Poreklo prezimena, selo Farmaci (Podgorica)

Poreklo stanovništva sela Farmaci, grad Podgorica (Crna Gora). Prema studiji Pavla S. Radusinovića „Stanovništvo i naselja zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba, druga knjiga“ iz 1991. godine

Slično Berima i ovo pitomo donjolješansko selo nalazi se u prigraničnom pojasu stare Crne Gore prema Lješkopolju. Prostirući se podnožjem Male i Velike Mihinje (118 m) i ravnicom prema Sitnici, s potesima ka atarima Donje Gorice, Donjih Kokota i Lekića, selo ima veoma povoljan položaj. Prisojno položeno na lrelaznoj zoni dviju regionalnih cjelina – Lješanske i drugih nahija i Lješkopolja, odnosno čitave Zetske ravnice, ono je od davnina vršilo prirodnu ulogu njihovog povezivanja. Počev od Golačkog potoka (prema Berima) granica njegovog atara vodi do Sitnice, te njome nizvodno do Carina, odakle na jugozapadnom pravcu izlazi na Rašezu, a zatim povija sjeverozapadno do Pardusa. Odatle se nastavlja na Stažnik (kota 428), pa dalje grebenom Rodskog krša i preko kote 231 m i Fireze silazi na Golački potok (kod mosta). U tom okviru atar je (zapad — istok) dug 2,8, širok (sjever — jug) 1,8 km i zahvata 5,09 km2 površine. Zajedno sa Berima i Lekićima nalazi se na istoj nadmorskoj visini (oko 55 m).

Komunice sela zahvataju kako pobrće poviše sela tako i ravne dijelove poniže seoskih imovinskih potesa. Prve se nazivaju: Laz, Rupe, Dubovi, Bulina rupa, Vuči do, Kokotski do, Izviše Carina, Lekočevine i Mala i Velja Mihinja, a druge: Pustara, Pekovine, Midovića do, Neškova dolina, Popovića do i Konjski gaz. Sve one su se mogle koristiti u svako doba godine.

Na starost naselja ukazuje ne samo romansko porijeklo njegovog imena, nego i drugi nalazi iz rimskog doba. Rimljani su i ovdje, kao i na drugim pogodnim prisojima Zetske ravnice, imali svoje vinograde i druge agrarne površine. Tu vinogradarsku tradiciju, poput Bera, selo je zasigurno nastavilo u srednjem vijeku, što svjedoče i ostaci tadašnjeg manastira (ili veće crkve) lociranog u ravnom i najpogodnijem dijelu atara. Njegov današnji zaselak Šteci (gdje je pronaćena jedna neolitska sjekira) registrovan je u turskim defterima, 1521. i 1523. godine, kao selo Šteke sa 13, odnosno 10 kuća, a gotovo jedan vijek kasnije (1614) M. Bolica saopštava da su Farmaci imali 31 dom sa 60 vojnika. Odmah nakon osloboćenja Zetske ravnice od Turaka (1879) selo je imalo 25 domova sa 113 stanovnika. Godine 1910/11. Erdeljanović je u selu evidentirao 35 domova (samo u Štecima 14), a 1925. bilo ih je 32 sa 180 stanovnika (Šteci 12 dom. sa 60 stanovnika). Do 1941. broj prvih se povećao za 3, a drugih za 9, da bi do 1948. godine broj domaćinstava ostao isti, a broj stanovnika se smanjio na 157.

Selo sačinjavaju: zaselak Šteci (udaljen od glavnine sela oko 1 km) i dva mećusobno bliska dijela – Donji i Gornji kraj. Od 35 kuća, 1941. godine, prizemnih je bilo 16, a dvospratnih, tj. na konobi ili izbi 19. Sam ovaj podatak govori da je selo bilo relativno imućno. Dobar dio kuća bio je prilično uređen. Na rubu atara (kod Sitničkog mosta) nalazio se han. Nedaleko od njega selo je 1936. podiglo školu, a u Carinama, odnosno u dijelu obraćenog Farmačkog polja, koje se zove Lisica, i crkvu 1930. godine. I ona je, kao berska, podignuta na temeljnma starog manastira ili crkve, koji su Turci, po svoj prilici 1862. godine, potpuno porušili. Poviše sela, na mjestu zvanom Plandišta (pored današnjeg puta za Cetinje) vidni su ostaci još jedne omanje crkve i groblja. U ataru sela, na sitničkoj »jaži« postojao je mlin (napravljen 1912. godine) sa šest vitlova.

