofalići, Blažuj) i Dimića (Dubica, Prijedor).
Sabor Sv. dvanaest apostola slave samo Miljanovići u parohijama Mašići i Romanovci, a Sv. Haralampija samo Bašići u Donjoj Pecki.
Cveti se slave samo u sarajevskom i vlaseničkom kraju. U Sarajevu ih slave Mićići, Ostojići, Živkovići i Bakalići, a na Palama Karavdići.
Ako je kod istog prezimena zastupljena samo jedna krsna slava nesumnjivo je da se radi o jednom plemenu (rodu). To su prezimena: Agbaba, Agić, Baroš, Belenzada, Beronja, Bokan, Bratić, Višekruna, Vještica, Džepina, Kopanja, Kotur, Karakaš, Mazalica, Macura, Praštalo, Ribić, Tegeltija, Tolimir, Furtula, Čenić, Čorokalo, Šoja, Šerbula…
Kod prezimena kod kojih nosioci jednog prezimena imaju jednu krsnu slavu, a u nekim mjestima je kod njih zabilježena druga slava, došlo je do promjene prvobitne slave.
Do promjene krsne slave dolazilo je rijetko i to su najčešće pojedinačni slučajevi (kad siromašni mladoženja prihvati slavu svoje bogate nevjeste ili kad mladoženja prihvati nevjestinu slavu jer u njenoj porodici nema muških potomaka koji bi je dalje slavili).
Takvi slučajevi zabilježeni su kod prezimena: Amidžić, Arežina, Berić, Balaban, Basara, Bilbija, Brkljač, Bundalo, Bursać, Gaćeša, Grubor, Drljača, Dubajić, Jungić, Kecman, Kočić, Miljuš, Momić, Obućina, Opačić, Sabljić, Stupar, Tintor, Travar, Ćulum, Hrvaćanin, Čađo, Čeko, Šakota, Šarenac, Šolaja…
Postoje i prezimena kod kojih je zabilježeno više slava. U tom slučaju se radi o više različitih rodova. To su: Avramović, Antonić, Babić, Bajić, Božić, Vukašinović, Vuković, Gajić, Gligorić, Grahovac, Davidović, Dakić, Đokić, Dukić, Jakšić, Janjić, Jovanović, Jokić, Kalabić, Kos, Kuzmanović, Marić, Mijatović, Novaković, Pavlović, Petrović, Ristić, Simić, Tadić, Tomić…
U 1882. godini evidentirana su pojedina srpska prezimena i njihove krsne slave. Tako je zabilježeno da Avlijaša ima na Sarajevskom polju i Blažuju i da slave Jovana Krstitelja, Baštinaca u Mašićima i Romanovcima i da im je krsna slava Sv. Luka, Ajdukovića u Vlasenici i da slave Arh. Mihail, u Duboviku im je slava Jovan Krstitelj, u Krupskoj Glinici Nikoljdan. Belenzade su evidentirane u Banjoj Luci, Bugojnu, Donjem Vakufu, Kamenu kod Glamoča i slave Jovana Krstitelja. Zapisi kazuju da su tada Basare živjele u Krupi, Kulen Vakufu, Lušci Palanci i Petrovcu i da su slavili Đurđevdan. Voćkići su iz Stražice kod Ključa i slave Sv. Nikolu, Lolići iz Dragelja kod Gradiške, Popovca kod Banje Luke i slava im je Jovan Krstitelj, a Lolićima iz Bistrice kod Banje Luke Nikoljdan. Kutlije su iz Ruiške i njihova slava je Toma apostol.
Prezime Tegeltija evidentirano je u Mrkonjić Gradu, Travniku, Mednoj i Slatini kod Ribnika i proslavljaju Đurđevdan. Pezeri su iz Blaškog kod Banje Luke slava im je Jovan Krstitelj, Gnjato iz Bugojna slave Arh. Mihaila, a Moro iz Pofalića (Sarjevo) slave Đurđevdan…
Popisi stanovništva
Prema prvom popisu stanovništva koji su 1879. godi¬ne sprovele austrougorske vlasti u BiH je živjelo 1.158.000 stanovnika. Od tog broja Srba je bilo 496.485 ili 42,88 odsto, Muslimana 448.613 ili 38,73 odsto, Hrvata 209.391 ili 18,30 odsto, Jevreja 3.426 ili 0,29 odsto i os¬talih 249 ili 0,02 odsto.
