Poreklo stanovništva sela Kumane (Gornji Banat), prema istraživanju Jovana Erdeljanovića “Srbi u Banatu”; priredio saradnik portala Poreklo Aleksandar Marinković
Kuća je bilo na tri mesta: nad Ritom, 10 u Srednjim vinogradima, druge u Senkralju, a treće u Starom selu, Kumanima ili Na bari, pošto su oko 60 godina ”sedeli” u ona dva seoca, pa prešli svi Na baru. Posle su se bili svi skupili u Starom selu, ili Na bari, pa otuda prešli ovamo, i zato šo im je atar bio daleko. Prve kuće podignute su između 1810. – 1812. godine. U Starom selu su bile zemunice. Zemljište današnjeg sela zvalo se Pesak. U starim protokolima iod 1757. – 1810. godine naziva se ”šanac Kumane”, a 1810. godine presele se na Pesak, mesto današnjeg sela.
Iz Đukošina (Mokrina) došli su u Staro selo, u kome su od starog stanovništva iz ona dva seoca već bile familije: Berići, Cvetići, Mečkići, Lirići, Jelići, Bugarčići, Blažićevi, Žarini. Svi su dobili zemlju na jednom mestu, koja se po njima zove Đukošinska. Na Srednje vinograde došao je, trinaesti po redu, Jovan Tubić (slave Mitrovdan), iz Nadalja, a koji su bili onh 12 starijih rodova, ne zna se (možda jedan od njih Đurčići).
Predanje bratstva Češljara je pouzdan dokaz da su stanovnici starog Kumana ostali i posle u selu, a njihovi potomci žive u njemu i do danas. Dakle, Kumane su jedan od primera da nije tačno ono što za njih, kao i za mnoga druga sela, na Mersijevoj karti stoji: da su pusta, a bila su, međutim, 1717. godine naseljena. Ta su sela, dakle, bila naseljena i 1717. – 1725. godine, samo što nisu bila grupisana na jednom mestu, na onom za koje je kartograf mislio da ga treba označiti kao Kumane, nego su im kuće bile rasturene po ataru, odnosno po okolini toga mesta. Ostali doseljenici su gotovo svi od ”ukljuka”, prizetica, iz okolnih sela, a pravog doseljavanja nije bilo.
Za vreme mađarske bune elemirski spahija Kiš, pošto je popalio Elemir, uputio se na Kumane, ali ga deputacija Kumanaca sretne na ataru i umoi da poštedi selo, i on se odazove molbi.
Na Senkralju ima tragova od nekih humki. Postoji priča o Tatarima koji su videli sa Senkralja, preko vode, narod na Kučinama, brežuljku, i pojahali da pregaze vodu, ali su se podavili. Na jednoj livadi pored bare u Senkralju našli su kamen u sredini provrćen (kao da je od ”rekavice” – vodenice) i ciglje, džadže. Tu je humka Crkvenjak u kojoj iskopavaju kosti i drugo.
IZVOD IZ ”LETOPISA” U KUMANIMA:
Godine 1923. bilo je do 7.000 pravoslavnih Srba, nekoliko porodica Mađara i 2 Jevreja. Ranije se zvao Šanac Kuman. Godine 1772. Zabeleženo je da je bio u selu jedan učitelj, koji je morao iz mesta pobeći jer ga nisu plaćali. Godine 1794. bila je vrlo velika glad. Godine 1816. pola sela je uništila vatra, a 1873. kolera je pokosila 10% stanovništva. Atar je vrlo peskovit.
Prilikom kopanja peska za železničku prugu 1883.godine, naišlo se na staro groblje u seoskoj ”peskari”, koje je, prema nađenim predmetima, bilo groblje Avara i Slovena iz VI – VIII veka. Izgleda da je bilo dva groblja: jedno nad drugim. Donji su grobovi sa ljudskim kostima zgrčenim, a gornja sa položenim. Od iskopanih stvari mnoge je tadašnji bečejski mernik Štajngelenc pokupio: osam brozanih grivni za ruke, od kojih je tri komada sa kopčom, četiri komada sa krajevima za proširenje i jedna je obična okrugla karika.
Staro selo Kumane je bilo niz reku Tisu i tek od 1810. do 1812. godine se preselilo na Pesak, a mesto nekadašnjeg sela se nazvalo Staro selo. Mesto gde je bila stara crkva obeleženo je krstom, zauzimanjem g. svetenika Stevana A. Mirkovića i ratara Mite Trivunjagića – Bače.
Najstariji sveštenici su: od 1757. do 1763. Vasilije Marković, od 1757. do 1781. Jovan Veselinović, a od 1767. do 1814. Stefan Sekulić.
Slikar Teodor Češljar iz Kumana, o kojem je pisano u ”Javoru” 1874. godine. Poznat je bio svirac ”iz Kumana Jaša”.
Moj dodatak – priče o Tatarima ukazuju na mogućnost da je selo zaista dobilo ime po tursko-mongolskom plemenu Kumana (Polovci) koje je došlo u ove krajeve. Naseljavali su prostore današnje:
– Mađarske (stara županija Kunság te današnje oblasti Bač-Kiškun i Jas-Nađkun-Solnok; naselje Kiškunhalaš),
– Rumunije (Komanešti)
– kao i naših krajeva: Kumane i Kumanovo.
