Poreklo prezimena, selo Donje Gare (Vlasotince)

Poreklo stanovništva sela Donje Gare, opština Vlasotince. Istraživanje „Sela u vlasotinačkom kraju“ saradnika portala Poreklo Miroslava B. Mladenovića Mirca, lokalnog etnologa i istoričara

 

Nastanak sela i poreklo stanovništva:

Donje Gare je naselje u Srbiji u opštini Vlasotince u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 165 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 246 stanovnika).

U naselju Donje Gare živi 143 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 48,6 godina (44,5 kod muškaraca i 52,9 kod žena). U naselju ima 58 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,84.

Ovo naselje je u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Demografska slika stanovništva posle Drugog svetskog rata(1945.g.) je izgledala ovako: 1948.godine (580 stanovnika), 1953.g. (634), 1961.(590), 1971.(459), 1981.(360), 1991.(246) i 2002.g.(165 stanovnika).

Stanovništvo je srpske nacionalnosti.

Broj stanovnika iz godinu u godinu popisnog ciklusa se smanjuje u selo Donje Gare.

Selo Gornje Gare se nalazi na nadmorskoj visini od 438 metara.

Selo Donje Gare je nekada bilo čisto stočarsko seosko naselje razbijenog tipa-gde se bačovalo u bačijima na planinskim visovima.

Smešteno je na levoj strani planinske reke Vlasine, desne pritoke Južne Morave, i SI padinama Ostrozuba (1546 metara), u visinskom pojasu 368-600 metara nadmorske visine, zapadno od puta Vlasotince – Crna Trava- Vlasinsko jezero, 28 kilometara Ji od Vlasotinca.

Obuhvata dve fizionomske celine: Selo (Donje Gare i Kračinovo.

Smatra se da je nastalo „odmah pošto je zemlja opustela od Latina“.

Pod nazivom Gari pominje se 1516.godine (30 domaćinstva i 15 neoženjenih).

*

Predanje koje se čuje o osnivanju G a r a je da su doseljenici iz Srbije došli u svom starom zavičaju u sukobu sa Turskim vlastima, pa ubivši Turčina ponesu mali imetak i povedu belu kravicu i zaustave se na šumakom proplanku na mestu gde je danas G o r nj e G a r e.

Tu su „izemkinju“ kuću sebi sagradili, rasturili nešto bukove šume kojom je bio obrastao tada Garski Rid i ovu površinu nazovu Gornje Garine.

U želji da povećaju obradivu površinu rastrsili su i drugi deo šume i nazovu to zemljište Donje Garine.

Kako su se stanovnici G a r a najpre bavili stočarstvom to su u potražnji za stoočnom hranom prešli reku Vlasinu i zauzeli današnje područje sela K r i v i D e l, gde su naišli na hrastovu šumu veoma pogodnu za zimsku stočnu hranu

Kako je Gornjogarski teren erozivan i bez pašnjaka i livada, a bukova šuma nije mogla služiti kao zimska hrana, to su lisnici („narasnici“) koji su sečom hrastove šume na Krivodelskom terenu dobijani bili kao odlična zimska hrana za goveda, ovce i koze-tako su Garčani u želji da dođu do stočne hrane osvajali ne samo D o nj e G a r e na području K r i v o g D e l a.

Ovaj deo G a r e   je skoro dobio ime K r i v i   D e l. Redukovanjem naziva Gornje Garine i Donje Garine postalo je G a r e.

Postoji predanje o tome kako je pre današnjeg stanovništva u „latinsko vreme“ u K r i v o m   D e l u, postojalo naselje, na mestu gde je današnje Selište.

Stanovnici toga sela „išli daleko“ i „ukrali devojku“.Kad turci to doznadu napadnu ih i prinude na raseljavanje. Od tih stanovnika danas nema potomaka.

Postoji predanje da su doseljenici tražili mesto gde da se nasele. Zastavši kod Gornje Gare vide svoju decu kako u igri kolibe prave.

Primivši to kao božju naklonost da ostanu i sretni budu, tu nasele se u G o r nj e   G a r e, a odatle u D o nj e G a r e   i   K r i v i   D e l.

Prvo predanje ima ekonomsku osnovu pa je stoga i najčešće i najverovatnije da se G a r e tako i formiralo.

Osnovano je na mestu Krivi Del, odakle je premešteno na današnju lokaciju, a tokom prvih decenija XX veka pominje se kao Gare (1884- 202 kuće i 1.476 žitelja).

Prvobitno predstavlja jedno naselje, sa sada posebnim selima Gornje Gare i Krivi Del, u opštini Crna Trava.

G a r e na udaljenosti oko 5 km od korita reke Vlasine po kosama i dolinama nalaze se raspoređene u nizovima mala naselja mahale sela G a r e.

G a r e se deli u tri dela:- G o r nj e, D o nj e   i   K r i v i  D e l. Celo G a r e  imalo je uoči Drugog svetskog rata (1940.g.) 316. domaćinstva.

Selo   G o r nj e   G a r e (1964.g.) je imalo 107 domaćinstva sa 626 stanovnika.

Selo   D o nj e   G a r e (1964.g.) je prema broju domaćinstva i broju stanovnika jednako bilo selu Gornje Gare.

*

U  D o nj e   G a r e su mahale (1964.g.):

– Mahala Kračinova,

– Mahala Bankovska,

– Mahala Deda-Lepojina,

– Mahala Krasićevska,

– Mahala Grnjinska,

– Mahala Petrović.

Stanovništvo je srpsko (slavi Petrovdan, Sv. Aranđel, Sv. Đorđa, Sv. Nikolu i dr.), poreklom iz okoline Trna, Crne Trave, Znepolja i dr.

Stradalo je od bugarskih fašista 1943.godine, kada je stanovništvo masakrirano i internirano u Bugarsku.

Nakon toga je opustelo sve do povratka njegovih žitelja posle kapitulacije bugarske fašističke države.

