Poreklo prezimena, selo Kozare (Grdelica, Leskovac)

Poreklo stanovništva sela Kozare, opština Leskovac. Istraživanje saradnika portala Poreklo Miroslava B. Mladenovića Mirca, lokalnog etnologa i istoričara

Nastanak sela i poreklo stanovništva

Selo Kozare je naseljeno mesto grada Leskovca u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2002. godine bilo 362 stanovnika. U poslednja tri popisa broj stanovnika opada.

Selo se nalazi na granici Grdeličke klisure prema okolini varošice Vlasotinca, na nadmorskoj visini od 369 metara.

Ono je u dolini Kozaračke reke ili ranije zvane Rupske reke, desne pritoke J. Morave. Od Vlasotinca je udaljeno 5.5 kilometara.

Kozaračka reka je u zavisnosti od toga pored kojeg sela protiče zovu: rupska, dadinska, Gradiška-izvire u selu Ruplje (C.Trava) i uliva se u Južnu Moracu, pripada Crnomorskom slivu.

Voda reke je veoma čista, pitka i sadrži značajnu koncentraciju sumpora S, koji zdravo utiče na kožu čoveka. Tako veliki broj ljudi iz susednih krajeva odlazi da se kupa u kozaračku reku, zbog lekovitosti vode.

Današnje selo Kozare osnovano je u drugoj polovini XVIII veka odnosno pre oko 1794.godine. Ukupno selo ima 73 doma (1958.g).

Demografska slika žitenja sela Kozara se kretala ovako: 1948(376 st.), 1961(400 st.), 1971(419 st.), 1981 (398 st.), 1991(365), 2002 (362 stanovnika).

Po opšte raširenoj tradiciji, njega je osnovao predak današnjeg srpskog roda Ćirkovci, doseljen iz Magareva kod Bitolja (Zapadna Makedonija).

Posle Ćirkovaca u Kozare su došli i drugi rodovi: Kajsinci, Đokinci i drugi.

Stanovnici dva roda: Ćirkovaca i Kajsinaca na ataru Kozare su zahvatili najbolju zemlju. Rodovi koji su se kasnije naeljavali morali su od njih da kupuju zemlju.

Kozare leži na starom putu koji je vodio od Grdelice za Vlasotince i Pirot. Na tom putu kretali su se karavani, koji su „sa bugarske strane“ prenosili „so i druge stvari“.

Kada je pušten želežnički saobraćaj u Grdeličkoj klisuri, značaj ovog puta je opao.

U Kozare postoji crkva posvećena „Sv. Nikoli letnjem“. Crkva i srpska škola potiču sa kraja turske vladavine. Kozaračku crkvu posećuju seljaci i iz drugih naselja.

Oko crkve ranije je bilo starih grobova koji se sada ne vide. Manji seoski sabori bez gostiju su „na Vodice, Mladenci i prvog dana Uskrsa“. U G. Mahali je seoski krst. (1964.g.).

Mesto Barutana je kod crkve. Ime je ostalo po tome što je tu nekada „barut čuvan ili prepravljan“. Tu se vide mesta gde je pravljen drveni ćumur („garište“).

Na potesu Košarište sada su samo njive i seosko groblje (mahala Kajsinci).

Na prostranom potesu Vučka Ornica seljaci iz Kozara „leti i zimi imali su trla“ sa kozama i ovcama. Trla su napuštena pre 60. godine odnosno 1900 godine.

Krajem XIX veka (pre 65 godina-1879.g.) u ovom selu na Kozaračkoj Reci bila je izgrađena radionica za izradu gajtana.

 

Vlasnik je bio Kosta Ilić sa sinovima iz Leskovca. Radionica je radila oko 10 godina (1879- 1889). Zatim je preseljena u selo Strojkovce, pa u Vučje kod Leskovca.