Veruje se da su i bugarske dinastije Asena i Tertera takođe kumanskog porekla. U Mađarskoj su se održali sve do najezde Turaka u 17. veku, a tragovi su ostali sačuvani u prezimenima: Kun (Kun) – Mađarska; Komaneči (Comaneci), Koman (Coman) i Komanesku (Comanescu) – Rumunija; te Kumanov – Bugarska. Etimologija imena njihovog imena je zanimljiva: ruski Polovec i nemački Valwe/Vallan znače ”žuto”, u smislu ”žutokosi”, a takođe se ukazuje i na srpsko-hrvatski izraz ”plavook” (polovc – plavac?). Ukoliko bi se prihvatilo ovo tumačenje, onda bi Kumani mogli predstavljati ogranak haplogrupe R1a1 među turskim plemenima. Kumanskog porekla bila je i kraljica Dorotea od Bosne, supruga bosanskog kralja Tvrtka I, i kći bugarskog cara Ivana Stracimira poreklom iz Vidina.
U starom kumanskom protokolu rođenih i venčanih (i nešto umrlih) iz 1757. – 1765. godine ima ovih prezimena (ukoliko sam mogao dobro pročitati):
ADNAĐEV, ANDREJIN, Petar BARBIR, BOZITOVAC, BRUSIĆ, VIOGRAVIĆ, Jovan VLA, GAVRANOV, GAVRILOV, GARIĆ, Jovan GOVEDAR, Kosta GRK, Nikola GRK, Nikola i Mihailo GRK, ĐURIĆ, ŽIVANOV, ŽIVANOVIĆ, ŽUŽIĆ, ZOKIĆ, IGNJATOV, JOVANOV, JOVANOVIĆ, JURIŠIĆ, KALUGERIČIN, KALUGERSKI, KALUĐERSKI, Pavao KAPAMAŽIJA, KAPAMAČIN, KAPETANOV, KLAJA (?), KOROVLEV, KUMRIĆ, MAKSIMOV, MARKOV, MILANKOV, MILOSAVLJEVIĆ, MIRKOVIĆ, MIŠLJENOV, NEDIN, NEĆAKOV, NEŠIN, NIKOLIN, Cvija NIŠAKOV, Cvija NOVAKOV, ODAČIĆ, ODADŽIĆ, ODŽIĆ, PETROV (Trifon), PETROVIĆ (Trifon), RADOMIROV, ROMANOV, SAVIN, SEKULIĆ, SIMEONOV, STANISAVLJEV, STANISAVLJEVIĆ, STANČIĆ, STOJANOVIĆ, STOJIĆEV, STRAŽM(EŠTER ?) ili STRAŽIANIĆ (?), STRAINIĆ, TEŠIĆ, TOPALOV, TRIFUNOVIĆ, Pavel TUTOR, Ćurčija Živan (verovatno predak ĆURČIĆA), ĆURČIN, ĆURČIĆ, CRVENKOV, ČEŠLJAR, Jovan ČOBAN, ČODIĆ (?), DŽAKULA, ŠIJAK (sic !), Cvija ŠIJAK.
RODOVI POZNATOG POREKLA (iz ”Protokola ispovedajuščihsja od 1818. godine” kada je bilo 412 porodica):
– AĆIMOVI – KALIĆI, prvobitno su se zvali SLAVNIĆI (9, Sv. Nikola), došli iz Mokrina
– BARAČKOVI (40, Sv. arh. Mihail), od najvećih rodova, iz Baračke u Bačkoj
– BERIĆI (7, Sv. Alimpije), iz Đukošina (moj dodatak – Mokrin)
– BLAŽIĆI (oko 10, neki u Aleksandrovu, iz Mokrina gde i sad ima Blažića koji slave njihovog starog sveca, Sv. arh. Mihaila, a ovde je pradeda promeni i sad slave Petkovaču)
– BUNJEVAC, – CI (1, Sv. Nikola), iz Čuruga
– VARADINA, -CI (8, Lazareva subota, stara slava), biće iz Varadina; nemaju staru zemlju, dobili su ”frtalj rezervantske zemlje”
– VIOGLAVINI (8, Sv. Ignjatija), u protokolu iz 1818. godine VIOGLAVIĆ, biće iz Bačke, stara zemlja
– VLAJKOVI (4, Sv. Nikola); u Starom Bečeju ostala Jelka i od nje su Jelkići, a Vlajko došao u Turski Bečej, tu ubio Turčina, pobegao u Kumane i promenio svog sveca Sv. Lazara na Sv. Nikolu; od Vlajka su Vlajkovi; nije hteo da primi zemlju jer je imao 70 komada bele marve, i tek posle, kad se opštinski rezervat delio, uzeli su zemlju
– DOROSLOVAC, -AČKI (4, Đurđevdan), u Kumane došli iz Beodre, a u Beodru iz Doroslova u Bačkoj; prezime Vojinići ima navodno i u Doroslovu
– ĐURIĆI– BAJINI (4), dovedeni iz Bečkereka
– ĐURIĆI (12, Đurđevdan), iz Sente
– ĐURIČINI (3, Sv. Nikola), iz Karlova
– ERDELJANOVI (6, Sv. arh. Mihail), prizećeni, bići i oni sa Moriša
– ŽARINI (7-8, Sv. Jovan), iz Mokrina
– JEŠIĆI (3, Sv. Stefan), iz Botoša
– JOVANOVI – MILOŠEVI (4, Đurđic), kasnije doseljni iz Pločica
– KATIĆI (1, Sv. Nikola), iz Taraša gde ima Katićeva umka
– KOROVLJEVI – KOROVI (6, Sv. Jovan), iz Sente, kumovi Đuriću
– KRSTIN; to su MIŠKOVI, pa su mnogi kršteni kao Krstini
– LAKOVIĆI (2, Paraskeva), nisu stari ”Kumančani”, biće dovedeni iz Kikinde, siromasi oduvek
– LAPADATI (6, Sv. arh. Mihail), iz Bazjaša, po zabelešci u protokolu iz 1757.