Zbog geostrateških okolnosti u kojima se u doba Turaka selo nalazilo, ono se poput Bera, Stanjevića, Lekića i drugih obližnjih sela nije moglo »normalno« razvijati. Često izlagano pritiscima i napadima, moralo se raseljavati i stagnirati. Tek pošto su Gornji Kokoti sa Lekićima i Farmacima osloboćeni od Turaka 1835. godine, ono se počelo razvijati, istina, s početka usporeno, a kasnije, naročito od 80-ih godina prošlog vijeka, pojačano.

Poreklo familija sela Farmaci

Od starijeg stanovništva, koje se raselilo predanje pominje Štekoviće i Neškoviće. Iz crvog bratstva pominje se Đuro Šteković, koji je, navodno, u doba Ivana Crnojevića bio ugledna ličnost; pretpostavlja se da su po tom starom bratstvu i sami Šteci dobili ime. Nije li on, kao možda prvobitni knez, kasnije bio onaj navedeni muselem. Ova pretpostavka utoliko više nije uvjerljiva što u Vitasovićima (Pješivci) četiri bratstva (Spasojevići, Radojičići, Miloševići i Savićevići) kažu da su porijeklom »od zajedničkog poznatog pretka Štekovića«. Činjenica da su u odnosnim defterima popisani Šteci, a ne Farmaci možda ukazuje na to da su Štekovići još tada bili u Štecima, a da su Farmaci bili zaselak. S druge strane, popisani Farmaci (a ne Šteci) 1614. godine indiciraju mogućnost da su Štekovići kao uglednije bratstvo, ne htjevši se poturčiti, izbjegli na bezbjednije mjesto (u Pješivce) i, množeći se po ograncima, istisnuli svoje staro prezime. Po predanju, njih su ovdje naslijedili Neškovići (Neško i Vule) koji su se, kako se smatra, kasnije iselili u Srbiju. Poslije njih doselili su se Petkovići, nazvani po doseljenom Petku iz Gornje Gorice. Drže da su rod Boljevićima, pa bi se moglo uzeti da je Petko od njih. Ovdje su se kažu doselili unatrag gotovo 300 godina. Osim njih, ovdje su, iako u manjem broju, živjeli Uskokovići i Rešetari, a od muslimana Ajdaragići i Mujadževići.

Godine 1941. u selu su živjeli Vukčevići (19 dom.), Radunovići (8), Petkovići (6) i Raičkovići (2).

Vukčevići su se (mada su tu od ranije imali pojate i imovinu) za stalno počeli naseljavati od sredine prošlog vijeka. Doselili su se sa Korneta i iz Draževine.

Radunovići su došli iz Progonovića oko 1870. godine, a Raičkovići sa Gradca početkom ovoga vijeka.

U toku rata (1941— 45) poginulo je i umrlo 28, a iselilo se 14 stanovnika. Prije balkanskih ratova na rad u druge zemlje (najviše u Ameriku) išla su 23 lica; vratili su se i kao dobrovoljci učestvovali u balkanskim i u prvom svjetskom ratu.

Kuće u selu su pribijene uz brdo, tako da ono pripada zbijenom tipu naselja. U svim kućama je prije 1941. godine korišćeno ognjište. Poniže njih porećani su imovinski potesi, u prvom redu pogodni za vinovu lozu, žitarice i duvan. Početkom ovog vijeka poklanjala se pažnja i maslinarstvu, ali se ono kasnije nije održalo.

IZVOR: Pavle S. Radusinović,  “Stanovništvo i naselja zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba, druga knjiga“ iz 1991. godine