Poreklo stanovništva sela Manastirište, opština Vlasotince. Istraživanje „Sela u vlasotinačkom kraju“ saradnika portala Poreklo Miroslava B. Mladenovića Mirca, lokalnog etnologa i istoričara
Nastanak sela i poreklo stanovništva:
Selo Manastirište je naselje u Srbiji u opštini Vlasotince u jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2002.godine ima preko hiljdu stanovnika.
Samo naselje je pored Vlasotinca. Smešteno je na reci Vlasini, između Belog kamena i sela Brezovica, na nadmorskoj visini od 275 metara.
Selo Manastirište leži u dolini reke Vlasine kraj Vlasotinca sa istočne strane.
Nekada je „desni“ deo naselja pripadao administrativno selu Boljare, a „levi“ deo naselja gradu Vlasotince.
Međutim, na topografskoj karti ne postoji ime sela, pa se smatralo da je „spojeno“ administrativno-jer se selo Manastirište toliko proširilo krajem 20. veka, da je na početku 21. veka čak i „spojeno“ sa varošicom Vlasotince .
Tako je moguće da se u dogledno ova dva naselja budu „spojila“i da selo Manstirište u doglednoj budućnosti bude kao oblast (rejon) grada Vlasotinca.
No, mi ćemo ga etnoografski obraditi, jer njegova prošlost je veoma zanimljiva i sadržajna.
Staro selo se pominje 1516. godine bez žitelja i 1526.godine, kada broji 5 domaćinstva.
Smatra se da su prvi stanovnici Srbi bili prinudno dovedeni da kao predstražarske jedinice (derbejdžije) obezbeđuju slobodan prolaz Turskim karavanima pored reke Vlasine u klancima planine Bukovik-sve do Carigrada.
Takva derbejdžiska naselja su osnovana samo od hrišćanskog stanovništva, a bilo je i nasilnog naseljavanja.
Pored sela Manastirište (te 5 kuće – „desna“strana sela Manastirišta posle nestanka manastira su kasnije pripale selu Boljare) u vlasotinačko-crnotravskom kraju „derbejdžiska sela“ su još bila: Dobro Polje, Darkovce, Crna Trava, Brod, Jabukovik, Svođe, Gornji Orah i druga sela na vlasinskoj oblasti i znepoljskoj visoravni.
Pošto je bio težak život raje pod Turcima u tim naseljima, onda su se ljudi tada odmetali u hajduke.
Turci derbejdžiska naselja napuštaju krajem XVIII veka, a njihovu ulogu su preuzeli plaćenici.
Prema J. Trifunoskom naselje je formirano oko manastrirskih ruševina. Proces naseljavanja tekao je u isto vreme kad i naseljavanje sela Boljara.
Selo se prvi put pominje 1841.godine, kao jedno od sela koje su Turci spalili. Pošto je bilo udaljeno od novoformiranog sela Boljara, naziv Manastirište se polako osamostaljuje, ali nikada nije imalo status naseljenog mesta.
Po kazivanju Branka Jovičića, najstariji doseljenici su iz Crne Gore, Hercegovine i sa Koosva: Šulejci i Jovičići…
Najbrojniji je rod Garčići po J. Trifunoskom poreklom su iz Gara, sela iz srednjeg toka Vlasine.
Prema kazivanju Novice Garčića poreklom su iz Crne Gore, ali su jedno vreme živeli u Garu.
U Crnoj Gori postoji predeo Zagarač (okolina Danilovgrada), sa planinom Garčić, kao prezime Garčević. Garčići su živeli na levoj strani Vlasine i vođeni su kao deo Vlasotinca.
Gluvčinci, Ristići i Pešići su poreklom iz Garunje kod sela Gradišta. Po kazivanju Mice Stoilković „Tamo ubili Turčina i pobegli u Manastirište“.
Cekići su, takođe zbog ubistva Turčina pobegli iz Novog Sela. Po kazivanju Mila Cekića, njihov predak se posle ubistva prijavio turskim vlastima u Leskovcu, doselili se u Manastirište.