– LIRIĆI (2, Sv. Jovan), nemaju staru zemlju; iz Đukošina
– MAKSIĆI (10, Đurđevdan), iz Mola u Bačkoj; jedni su otišli u Žabalj gde ih i sad ima; imali staru zemlju
– MEČKIĆI (oko 20, Sv. Nikola), imali đukošinsku zemlju, iz Mokrina
– MIŠKOV – KRSTINI (7, Sv. Triva), iz Pomorišja (poreklom Rumuni ?), iz Arada
– PETROVI (2, Đurđic), iz Elemira, došli u kuću Moca
– POPOVI – KIKINĐANI (3, Sv. arh. Mihail), deda došao iz Kikinde
– RADIVOJEVI – MRKUŠINI, – ĆURČINI (2, Sv. Nikola); nisu imali zemlje; otac se doselio iz Karlova i ušao u kuću Radivojevih
– RADINI (7, Sv. Ilija), biće da su iz Đukošina (moj dodatak – Mokrin)
– SANTOVAČKI, danas SANTOVCI – BOGIĆI – ČIZMINI – RODINI (15 Sv. Nikola, i 3 Sv. arh. Mihail), Sekulići iz Santova u Bačkoj
– SEKULIĆI (oko 40, Sv. Ignjatije, oi u Vranjevu su promenili slavu); tri brata prešla iz Sente: jedan u Vranjevo, a dva ovamo
– SOLAROV (5, Sv. Nikola), iz Elemira
– STANISAVLJEVI – ANDRIČINI – DRAGINI (8, Đurđevdan), iz Mokrina
– STANČIĆI – LASKOVI, i nekoliko drugih nadimaka (oko 60, Đurđevdan), iz Moldave kod Bazjaša, došli u Stanišić u Bačkoj, zatim u Feldvar (dan. Bačko Gradište), pa u Mokrin, zatim u Kumane; im aih još u Mokrinu i u Orlovatu
– STEFANOV, sad ŠTEVANOVI – ŠENĐURCI (4, Đurđevdan), svakako iz Sentđurđa
– STOJIĆEVI (oko 15, Đurđic), možda iz Mokrina
– STRAJINIĆI (6-7, Sv. Stefan), iz Perleza doveden u kuću Sekezov; Strajinića ima u Mokrinu
– TATIĆI (oko 20, Sv. Nikola), iz Mokrina
– TEODOSINI – BEODRANSKI (9, Sv. Alimpija), zvali su ih nekad ”Grčki”, došli su nešto pre deobe sesija iz Beodre, a sudeći po nazivu Grčki, verovatno su poreklom Grci
– TRIFUNJAGIĆI (oko 40, Đurđevdan), Triva došao iz Starog Bečeja, a brat mu Milovan ostao u Bečeju (gde i sad ima Milovanova); Triva je došao s ovcama i zauzeo jedno kopovo, koje se i sad zove Trivunjagića kopovo
– ĆURČIĆ (preko 20, Đurđevdan), iz Felfvarca
– HODADŽIĆ, većina se sad pišu HODADŽIN (4, Sv. Nikola), stara familija; istok porekla sa ODADŽINIMA
– HODŽIĆI, sad ODŽIĆI (12, Sv. Jovan), verovatno iz Odžića u Hercegovini, koji takođe slave Sv. Jovana
– CICVARINI (5, Sv. Nikola), došli iz Đukošina (moj dodatak – Mokrin)
– ČOLIĆ (oko 12, Sv. Vasilija; a neki Sv. Nikolu i Sv. Panteliju); ušli u tuđe kuće, biće iz Bačke (?)