Stanovnici se snabdevaju vodom iz bunara, iz reke (tu vodu piju) i sa kladenaca. Poznati su kladenci: Ćirkovski i Dedin Kladenac.

Kozare je udaljeno 5 kilometara od Kovačeve bare, poznato po mnogobrojnim vinogradima i kvalitetom Kozaračakoga vina. U selu postoji podrum u kome se proizvodi vino. Ovo bure je postavljeno na mesto za odmor i služi kao atrakcija.

Na početku 21. veka narod ovog kraja se vraća svojoj tradiciji. Obnavljaju se sveta mesta-hramovi pravoslavlja. Tako je i sa Crkvom u selo Kozare (posvećena Svetom Nikoli-„letnji“).

Iznad ulaznih vrata jeste oslikana neka vrsta ikone sa likom Svetog Nikole. Sveti Nikola je seoska slava sela Kozare i slavi se 22 maja svake godine.

Nismo sigurni da je prvobitna crkva bila posvećena ovom svecu. Stara crkva je bila sva od lomljenog kamena a plafon je bio oslikan i izgrađen u obliku kamenog svoda.

Ovaj svod se sedamdesetih godina 20. veka urušio a crkva je osamdesetih 20. veka obnovljena ali sad bez kamenog svoda i tada je oslikan lik Svetog Nikole.

Stara crkva je bila kao škola manastirskog tipa i u dvorištu je bilo nekoliko objekata od kojih je jedan bio i OŠ četvororazredna škola za dva sela-Dadince i Kozare.

Tridesetih godina 20. veka selo Kozare je izgradilo novu školu ali sada zajedničku sa selom Tupalovce a i selo Dadince je za svoju decu, izgradilo školu u selu te je škola kod crkve ugašena.

Crkva je u selo Kozare verskim obredima opsluživala okolna sela: Dadince, Gradište, Ladovicu, Orašje, Kovačevu Baru i druga okolna sela.

Crkva je imala svoje imanje (šume, voćnjake, pašnjake i njive).

U selo Kozare i danas u drugoj deceniji 21. veka postoji osnovna četvororazredna osnovna škola sa 50 učenika kao istureno odeljenje Osmogodišnje osnovne škole „Desanka Maksimović“ u Grdelici, opštine Leskovac.

Ovaj kraj je geografsko veoma lep i stvoren za razvoj vinogradarstva i seoskog turizma, što je potreba da se ulaže u selo kako bi ono biološki opstalo na jugu Srbije.

* * *

Poreklo rodova:

Današnje stanovništvo sela Kozare potiče od predaka koji su doseljeni.

Rodovi su (1964.g.):

– Rod Ć i r k o v c i (28k)-slava Vavadenje, osnivači sela a poreklo im je iz Magareva kod Bitolja. Odatle se doselio predak Ćirko („kao jedna kuća“) pre oko 170 godina (1794). Poznata je genealogija: Spira (1887)-Caka-Dimitrije-Jova-Ćirko. (Zapis 1964.g).

– Rod K a j s i n ci (8k)-slava Petkovdan, doseljeni su odnekuda posle Ćirkovca;

– Rod Đ o k i n c i (5k)-slava Sv. Nikola, kuće u u G. Mahali a doseljeni iz Crne Trave u slivu Vlasine. Odatle je je u prvoj polovini XIX veka došao predak Ivan. Tada je Kozare imalo 7-8 kuća. Rod se zove po njegovom sinu Đoki;

– Rod J o v i n c i (10k)-slava Sv. Nikola, došli su iz Velike Sejanice. Poreklo im se nezna, a kuće su im u istoimenoj mahali, koja je pored škole;

– Rod P a v l o v c i (5k) i M r m i n c i (4k)-slave Sv. Đorđu (sv. Alimpije), ranije su činili jedan rod a kuće su im u Gornjoj Mahali;

– Rod S p a s i n c i (5k)-slava Sv. Arhanđeo, kuće su im u mahali Kajsinci;

– Rod T o b dž i n c i (4k)-slava Sv. Arhanđeo, grana se od roda Spasinaci a kuće su im u G. Mahali;

– Rod P a u nj a j c i (4k)-slava Sv. Nikola, kuće su im u G. Mahali.

