Piše: Saradnik portala Poreklo Duško Lopandić
Koliko je istoriji poznato, Nemanjići su u direktnoj muškoj liniji davno izumrli – bar kada se radi o onoj liniji koja je oko dva veka vladala srpskom državom. U pobočnim linijama, oni su se verovatno utopili u sitnije srpsko plemstvo, tako da o njima nije ostalo nikakvog pisanog traga.
Poslednji poznati Nemanjić bio je car Jovan Uroš, sin Dušanovog brata Simeona, koji je kao monah Joasaf umro početkom petnestog veka u Tesaliji. Međutim, ako se držimo i potomstva po ženskoj liniji, potomke Stefana Nemanje i drugih nemanjićkih vladara možemo naći i danas – i to u veoma velikom broju.
Iako vladajuća porodica Nemanjića nije bila tako brojna za prilike Srednjeg veka, bilo je potrebno samo nekoliko bračnih veza, pa da se očuva linija njihovog potomstva. Radi se o tri žene iz kuće Nemanjića čije potomke možemo pouzdano pratiti: kneginja Milica, koja u petom kolenu potiče od kneza Vukana Nemanjića, zatim Jelisaveta, kćerka kralja Stefana Dragutina i, najzad, Teodora, kći Stefana Dečanskog i sestra cara Dušana. Krenućemo hronološkim redom, prema vremenu življenja ove tri plemenite gospođe. Dakle prvo dolazi Jelisaveta i njeni potomci, zatim Teodora i, na kraju, Milica.
Kralj Stefan Dragutin (slika desno) bio je stariji sin kralja Uroša I, unuk Stefana Prvovenčanog i praunuk velikog župana Nemanje. Poznato je da je sa ženom Katalinom imao dva sina, Vladislava i Urošica, kao i više kćeri, kao što smo videli u prvom poglavlju.
Jedina poznata Dragutinova kći se zvala Jelisaveta. Ona se udala oko 1284. godine za bosanskog bana Stjepana I Kotromana, sa kojim je kralj Dragutin bio u dobrim odnosima. Radilo se o svadbi između porodica u susedstvu, pošto je u to doba Dragutin držao krajeve “Usoru i Soli”, odnosno današnje oblasti bosanske Semberije, Posavine i Krajine (do Vrbasa). O Jelisavetinom životu znamo vrlo malo – samo to da je umrla oko 1331. godine i da je rodila najmanje tri sina i više kćeri. Sačuvana je jedna njena povelja u kojoj “Banica Jelisaveta i moj sin ban Stipan daje vjeru našu…” nekom Vukcu da ga neće zatočiti. Povelja je izdata na “Katalinin dan, na sveticu gospoje banice”, što znači da je verovatno Jelisaveta “nasledila” sveticu od svoje majke, po imenu takođe Kataline. Najpoznatiji potomak iz braka Stjepana Kotromana i Jelisavete je bio njihov unuk, znameniti kralj Stefan Tvrtko. On je umesto titule bana preuzeo srpsku vladarsku titulu kralja, pozivajući se na svoje Nemanjićko poreklo, kao i na činjenicu da u ta doba (nakon Maričke bitke i smrti cara Uroša) Srbija više nije imala vrhovnog vladara. Tvrtko se tako 1377. godine u manastiru Mileševa krunisao za “kralja Srbljem i Bosne”. “I odoh u srpskuju zemlju, želeći i hoteći ukrepiti (ojačati) prestol roditelja mojih“, kaže Tvrtko u jednoj povelji Dubrovčanima.
Ovde nas, međutim, zanimaju Jelisavetine unuke. Istorijski najpoznatija među njima je bila Jelisaveta, odnosno Elizabeta (kći bana Stjepana II Kotromanića), kraljica Ugarske – supruga velikog ugarskog vladara Ludovika (Lajoša) I Anžujskog. Nakon smrti supruga, koji nije imao muških potomaka, Jelisaveta Kotromanić se vrlo aktivno angažovala u borbama za nasledstvo Ugarske, kako bi očuvala presto svojoj kćeri Mariji. U tim borbama, tragično je završila – udavljena je u zatvoru pred očima svoje kćeri, kraljice. Dve Jelisavetine kćeri (Marija i Jadviga) su postale kraljice Ugarske i Poljske, ali ni jedna nije ostavila potomstvo.
Druga unuka Jelisavete Nemanjić – Katarina Kotromanić (takođe kći bana Stjepana II) nije imala tako buran život, ali zato predstavlja jednu od ključnih osoba u našoj priči. Ovo je čest primer suprotnosti istorijske nauke i genealogije, kao nauke koja proučava rodoslovna stabla. U proučavanju istorije, zanimaju nas prvenstveno one osobe koje su ostavile neki pečat na događaje i sredinu u svom vremenu. U proučavanju genealogija, za nas su najvažnije osobe koje čine “beočuge“, tj. veze između porodica ili epoha, bez obzira kakva im lična sudbina bila, koliko bile talentovane, sposobne, kakav im bio karakter…Te osobe, o kojima često vrlo malo znamo, jednostavno nas zanimaju kao preci koji su “obezbedili” produžetak porodičnog lanca.