RODOVI ČIJE POREKLO NIJE UTVRĐENO:
– AĆIMAC, -CI – BIBEROVI – PRCMANOVI (12, Sv. Jovan), imaju staru zemlju
– BARJANOVI (3, Sv. Petar), došao docnije
– BOZITOVAČKI (4, Petrovdan), ima Bozitovačkih na Čekonićevu spahiluku (moj dodatak – Čekonić je bio spahija u Crnji)
– BOZOKINI (4, Sv. Stefan)
– BRANKOVI (5, Petkovača), imaju staru zemlju
– BRUSINI (oko 20, Sv. Jovan); jedna baba im je imala gladalicu za oštrenje kose – brus, i otud Brusini
– BURARČIĆI (4, Mitrovdan), imaju staru zemlju
– VESELINOVI – TUTOROVI (3, Sv. Jovan); sveštenik se prozavo Veselinović; Veselinovi su ratari; istog su porekla još iz Starog sela
– GVOŽĐAROVI – MEJIĆI (1, Sv. Paraskeva)
– GEORGIJEVIĆ, danas ĐORĐEVIĆ (5, Đurđic); u Bečkereku ima advokat Đorđević
– GEORGIJEV, biće da je danas isto što i Georgijević
– GLADIĆI – LEVČINI (Sv. Alimpija); neki iz Elemira ušli u kuću
– EREMIĆI (oko 10, Sv. Nikola)
– ŽIVANOVI – BOLTINI – MITNI i – ĆURČIJINI (10, Sv. Luka)
– ZARIĆI (1, Sv. Jovan)
– ZOKIĆI (8, Đurđevdan)
– JANČIĆI (3, Sv. Jovan), od njih je bio sveštenik
– JELIĆI (6-7, Đurđevdan)
– KALUĐERSKI (6, Sv. Ignjatija)
– KOVAČEVI (10, Đurđevdan)
– KUMRIĆI (3, Sv. Nikola)
– LAZIĆI – ŠOGOROVI (6, Đurđevdan)
– MARINAC, -CI (oko 10, Sv. Nikola)
– MARINKOVI – KOJINI (10-12, Đurđic), po kazivanju Borjanovića, a saopšteno mi stari sveštenik Stevan Mirković, pokojni Paja Marinković je tvrdio Borjanoviću da su Marikovići od Marinkovih iz Kumana
– MILANKOVI – KODINI (16, Đurđevdan)
– MILOSAVLJEVI – KAPETANOVI (6, Sv. Jovan), po kapetanu iz 1758. godine
– MIRKOVI (3, Sv. Trifun), neki se zovu Žužini
– MIRČETIĆI – KARABINI i – ROVINI (oko 20, Đurđevdan), imali su staru zemlju
– MIŠKOVIĆ (3, Sv. Srđa i Vakha), to su KAPAMADŽINI; njihov predak, Kapamadžija, zauzeo je Kapamadžino kopovo
– MUČALOVI (23, Đurđevdan), iz Starog sela
– NEMEŠEVI – GLIŠINI, od njih Jaša (6, Vračevi); moj dodatak – Jaša je pomenuti svirac ”od Kumana Jaša”
– NIKOLIĆI – POPOVI, njegovi neposredni potomci, stara familija
– NOSONJINI – NOSIĆI, zovu ih VAJKOVI (10, Sv. Nikola), došli 1758.god. iz Starog sela
– PETROVI su sada PETROVIĆI (jedni slave Sv. arh. Mihaila, drugi Sv. Nikolu)
– RADIŠIĆI (oko 40, Đurđevdan), mnoge od njih zovu Bukvići
– SAVINI (2, Sv. arh. Mihail)
– STOJANOVI – ČIZMINI i BADINI (jedni slave Sv. Nikolu, drugi Sv. Stefana); Čizmini su stara familija, pravi Stojanovići imali su sesiju
– STOJKOVI (2, Sv. Srđa i Vakha); postoji Unka Stojkova
– TEŠIĆI (5, Đurđevdan)
– UBAVIĆI (2, Sv. ahr. Mihail)
– ČEŠLJAROVI (6, Đurđic), iz Starog sela; još za tursko vreme su ”sedeli” u Starom selu, pa naiđe neki paša i potera njihove ovce, da ih otera; ovčar se prikrade njemu te ga zbaci s konja i zakolje i njega i konja; zbog toga se razbegnu na razne strane da ih Turci ne nađu: u Žabalj, Čurug, Gospođince, Baju i u Srem, a jedan je ostao na Starom selu, i tu su se još onda oprijateljili Tubići i Češljarovi; svi Češljarovi slave jednu slavu
IZUMRLI RODOVI:
BEŽUNARI. – BEKVARSKI. – VARGA. – VRAČARIN. – VREBALOVI (1, Đurđevdan). – GAVRILOVI. – GARIĆI. – ĐURIKIĆI. – MARKUŠEV. – MILETINI.
ISELJENI RODOVI:
VUČETIN. – GAVRANČEV; ima ih u Kikindi. – ILKOVIĆ, zvali ih Ilkovi. – KIŠ. – KOLAR. – MARIN. – NEDELJKOVI. – NIKOLAJEVIĆ. – NINKOVI, Simići je pravo ime, a zvali ih Nnnkovi. – RUŽIĆI, zvali ih Ružini. – SOVRINI, ali ”pisali” Mijučin. – TUBIĆI (4, Mitrovdan), doseljeni iz Alibunara, ali starih Tubića sad nema, nego su im u kuću ušli Slankamenci iz Aradca.
VLASI:
CUKUĆANI (4, Sv. Nikola), sa Moriša.