Migracija stanovništva:-Posle oslobođenja ovih krajeva od Turaka 1877-1878.g iz Gara su se odselili na opustela imanja bivših turskih vlasnika u : Lebanu, Jablanici (Maćedonce) , Prekopčelnici, Zlatićevu, Ormanu, Krivači (Grozdanovići)…

Donjogarčani-rodovi: Deda-Lepojini, Đokini, Krstini, Zlatkovi, Deda-Jovini; naseljavali su se u okolna sela:Tegošnica (Stefanović, Vojinović,..), Krivi Del(Lepojević) Stranjevo(Stojanović, Lepojević,…), Jakovljevo(Stojanović,…), Novo Selo (Mladža Mladenović,…) Zlatićevo(Stojanović, Dimitrijević, …, Mladen-Mladenović, Veličković, Aleksić, Ilić) Gornji Dejan (Stanojević, Zlatković, Stojanović, Pavlović,…., mnogi su se prizećivali :u mahalu Đorđine:-Dojčin-Dojčinović, a u Selo G.Dejan:- Petar-Petrovići-zadržao svoju krsnu slavu Sv. Nikolu).

Naseljenika iz Gara ima i u selima niže prema Vlasotincu:Gornja Lomnica Đokinska familija) Donja Lomnica (Ksrtinci)-ali kao višeetapno raseljavanje iz Trna i Znepolja, preko Vlasine, Gara do sela nizvodno pored reke Vlasine sve do Leskovačke kotline.

* * *

Krsne slave: Petrovdan, Sv. Aranđel, Sv. Đorđa, Sv. Nikolu i dr.

NAPOMENA:

Litije(seoska slava):- U selo su se slavili „državni praznici“ i obeleležja iz ratne prošlosti partizanskog pokreta iz vremena Drugog svetskog rata (1941-1945) socijalističke federativne republike Jugoslavije odnosno Srbije.

Tako su se zbog „kumizmaa“ vršile zabrane krsne i seoske slave povezane sa religioznim obredima pravoslavne vere.

Nažalost i danas što zbog neznanja što zbog još postojećeg straha od „vlasti“(policije)-ljudi ne retko daju podatke u ovim nekada opustošenim selima od raznoraznig zverstvava , paljenja i pokolja, a i često zaziru od svakog pitanja kada je u pitanju svoje POREKLO-KORENI.

Autoru još teže pada što je rođen u ovom kraju i proveo početne dane mladosti svoga prosvetarskog službovanja po selima do same penzije, baš zbog tog „kritičkog mišljenja“-zbog čega su bili mnogi stradalnici iz ovih krajeva u prošlosti.

Tako je i sada na početku 21. veka bilo veoma teško iznaći korene rodoslova i krsne slave iz prošlosti, ali je selo Donje Gare pripadalo između dva svetska rata GARSKOJ CRKVENOJ PAROHIJI crkve u selo Dobro Polje, tako da će vlasti (svetovne i crkvene) dopustiti dokumetaciju-koja jedino nije spaljena-bilo od Bugara ili Partizana u Drugom svetskom ratu.

Svako od zainteresovanih stanovnika pojedinih raseljenih rodloslova moći da nađe podatke svojih KORENA u Istoriskom arhivu Leskovca i MK sela Tegošnica –Vlasotince.

(Podvukao Autor: Miroslav B.Mladenović Mirac, lokalni etnolog i istoričar. Vlasotince, 1. mart 2014.g.)

* * *

Stanovništvo

Za vreme robovanja pod Turcima od preko 400 godina, crnotravsku planinsku oblast su postepeno naseljavale izbeglice sa svih strana: Kosova i Metohije , Raške, znepoljske oblasti, lužnice, Bugarske, Vlasinske oblasti, zaplanjske oblasti, dinarske oblasti, Hercegovine, Kopaonika i Makedonije.

Naseljavanje u neprohodne planinske krajeve, obraslo gustom bukovom šumom, bilo je spas za mnoge „bežanije“ stanovništva iz svih krajeva od turskog zuluma.

Najveće naseljavanje stanovništva u crnotravskom kraju je bilo pred kraj XVII. veka, kada je srpski narod pod Arsenijem Crnojevićem bežao u Južnu Ugarsku (1690.) i Arsenijem IV Sakabentom (1739.), pa se tada jedan deo naroda umesto u Ugarsku, sklonio u Crnu Travu.

Posle prvog naseljavanja Crna Trava je imala 400 kuća i oko 2000 stanovnika. Tada su kuće bile građene od zemlje i drveta, pokrivene slamom, ređe šindrom, nisu bile krečene, nisu imale stakla na prozorima (penžerima), već hartiju.

Pre IX veka ovde su živeli starosedeoci, koji su izumrli, a jedino prema pričanju starijih postoje grobovi Džidova, velikih ljudi i to na Popovoj Čuki, a drugi grob na Stanićevu iznad Gornje Kozarice.

Postojala je unutrašnja migracija i spoljašnja migracija stanovništva. Unutrašnja migraciona struja se može podeliti na krajišku, znepoljsko-krajišku i vlasinsku.

Iz krajiške migracije u Crnu Travu su se doselile tri porodice: iz Božice jedna porodica u Dobro Polje i dve porodice u Ruplje.

Iz Ćustendislkog kraja doselile su se četiri porodice i nastanile se u Brodu i Crnoj Travi, a jedna u Garu i dve u Bitvrđu.

Jedan broj doseljenika iz Znepoljske migracione zone doselio se na Vlasinu, zatim u u gornji sliv reke Vlasine, potom u slivu Kalansko-Gradske reke i Tegošnice, prema Darkovcu, Preslapu,Kalni, Grdeličkoj klisuri.

Bila je migracija iz planinskog ka ravničarskom delu. Od vlasinske migracije naseljena su mesta poput Kruševice, selo Batulovce između Leskovca i Vlasotinca, potom pustorečki kraj-Pusta reka negde pod kraj XVII. veka i posle oslobođenja od turaka 1878. godine.

Spoljna migracija potiče delom iz bližnjih a delom iz daljih oblasti. Doseljavanje se vršilo iz Makedonije. Ta migraciona struja je dospela do Vlasinskog blata (danas Vlasinskog jezera), dalje na sever nije išla.