Katarina Kotromanić se 1361. godine udala za grofa Hermana I iz znamenite porodice grofova Celjskih (von Cilli). Celjski grofovi su imali u jednom, kratkom periodu, značajnu ulogu u istoriji pojedinih južnoslovenskih naroda. Za našu priču je posebno važna unuka Katarine Kotromanić – Varvara (ili Barbara) Celjska, koja se udala za Nemačkog cara i Ugarskog i Češkog kralja Žigmunda (ili Sigismunda) od Luksemburga. Njeni potomci su vladali Češkom, Mađarskom i Poljskom. Brakom njene čukununuke Ane za Ferdinanda I od Habsburga, ova austrijska porodica stekla je nasleđe Ugarske i Češke kraljevine, kao i carski presto koji je zadržala u narednim vekovima.
Tako su linijom Ferdinanda I od Habsburga (umro 1564), svi carevi iz kuće Habsburga (od 1558. godine pa do poslednjih austrijskih careva Franje Josifa I i Karla I) potomci kralja Dragutina Nemanjića, kao i njegovih prethodnika iz srpske kraljevske kuće Nemanjića.
Postoji još jedna linija koja od kralja Dragutina preko porodice Kotromanića vodi do današnjih generacija. Radi se o Mariji Kotromanić, unuci Jelisavete, Dragutinove kćeri i rođenoj sestri bosanskog kralja Tvrtka I. Ova Marija se 1351. godine udala za nemačkog grofa Ulriha V od Helfenštajna, a umrla je 1403. godine. Imala je dvoje dece: Beatrisu (umrla pre 1385. godine) i Fridriha I, grofa od Helfenštajna (umro 1438. godine). Grofovi od Helfenštajna su činili vrh plemstva Švapske, kao i samog Nemačkog carstva. Orodili su se sa velikim brojem značajnih nemačkih porodica, tako da u Marijino potomstvo spadaju i pripadnici porodica Hoencolern (vladari Pruske), Holštajn-Gotorp (vladari Rusije, Danske i dr) i mnogi drugi. Na primer, među Marijinim potomcima, pa prema tome i potomcima kralja Dragutina Nemanjića, su i ruska carica Katarina II Velika (u 14-oj generaciji), kao i najčuveniji pruski vladar Fridrih II Veliki (u 15-oj generaciji). Slična veza se može uspostaviti između kralja Dragutina i njegovog potomstva u mnogim nemačkim dinastijama i posredstvom prethodno pomenute Katarine Kotromanić.
PRILOG:
PUT JEDNE MITOHONDRIJE: Genetska veza Barbare Celjske i Cara Nikolaja II Romanova
Poslednjih decenija, u nauci o genetici posebno je popularno proučavanje porekla individua praćenjem tzv. “mitohondrijske DNK” (mtDNA). Mitohondrijska DNK se kod sisara, pa tako i kod ljudi, prenosi isključivo preko majke, što znači da nema veće promene DNK u narednim generacijama (za razliku od normalne hromozonske podele u ćelijama, gde se “obični” hromozomi formiraju kombinacijom gena od oca i od majke). MtDNK je stoga vrlo pogodan za proučavanje dugoročnih genetskih ciklusa. Drugim rečima, imajući u vidu da se tzv. “haplogrupe mtDNK” nasleđuju isključivo od majke, njihovim izučavanjem je moguće precizno pratiti matrilinearno (po ženskoj liniji) genetsko poreklo pojedinih individua ili ljudskih grupa (slično je moguće i za muške veze, proučavanjem tzv. “hromozoma Y”, koji prenose isključivo očevi). Studijama o mtDNK se, na primer, proučava genetsko poreklo čovečanstva, potragom za “prvom Evom“, odnosno ženskim pretkom od kog su potekle sve današnje varijante – “haplogrupe” mtDNK u ljudima. Postoji teorija da je mitohondrijska Eva (koja je, dakle, bila zajednički predak svih današnjih ljudi) živela negde pre oko 140.000 godina u Africi.
U poznatom naučno-popularnom delu “Sedam Evinih kćeri”, teoretičar Brajan Sajks je izneo hipotezu o sedam matrilinearnih linija modernih Evropljana, koji su svi potekli od sedam ženskih predaka, nazvanih po sedam varijanti – haplogrupe mtDNK. To su varijante “haplogrupe”: “U, X, H, V, T, K, J“.
Na bazi “haplogrupe mtDNK, varijanta T” identifikovani su, na primer, posmrtni ostaci poslednjeg ruskog cara Nikole II Romanova. Imajući u vidu da je car ove gene nasledio od majke i imajući u vidu da je poznato matrilinearno poreklo cara Nikolaja u 18 generacija, nema sumnje da je car Nikolaj nasledio svoju haplogrupu mt DNK, varijanta T, od svog dalekog ženskog matrilinearnog pretka – carice Barbare Celjske (koja je kao što smo videli, i potomak kralja Dragutina Nemanjića posredstvoma veza porodice Kotromanić i Celjski).