Boljarci potiču iz roda Pešinci-Petkovci iz Boljara. Početkom 20. veka njihov predak se prizetio u Manastirište.
Predanje o Manastirištu:
Selo Manstirište je dobilo ime po manastiru, koji se na ovom prostoru nalazio u vreme srednjovekovne Srbije.
Selo Manastirište se pominje kao derbedžisko selo u vremenu pod Turcima.
Na prostoru današnjeg sela Manastirišta je u srednjovekovno doba, u vremenu Stefana Nemanje, postojao manastir sa školama, posvećen Prenosu moštiju Sv. Nikoli kod ušća potoka Brezovice (u narodu manastirski potok) u Vlasinu, za koji se smatra da je najstarija bogomolja u okolini Vlasotince.
Veruje se da su manastir srušili Turci u XVII veku, a da su ostatke manastira prebacili u Ćustendil.
Po predanju u manastiru su živela tri brata monaha: Dušan, Uglješa i Stajko. Dušana i Uglješu su mučki ubili Turci, a Stajko je je pobegao i osnovao obližnje selo Stajkovce.
Godine 1925. naselje Manastirište imalo je 23 kuća. Od toga 16 kuća bilo je levo od korita Vlasine, dok 7 kuća desno od reke.
Kako je pomenuto ranije Manastirište imalo je više kuća levo od Vlasine, a sada je obrnuto.
Skoro čitavo naselje je smešteno na prostoru nekadašnjih livada i njiva na desnojs trani reke Vlasine.
U 1964. godine broj kuća sela Manastirište se kretao ov ako:“leva strana“: 15 kuća i „desna strana“: 45 kuća-od reke Vlasine.
Seljaci kažu da je na levoj strani je „osojno mesto“ ili „mrtvičavo“, a na desnoj strani „prisojno“ ili „sunčano“-pa su se zato više kuća gradile na desnoj strani od reke Vlasine.
Tada ovo selo nije administrativno vođeno kao posebno selo: desna strana zapisivana je kao deo sela Boljara, a leva kao deo varošice Vlasotinca.
Selo Manastirište je povećalo broj stanovnika počev od 70. godina 20. veka sve do početka 21. veka.
U selu postoje samo nekoliko porodica starosedeoca, a veći deo čine doseljenici iz Vlasotinačke i crnotravske opštine.
Najbrojniji doseljenici su iz sela: Kruševice, Zlatićeva, ravnog Dela, Brezovice, Gornjeg Dejan, Gornjeg Gara, Darkovca, Jabukovika itd.
U selo je 1974. godine bio formiran FK „MSK“ (Manastirski sportski klub). Utakmice su se igrale na stadionu „Jaz“ pokraj reke Vlasine, koji je dobio ime po kupaliptu u blizini, kojeg je poplava razorila one „polavne“ 1988. godine Vlasotinca i okoline.
Posle još jedne velike poplave 2007.godine stadion „Jaz“ je bio uništen, i posle toga FK „MSK“ je prestao sa radom.
* * *
Starine i prošlost:
Prema predanju se navodi da je u selo Manastirište postojao vlasotinački manastir sa kaluđerima.
Kasnije on je porušen. Veruje se da su rušenje izvršili Turci. Oni su nekuda oterali kaluđere.
Oko manastirskih ruševina osnovano je naselje Manastirište. Ostaci mnastira pronađeni su 1936.godine i 1937.godine kada je kopana vada za električnu centralu u Vlasotincu.
Manastir se nalazio kraj ušća potoka Brezovice (kaže se i Manastirski potok) u Vlasinu. Tamo su pronađene cigle od zidova, jedan veliki krst i drugo. Prilikom zidanja seoskih kuća nalaženi su stari grobovi.
O ovom manastiru nešto podataka ima i kod drugih pisaca: M. K o s t i ć navodi da je to bio manastir letnjeg sv. Nikole.
Po tradiciji Manastir je zadužbina Stevana Nemanje. Verovatno je porušen u 17.veku.