Jedan krak ove struje išao je do Grdeličku klisuru i tu stao. Iz Kratova, Tikveša, Strumice – naselila su mesta u Crnoj Travi, Gradskoj i Vlasini.

Sa Kosova su se doselile neke porodice u:- Dobro Polje, Crnu Travu, Rulje i Gare. U vreme rudovanja pod Turcima, mnoge rudarske porodice sa Kopaonika su se naseljavale u crnotravskom kraju, pre nekih 300 godina, pod kraj XVII veka, kao iz Kratovskih rudnika iz Istočne Makedonije. Smatra se da su prvi doseljenici Crne Trave bili sa Kopaonika i iz Makedonije.

Skoro čitav vek kasnije posle prvog naseljavanja, usledilo je drugo naeljavanje izazvano pojavom banditskih četa zvanih Krdžalija (1792-1806).

Ove bande su sve živo pljačkale, pa se narod selio van drumova u oblast Vlasine. Tako su u vreme Krdžalija nastala sela: Jarmilova, Sajina, Čitaći i druga.

Doseljavanja je bilo i radi krvne osvete i zbog bežanja od sudske odgovornosti, jer u vreme turskog doba, ko ubije Turčina i prebegne u drugu oblast, izbegao je odgovornost za ubistvo, pa tada prestaje sudsko gonjenje i krvna osveta.

Prvenstveno je bilo doseljavanje zbog rudovanja-doseljavali su se rudari i kovači. Manji broj se kasnije bavio i stočarstvom u planini.

A bilo je i nasilnog naseljavanja, pošto je Crna Trava bila derbejdžinsko naselje. Derbedžije su bili stražari, čuvari klanaca, prolaza, koji su štitili turske karavane od napada hajduka u ovome kraju. Takva naselja osnivana su samo sa hrišćanskim stanovništvom.

Početak stvaranja tih naselja je bilo u vreme sultana Sulejmana (1521.g), a derbendžiska naselja su bila prvo u Makedoniji. Selo Cavato je u Makedoniji je najstarije derbedzinsko naselje.

I selo Gare je bilo derbejdžisko naselje. Turci su takve jedinice u zaštiti klanac od hajduka organizovali od 15. veka sve do početka 19. veka.

Stanovništvo sela Gara koje starosedelačko je često napuštalo svoja ognjišta, što od tursog terora, što od “čume” kuge-1706.godine, da bi se potom “vraćalo” na stara ognjišta.

To se može zaključiti i po toponimima koja moznačavaju kontuinitet života stanovništva na području sela Gara (Krivi Del, Gornje i Donje gare)-postojanja potesa S e l i š t e.

Stanovništvo iz Gara se najviše raseljvalo possle oslobođenja od turaka 1878/79 godine na turska imanja i posle drugog svetskog rata kada je kolonizirano u Vojvodini, kao i naseljavanje u niže predele ka Vlasotincu, Pustoj Reci,leskovačko-jablaničkom kraju i topličko-niškoj kotlini.

Ovde treba dodati da je u teškim vremenima posle 1878.godine selo Gare bilo “višeetapna stanica” raseljavanja odbeglog srpskog stanovništva iz znepoljskog kraja iz straha od bugarizacije; kada je taj kraj iako nekada bio u Nemnjinoj Srbiji odlukom viših sila berlinskim kongresom pripao Bugarskoj.

* * *

SELO NEKAD I SAD

Nekada su Garčani za vreme leta išli preko Bistrice za Vlasotince, a za vreme zime opet pešice ali preko Svođa.

Danas kraj ovog sela vijuga novoizgrađeni put kojim svakodnevno saobraćaju autobusi.

Više niko i ne pomišlja na ovaj dug i težak put preko Bistrice i Tegošnice. U Gornjem i Donjem Garu kao i u Krivom Delu postoje osnovne škole.

Selo Gare je bogato prirodnim bogatstvom u lekovitom bilju, zdravom klimom, planinskim izvorima, gljivama, borovnicama, malinama, divljim jagodama i prelepim oazama zelenila neiskorišćenih pašnjaka.

Nekada su na ovom prostoru bile na „hiljada“ stada ovaca, krupne stoke:goveda i konja-a danas je sve uraslo u korov, bez igde ičega, sem jada i čemeri napuštenih i oronulih kuća u raspadanju.

Garčani su bili poznati po trgovini stokom, a i proizvodili na bačijama dobar ovčarski sir.

Da li će se ponovo vratiti prošlost, kada se tu skrivalo od krvoždera i potom se raseljavalo u niže karjeve Povlasinja.

Stradalo je od bugarskih fašista 1943.godine, kada je stanovništvo masakrirano i internirano u Bugarsku

Nakon toga je opustelo sve do povratka njegovih žitelja posle kapitulacije bugarske fašističke države.

Vodom se većinom snabdeva preko sopstvenih (gravitacionih) vodovoda. Ima četvororazrednu OŠ.

Učenici iz Donjeg Gara pohađaju osmogodišnju OŠ u selo Tegošnica- otvorena 1970.g. prvo kao istureno odeljenje OŠ iz sela Svođe, potom se izdvojila kao posebna OŠ „Vuk Karadžić“ Tegošnica.

Među Donjogarčanima je postalo veliki broj obrazovanih ljudi-učitelja, nastavnika, inžinjera, pravnika i ekonomista i što je najvažnije veliki broj kvalifikovanih građevinara u srednjoj građevinskoj školi u Crnoj Travi i Vlasotincu.

Mesna kancelarija za Donje Gare se nalazi u selo Tegošnica, kao ambulanta, prodavnice i OŠ-a.

Nekada su Donjo Garčani bili majstori pinteri-pravili bačve, burad i kace, bili pečalbari-da bi kasnije do kraja i početkom 21. veka postali odlični majstori građevinari-zidari.

Danas Krajem 20. i početkom 21. veka Donjo Garčani napuštaju svoje selo i odlaze u gradove, poput Vlasotinca, Leskovca, Jagodine, Niša, Beograda i u Negotinskoj Krajini.

