Poreklo prezimena, varošica Andrijevica

Poreklo stanovništva varošice Andrejevice. Stanje iz 1903. godine. Prema istraživanju popa Bogdana Lalevića i Ivana Protića „Vasojevići u crnogorskoj granici”. Priredio saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić.

Odmah do Božića, na ušću Zlorečice u Lim, nalazi se jedna mala terasa na podnožju kose od Veljega Krša, koja se tu završuje. Na toj je terasi varošica Andrijevica.

Andrijevica je središno mesto u ovoj nahiji, jer se tu stiču putovi od Plava, Gusinja, Berana i ovih okolnih sela. Pazarni je dan ponedeljak. Trgovina se vodi najviše živim i žitom. Na Andrijevicu, osobito na Knjaževac, dolazi na skup o prazničnim danima narod iz cele nahije. Sva je varoš na groblju i nije napravljena nijedna kuća, a da se nije otkopalo po nekoliko grobova. Na Andrijevici se nahodi četvororazredna osnovna škola sa tri učitelja i 200-250 učenika, okružni sud, vojna i građanska kancelarija, pošta i telegraf, opštinska uprava i carinarnica. Odmah ispod varoši pod jednim krovom imaju 3 ujmeničke vodenice i 2 valjanice — stupe.

Varoš se prozvala ovako po crkvi, koja je bila na tome mestu i zvala se Andrijevica. A crkva je to ime dobila na ovaj način: Kad su Vasojevići nekad tražili dopust od Turaka da grade crkvu, ovi im dopuste, s tim da je moraju svršiti do Andrijeva-dne (30. novembra). Vasojevići naprave crkvu od borovine, a gradili su je i danju i noću da bi je svršili do određenog dana, a pokrivali je klisom. No nisu je mogli svu pokriti, nego da bi do toga dana bila gotova, pokriju jedan mali deo šticom, te je tako i ostala sve do 1862. godine, kada je izgorela. Tako je crkva to ime dobila, a bila je posvećena Sv. Arhanđelu Mihailu, slavi svih Vasojevića.

Posle 1862. godine Vasojevići podignu na istom mestu crkvu od borovine pod istim imenom, a docnije (1870.) kod nje naprave školu i jednu državnu kuću. Uz tu je kuću odmah napravljeno pet krčama. Kad su 1877. Turci popalili Vasojevičku Nahiju, tu se, posle povratka na zgarišta, napravi nekoliko malih kuća na zidinama prvih. Docnije su se kuće množile i dizale na dva i tri boja. Kad je Gospodar god. 1884. dolazio na Andrijevicu kupio je zaravan Duvandžike, odmah do Andrijevice, i potpomogao da se napravi crkva. S toga se to mesto nazove Knjaževac, a ono gde je bila stara crkva zauzme se kućama, te tako varoš ostane na tom tesnom mestu, gde vikad ne može imati bolje budućnosti, jer više nema prostora ni za jednu kuću.

Odmah do Andrijevice pruža se terasa Radunovac, pa do nje mnogo manja Klekavac, i tu je andrijevičko groblje. Od Klekavca do iznad Kraštice pruža se Knjaževac. Na dnu šume, izmeću Knjaževca n Peovca, nalazi se nekoliko starih grobova, koji se zovu Šeovića Groblje, ili još i rimsko ili latinsko groblje.

Na Andrijevici ima 40 kuća sa 53 familije i 280 stanovnika. Od tih su familija 31 vasojevička, a 22 ustaške mahom iz Gusinja. Stanovništvo se većim delom zanima trgovinom, a vrlo malo zanatima.

IZVOR: “Vasojevići u crnogorskoj granici“, pop Bogdan Lalević i Ivan Protić, SKA, Beograd, 1903. (str. 584-586). Priredio saradnik portala Poreklo Vojislav.

*   *   *

IZVODI IZ STUDIJE: Momčilo Gogić Lutovac “Andrijevica – prilog proučavanju varošica u Gornjem Polimlju”, Glasnik Srpskog geografskog društva, sveska LV, 1975. godine

POSTANAK, PROŠLOST I IME VAROŠICE

Andrijevica je relativno mlado naselje. Njeni prvi začeci počinju tek sredinom XIX vijeka. Međutim, njena okolina je bila i ranije prostor ljudskog djelovanja.