RODOVI ČIJE POREKLO NIJE UTVRĐENO:
– BULOVI (3, Sv. arh. Mihail), Vlasi, nisu imali stare zemlje, bili su čobani
– GAJINOVI – LUČINI (4, Sv. Nikola), verovatno Rumuni, nisu imali staru zemlju, bili su čobani; a ni sad nemaju, nego su subaše, panduri i slično
– DARUBUC, -CI, -ČEVI (4, Sv. Jovan); nemaju ni staru ni rezervatsku zemlju, Vlasi
– NJAGRIĆ (1, Sv. arh. Mihail), sad NJAGRINI, poreklom Rumuni
– ČOBANOVI – VLADARKOVI (4, Sv. arh. Mihail), došao sa čoporom ovaca i posle dobio ”frtalj rezervatske zemlje”
IZVOR: Jovan Erdeljanović – ”SRBI U BANATU”; priredio saradnik portala Poreklo Aleksandar Marinković
7. jun 2017. u 11:25
vojislav ananić
KUMANI U SREDNJOVEKOVNOJ SRBIJI
„Oni su divlji narod koji niti sejy niti žanju. Nemaju kolibe ili kuće, već šatore od filca koji su um skloništa. Žive od mleka, sira u mesa…. i svaki od njih ima deset ili dvanaest konja tako dobro o6yčenix da ih prate gde god požele. Prvo zajašu jednog pa sledećeg, a kada sy u poxody svaki konj ima torby oko vrata u kome je hrana i on jede dok prati gospodara koji ne staje ni noću ni danju. Jašu tako žestoko da za jedan dan i noć pređu put od šest, sedam ili osam dana… ne idu opremljeni, osim što imaju odeću od ovčijix koža i nose sa sobom lukove i strele”.
Rober de Klari, učesnik i istoričar IV krstaškog pohoda
Kumani, nomadski narod turkičkog porekla koji su srednjovekovni ruski letopisci nazivali Polovcima, a arapski istoričari Kipčacima, bili su prisutni južno od Dunava još od poslednje četvrtine XI veka. Kao pljačkaši, čuvari severnih vizantijskih granica i konačno kao učesnici u borbi za osamostaljenje Drugog Bugarskog carstva protiv romejske vlasti krajem narednog stoleća, oni su ostavili duboki trag u regionu. Njihove migracije u Panoniju i jugoistočnu Evropu izazvane spletom ekonomskih i političkih uzroka nisu uvek imale rušilački karakter i došljaci su se utapali u vojni sistem lokalnih država dajući im neophodan potencijal u ljudstvu i ratnoj veštini. Kumanski talasi prelivali su se jedan za drugim sve do kraja prve polovine XIII veka, kada je njihov poslednji veliki prodor u jugoistočnu Evropu usledio pod pritiskom najezde Mongola.
Vizantija je smogla snage i umešnosti da iskoristi prvi talas novopridošlih Kumana protiv drugih nomadskih napadača. U bici epskih razmera kod Levuniona 1091. godine, sjedinjene vizantijsko-kumanske snage razbile su Pečenege, a nedugo zatim, Kumani se u sklopu pogranične vojske Carstva sreću u susedstvu srpskih zemalja. Istoričar prvih krstaških pohoda Albert Ahenski pominje ih kod Beograda već tokom 1095-1096. godine. Do prvih kumansko-srpskih kontakata došlo je možda već u to vreme, a sasvim sigurno tokom XII veka. Ako ne ranije, iz kazivanja istoričara Jovana Kinama poznato je da su se 1167. godine, prilikom ugarsko-vizantijskih borbi u Sremu u vojsci Manojla I Komnina (1143-1180) nalazili zajedno Srbi i Kumani. Oni su se obreli u srpskim zemljama početkom XIII veka kada je bugarski car Kalojan (1197-1207) uz njihovu podršku pomogao Stefanu Nemanjiću u borbi protiv brata Vukana oko srpskog prestola.
Prilikom mongolske invazije (1241-1242), veća grupa Kumana koja je bežeći pred naletom novih došljaka sa istoka prethodno potražila utočište u ugarskim zemljama, izbegla je u proleće 1241. godine iz Panonije na jug. Njihovu epopeju ovekovečio je savremenik Ruđero iz Varadina koji prenosi kako su Kumani, posle nasilne smrti svog vođe Kotijana, opljačkali centralne delove Ugarske i potom se, opustošivši današnji Srem, spustili preko Save „u Bugarsku”. Razmere njihovih pokreta mogu se ponešto osvetliti i na osnovu reči jednog spisa posvećenog životima ranih dominikanaca iz pera njihovog sabrata Žerara Frašea (Geraldus de Fracheto). U ovom tekstu, pisanom početkom druge polovine XIII veka, spominje se da su napori misionara koji su radili na pokrštavanju Kumana u Ugarskoj bili osujećeni zbog mongolskog napada, dok se među zemljama po kojima su se istočnjaci raštrkali bežeći iz Panonije nabrajaju poimence Grčka, Bugarska i Srbija. Politička nestabilnost u Bugarskoj i pozivi ugarskog vladara Bele IV (1235-1270) naveli su deo Kumana na povratak u Panoniju gde su dobili zemlju za naseljavanje. Tom prilikom sklopljen je brak između Belinog sina Stefana i jedne kumanske princeze koja je prešla u rimokatoličku veru i dobila ime Elizabeta. Iz potomaka došljaka koji su ostali na području srednjovekovnog Balkana nikle su bugarska vladarska porodica Tertera, lokalni gospodari u braničevskoj oblasti, polubraća Drman i Kudelin, kao i upravljač Vidina Šišman. Masovno naseljavani u bugarskim zemljama, čini se da su se Kumani posle svog pokrštavanja uspešno utapali u lokalnu elitu, nadoknađujući na taj način nedostatak domaće vojne klase.