* * *

Stari zanati:

U stara vremena bilo je zanatlija poput kovača, terzija, drvodelja, ćumurdžija i vodeničara.

Na „garskoj“ odnosno „jakoljevskoj“ rečici je bilo nekoliko vodenica, koje su nekada radile i bile jedino mesto da se samli brašno i omesi hleb od raži.

Garčani su bili poznati po trgovini stokom.

Posle oslobođenja od Turaka Garčani su počeli da se bave pinteskim zanatom, potom dunđersko zidarskim. Najpoznati pinter bio je Krsta Dejanski.

On je taj zanat naučio u Leskovcu, a s njim i neki Sava, te je 1905.godine u Garu bilo 100 pintera (zabeleška dr. Jovana Cvijića).

Dr Jovan Cvijić u jednom svom izdanju kaže:“ Danas u Garu ima na 100 pintera. U tome su se zanatu veoma počeli usavršavati, grade i velike bačve („konja da prokaraš“), uspeli su da istisnu strane majstore („izgubi se Čvaba kao pinter“) Srpski etnografski zbornik knjiga VIII, Beograd, 1912. str.57).

Garčani su u pinterstvo išli najpre u okolinu Leskovca i Vlasotinca a onda u Krajinu, Kolubaru, Kruševac, Kragujevac i Požarevac.

U 964.godini je u selo Gare (Gornje, Donje Gare i krivi Del) ima oko 200 pintera. Zidara u Gare do skoro nije ni bilo, niti pak ciglara.

Iz Donjeg Gara početkom 20. veka bio je poznat Milten Ilić, potom kasnije su skoro svi sticali „esnafska Pisma“ i postajali majstori-pinteri pečalbari.

Do kraja 20 veka među poslednjim Donjo Garčanima su bili poznati iz roda Grujić i Toma Stefanović, koji su pravili bačve i prodavali sa buradima po vašarima i pogodbama kada je bilo vreme razvijenog vinogradarstva i voćarstva u vlasotin- ačkom kraju.

Negde 70.g. 20 veka mlađi su prestali da uče pinetrski zanat od starijih, da bi zidarski zanat počeo da preuzima primat nad pinterskim kod mladih u selo Gare.

* * *

Starine i prošlost:

Garčani su čuvali stoku-najpre koze i ovce; potom su se bavili i rudarstvom.

Ima nekoliko rudišta i to u naselju Gornje Gare i samokov pored reke Vlasine na mestu zvano Krstino Samokovište.

Jedno vreme su se bavili i vađenjem vodeničarskog kamena koje su preko Dobropoljske Čuke i Čemernika izvozili u Bugarsku a preko Bistrice i za Vlasotince i dalje.

Gare je revolucionarno mesto što dokazuje činjenica da su ovo selo Turci spalili za vreme niške bune 1841.godine.

U Prvom svetskom ratu Gare je takođe stradalo, a u Drugom svetskom ratu Donje gare je porpuno uništeno od bugarskih fašista.

U roku za 24 časa od Donjeg Gara ostala je pustoš. Sve zgrade su popaljene, sedam meštana na licu mesta ubijeno a 1700 internirano u Bugarsku.

Garčani trećeg poziva zajedno sa onima iz Gradske, Jabukovika, Darkovca i Crne Trave sačekali su 1913.godine Bugare na Tumbi i Deščanom kladencu (koji dobio ime po kladencu skovanom od dasaka) potukli bugarsku vojsku i naterali je na povlačenje.

U znak zahvalnosti država je ovim izginulim trećepozivnicima (a i drugim poginulim) podigla na Tumbi spomenik odmah iza prvog svetskog rata.

Donje Gare je stradalo i u Prvom i Drugom svetskom od bugarskog terora.

Stradalo je od bugarskih fašista 1943.godine, kada je stanovništvo masakrirano i internirano u Bugarsku.

Nakon toga je opustelo sve do povratka njegovih žitelja posle kapitulacije bugarske fašističke države.

Nakon toga je opustelo sve do povratka njegovih žitelja posle kapitulacije bugarske fašističke države.

Vodom se većinom snabdeva preko sopstvenih (gravitacionih) vodovoda. Ima četvororazrednu OŠ.

Učenici iz Donjeg Gara pohađaju osmogodišnju OŠ u selo Tegošnica- otvorena 1970.g. prvo kao istureno odeljenje OŠ iz sela Svođe, potom se izdvojila kao posebna OŠ „Vuk Karadžić“ Tegošnica.

Sve je ostalo kao u nekada hajdučkim pesmama, ispevane o junacima iz ovoga planinskog kraja kada su se borili za nacionalnu slobodu protivu turaka, a i protivu fašizma i bugarizacije u prvom i drugom svetskom ratu.

Još se pamate jauci žena, kada su streljani rodoljubi od Bugara u poznatoj „garskoj tragediji“ 1943.godine; kada je spaljeno celo selo. Pamte se i prepričavaju mnoga „naricanja“ za onima koji su ostavili svoje kosti na Zejtilniku, Kajmakčalanu, Krfu, Bregalnici, Kumanovu…

* * *

Učesnici ratova

B a l k a n s k i  i  P r v i svetski rat (1912-1918.g):

STANOJE PAVLOVIĆ :

– Ovaj narednik iz Gara(Donje Gare-podvukao M.M, 2014.g.) je u Prvom svetskom ratu, u borbi na Gučevu ispoljio posebno junaštvo zbog čega je i dobio Srebrni vojnički orden Karađorđeve zvezde s mačevima.

U ratu je unapređen u čin kapetana. Nosilac je više odlikovanja. U drugom svetskom ratu, aprila 1943, kao saradnik Naroslobodilačkog pokreta, streljan od strane Bugara.

Na postavljeno pitanje da li je Srbin ili Bugara. Na postavljeno pitanje da li je Srbin ili Bugarin,

Stanoje je ponosito odgovorio:

“ Srbin sam i time se ponosim, srpska me majka rodila, Srbija zemlja othranila, ne žalim što ginem za srpstvo“.