Arheološkim istraživanjem Zavoda za zaštitu spomenika iz Cetinja, ustanovljeno je da tragovi materijalne kulture iz doba neolita postoje kod Berankrša u Ivangradskoj kotlini. Pronađeni su i tragovi ilirske materijalne kulture u oklini Ivangrada. Osim toga, otkriveni su brojni lokaliteti rimskih naseobina ne samo u Ivangradskoj kotlini gdje je postojao rimski grad Municipium, već i u okolini Andrijevice koja je od Ivangrada udaljena svega 15 kt. Na rimskim nekropolama nađeno je više spomenika. Dobro je očuvan spomenik iskopan u selu Zabrđu ispod Žoljevice blizu Andrijevice. Na njemu, između ostalog, piše: Lucius Lucinius Decurion (ime rimskog građanina). Njega sa ostalim arheološkim iskopinama čuva Polimski muzej u Ivangradu. Na osnovu ovih dokumenata može se zaključiti da je okolina Andrijevice u sklopu Gornjeg Polimlja bila ekumenski prostor svih starih naroda i da je bila društveno-ekonomski aktivna počev od najstarijih vremena.

Jugozapadno od Andrijevice (na daljini 1 km) u selu Božići, nalazi se uzvišenje Grace (metamorfisani krečnjački masiv skoro kupastog oblika). Povoljan položaj uslovio je da je na ovom uzvišenju u srednjem vijeku postojala tvrđava-grad, što i samo ime kaže. I danas je primjetan prostor gdje je bila tvrđava. Najverovatnije da je tvrđava na uzvišenju Grace imala strateški značaj, jer su se ovdje u srednjem vijeku račvali putevi uz dolinu rijeke Lima ka Plavsko Gusinjskoj kotlini i uz dolinu Zlorečice i njene sastavnice Perućice, ka prevoju Carine u podnožju Komova. Ovi putevi su bili sastavni deo glavnog puta između Stare Raške i Zete. Osim toga, tvrđava je imala ulogu da štiti naselja i manastire u selu Božići i okolini.

U našim srednjevekovnim spomenicima zabilježen je veći broj seoskih naselja (Kralje, Konjuhe, Cecune, Đulići, Bojovići itd.), koja se danas nalaze u zaleđu Andrijevice. U Dečanskoj povelji pominju se i žitelji ovih naselja: Dobratko Gjulić (Đulić), Pribil Kućinić, Bogdan Cecun i drugi, koji su učestvovali u utvrđivanju međa metoha manastira Dečana (S. Novaković, Dečanska povelja III). U letopisu popa Dukljanina pominje se Komska župa koja je imala više naselja. Ova župa se pored Gorske ili Holmske (Holm-Kom) zvala još i „Potlašnje brdo“. Uz ove elemente valja pomenuti da selo Konjuhe i danas ima mjesta u okolini sa nazivima: Srebrnica, „Namastir”, Košutiće i Carine. To navodi na pomisao da je u ovom prostoru bio rudnik, manastir, Košutiće (zabran sa košutama) kao i carinska postaja izmeću „Blagoslovenske Rasije” i „Proklete Dukljanovine” (4, 136—139), Iz ovih podataka se vidi da je ovaj kraj bio gusto naseljen srpskim življem u doba Nemanjića. Gravitacioni centar mu je bio Budim grad u Budimljanskoj župi (današnja Ivangradska kotlina) (18, 115). U geografskom opisu Evlije Čelebije u poglavlju o Sandžaku Dukaćina pominje se selo Polimlje, „Podmila” udaljeno od Carigrada 21 dan hoda (9). St. Novaković nalazi da ovo naselje tačno upućuje na dolinu Lima i da tursko „Podmila“ treba ispraviti u Polimlje (Spomenik, VIII, str. 61).