Istoj haplogrupi “mtDNK – T” pripadali su, na primer, britanski kraljevi Čarls I Stjuart, Džordž I od Hanovera i Džordž V od Vindzora, švedski kralj Karlo X, grčki kralj Đorđe I i drugi.
Pet vekova jedne mitohondrije – haplogrupa mt DNK-T: 18 generacija (isključivo ženskih predaka) – od cara Nikolaja II Romanova do carice Barbare Celjske
Generacija br (matrlinearni carevi preci):
1. Nikolaj II Aleksandrovič Romanov, car i samodržac Rusije (ubijen 1918 .g)
2. (careva majka) – ruska carica Marija Fjordorvna (danska princeza Dagmar od Danske,1847-1928)
3. (careva baba,tj. majčina majka) – princeza Luiza fon Hesen-Kasel (1817-1898)
4. (careva prababa, tj. majka majčine majke) – princeza Šarlota od Danske (1789-1864)
5. (careva čukunbaba) – vojvotkinja Sofija od Maklenburg-Šverina (1758-1794)
6. vojvotkinja Saksonije, Šarlota od Saks-Safeld-Šverina (1731-1810)
7. princeza Ana Sofija od Švarcburg-Ridolštata (1700-1780)
8. vojvotkinja Saksonije Ana Sofija od Saks-Gote-Altenburga (1670-1728)
9. vojvotkinja Magdalena Sibila od Saks-Vajzenfelsa (1648-1681)
10. vojvotkinja Ana Marija od Maklenburg Šverina (1627-1669)
11. grofica Ana Marija od Ojstrislanda (1601-1634)
12. princeza Ana od Holštajn-Gotorpa (1575-1610)
13. landgrofinja Kristina od Hesena (1543-1604)
14. vojvotkinja Kristina Saksonska (1505-1549)
15. Barbara od Poljske (1478-1534)
16. Elizabeta od Austrije (1437-1505)
17. Elizabeta od Luksemburga (1409-1442)
18. BARBARA CELJSKA (1395-1451)
10. februar 2013. u 00:22
viktor.teodorović
*** sve čestitke uvaženom gospodinu i saradniku DUŠKU LOPANDIĆU – jer eto želja nas je dovela do toga da malte ne radimo na istom poslu…pogledajte rubriku “na današnji dan ” po 06. 09. kada sam prezentovao kompletno rodoslovlje današnjeg u otadžbinu vraćenog blago čestivog kralja petra drugog karađorđevića i kada sam predložio neznajući da će se dogoditi i ovaj momenat da do 90. rođendana vazdauzvišenog kralja objavimo kompletno njegovo rodoslovlje po svim linijama -ja sam započeo sa tezom da je nesrećni kralj petar drugi 25. potomak stefana nemanje-osnivača srpske države u raškoj i njenog daljnjeg razvoja (zlobnici bi rekli nemanjićkih osvajanja) a ja koristim termin OSLOBAĐANJA…upravo sad objavih pretke jelene anžujske koja bi po maternalističkoj liniji bila predak i današnnjih karađorđevića…moram vam priznati da su srpski izvori ili epski i nedorečeni ili blago rečeno nepouzdani pa mi puno vremena treba da dođem do stranih izvora i njih izučim….posebno me intrigira supruga stefana nemanje ANA i dosta građe prelistavam ne bi li igdje u francuskim dvorovima našao to ime koje se spominje u “tronoškom letopisu” kojim se razotkriva misterija o 2 krina – ljiljana u srpskom grbu…pozdravi od mene i budite uporni…[email protected]
22. mart 2015. u 15:04
Nikola Đuran
Poreklo Katarine Kotromanić Celjske od kralja Dragutina nikada nije poduprto materijalnim dokazima. Ne zna se ni ko su joj roditelji: jedini izvori tvrde da su to Vladislav Kotromanić i Jelena Šubić, drugi da je to Vladislavov brat, Stjepan II i poljska plemkinja Jelisaveta Kujavska. Sigurni potomci Nemanjića su izdanci nekih od porodica po Austriji, Italiji i Francuskoj: Habzburg-Lotringen, Vindiš-Grec, Darenberg, Di Kapua, Pinjateli, ima čak jedna engleska,, Sen-Kler Erskin… Ali, navedene porodice vode poreklo od kralja Milutina i kneza Lazara, tj. Lazarevog tasta, Vratka Nemanjića. Dragutinovo potomstvo, za razliku od Milutinovog, je diskutabilno jer nikad nije potvrđeno da je Katarina (preko koje bi trebalo da bude “predak” kasnijim vladarima i plemićima) njegova unuka. Naravno, to samo znači da nije dokazano (!) da se Dragutinova loza produžila, ne i da predanje o njegovoj lozi nije istinito. Možda su pisana dokumenta uništena, zagubljena, konfiskovana…