Od ukupnog broja Srba oko 349.000 ili 70 odsto živjelo je u mitropoliji Dabro-bosanskoj, a preostalih 147.000 ili 30 odsto u eparhijama Zvorničko-tuzlanskoj i Zahumsko-hercegovačkoj.
Po posljednjem popisu koji je obavljen 1991. godine BiH je imala 4.377.033 stanovnika. Mulslimana je bilo 1.902.956 ili 43,47 odsto, Srba 1.366.104 ili 31,21 odsto, Hrvata 760.852 ili 17,38 odsto, Jugoslovena 242.682 ili 5,54 odsto, Crnogoraca 10.071 ili 0,23 odsto, Makedonaca 1.596 ili 0,03 odsto, Slovenaca 2.190 ili 0,05 odsto, Albanaca 4.295 ili 0,10 odsto, Roma 8.864 ili 0,20 odsto, Ukrajinaca 3.929 ili 0,09 odsto…..
Radić, Simić…
Među pedeset najrasprostranjenijih su i prezimena: Ilić, Đukić, Vuko¬vić, Simić, Radić, Marić, Tomić, Božić, Janković, Mijatović, Mićić, Davidović, Jović…
Izvor: Internet
9. februar 2018. u 14:45
Vojislav Ananić
Ne znaju ljudi šta je prava zima.
https://www.youtube.com/watch?v=xRgwxLUA6HU
10. oktobar 2018. u 07:33
Vojislav Ananić
BANJA LUKA
Antički period
Autori: Nemanja Šipka, Vuk Milić, Vedran Grumuša
U starim pisanim spomenicima, koji datiraju iz 1320. Spominje se Vrbaški grad, a 1494 hrvatsko-ugarski kralj Vladislav II navodi uz ime Juraja Mikulašića da je obavljao dužnost kaštelana Banjaluke.
Oduvijek uz Vrbas, na obje njegove strane razvijale su se još od paleolitskog perioda naseobine različitih plemena, koji su se u ovoj blagonaklonoj dolini zadržavali, živjeli i razvijali. Pouzdano se zna da je u predrimskom i rimskom periodu ovo područje naseljavalo ilirsko pleme Mezeja, koji su zajedno sa ovim prostorima uključeni u rimsku pokrajinu Ilirik.
O boravku Rimljana svjedoče brojni artifakti pronađeni na raznim lokalitetima u blizini današnjeg grada Banje Luke. Rimljani su prvi otkrili ljekovito dejstvo mineralnih voda na izvorištima u okolici Banje Luke; Gornjem Šeheru, Slatini i Laktašima.
Banja Luka se u to vrijeme nalazila na značajnom putu koji su izgradili Rimljani od Splita (Salone) do Gradiške (Servitium). U današnjem srcu grada, kojeg krasi kulturno – istorijski spomenik – tvrđava Kastel, podignuto je rimsko vojno utvrđenje castra, unutar kojeg se odvijao život rimskog vojnog naselja.
Poslije propasti Rimskog carstva slavenska plemena naseljavaju ovo područje tokom VI i VII vijeka nove ere. U srednjovjekovnom periodu duž obale Vrbasa niče veći broj utvrđenja. Pouzdani podaci o tadašnjoj naseobini i životu stanovnika unutar i izvan zidina su nažalost još uvijek sakriveni po hodnicima istorije, pozivajući etnografe i istoričare da ih otkriju.
Turska vladavina
Prvo naselje orijentalnog tipa razvija se oko Careve mahale u Gornjem Šeheru, poslije dolaska Turaka 1582. Banja Luka postaje sjedište prostranog Bosanskog pašaluka, što dovodi do ubrzanog razvoja grada.