Kasnije u dokumentima iz 1614. godine prema opisima Skadarskog Sandžakata, koja je dao Marijan Bolica, pominju se skoro sva današnja sela u okolini Andrijevice. Pri tome je zabeležen broj kuća i vojnika u selima (13).

Iz svega ovoga može se zapaziti da se Andrijevica kao naselje ne pominje u srednjevjekovnim spomenicima, te da su sva seoska naselja u njenoj okolini mnogo starijeg postanka.

Po limskoj povelji iz XIII vijeka sva Budimlja, Komska župa i dotične župe pripadale su Rastku Nemanjiću i potomcima Miroslava Nemanjića. Iz ovog vremena Andrija sin Miroslavljev kao zahumski knez podigao je crkvu u Međurečju (centar današnje stare Andrijevice). U toku XIII vijeka u dolini Lima je bilo više manastira. Crkve su izvršile diobu po djelatnostima. U Šudikovoj blizu današnjeg Ivangrada, bila je prepisivačnica. Crkva „Andrijevna“ imala je radionicu rezbarskog karaktera koja je snabdjevala manastire rezbarskim radovima. (31, 21—22)

Sve do početka druge polovine XV vijeka (1455) na prostoru današnje stare Andrijevice bila je samo crkva Andrijevna, manastirski konaci, rezbarska škola i u blizini tvrćava na uzvišenju Grace. Ova tvrđava je prethodila razvitku današnje varošice Andrijevice. Dolaskom Turaka crkva „Andrijevna” je nekoliko puta rušena i obnavljana, ali konačni „razur” doživjela je 1765. godine za vrijeme pohoda Kariman-Paše, kada je palio sela u Komskoj župi i razorio crkvu „Andrijevnu'”.  Kasnije ratničko pleme Vasojevići često je podizalo ustanke protiv turske vlasti (1853. godine). U to vrijeme Andrijevica je počela da se razvija kao naselje oko crkve „Andrijevne“ po kojoj je i dobila ime ova varošica. Andrijevica je u početku imala tri kuće, han Andrije Kršikape i još nekoliko kuća Dedovića (28). Istaknuti vojvoda plemena Vasojevića Miljan Vukov, proglašava Vasojeviće 1858. godine sastavnim dijelom Crne Gore i u Andrijevici postavlja sedam kapetana (sedam kapetana iz raznih bratstava sa Miljanom Vukovim na čelu, činili su neku vrstu višeg suda. To su prvi začeci državne vlasti u Vasojevićima). Ozlojeđena ovim postupkom Porta šalje carski “nizam” na čelu sa Husein-Pašom da uguši ustanak u Vasojevićima. Husein-Paša napada na Vasojeviće 1862. godine. On pali kuće, hanove i crkvu “Andrijevnu” u Andrijevici. Prilikom kraćeg zatišja na crkvenim zidinama podignuta je crkva “Lučevača”, ali je i ona spaljena 1877. godine pri napadu Mehmed-Ali-paše na Vasojeviće i Moraču.

Od 1878. godine Andrijevica postaje značajno političko jezgro sjevernog dijela Crne Gore i “vangraničnih” Srba ovog regiona. U Andrijevicu dolaze srpski emigranti najviše iz okoline današnjeg Ivangrada (Berana) na savjetovanje i radi primanja oružja. To je doprinijelo razvitku varošice, tako da je već 1882. godine u Andrijevici bilo 20 kuća. Izgrađen je i magacin oružja i dva hana. U slavu desetogodišnjice bitke na Morači knjaz Nikola je bio u Andrijevici 1887. godine. Tada je položio kamen temeljac i dao pomoć za izgradnju crkve Svetog Arhanćela. Za ovu crkvu narod i vojska su nosili kamen preko Lima iz sela Seoca i sa teritorije sela Božića. Ona je podignuta na fluvijoglacijalnoj terasi Radunovac. U znak zahvalnosti knjazu Nikoli prostoru oko crkve narod je dao ime Knjaževac.  U ovo vrijeme Andrijevica se razvijala u više pravaca. Osim vojničke funkcije ona stiče: administrativnu, trgovačku, a otvaranjem škola i prosvjetno-kulturnu. Tako je Andrijevica do 1912. godine dobila fizionomiju varošice, U nju se sve više stiču i poslovni ljudi sa strane, privučeni zaradom.

