Oblast Lepenica – ime i istorija

Saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić priredio je prilog o oblasti Lepenica, na osnovu knjige “Lepenica” iz edicije “Koreni”, odnosno na osnovu petnaeste knjige Srpskog etnografskog zbornika

Oblast Lepenica pominje se u srpskim spomenicima prvi put između 1198. i 1199. godine u hrisovulji, kojom je Stevan Nemanja, veliki župan srpski, poklonio svojoj zadužbini, manastiru Hilandaru, uz ostale župe i Lepenicu, koju je osvojio od grčke zemlje. Sem toga nalazi se još na četiri mesta: u hrisovulji, kojom je Stevan Prvovenčani poklonio (između 1222 – 1228. godine) svojoj zadužbini, manastiru Žiči; u hrisovulji, kojom je despot Đurađ Branković potvrdio (između 1428. i 1429. godine) i u Lepenici baštinu čelniku Radiču, što je imao pod despotom Stevanom Lazarevićem….

Do početka 19. veka Lepenica nije bila od uticaja na tok istorijskih događaja u Srbiji. Svoj politički značaj ona je izgubila još 1183. godine, kada je postala administrativna oblast Nemanjine države. Pitanje je da li je ona bila sastavni deo Raške ili Beogradske Oblasti, dok je Nemanja nije zauzeo (?). G. St. Novaković veli, da je uz Beograd išla oblast, za koju je sad teško reći, kolika je bila. Ali po svoj prilici tu je oblast sačinjavala današnja Šumadija između Kolubare, Save, Dunava, Morave i razvođa, koje deli vodu Golijskoj Moravi. Ako je Beogradska Oblast imala granice, koje joj je g. Novaković postavio, onda nema sumnje, da je u njen sastav ulazila i Lepenica, jer da je potpadala pod Rašku, Nemanja ne bi imao potrebe da je osvaja od grčke zemlje…

… Od polovine 7. do početka 9. veka Lepenica je bila pod vlašću vizantijskih careva, kojima su pripadale i ostale srpske zemlje na Balkanskom Poluostrvu. Kada se početkom 9. veka stvorila srpska državica na reci Moravi, lepenička je oblast, po svoj prilici, postala njen sastavni deo. Ali je to trajalo kratko vreme, jer su Bugari, zauzeli 838. godine Moravu, došli u dodir s Vlastimirovom državom i postali gospodari Lepenice. Godine 971. vizantijski car Jovan Cimishije osvojio je sve zemlje, koje su dotle držali Bugari, ali su one naskoro potpale pod vlast maćedonskog cara Samuila. U te zemlje dolazila je i lepenička oblast, koju su Grci, kao i sve ostale, ponovo zauzeli 1018. godine.

Nemanja je osvojio od grčke zemlje Lepenicu 1183. godine. Od tog doba ona je bila, s malim prekidima, sastavni deo srpske države sve do propasti despotovine. Nju je držao Stevan Prvovenčani, Knez Lazar, despot Đurađ i despot Stevan Tomašević…

… 20. juna 1459. godine Turci su zauzeli grad smederevski i srpsku despotovinu pretvorili u svoj pašaluk. S padom Smedereva pala je i Lepenica i postala sastavni deo najpre Smederevskog, a zatim Beogradskog Pašaluka. Od tog doba za punih 230 godina ne pominje se u istorijskim izvorima ni Lepenica niti ijedno njeno naselje, a krajem 17. veka ona je, kao i sva severna Srbija, postala austrijsko-tursko razbojište…

… Prema Požarevačkom Miru zaključenom 1718. godine Lepenica je došla pod austrijsku upravu zajedno s ostalim krajevima Beogradskog Pašaluka, a 1739. godine, posle Beogradskog Mira, ponovo je postala oblast turske carevine. U međuvremenu od 1718-1739. godine ona je bila u miru izuzev 1737. godine kada je preko nje prešla nemačka vojska iz Beograda za Jagodinu, dodirnuvši ova njena naselja: Raču, Lapovo i Batočinu…

…Po odredbama Svištovskog Mira zaključenog 1791. godine Beogradski Pašaluk ostao je i dalje pod tursklom upravom, ali je naskoro za tim u njemu nastalo tako nesnosno stanje za Srbe, da se kod njih javila misao o borbi za oslobođenje. Ta misao začela se u jezgru Šumadije: u Jasenici, Lepenici i Gruži. Otuda je Lepenica očišćena od Turaka još odmah u početku Prvog Ustanka.

Od 1804. godine na ovamo Lepenica se često javlja na našoj istorijskoj pozornici i zauzima na njoj vrlo vidno mesto. Iako je od nje potekla buna na dahije u njoj je bilo vrlo malo sukoba s Turcima jer su oni umakli iz Kragujevca još 1804. godine… Mada hroničari ne spominju Lepenicu od 1805. do 1813. godine zaključno ipak je nesumnjivo, da je ona najživlje učestvovala u Karađorđevim ratovima za oslobođenje, jer je u njoj rođen vođ Prvog Ustanka Karađorđe, a sem toga četiri čuvene vojskovođe: Mladen Milovanović, Jovan Dimitrijević – Dobrača, Sima Paštrmac i Pavle Cukić. Hadži-Prodanova buna, podignuta 1814. godine, našla je odziva i u Lepenici…

… Za vreme Drugog Ustanka Lepeničani su načinili svoj logor na Stanovima u blizini Kragujevca… Od 1817. godine do danas u Lepenici su se desili mnogi znatni politički događaji, a sem toga u njoj su postale prve kulturne ustanove i tekovine srpske. Tako je početkom 1817. godine Kragujevačka Nahija učestvovala u pobuni protivu Kneza Miloša, koju su podigli: Sima Marković, Pavle Cukić i Dragić Gorunović. Iste godine noću između 12. i 13. jula, odsečena je glava Karađorđeva u lepeničkom selu Radovanju. Iduće, 1818. godine, Kragujevac je postao prestonica Srbije, ali je već 1841. godine, ukazom Kneza Mihaila ‘centralna uprava zemaljska’ premeštena iz Kragujevca u Beograd. Godine 1842. učestvovali su Kragujevčani i Lepeničani u Vučićevoj Buni protivu Kneza Mihaila. O Duhovima 1869. godine velika narodna skupština donela je u Kragujevcu, Ustav zemaljski: tim je aktom Srbija postala ustavna monarhija.

U Kragujevcu je otvorena prva štamparija (1830. godine) i štampana prva knjiga (1832. godine) u Srbiji. U njemu je osnovana Vojna Akademija (1837. godine), Licej (1838. godine), državna Topolivnica (1857. godine) itd.

IZVOR: Citati od strana 10 – 15 iz knjige LEPENICA, naselja, poreklo stanovništva, običaji, koju je priredio Borisav Čeliković, u ediciji „Koreni“, Beograd, Službeni glasnik, 2010, fototipsko izdanje „Naselja srpskih zemalja, knjiga 7, koju je uredio dr Jovan Cvijić 1811. godine u izdanju Srpske kraljevske akademije – Srpski etnografski zbornik, knjiga petnaesta.

PRIREDIO: Saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić, Senta, 14. januar 2013.