Stari junak dao je život za slobodu.

*

DRAGUTIN (Zlatka) VELJKOVIĆ:

Narednik Dragutin (Zlatka) Veljković rođen je 15. novembra 1889.godine u selu Gare (Donje Gare-podvukao M.M, 2014.g.).

U seljačkoj porodici Zlatka i Marije, uz kućno ognjište vaspitavao se rodoljublju, radu i poštenju.

Vojni kadar je služio 1910-1911. godine u mitraljeskom odeljenju 1. pešadiskog puka „Knjaza Miloša Velikog“.

Ratnu odiseju započeo je 1912.g. u borbi sa Turcima, a 1913.g. sa Bugarima, gde je ispoljio ličnu hrabrost i vojničko lukavstvo.

Produžio je vojevanje i u Prvom svetskom ratu, iako je imao ženu Agnu i četvoro dece-Svetozara, Vladimira, Vidosava i Persu.

Istakao se u brobama na Ceru, Drini, Vrapčevom brdu, kolubari kao narednik mitraljeskog odeljenja 1- pešadiskog puka 1. puka, 1. poziva.

Kao podnarednik ratovao je s Turcima, Bugarima, Austrijancima i Nemcima.

Za izuzetno požrtvovanje i hrabrost unapređen je u čin narednika i odlikovan Zlatnim vojničkim ordenom Karađorđeve zvezde s mačevima 1915.godine.

Odlikovan je zlatnim vojničkim ordenom Karađorđeve zvezde sa mačevima „ zato što je na položaju na Vrapčevom brdu, u borbi sa austrougarskom vojskom, preduzeo komandu mitraljeskim odeljenjem posle pogibije pretpostavljenih starešina, uspešno odbio neprijateljski napad i istovremeno spasao zastavu 1. pešadiskog puka“.

Nosilac je i zlatne Medalje Obilić za hrabrost i ruskog ordena Svetog Đorđa 1. stepena.

U Kolubarskoj bici 1914.godine teško je ranjen u obe noge. Sa neisceljenim ranama prešao Albaniju, stigao na Krf, a posle izlečenja nastavio ratnu odiseju i na Solunskom frontu 1916-1918.godine. Bio cenjen po junaštvu i čojstvu.

U Drugom svetskom ratu, kao pripadnik Naroslobodilačkog pokreta, streljan je od strane Bugara 1943.godine.

(Izvor: Vojni Arhiv u Beogradu)

*

Poginuli i umrli ratnici (1912-1918.g) :

G A R E (Donje Gare, Gornje Gare i Krivi Del ) :

– Radislav Anđelković, Gare, star 40 godina. Umro na mestu Gavran 8. jula 1913.g., sahranjen na ratištu.

(Izvor: Crkva u Velikom Bonjincu-MK Veliko Bonjince)

– Milka M. Stojičić;

– Vladimir Stamenković;

– Milka Aranđelović;

(Izvor: Istoriski arhiv u Beogradu)

– Velimir B. Stanišić,

– Vladimir M. Stamenković,

– Vladimir R. Ljubisavljević,

– Vladimir N. Perić,

– Milić C. Stamenković,

– Milorad M. Novković,

– Obrad D. Banković,

– Proka B. Stanković.

(Izvor: „Leskovački kraj u Prvom svetskom ratu“, Autori: Dr Živorad Stojković i Hranislav Rakić)

* *

Spisak poginulih boraca i žrtve terora fašizma, za vreme Drugog svetskog rata Vlasotinca i okoline (Iz knjige Petar Stanković-Ljuba: „VLASOTINCE I OKOLINA U RATOVIMA I REVOLUCIJAMA 1903-1945, Vlasotince 1979.g.“)

Poginuli borci u NOR-u i žrtve faišističkog terora 1941-1945.g:

1.) Đorđe LJ. Dinić, od četnika 1944.godine, Kopaonik-4/21 divizije NOP;

2.) Milorad M. Stanojević, od Nemaca 20.9.1941.godine, Leskovac;

3.) Krsta M. Miltenović, od Nemaca 28.6.1941.godine, G. Orah;

4.) Julijana M. Stanković, od Bugara 10.8. 1943.godine, Jakovljevo;

5.) Stanoje M. Zlatković, od Bugara 19.9. 1943.godine, Bugarska;

6.) Svetozar (Dragutina ) Veljković, od Bugara 21.4.1943.godine, Jakovljevo;

7.) Dragutin (Zlatka)Veljković, od Bugara 21.4. 1943.godine, Jakovljevo;

8.) Safronija A. Vidojević, od Bugara28.4. 1943.godine, Bugarska;

9.) Krista M. Grujić, od Bugara 21.4. 1943.godine, Jakovljevo;

10.) Milenko A. Zlatković, od Bugara 9.12. 1943.godine, Bugarska;

11.)Ljubomir M. Krstić, od Bugara 21.4. 1943.godine, Jakovljevo;

12.) Aleksandar P. Milenković, od Bugara 21.4. 1943.godine, Jakovljevo;

13.) Stanoje P. Pavlović, od Bugara 21.4.1943.godine, Jakovljevo;

14.) Zagorka Popović, od Bugara 10.11. 1943.godine, Bugarska;

14.) Milivoje M. Cvetanović, od Bugara 21.4. 1943.godine , Jakovljevo;

15.) Milanka Zlatković, od Bugara 21.8. 1944.godine, Donje Gare;

16.) Draginja Đ. Grujić, od Bugara 20.8. 1944.godine, Bugarska;

17.) Milanka M. Mladenović, od Bugara 23.11. 1944.godine, Bugarska;

18.) Milten G. Radenković, od Bugara 19.9. 1944.godine, Bugarska;

19.) Mika S. Đokić, od Bugara 21.4.1944.godine, Jakovljevo;

20.) Stojanka S. Đurić, od Bugara 10.11. 1944.godine, Donje Gare;

21.) Milojka N. Krstić, od Bugara11.2.1944.godine, Bugarska;

22.) Perka T. Cvetanović, od Bugara 11.2. 1944.godine, Donje Gare

*

G A R S K A   T R A G E D I J A :

(Bugarska odmazda nad ljudima u selo Donje Gare u II svetskom ratu 1943. godine):

Za vreme Drugog svetskog rata bugari su 1943. godine zapalili cello selo Donje Gare i celokupno stanovništvo internirali u ropstvo u Bugarskoj.