Iseljenici(1964.g.):

– Iz roda Lisičkovci (4k) se iselili u susedno selo Tupalovce. Iz roda Kajsinci (6k) iselili se u Oraovicu. Iz roda Ćirkovići (3k) iselili se u Grdelicu (deo zvano Selo). Rod Marinkovci živi u Gradnji u Poljanici.

Tamo su došli iz Kozara kraj Grdelice. Posle Drugog svetskog rata (1945.g) nekoliko siromašnih porodica se iselilo u Beograd.

* * *

Toponimi (nazivi mesta):

-Garište,Kajsinska , Gornja Mahala, Ćirkovska, Seoski Krst, Jovinska, Košarište, Vučka Ornica, Trle, Gajtana, Rajkovac, Kosovica, Čudilo, Golemo drvo, Rid, Popov lug, Barutana, Preod,Diboka Dolina, Kladenac, Dedin Kladenac.

* * *

VLASOTINAČKI SREZ:

Bivši vlasotinački srez bio je širi nego sadašnja teritorija opštine Vlasotince. Obuhvatao je deo Lužnice, Crnu Travu, Grdelicu i još nekolicinu pomoravskih sela.

Vlasotinački srez je do 1880. godine pripadao Leskovačkom okrugu. Od 1880. godine pripadao Niškom okrugu, od 1890. godine Pirotskom okrugu, a potom Vranjskom okrugu.

Vranjskom okrugu pripadali su sledeći srezovi: Leskovački, Vlasotinački, Jablanički, Bosilegradski, Masurički, Poljanički i Pčinjski.

Vlasotinačkom srezu pripadale sledeće opštine sa selima i njihovim zaseocima:

– Brodska (Brod),

– Vlasotinačka (Vlasotince, Brezovica), Grdelička (Grdelica, Tupanovci, Kozare, velika Sejanica, Mala Sejanica, Dedina Bara, Bojšina, Palojci, Lični Dol, Krpejci),

– Gornjo-orašačka (Gornji Orah sa zaseocima: Jakovljeve, Lukačeve, Krstićeve, Raićeve, Aleksine, Ćuovo, Jezdine, Pržojne i Vrelo),

– Darkovačka (Darkovci (Darkovce) za zaseocima: Livađanska, Ristina, Rženačka, Antunovska, Zlatanovska, Miličeva),

– Dadinačka ( Dadinci(Dadince), Jastrebac, Gradište, Kovačeva Bara i Lopušnja sa zaseocima: Samaranija (Samarnica), Ravna Gora, Ostrc, Straškovac

– Dejanska (Dejan sa zaseocima Leunovo (Lenove), Zlatićeve (Zlatićevo), Đorđine, Mankiševe (Mankićevo i Borin Do sa zaseocima:Bilo i Džakmonovo),

– Dobroviška (Dobroviš, Leskovica, Stranjevo),

– Dobro Poljska ( (Dobro Polje sa zaseocima: Crkvena, Krstićeve, Bistrica, Javorje, Kozilo),

– Kalanska ( kalna, Gradsko, Jabukovik, Preslap),

– Kalanska (Kalna, Gradsko, Jabukovik, Preslap),

– Konopnička ( Konopnica, Batulovce, Stajkovci (Stajkovce), Rajno Polje),

– Kruševačka (Kruševica, Ravni del, Crna Bara, Boljare, Crnatovo),

– Orašačka (Orašje, Kukavica, Ladovica, Dobrotin, Prilepac, Gložane),

– Predejanska (Predejane, Bričevlje, Suševlje, Koraćevac, Guzevlje),

– Ravno Dubravska ( Ravna Dubrava, Komarica),

– Rupljanska (Ruplje sa zaseocima: Ostrozub, Jasinci, Rajčetine, Rajčetine, Dursinci, Pavličane, Panar, Bajinci, Mlačište, Crveni Breg; i Novo Selo da zaseocima: Zavišiće, Leskova padina, Rašićevci, Porečane, Bučje),