Ferhadija
Građena je od 1576. do 1579. godine, kao zadužbina Ferhad – paše Sokolovića. Prema bilješkama istoričara M. Džaje, u dvorištu džamije sahranjen je Ferhad – paša 1590. godine i drugi istaknuti predstavnici turske vlasti.U blizini mjesta gdje se do 1994. g. nalazila džamija, očuvano je turbe iz XVII vijeka. Prema narodnom kazivanju, u toj grobnici je sahranjena Ferhad – pašina unuka, Safi – kaduna (legenda o Safikadinom grobu). Za razliku od nezgrapnih i nefunkcionalnih stambenih objekata, turski neimari su pokazali mnogo više umijeća, zidajući vjerske objekte, konake i hanove.
Sahat – kula
Kule sa časovnicima su karakterističan element turske gradske arhitekture. Banjalučka Sahat – kula je do rušenja 1994. godine, bila svrstavana u red najstarijih spomenika iz turskog perioda. Pretpostavlja se da je podignuta s početka XVII vijeka, dvije decenije nekon Ferhadije i to u njenoj neposrednoj blizini. U vrijeme austrougarske okupacije kula je bila nadograđena, a sedamdesetih godina XX vijeka objekat je konzerviranjem bio zaštićen od propadanja i kuli vraćen autentičan izgled.U široj banjolučkoj regiji se tokom XVI i XVII vijeka podižu pravoslavni manastiri, svjedočanstva srpskog srednjovjekovnog neimarstva, građevine izuzetne ljepote i vrijednosti.
Gomionica
Smještena je podno Zmijanja, u dolini istoimene rijeke. Građena je od lomljenog kamena u graditeljskom stilu raške škole. O nastanku manastira postoji nekoliko predanja. Najvjerovatnije je narodno kazivanje da je manastir sagrađen kao zadužbina zmijanjskog kneza Obrada, nakon osvajanja Bihaća 1592. godine. Uz seobe i bjekstva monaha krajem XVII vijeka, rukopisi iz Gomionice su dospjeli u Arad. Na 214. listu Tipika jerusalimskog sv. Save Osvećenog stoji da je knjigu prepisao u manastiru Gomionica iguman Diomidije. Jeromonah Antonije, bivši opštedržitelj manastira, naručio je prepis Zlatoustog, da bi ga darovao Gomionici. Knjigu je prepisao Averkije u Kareji i 1626. godine je opremio u Gomionicu. Postoje pouzdana svjedočanstva da su u Gomionici služili mitropolit dabrobosanski Meletije 1714. godine, a pećki patrijarh Arsenije IV 1726. godine. Gerasim Kočić, Petrov otac, zakaluđerio se u Gomionici 1880. godine. Nakon drugog svjetskog rata, Gomionica postaje ženski manastir. Nedavno su otkrivene freske u gomioničkoj crkvi, ispod sloja oslikanog maltera ( Prorok Isaija ). Najstarija ikona je Bogorodica sa Hristom iz XVI vijeka, rađena po uzoru na venecijanske radove. Carske dveri starog ikonostasa su izuzetno ikonopisačko i drvorezbarsko djelo, a tragovi nekog drugog ikonostasa nalaze se u likovima proroka, koji su majstorski oslikani 1753. godine. Ikone Jovana Krstitelja, Svetog Save i Sabora arhanđela nastale su u XVIII vijeku, kao odraz ukrajinskog baroka. Primjer gomioničkog umjetničkog zanatstva je drvorezbareni krst iz XVII vijeka, koji prikazuje Dvanaest Velikih praznika. Jedan gomionički krst, sličan prvobitnom, nalazi se u kolekciji Londonskog univerziteta.
Tvrđava Kastel
Najstariji banjolučki istorijski spomenik je tvrđava, koja je sa svih strana opasana kamenim zidinama, na kojima su podignute puškarnice i osmatračnice, što govori da je u prošlosti bila veoma snažno vojničko utvrđenje. Geološke iskopine raznolikih predmeta i novca na području grada, kojim su se služili stari Rimljani, učvršćuju tezu da se na mjestu tvrđave nalazilo rimsko vojničko naselje Castra. Smještena u graničnom pojasu između tadašnje Dalmacije i Panonije, Castra je pripadala Dalmaciji, kao njen najsjeverniji dio. Manje je vjerovatna pretpostavka da je tvrđava Kastel nastala u ranom periodu turske okupacije, s obzirom da se ne pominje u rijetkim zapisima srednjovjekovne bosanske države.