Bugarska policija u jačini jednog voda početkom februara 1943 godine zasela je položaj u školi i oko škole u selo Jakovljevo. Ova jedinica je bila(komandir Valčev) je bila sastavni deo pograničnih bugarskih snaga koje su bile smeštene u selo Svođe-Tropša, kao zaštita od partizana iz Crne Trave-koja je tada bila slobodna teritorija sve do Jakovljeva.

Bugari su u tom vremenu ubirali porez od siromašnih seljaka i tako su 20 aprila(ponedeljak) 1943 godine bugarski poreznici došli u selo Donje Gare-jedan poreznik i jedan policajac, da sakupljaju porez za carsku Bugarsku. Iste noći su došli patizani, uhvatili bugare- isterali ih iznad sela i streljali.

Seljake i partizane Bugarima je potkazala jedna mlada devojka-koja se tada « švalerisala » sa bugarskim komandirom, prema priči iz 1980. godine deda Božidara Grujića-koji je tada trebalo da bude streljan, a umesto njega streljan je njegov otac Krista-a potvrdila je i njegova sestra baba Ruska-piscu ovog zapisa(a postoji i tonski zapis).

Posle toga su tu devojku partizani streljali. Odred 21. aprila 1943. godine bugarske vojske i policije opkolio je selo Donje Gare i sve sposobne muškarce su odveli u selo Jakovljevo i zatvorili ih u podrum škole (4×4). tu su ih mučili, pretili i prema njihovoj presudi za streljanje iz stroja izveli sledeće: Veljković Dragutina, Veljković Svetozara, Grujić Kristu, Stojanović Aleksandra, Stojanović Milivoju.

Posle pročitane presude, iz gomile se čula molba Grujić Kriste-bugarskom komandiru-da streljaju njega umesto, sina, jer mu sin ima malu decu-što se bugarski komandir smilovao i tako je otac “dao glavu” za sina.

Pre streljanja komandir je upitao-ima li neko posebnu želju da kaže pred streljanje.javio se Ljubomir Krstić i u toku streljanja uspeo da kaže:”Dole car Boris, da jede govna, Živeo kralj Petar”. Svi su nemo posmatrali streljanje i potom su seljaci pušteni svojim kućama, gde im je naređeno da se spreemaju za internaciju za Bugarsku.

Tako su 22. aprila seljaci Donjeg Gara sa zavežljajima izbeglica, sa volovima i kravama, ovcama-krenuli put prema Bugarskoj preko selo Krivi Del, a 23. aprila 1943 godine su Bugari naredili (dali im prvo šibice) seljaccima sela Jakovljevo-pod pretnjom ubijanja, da zapale celo selo, što su i učinili jakoljevci.

Izgorelo je 171 kuća, 429 pomoćnih prostorija-štala, ostava, plemnji, trla za ovce, koliba. samo je blizu sela ostala jedna koliba koja nije bila primećena.

Selo Donje Gare je bilo u plamenu. Gorele su tada kuće čakmare, pokrivene sa slamom, a kolona ljudi, žene, dece, zajedno sa svojom sirotinjom je sve to nemo gledala, vukla sa sobom stoku, krećući preko planinskog masiva Tumba prema Bugarskoj.

Stravično zgarište, ostavljalo je tugu i bol za svojom kućum. Ostala je bila još sitna živina, lavež pasa, koji su tužno zavijali zbog garske tragedije. Za kratko vreme je sve bilo utahnulo. Planinski gorštaci su se posle propasti bugarske carevine, ponovo vratili i Donje Gare.

Vredni gorštaci su izgradili nove kuće, staje, plemnje- ponovo se nad selom vratio život . Danas ni srodnici, ni narod, ni država, nenađoše potrebu da obeleže grob ovih mučenika.

Izvor: Rade Kostadinović:-CRNA TRAVA I CRNOTRAVCI,1968.g. Leskovac, str. 185 (“Garska tragedija”)

Tonski zapis: Božidar Grujić 1980. godine, selo Donje Gare , SO-e Vlasotince

Tonski zapis zabeležio: Miroslav Mladenović lokalni etnolog i istoriograf Vlasotince i nastavnik OŠ “Karađorđe Petrović” s. Kruševica

*

K A Z I V A NJ E   B O Ž I D A R A   G R U J I Ć A:-

-Kad su partizani ubili Bugarskog kmeta i dva žandara bugarska 1943.godine, onda su Bugari 23. aprila 1943.godine upalili selo Donje Gare.

Partizani su ih uhvatili i streljali u reku. Kad je bilo ujutru, neka žena zagorka, neki kažu Sibinka je izdala selo kod Bugara-bila švalerka(ljubavnica-podvukao M.M) Bugara, onda su bugari krenuli na odmazdu.

Popalili su selo-190 domaova, plemnje i sve ostalo. Kučići su cvileli. Odvojili su 35 duše za streljanje i zatvorili u zatvor u selo Jakovljevo.

Bili smo tri dana i tri noći u zatvoru i nas sedmoricu su izdvojili za streljanje-koji smo bili obeleženi da smo ih izdali kod Partizana.

Za ta dva Bugarina trebalo je da streljaju na sedmoricu.

Kad je došlo vreme za streljanje, moj otac Krista Grujić-ratnik protiv turaka i u prvi svetski rat protiv Bugari i Nemci-pred streljanje bugarskom načelniku-istupajući ispred njega, rekao:“Dal mogu da ja poginem za sina“.

Načalnik se malo komešao-zbunio se malo, pa rekao:“ da nismo nikad imali takvog čoveka da zameni sina, ajde neka da glavu za glavu“.

Kad je bilo streljanje, mene su odvezali, a mog oca vezali za streljanje, kao sedmog. Bugarski načelnik je rekao:“Ajde ko šta ima pred smrt da kaže“.