Nekoliko sličnih podataka objavio je i D. Đorđević (1964.g.. prema istraživaču J. Trifunoskom-podvukao M.M. 2013.g. Vlasotince).
U selo Manastirište se od 21.maja 1999. godine slavi praznik Prenosa Moštiju Sv. Nikole.
Za vreme Drugog svetskog rata (1941-1945.g.) okupaciona granica (bugarsko-srpska) vodila je preko manstirišta: leva strana naselja bila je pod srpskom upravom, dok je desna strana bila pod upravom Bugara.
Tek iza Drugog svetskog rata (1945.g.) , na sonovu želje stanovnika, Manastirište je izdvojeno u zasebno selo u opštini Vlasotince.
Do oslobođenja krajem 1944.godine, Manastirište nije imalo ni posebno groblje: umrli stanovnici sahranjivani su u groblju Vlasotinca i sela Boljare.
Sada Manastirište ima groblje desno od Vlasine.
* * *
PREDANJE O MANASTIRU I MANASTIRISKIM CRKVAMA
U mnogim istoriografskim spisima mnogih istraživača sam pročitao postojanje samo ženskog manastira, po kome je dobilo naziv današnje selo Manastirište-danas na početku 21. veka kao predgrađe varoši Vlasotince.
Nekim sticajem okolnosti sam preko Zvonka Đikića iz sela Brezovica (doseljen u selo Manastirište) došao do meni kao istraživaču nepoznatog predanja o postojanja “muškog manastira” pod nazivom “Sveti Nikola” i tri manje crkve na potesima današnjeg sela Manastirište.
Prema pričanju starijih brezovčana muški manastir “Sveti Nikola” se nalazio na potesu između reke Vlasine i Čarobne doline. Dok u tom okruženju su postojale tri crkve.
Jedna crkva se nalazila sa leve strane reke Vlasine u potesu gde se nalaziila nekadašnja hidrocentrala u ataru Vlasotinca.
Druga crkva “preko Vlasinu”-sa desne strane rke Vlasine, danas u centru sela Manastirište kod “Brafove kuće”.
Treća crkva se nalazila sa desne strae reke Vlasine, iznad sela Manastirišta na vrh brda (danas je tu zasađen bor); preko potesa Belog Kamena. Danas to mesto ima naziv Crkvište.
Interesanta su kazivanja starih brezovčana o postojanju i nestanku muškog manastira u današnje selo Manstirište, koje je nekada: “desna strana” pored reke Vlasine kao naselje pripadalo selu Boljare, a “leva strana” naselja” pripadala administrativno Vlasotincu; dok je danas selo manstirište samostalno selo u opštini Vlasotince.
Prema predanju nekada davno u “muški manastir” kaluđeri su iz selo Brezovica odveli jednog dečaka da ih služi u manastir.
Gnevni tadašnji stanovnici sela Brezovica su se pobunili zbog tog dečaka pobili sve kaluđere “muškog manastira”. Potom tada zapale i sam “muški mansastir”.
Tako prema tom predanju postoje i toponimi u selo Brezovica imena tri ubijena kaluđera . Tako prema ubijenom kaluđeru po imenu BANKO, u selo brezovica postoji naziv mesta BANKOVICA.
Zapis o “crkvama i muškom manastiru” se u selo Brezovica prenosilo s kolena na koleno, što pokazuje da je u srednjem veku postojalo selo Brezovica i da je naselje raseljeno u vremenu turskog zuluma, a o tome kazuje i postojanje potesa SELIŠTE (koje sa nalazi kod groblja u selo Brezovica).
Današnje selo Brezovica je zaseljeno kada i sva okolna sela u vremenu 18 i 19. veka ali je sigurno neko od tih “povratnika” u svoje rodno selo Brezovica se vratio sa Kosova, pa se tako nastavilo predanje da pripoveda do današnjih dana druge dekade početka 21. veka.
Istražićemo i naziv mesta za ostala dva ubijena kaluđera u selo Brezovica iz “muškog manastira” koji se nalazio na potesu današnjeg sela manastirište u opštini Vlasotince na jugu Srbije.