Austrougarska vladavina
Odlukom Berlinskog kongresa u Banju Luku ulaze austrougarske trupe, koje su
u samom stanovništvu dočekane mirno i bez otpora. Pod protektoratom Austro-Ugarske Banja Luka postaje zanatski industrijski centar. Temelje za takav razvoj su udarili kaluđeri franjevačkog samostana Trapisti, koji je izgrađen sedamdestih godina XIX vijeka. Osnovali su ga katolički kaluđeri – trapisti sedamdesetih godina XIX vijeka. Kao izuzetni privrednici, postavili su temelje industrijskom razvoju grada. U kratkom periodu, od 1872. do 1878. godine izgradili su nekoliko industrijskih pogona, uz koje je Banjaluka počela da dobija obilježja privrednog centra. Do danas je očuvana tradicija proizvodnje čuvenog sira “trapista”, čiju su tehnologiju uspostavili prvi redovnici samostana. U jednoj od zgrada samostana sada se nalazi Centar za rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović.
Fabrika duvana
Osnovana 1888. godine, poslije posjete carevića Rudolfa Habzburškog Banjaluci. U vremenu od 1888-89. godine izgrađena je fabrička zgrada, skladište gotove robe, pomoćne zgrade, električna centrala i radionica. Magacin neprerađenog duvana i industrijski kolosijek završni su 1892. godine. Do 1939. godine izgrađeno je ukupno sedamnaest objekata. U fabrici su proizvođene cigarete “Zeta”, “Sava”, “Drava”, “Ibar” i “Hercegovina”.
Državna banovinska bolnica
Prva državna bolnica u Banjaluci osnovana je 1879. godine. Zgrada je građna od 1891-92. godine, prema projektu Ludviga Hubera, arhitekte iz Sarajeva. Izgradnja bolničog kompleksa počla je avgusta 1934. godine. Ambulanta je izgrađna 1935. godine, a potom i bolniča apoteka. Februara 1936. godine, prema projektu inžnjera Nole Fedorova, dovršeni su Hirurški paviljon, sa sedamnaest prostorija ukupne površine 1300 m2 , ekonomat i mrtvačnica. Infektivni paviljon, kuhinja i perionica izgrađeni su 1938. godine. Zgrada je obnovljena poslije Drugog svjetskog rata, a porušena poslije zemljotresa, marta 1970. godine.
Vrbaska banovina
Banja Luka u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca doživljava svoj pravi procvat. Postaje sjedište Vrbaskoga okruga (Vrbaske banovine) i u novoformiranoj državi pripada joj značajan geostrateški položaj.
Nagli napredak, duguje prvom banu, poduzetnom i energičnom, Svetislavu Milosavljeviću. Zahvaljujući njemu u gradu se podižu zgrade Banskog dvora, njena bliznakinja, zgrada Banske uprave, Pravoslavna crkva Svete Trojice, pozorište, muzej, obnavlja se gimnazija, proširuje učiteljska škola, a izgrađuje se i Gradski most, te renovira park. U Banjoj Luci je 1930. godine radilo 125 osnovnih škola. Revolucionarne ideje tog doba u Banjoj Luci širilo je društvo «Pelagić» i Klub akademičara. Prirodno, Banja Luka postaje središte i organizacioni centar antifašističkog djelovanja u regiji.
Banski dvori
Građeni su od 31. marta 1931. do 8. novembra 1932. godine, kada su osvještani i svečano otvoreni. Građeni su po projektu autora Jovanke Boričić, Anđelije Pavlović, Jovana Rankovića, Petra Gačića i Dušana Simića, koji je razradio inženjer Nikola Fedorov. Radove je izvodio građevinski preduzimač Kosta Džijački iz Beograda. Banski dvori imali su koncertnu salu, salu za sjednice i prijeme, vijećnicu, banov stan, apartman za visoke goste i ostale prateće prostorije. Skulpture “Jugoslavija”, po dvije iznad svakog od tri ulaza, visoke po dva i po metra, izvajao je od bijelog francuskog cementa Đorđe Jovanović, vajar iz Beograda. Skulpture su postavljene sredinom 1932. godine. Isti vajar isklesao je u italijanskom mermeru i oktobra mjeseca 1931. godine u svečanoj sali postavio poprsja kralja Aleksandra i kraljice Marije u prirodnoj veličini. “Likorezci” Alojz Duhač i Franc Kluman izradili su i na čeonoj fasadi, ispod glavnog vijenca, sredinom 1931. godine postavili reljefnog dvoglavog orla. Orao je skinut i nestao aprila mjeseca 1941. godine.