Najamnici u Dragutinovoj i Milutinovoj službi
O boravku Kumana u srpskim zemljama tokom mongolske invazije i njihovoj sudbini nemamo drugih podataka do Frašeovih vesti. Oni su ponovo sreću u državi Nemanjića tek tri decenije kasnije, u svojstvu najamnika i u sklopu tadašnjih srpsko-ugarskih veza. Prema svedočanstvu arhiepiskopa Danila II, mladi srpski princ Stefan Dragutin, oženjen ugarskom princezom Katalinom, ćerkom Stefana V (1270-1272) i Kumanke Elizabete, nastojao je da od svog oca kralja Stefana Uroša I dobije deo zemlje na upravu. Kada nije uspeo da svoje zahteve ostvari mirnim putem, pošao je svom tastu i od njega dobio kao podršku ugarske i kumanske čete. Pregovori Uroša i Dragutina bili su i posle toga nastavljeni, ali nisu urodili plodom, paje došlo do borbe. Posle odlučujuće bitke kod Gacka Uroš je morao odstupiti sa prestola i predati vlast Dragutinu. S obzirom da je Stefan V umro 1272, a da je do raspleta unutrašnjih borbi u Srbiji došlo četiri godine kasnije, jasno je da sukob nije bio kratkog daha. Izgleda da je Dragutinov odlazak u Ugarsku i pomoć koju je tada dobio mogla uslediti u poslednjoj godini vladavine Stefana V. Upravo u vreme neposredno nakon njegovog sporazuma sa češkim kraljem Pšemislom Otakarom II (1253-1278) u Požunu (Bratislava) 1271. godine koji je Ugarskoj posle višedecenijskih teškoća pružio kratkotrajan mir na zapadu i mogućnost da se angažuje na svojim južnim granicama. Iako Kumani nisu neposredno pomenuti u okršaju kod Gacka, njihovo učešće se na osnovu kontinuiteta Danilovog izlaganja čini izvesnim. Spoljna vojna i politička potpora predstavljala je jedan od ključnih činilaca koji su Dragutinu obezbedili pobedu.
Kumane je kao najamnike sasvim izvesno koristio Dragutinov mlađi brat i naslednik Stefan Uroš II Milutin (1282-1321). Obaveštenja ovog puta ne dolaze od srpskih izvora, već od vizantijskog eks-cara i istoričara Jovana Kantakuzina. On prenosi da je krajem 1320. godine jedno srpsko poslanstvo prispelo u Konstantinopolj sa ciljem da traži vraćanje nekih dve hiljade Kumana koje je car Andronik II (1282-1328) uzajmio od srpskog vladara, ali ih nije vratio. Pretpostavlja se da je Milutin nastojao da ponovo obezbedi njihove usluge zbog ugarske pretnje koja je tada pritiskala severne granice njegove države. O okolnostima i vremenu dolaska ove grupe Kumana iz Srbije u Vizantiju Kantakuzin ne govori, ali se iz drugih izvora može o tome nešto više saznati. Poznato je da je 1312. godine Milutin pružio vojnu pomoć Vizantiji, uzdrmanoj dejstvima jedne grupe Turaka koja se učvrstila u Galipolju i odatle uznemiravala okolne oblasti. Kantakuzinov savremenik, istoričar Nićifor Grigora, govoreći o ovim događajima navodi da su, u nemogućnosti da sami izađu na kraj sa njima, Romeji odlučili da dovedu neke najamnike sa strane i da je u tom cilju Andronik II poslao molbu za pomoć svom zetu Milutinu. Iz Srbije je tada prispelo „dve hiljade odabranih konjanika” koji su zajedno sa vizantijskim snagama opseli Turke i držali ih u obruču, doprinevši tako njihovom konačnom slomu. Identična brojka, pomenuta u Kantakuzinovom kazivanju i vezano za srpsku vojnu ekspediciju o kojoj govori Grigora, navela je savremene istoričare da u ovoj savezničkoj pomoći vide dolazak kumanskih najamnika.
Upadljiva je i Grigorina vest da se vojska poslata u pomoć 1312. godine sastojala isključivo od konjice, što takođe potkrepljuje tvrdnju da se radi o Kumanima.