Ova neistražena kazivanja u predanjima kazuje na postojanje manastira i crkvi u srednjem veku u vremenu vladavine Nemanjića u Srbiji.
Ova kazivanja i istraživanja Milovanović Milomira-Boljarca ( pisca monografije o selu Boljare ) pokazuje da je jedna od tih crkvi pod nazivom “Sveti Nikola” preneta u Zrenjanin, a dosada po interesovanju kolega Boljarca sam tragao o postojanju potesa “Crkvište” na prostoru okoline vlasotinačkog atara.
Što se, eto, i to dogodilo da se potvrdi hipoteza o premeštanju crkve “Sveti Nikola” iz Vlasotinca u Zrenjaninu u Vojvodini.
* * *
Poreklo rodova po mahalama (1964.g.):
– Mahala ŠULEJCI– Šulejci, Lisice, Blizanci (i Cacini), Đuršanovci, Kekonje, Milenkovići-Kostići i Boljarčevi u Konopnici imaju istoog pretka.
Zemlja im je na okupu (osim Konopčinana). Svi, osim Milenkovića, imaju istu slavu-Sveti Alimpije Stolpnik (9. decembar), a zovu je i sveti Đorđe „posni“.
Moguće je da je ovde u pitanju neki „prikrivanje“ u prošlosti. Iako se slava ne uzima kao jedini dokaz zajedničkog porekla-slava Sv. Alimpije Stolpnik-Sv. Đorđe „posni“ nešto kazuje.
U srpskom imenoslovu ne postoji slava Sv. Đorđe „posni“.
Šulejci i Lisice su nekada imali kolibe „u Prkendu“, gde su držali stoku, što ukazuje na zajedničko poreklo, kao i na kretanje prilikom doseljavanja.
Najstariji predak svih ovih rodova čije je ime izvedeno iz prezimena, kao i nadimka jednog roda, jeste Đuriša.
Njegovi sinovi su: Stojan, Jova, Krista, Mitar? I još jedan čije ime nije upamćeno, a koji je otišao u Šišavu.
Istraživanjem u selo Šišava sam naišao na taj rod Stoiljković-koji je slavio dve krsne slave:“Sveti Nikolu i Sv. Đorđe „posni“-Sv. Alimpije Stolpnik; što znači da je bio „prizećen“ (podvukao istraživač M.M 2013.g. Vlasotince).
Mahala Šulejci smeštena je u srednjem toku nevenkine doline (Umnica). To je izdvojena mahala udaljena od sela dva kilometara.
Od doseljenja prvog pretka nisu se pomerali. Naziv mahale vodi poreklo iz druge generacije.
Ranije su ih zvali Svrakari. Nadimak Šulejci dobili su po istoimenoj mahali u Manastirištu, a donela ga je Đurša koja se udala. Poreklom su sa Kosova. Verovatno se pomerali po etapama.
Došli su otkud Brezovice (Stanovnivi Brezovice su, po kazivanju Brezovčana Ilije Stankovića došli sa Kosova).
Njihov predak je „morao da šalje ćerku Turčinu. Stavio je čekić u rukav, otišao Turčinu, ubio ga i pobegao otuda“.
*
Srpsko stanovništvo sela Manastirišta potiče od predaka koji su doseljeni. Jedni čine grupu starijih doseljenika, dok su drugi mlađi doseljenici.
Stanovnici naseljeni po rodovima do kraja turske vladavine (1878.g.):
-Rod G a r i č a n i (15k)-slava: sv. Nikola, došli iz Gara u slivu Vlasine (iznad Svođa). U Manastirištu su imali kuće levo od reke, dok ih sada imaju sa desne strane;
– Rod G l u v č i n i (10k)-slava sv. Arhanđeo, došli iz sela Gradišta u severnom delu Grdeličke Klisure. „Tamo ubili Turčina i zato pobegli ovde“;
– Rodovi: M i l a d i n c i (5k)-slava: sv. Đorđe i Č a r d a k l i j e (5k)-slava: sv. Jovan, doseljenjni odnekuda.