– Svođanska ( Svođe),

– Tegošnička (Gare sa zaseocima: Gornje Gare, Donje Gare i Krivi Del),

– Šišavačka (Šišava, Lipovica, Lomnica, Sredor, Skrapež, Gunjetina),

– Crnotravska (Crna trava sa zaseocima: Obradovci???, Babiševe, Crkvenovci, Stepanovci, Lazarićeve, veljkovci, Jovanovci, Progolovci, Donja Kozarnica, Čuka, Popadinci, Goluševci, Gornji Slavkovci, Todorovci, Popovićeve, Ivićeve).

*

Pre Drugog svetskog rata u jednom vremenu je i selo Bonjince (Zaplanje-lužnički kraj) pripadao vlasotinačkom srezu.

Posle Drugog svetskog rata (1945.g) ukidaju se srezovi, a opštine koje su bile formirane od seoskih teritorija su ukinute, a tako su gradovi: Vlasotince i Crna Trava postale opštine sa teritorijom okolnih sela, koja su administrativno pripojena kao geografska celina atarima ovih opština.

Intersantno je da je Grdelica i Predejane sa okolnim selima pripalo leskovačkoj opštini, a i neka sela su „promenila“ administrativno teritorije u zaplanje i oko Grdelice, Crne Trave i Vlasotinca.

Ovaj administrativno-geografski opis je potreban radi „preseljavanja“ stanovništa iz jednog kraja na drugi u okviru ovog planinskog kompleksa, jer se prilikom naseljanjvanja u 18, 19 i 20 veka stanovništvo u potragom za boljim pašnjacima sa celokupnim porodicama-kao stočari, vrlo brzo nalazili i „osvajali“ teritorije na planinskim pašnjacima ovg dela Južne Srbije.

Potreba je da se na jedno mesto u okviru istraživanja porekla stanovništva ima lao jedna celina svih ovih sela :Vlasotinca, Crne trave, Grdelice i Predejana i dela lužnice; jer je u vremenu pod Turcima mnogo njih zbog osvete „prelazio“ sa jedne na drugu teritoriju. Tako će postojati mogućnost vda se pojedini rodovi nađu u nekada zaboravljenim i uadljenim selima ovog dela Povlasinja i Grdeličke klisure.

* *

NAPOMENA:

Ovde je izostavnjen RODOSLOV porekla prezimena, kao i dopuna višeetapnog raseljavanja stanovništa; doke se ne istraži poreklo rodova sa prezimenima iz vlasotinačko-crnotravsko-vlasinskoga kraja.

Autor: Miroslav B. Mladenović Mirac, lokalni etnolog i istoričar i pisac pesama i priča na dijalektu juga Srbije

26. novembar 2013.godine Vlasotince, Republika Srbija

 

 

* * *

IZVORI:

[1] Jovan F. Trifunoski:- “GRDELIČKA KLISURA”, 1964. godine

[2] Wikipedija:- http://sr.wikipedia.org/wiki/Kozare

 

[3] http://www.panoramio.com/photo/36367832; http://kovacevabara.blogspot.com/2009_10_01_archive.html

 

[4] Miroslav B. Mladenović Mirac: ZAPISI Iz rukopisa:“ Sela u vlasotinačkom kraju“, 1970-2012.g., Vlasotince

 

 

* * *

 

Autor: Miroslav B Mladenović Mirac lokalni etnolog i istoričar i pisac pesama i priča na dijalektu juga Srbije

 

27. novembar 2013.godine Vlasotince, republika Srbija