Iz drugačije perspektive ove borbe u Trakiji oslikava kazivanje arhiepiskopa Danila II koje stavlja akcenat samo na srpske uspehe, potpuno izostavljajući učešće vizantijskih snaga. Prema njegovim rečima, Milutin je, udovoljavajući Andronikovoj molbi, poslao na Turke svoje „srodstvo” i „telesnu stražu” koji su ih pobedili tako da su „njihovi gradovi bili porušeni, bogatstvo razgrabljeno, a od njih se niko nije izbavio”. Poredeći i uzimajući u obzir Grigorine i Danilove navode o karakteru srpske vojne pomoći nameće se zaključak da bi upravo tih dve hiljade konjanika moglo predstavljati Milutinovu telesnu stražu koju pominje srpski arhipeiskop, odnosno da su upravo nju činili prekaljeni Kumani koje je 1320. godine vladar nastojao da vrati u Srbiju.
Važna uloga kumanskog odreda u Milutinovoj službi o kome zanimljivo u srpskim izvorima nema podataka, nije iznenađujuća. Ovaj nemanjićki vladar se u velikoj meri oslanjao na najamnike iz redova istočnih naroda: Jase (Alane) i Tatare izbegle iz crnomorskih stepa, kao i na vizantijske renegate Turkopule (potomke turskih najamnika i hrišćanki). Značaj istočnjaka u srednjovekovnoj Srbiji pokazao se tokom građanskog rata između Milutina i Dragutina koji je izbio početkom XIV veka. Kada je Dragutin abdicirao sa raškog prestola i predao vlast mlađem bratu, zadržavajući severne krajeve države pod svojom vlašću, on je to učinio pod uslovom da se posle Milutinove smrti presto vrati njegovim potomcima. Milutin ipak nije imao nameru da ispoštuje sporazum i svoje direktne naslednike isključi iz porodične baštine. To je bio glavni uzrok sukoba koji je izbio na samom početku XIV veka i potrajao gotovo čitavu deceniju. U njegovoj odlučujućoj fazi, oko 1310-1311, Milutin se, suočen sa odmetanjem svoje vlastele, našao u izuzetno velikim teškoćama. Međutim, prema rečima Danilovog nastavljača, unajmljivanje istočnjaka u pravom trenutku bilo je presudno da se situacija preokrene i on ostvari pobedu. Iako nije izričito spomenut, kumanski odred verovatno je učestovavao u tim borbama zajedno sa Alanima, Tatarima i Turkopulima. Nedugo po okončanju konflikta, kada su se Turkopuli pobunili protiv Milutinove namere da im umesto stalnih isplata odredi zemlju za izdržavanje, upravo je vladareva (kumanska!?) telesna straža ugušila njihov pokret i nanela im težak poraz.
Sledeći Milutinov primer, potonji srpski vladari iz dinastije Nemanjića Stefan Dečanski (1321-1331) i Stefan Dušan (1331-1355) takođe su svoju ličnu gardu vrbovali iz redova stranih najamnika, s tim što su nju po pravilu činili zapadnjaci: Katalanci i Nemci. Po postojećim podacima, kasniji najamnički odredi nikada nisu dostigli znatnu brojku od 2.000 Kumana što je još jedan pokazatelj njihove važnosti i značaja. Ipak, najamnička vojska je u načelu bila skupa za izdržavanje i kada nije postojala potreba za njenim stalnim držanjem pod oružjem, ona se mogla ustupiti. Zarad određenih političkih interesa, Milutin je 1312. godine to i učinio.
Izvesno je da se Kumani, uprkos Milutinovom odlučnom nastojanju na dvoru Paleologa, nikada nisu vratili u Srbiju. Na njih se naime računalo u predstojećem građanskom ratu između Andronika II i njegovog unuka, potonjeg Andronika III (1328-1341), koji je duboko potresao Carstvo. Nekoliko godina kasnije, tačnije pre oktobra 1327. godine, oni su iz Trakije bili preseljeni na egejska ostrva Lemnos, Tasos i Lezbos, zbog strahovanja da bi se mogli pridružiti Tatarima kana Uzbeka (1313-1341) koji su u to vreme uznemiravali vizantijske oblasti. Ova najamnička grupacija koja je tokom svoje burne karijere bila u službi srpskog kralja i vizantijskog vasilevsa posle toga nestaje iz izvora. Kantakuzinov spomen njihovog iseljavanja iz Trakije na Egejska ostrva ujedno je u poslednji hronološki gledano podatak vezan za kumansko prisustvo u srednjovekovnim balkanskim zemljama.
Kumani u srpskim srednjovekovnim izvorima
U delima hagiografa srpskih kraljeva i arhiepiskopa Danila II i njegovog nepoznatog nastavljača koji su pisali u prvoj polovini XIV veka, Kumani se sreću u više navrata. Pored njihovog prisustva u unutrašnjim sukobima između kralja Uroša I i njegovog naslednika tokom sedamdesetih godina XIII veka, spominju se u burnim događajima sa kraja XIII veka i borbama koje su Dragutin i Milutin vodili sa gospodarima Braničeva, polubraćom Drmanom i Kudelinom. Kao rezultat ovih sukoba, oblasti Braničeva i Kučeva su 1292. godine ušle u sastav srpskih zemalja. Braničevski gospodari su prethodno obezbedili pomoć prekodunavskih kumanskih i tatarskih odreda i uspeli da za kratko osvoje Dragutinove zemlje. Tada je postradao i manastir Žiča na Milutinovoj teritoriji koji je, kako prenosi Danilov nastavljač, „dugo vremena stajao u pustoši nailaskom bezbožnog naroda kumanskoga.”