Ljubomir Krstić je rekao:“Neka živi Ljubomir Krstić, neka živi kralj Petar, a car Boris da jede gomna“.

Moj otac pred smrt je rekao:“Načelniče, ratovao sam 13. godina, niste mogli da me ubijete, a sad me ubite, kad mi je ostao sin u životu“.

Ostali su ćutali. Mitraljezom su bili svi pokošeni.

Tu je bilo oko 450 duša, gledalo streljanje sedmoricu Donjogarčana.

Naravno posle paljevine sela ujutru u osam sati, su nas postrojili i internirali u Bugarsku.

Tamo smo poterali sve što smo imali od stoke. Tamo svi radili zanate koje smo znali, da se nekako preživi.

Vratili smo se posle oslobođenja ujesen 1944.godine. Ko je mogao, doterao je iz Bugarske i svoju stoku.

Kazivač: Božidar Grujić selo Donje Gare, Vlasotince

Tonski zapis: 1980.godine selo Kruševica-snimljeno kod njegove sestre baba Ruske Veljković(devojačko Grujić-sestre Božidara Grujića iz D.gare), koja je bila internirana u Bugarsku

Zabeležio: Miroslav Mladenović lokalni etnolog i istoričar i nastavnik OŠ “Karađorđe Petrović” selo Kruševica, SO-e Vlasotince

*

HRONOLOŠKI PRIKAZ “G A R S K E   T R A G E D I J E”(1943.g.):

-18. aprila 1943.godine partizanska patrola koju su sačinjavali Kosta Katić-Čika Mika, Aleksandar Janjić-Đoka, Dragoljub Jović-Luka i Petar Stanković-Ljuba, zarobila je bugarskog kmeta i policajca u selo Donje Gare u kući Dragutina Veljkovića.

U Vusu je zarobljene bugare predala Trećoj(Lužničkoj četi)-usmeno kazivanja: Janjića i Stankovića, 1977.godine, Vlasotince

21.aprila 1943.godine odred bugarske vojske i policije opkolio je selo Donje Gare, a zatim počeo da hapsi ljude bez obzira na pol i godine.

Izdvojili su Dragutina Veljkovića i njegovog sina Svetozara, Aleksandra Milenkovića, Stojana Pavlovića, Ljubomira Krstića, Milivoje Cvetkovića i Kristu Grujića.

Ovu grupu ljudi su streljali u Jakovljevo , a 600 ljudi šene i dece internirali u Bugarsku na ropski rad u Bugarskoj. 23.aprila 1943.godine bugari su zapalili selo Donje Gare u kome je izgorelo 171 kuća, 429 pomoćnih prostorija(štala, ostava, plemnje…).

Ostala je nespaljena samo jedna koliba u blizini šume koju nisu videli. Usmena kazivanja: D.Nikolić, Jović i LJ. Stamenković 1977.godine Vlasotince

Izvor: Rade Kostadinović:-CRNA TRAVA I CRNOTRAVCI,1968.g. Leskovac, str. 185 (“Garska tragedija”)

Zabeležio: Miroslav Mladenović lokalni etnolog i istoričar

* * *

SEĆANJA NA FORMIRANJE OŠ „VUK KARADŽIĆ“ U TEGOŠNICI

(list „Vlasina“, broj 83, 31.avgust 2000.godine, Vlasotince-Autor: Miroslav Mladenović, Mirac, nastavnik)

Na međi dveju opština: vlasotinačke i crnotravske, prema katstarskoj podeli prostire se možda najmanje selo na jugu Srbije.

Pored leve strane brze planinske reke Vlasine, nekada su na liticama rasle neprohodne šume, pa su nomadi naseljavali pristupačnu desnu stranu ove plahovite i bistre reke.

Na toj strani, u Vlasinu se uliva Tegošnica, pa je verovatno i prema njoj i naselje dobilo ime Tegošnica.

Most na toj rečici je spona života između ljudi dveju susednih opština..

Negde 1970. godine kao mlad prosvetni radnik poput ostalih iz moje generacije, vratio sam se u svoj rodni kraj.

Tadašnji direktor OŠ „Dositej Obradović“ u selu Svođu Vlastimir Ćirić, radeći na masovnom prosvećivanju u selima ovog kraja, došao je na ideju da u selu Tegošnica formira OŠ, kao istureno odeljenje škole u Svođu.

Tako je bila stvorena mogućnost lašeg školovanja dece iz sela: Dobroviša, Donjeg Gara, Stranjeva,, Gornjeg Oraha, Ćuova, Lukačeva, Tegošnice, Krivog Dela i Jakovljeva.

Do te 1970. godine, mnoga deca iz ovih planinskih sela ostajala su polupismena, bez ikakvih mogućnosti na opšte obrazovanje.

Tek manji broj učenika iz ovih sela je pešice pohađao osnovnu školu u Svođu, pešačeći preko 20 kilometara dnevno.

Pod takvim uslovima prvo je otvorena Mesna kancelarija, kao središte administrativne vlasti za okolna sela, a potom putem zalaganja tadašnjeg šefa Mesne kancelarije Pejče Stankovića, kao i Vlastimira Ćirića-otvorena je nova osmogodišnja osnovna škola, kao istureno odeljenje OŠ u Svođu.

Krenulo se bez igde ikakvih uslova za izvođenje nastave. Tada su od učenika koji su pohađali osmogodišnju školu „Dositej Obradović“ u Svođu i Sastavu Reka, bila formirana dva odeljenja petog i jedno odeljenje šestog razreda.

U drvenim klupama, skamijama od bukovine sedela su po tri učenika.

Učenici šestog razreda su bili smešteni u bojadžiskoj radnji, dok su učenici petog razreda bili smešteni u prostorije kafedžije i Mesne kancelarije.

Nastavnička kancelarija bila nam je u šanku kafedžije Cilka. Tu smo školske dnevnike u početku čuvali i zapisivali časove.