Varošica se širi uz glavni Polimski put na fluvijoglacijalnoj terasi (35 m relativne visine). Razvitak varošice je prekinut tokom Balkanskog rata i Prvog svjetskog rata (1912—1918. godine). Poslije oslobođenja od Austro Ugarske nastao je značajniji procvat Andrijevice. Poslije prvog svjetskog rata Andrijevica je najprije bila okružno mjesto za četiri sreza i to: andrijevički, kraljski, ljevorečki i plavsko-glusinjski. Ukidanjem okruga 1921. godine Andrijevica postaje sresko mjesto za pomenuta područja (26). U vrijeme izmeću dva svjetska rata Andrijevica kao sresko mjesto doživljava najzapaženiji razvitak i već 1936. godine ona je imala 2000 stanovnika. Poslije drugog svjetskog rata, sve do 1941. godine u Andrijevici je bilo sjedište sreza. Imala je veliko gravitaciono područje: Aijeva Rijeka, Bare Kraljske, Mateševb, Plavsko-Gusinjska kotlina i Trebačko-šekularska opština. Zakonom o osnovama društvenog i političkog urećenja Narodne republike Crne Gore (od 22. juna 1957. godine) ukinuti su srezovi u Crnoj Gori i prestali su da rade 1. januara 1958. godine. Od tada je Andrijevica bila opština i do novog zakona o podjeli Narodne Republike na opštine. Tim zakonom (15. aprila 1960.) ukinuta je opština u Andrijevici i priključena Ivangradskoj komuni. Sada u njoj postoji Mjesna kancelarija, istureni organ uprave Skupštine opštine Ivangrad.

*   *   *

Prilikom popisa stanovništva 1961. godine u Andrijevici je bilo 1007 stanovnika, dok je zadnji popis 1971. godine zatekao 994 stanovnika. Prema tome, varošica gubi svoje autohtono stanovništvo iseljavanjem. Ona dobiva nove stanovnike iz okoline. Ipak to ne može nadoknaditi broj koji se iseljava. Tendencija opadanja broja stanovnika iz Andrijevice i njene okoline se nastavlja. Stanovništvo najpovoljnije dobne starosti se iseljava u Ivangrad i druga industrijska mjesta u našoj zemlji ili, pak, na privremeni rad u inostranstvo. Zanimljivo je istaći da u 1973/74. školskoj godini u Andrijevici je bilo 1.386 đaka. Ako bi se uzeo ukupan broj stanovnika ovoga naselja i okoline, koji iznosi 8.452, izlazi da je svaki deveti stanovnik učenik. To su potencijalni iseljenici, jer se obično po završenoj školi ne vraćaju u rodno mjesto. Ovaj kraj je poznat po velikom broju intelektualaca koji se nalaze širom naše zemlje i u inostranstvu.

Od ukupnog broja stanovnika (994) koje je zatekao zadnji popis marta mjeseca 1971. godine, u Andrijevici ima 477 (47,99%) muških i 517 (51,91%) ženskih lica. Stanovništvo je pretežno (90%) iz okoline Andrijevice, Kraljskih Bara i Lijeve Rijeke (Vasojevići). Oko 10% stanovništva ove varošice doseljeno je iz okoline Gusinja. Oni su porijeklom Kuči. Ovde su se bavili pretežno trgovinom i ugostiteljstvom. Od ukupnog broja stanovništva Andrijevice svega je 46 lica iznad 60 godina starosti. Djecu i omladinu do 25 godina starosti čini 643 lica ili 64,65% od ukupnog broja stanovništva ove varošice. To je pokazatelj da u Andrijevici preovladava mlado stanovništvo i u tom slučaju su zahtjevi u pogledu školstva i drugih institucija usmjereni ka potrebama stanovništva koje čini životnu snagu u ovoj varošici.

IZVOR: Momčilo Gogić Lutovac “Andrijevica – prilog proučavanju varošica u Gornjem Polimlju”, Glasnik Srpskog geografskog društva, sveska LV, 1975. godine