*
Stanovnici naseljeni između dva svetska rata (1914-1945.g):
-Rod B r e z o v č a n i (10k), došli iz susednog višeg sela Brezovice. Tamo su živeli u mahalama: Bajinci, Zarjaci i Jurukovci;
– Rod B o lj a r c i (3k), došli iz susednog sela Boljare gde su pripadali rodu Pešinci;
– Rodovi: L o m n i č a n i (81k) i J o v i č i ć i (1k) došli su iz okolnih sela: Lomnice i Borin Dola (Kamenjari).
Iseljenici:- Rod DŽ a n d e r c i iselio se u susednu varošicu Vlasotince. U Manasstirište se samo doseljavanjo a nije se iseljavalo sve do početka 21. veka.
Najbrojniji doseljenici:-su iz Kruševice, Zlatićeva, Ravnog Dela, Brezovice, Gornjeg Dejana, Gornjeg Gara, Darkovca, Jabukovika itd.
* * *
Poreklo prezimena rodova (po imenu rodonačelnika, mestu i svetcu):
Aleksa- Aleksić,
Andreja-Andrejević,
Anđelko-Anđelković,
Branko-Branković,
Dimitrije-Dimitrijević,
Ceka-Cekić,
Cvetko-Cvetković,
Ilija-Ilić,
Ivko-Ivković,
Kosta-Kostić,
Zlatan-Zlatanović,
Marinko-Marinković,
Mihajlo-Mihajlović,
Milisav-Milisavljević,
Milenko-Milenković,
Milovan-Milovanović,
Mitar (Mitra)-Mitrović,
Milosav-Milosavljević,
Miljko-Miljković,
Mladen-Mladenović,
Novko-Novković,
Nikola-Nikolić,
Petko-Petković,
Rista-Ristić,
Jovan-Jovanović,
Jovča-Jovčić,
Pejča-Pejčić,
Petar-Petrović,
Peša-Pešić,
Radisav-Radisavljević,
Ranđel-Ranđelović,
Spasa-Spasić,
Stamenko-Stamenković,
Staniša-Stanišić,
Stefan-Stefanović,
Stanko-Stanković,
Stanije-Stanojević,
Stojan-Stojanović,
Stojica (Stojča)-Stojičić,
Stojiljko-Stpjiljković,
Todor-Todorović,
………………………
* * *
Toponimi (nazivi mesta):
– Stranje, Kostino Livadče, Šelino, Marinkovo Livadče, Gluvčino, Orlovac, Beli Kamen, Luka, Manstir, Crkvište,Manastirski potok,“Jaz“, Brezovački potok,…
* * *
NAPOMENA:
Ovde je izostavnjen RODOSLOV porekla prezimena, kao i dopuna višeetapnog raseljavanja stanovništa; dok se ne istraži poreklo rodova sa prezimenima iz vlasotinačko-crnotravsko-vlasinskoga kraja.
* * *
IZVORI:
[1] Stamenković Srboljub: “Geografska Enciklopedija naselja Srbije”, knj.1 (a-đ), Beograd [2] Jovan F. Trifunoski: Grdelička klisura, antropogeografska rasprava, Narodni muzej, Leskovac, 1964. [3] Wikipedija:- http://sr.wikipedia.org/wiki/Manastirište [4] Miroslav B. Mladenović Mirac: ZAPISI Iz rukopisa: “Sela u vlasotinačkom kraju“, 1970-2012.g., Vlasotince [5] Miroslav B Mladenović Mirac:- iz RUKOPISA “PEČALNIK”-narodne priče, izreke, legende, pdeanja, zdravice, zagonetke, kletve iz vlasotinačkoga kraja- 2009.g., Vlasotince [6] Milosav Milovanović Boljarac:- BOLJARE (vlasotinačko selo), Bačka Palanka, 2006.* * *
Autor: Miroslav B. Mladenović Mirac, lokalni etnolog i istoričar i pisac pesama i priča na dijalektu juga Srbije
31. januar 2014.godine, Vlasotince, Republika Srbija
Komentari (0)