Kafe”Balkan”
Reprezentativni banjalučki restoran i kafana. Gradila ga je Srpska pravoslavna opština na zemljištu na kojem se nalazila Srpska čitaonica. Građen je od 1891. do 1902. godine. U prizemlju se nalazila kafana, a na spratu sobe sa prostorijama za sastanke. Dugogodišnji zakupac “Balkana” bio je ugostitelj Niko Uzunović. Osim dobre hrane i pića, “Balkan” je nudio i domaće i strane dnevne i sedmične novine i časopise, a u njemu su održane i brojne kulturne manifestacije. Arhitektonski izgled “Balkana” značajno je uticao na gradnju zgrada u Gospodskoj ulici. Zajedno sa zgradom Bogoslovije i kućom apotekara Roberta Bramera, srušen je 1930. godine radi izgradnje Banske palate.
Petar Kočić
Petar Kočić rođen je 29. juna 1877. godine u Stričićima kod Banja Luke. Osnovnu školu počeo je da uči tek od svoje desete godine u manastiru Gomionica, gdje mu je otac Jovan, sveštenik živio kao kaluđer Gerasim. Školu dovršava u Banja Luci kao redovan đak.
Godine 1891. upisuje se u sarajevsku gimnaziju, jedinu srednju školu u tadašnjoj Bosni i Hercegovini. Kao đak četvrtog razreda gimnazije, zbog sukoba sa vlastima, biva isključen iz gimnazije i protjeran u rodno mjesto. Ubrzo zatim prelazi ilegalno u Beograd i nastavlja školovanje. 1899. godine maturira u Beogradu. Godine 1899- 1904. godine u Beču studira slavistiku i učestvuje u svim akcijama srpske omladine protiv austro-ugarske okupacije Bosne. Za vrijeme studija objavljuje i svoje prve dvije knjige pripovijedaka “S planine i ispod planine”, 1902. u Sremskim Karlovcima i 1904. u Zagrebu.
Krajem januara 1905. godine postavljen je za nastavnika srpske gimnazije u Skoplju. U oktobru je premješten u Bitolj, po kazni zbog sukoba sa zvaničnim srpskim predstavnicima u Makedoniji. Krajem novembra napušta srpsku državnu službu i dolazi u Sarajevo. Saradnik je “Srpske riječi”.
Godine 1906. postaje sekretar srpskog kulturnog društva “Prosveta”. U osnovi Petar Kočić je do kraja ostao nacionalni borac i patriota. U borbi protiv ropstva prošao mu je cijeli život. On je tribun, buntovnik i robijaš.
Zemljotres
Zemljotres je 1969. devastirao grad. Oduzeo je 15 života naših sugrađana, a hiljadu ljudi su bili teže i lakše ozlijeđeni. Materijalna šteta je bila ogromna. Potpuno je uništeno 86 000 stanova ili 3,7 x 106 m2 stambene površine. Velika oštećenja nanesena su školskim (266), kulturnim (146), zdravstvenim (133), društvenim i objektima javne uprave administracije (152). Privreda je pretrpila značajne gubitke. Sva preduzeća su naredni period radila sa značajno smanjenim kapacitetima, a neka su potuno prestala sa proizvodnjom. Grad mladosti prvi put ostaje bez nje. Autobusi odvoze iz Banje Luke osnovce i srednjoškolce koji, netom započetu, školsku godinu završavaju u raznim krajevima bivše Jugoslavije. Počinje ubrzana rekonstrukcija i sanacija devastiranih objekata, obnavlja se gradska infrastruktura i započinje brza urbanizacija. Banja Luka dobija svoj prepoznatljiv izgled.
Trideset godina poslije u Banjoj Luci je postavljena memorijalna spomen ploča na gradskom trgu.