Sami smo časove određivali i odmore prilagođavali vremenu provedenom u pešačenju sa jednog kraja do drugih učionica koje su bile daleko (od Tomine kafane do Mesne kancelarije) više i od deset minuta hoda pešice po blatu, kiši i snegu.

Od nastavnih sredstava, sem table i krede, nije bilo ništa. U početku je bilo nesporazuma sa školovanjem ženske dece, ali zalaganjem samih nastavnika, koji su obilaskom roditelja na pravi način animirali vrdenost daljeg obrazovanja.

Mahom smo svi bili početnici u nastavnoj praksi. Entuzijazam tadašnjih prosvetnih radnika bio je osnovni moto rada.

Niko se nije žalio na teškoće. Ljubav prema deci i školi bila je jača od svih ostalih nedaća. Stanovali smo u privatnoj šupi, bez ikakvih uslova za život.

Bez struje i ogreva, hranili smo se na veoma oskudan način u kafani kod Cilka. Kafane su nam bile mesto dogovora u zimskim mesecima.

Svako od nas je morao da drži časove i iz drugih predmeta, za koje se nije školovao. Časove fizičkog vaspitanja smo održavali na prudini pored Vlasine.

Posle otkazivanja prostorija u bojadžiskoj radnji morali smo da privremeno održavamo nastavu pod šatorom u prudini pored reke.

Kakva je to bila nastava, to samo mi znamo. Dva učenika su držala tablu dok je treći pisao. Kredom se pisalo, a krpom brisalo umesto sunđera.

Dečica su bila mirna kao ovčice. Nijedno od njih ni da trepne dok se radilo pod šatorom.

Škola pod šatorom, zabeležile su dnevne novine. Trebalo je praviti novu školu. Svi su svojski zapeli.

Tako uz pomoć društvene zajednice, na levoj strani živopisne reke Vlasine, napravljena nova osmogodišnja škola.

Mnogo je učeničkog znoja, nastavničkog truda i rada roditelja uloženo u njenu izgradnju. Drvenu ćupriju preko Vlasinu zamenio je novi most.

Selo i škola su kasnije dobili struju, telefon i ambulantu.

Prve generacije naših učenika dostojno su nam se odužile. Veliki broj njih su postali: profesori, inžinjeri, učitelji, zidari.

Mnogi su danas širom zemlje poznati građevinari, neimari. Svi su oni danas, što je najvažnije, dobri i čestiti ljudi.

Kad god nas neko sretne, uvek se sa velikim poštovanjem odnosi prema prvim vaspitačima. Bili smo im sve: nastavnici, roditelji i drugovi.

Kasnije se osmogodišnja škola u selu Tegošnica izdvojila iz sastava OŠ „Dositej Obradović“ iz Svođa, u samostalnu školu i dobila ime prema velikanu naše pismenosti Vuku Karadžiću.

Svako od nas koji su učestvovali u širenju pismenosti i kuklture u jednom zabačenom i zaostalom kraju juga Srbije bili su i ostali lučonoše prosvećivanja svoga naroda, kraće rečeno bili smo: NASTAVLJAČI VUKOVOG DELA I RADA.

Miroslav Mladenović- Mirac, nastavnik

* * *

Poreklo prezimena po rodovima (Po imenu predka i svecu):

Lepoje-Lepojević,

Ilija-Ilić,

Zlatko-Zlatković,

Radič- Radičević,

Krsta-Krstić,

Đoka-Đokić,

Stojan-Stojanović,

Dimitrije (Mita)-Dimitrijević (Mitić),

Vukadin-Vukadinović,

Mihajlo-Mihajlović,

Koca-Kocić,

Viden-Videnović,

Vidoje-Vidojević,

Rista-Ristić,

Golub-Golubović,

Banko-Banković,

Branko-Branković,

Dina-Dinić,

Mladen-Mladenović,

Stanoje-Stanojević,

Pavle-Pavlović,

Petar-Petrović,

Gruja-Grujić,

Stefan-Stefanović,

Velko(Veljko)-Veljković,

Petko-Petković,

Vojin-Vojinović,

Aleksa-Aleksić,

Veličko-Veličković,

Stanko-Stanković,

Dojčin-Dojčinović,

Boško-Bošković,

Cvetan-Cvetanović,

Đura-Đurić,

Milten-Miltenović,

Pop-Popović,

Milenko-Milenković,

Radenko-Radenković,

……………………..

* * *

NAPOMENA:

Ovde je izostavnjen RODOSLOV porekla prezimena, kao i dopuna višeetapnog raseljavanja stanovništa; dok se ne istraži poreklo rodova sa prezimenima iz vlasotinačko-crnotravsko-vlasinskoga kraja.

IZVORI:

[1] Miroslav B. Mladenović Mirac:- ZAPISI Iz rukopisa: “Sela u vlasotinačkom kraju“, 1970-2014.g., Vlasotince

[2] Stamenković Srboljub: “Geografska Enciklopedija naselja Srbije”, knj.1 (a-đ), Beograd

[3] Radomir Kostadinović: Crna Trava i Crnotravci, Leskovac, 1968.

[4] http://sh.wikipedia.org/wiki/Donje_Gare

[5] Petar Stanković-Ljuba:- VLASOTINCE I OKOLINA U RATOVIMA I REVOLUCIJI (1903-1945), 1979.g., Vlasotince

[6] Simon Simonović Monka, Pečalbarstvo i neimarstvo crnotravskog kraja, SIZ kulture, Crna Trava, 1983.

[7] Miroslav B Mladenović Mirac:- Iz Rukopisa (ZAPISI):Kazivanja ratnika Prvog i Drugog svetskog rata, 1970-1984.g., iz vlasotinačkoga kraja, Vlasotince

[8] Velimir Stamenković-Lima:- “VLASOTINAČKI KRAJ U BALKANSKIM I PRVOM SVETSKOM RATU”, Vlasotince, 2010.g.

* * *

1. mart 2014.godine, Vlasotince, Republika Srbija

Autor: Miroslav B. Mladenović Mirac , lokalni etnolog i istoričar i pisac pesama i priča na dijalekti juga Srbije