Dok Danilo i njegov nastavljač Kumane i druge istočne narode: Jase, Tatare i Turke, uvek spominju pod njihovim pravim imenom, u kasnijim tekstovima ova distinkcija se gubi. Kako usled vremenske udaljenosti od samih događaja o kojima svedoče, tako i zbog postepenog prodiranja vizantijskog manira arhaiziranja etnonima pod uticajem stranaca koji pišu u Srbiji. Grigorije Camblak tako Tatare naziva Gotima, dok Konstantin Filozof ponekad za njih upotrebljava ime Pvrsijanci. Ovaj manir vidljiv je i u tzv. Starijim srpskim letoiisima, pisanim u drugoj polovini XIV veka. Govoreći o bici kod Velbužda 1330. godine, oni pominju bugarskog cara Mihaila Šišmana (1323-1330), sina nekadašnjeg upravljača Vidina, kao „skitskog vojenačelnika”. Kod nekih vizantijskih pisaca Skitima se nazivaju kako Kumani, tako i Tatari za koje je poznato da su bili u sastavu bugarske vojske kod Velbužda. Međutim, u ovom kontekstu „skitski” sasvim sigurno ne podrazumeva „tatarski”, jer se u Letopisima Tatari nazivaju svojim pravim imenom. Da li su njihovi sastavljači, upotrebljavajući antički zbirni naziv za narode crnomorske stepe, možda mislili na kumansko poreklo ovog bugarskog vladara? U svakom slučaju, u srpskoj srednjovekovnoj književnosti se za Bugare ne koristi naziv Skiti, pa se može pretpostaviti da je tako.
Antroponimi i toponimi kumanskog porekla
Za razliku od narativnih, dokumentarni izvori, odnosno povelje Nemnjićkih vladara pružaju mnogo više kumanskih tragova u srednjovekovnoj Srbiji i to zahvaljujući svom bogatom antroponomastičkom i toponomastičkom materijalu. Još u prvoj povelji kralja Stefana Prvovenčanog (1196-1228) manastiru Žiči izdatoj posle 1219. godine spominju se trojica ljudi koji nose ime Koumandž. U Hilandarskoj povelji kralja Milutina, izdatoj pre 1302. godine sreće se neki Koumindž. Među ljudima vlastelinstva manastira u Banjskoj između 1313 i 1318. navode se Komandž i Koumanicdž. U kasnijim dokumentima, naročito Drugoj Dečanskoj hrisovulji Stefana Dečanskog iz 1330-1331 i Trećoj Dečanskoj hrisovulji Stefana Dušana iz 1343-1345, susreće se nekoliko kumanskih etnonima: Koumanindž, Koumanici, kao i patronim Koumandž. Istovremeno, dva čoveka po imenu Koumandž spominju se u popisu imanja Htetovskog manastira iz 1343. godine.
Spisak se sa ovim primerima ne iscrpljuje. Osim etnonima, povremeno se u dokumentarnim izvorima nailazi na lična imena koja su sasvim sigurno kumanskog porekla. Tako se u Drugoj i Trećoj Dečanskoj povelji sreće Kotendž kao i više ljudi koji nose ime Iščmandž a u Svetoarhanđelskoj hrisovulji cara Srefana Dušana iz 1348-1350. navodi se neki Drdžmandž. Konačno, ova imena nisu bila ograničena samo na niže društvene slojeve i u povelji bosanskog bana Mateja Ninoslava Dubrovniku iz 1249. godine nalazi se među kletvenicima kaznac Beldžmjandž. Kao primer frekventnosti imena Kuman i njegovih izvedenica mogu poslužiti rezultati analize etničke strukture stanovništva istočne Makedonije u prvoj polovini XIV veka koja je pokazala da se ona sreću u otprilike 0.5% slučajeva svih zabeleženih antroponima.
Sa druge strane, čak i sumarni pogled na današnju topografiju Balkanskog poluostrva i okolnih zemalja pokazuje veoma često susretanje sa „kumanskim” mestima. Kumanovo (Makedonija), Kumanis (Peloponez), Komana (Comana, Dobrudža), Komanešti (Moldavija), Kunšag i Kiškunhalaš (Kunsag, Kiskunhalas, Panonija), samo su neki od najočiglednijih primera.
Srpske srednjovekovne povelje zabeležile su više takvih naselja koja su uglavnom kasnije nestala. Selo Kumanija u Mačvi, trag njihove seobe iz ugarskih krajeva u proleće 1241. zabeleženo je u Ravaničkoj povelji kneza Lazara Hrebeljanovića. U istom dokumentu sreće se i selo Koumani na prostoru Braničeva. Toponim Drmno kod Kostolca, dobio je svakako ime po nekadašnjem gospodaru ove oblasti pre prelaska pod srpsku vlast, Drmanu. Jedno selo Koumanovo koje se nalazilo nedaleko od Prizrena pominje se u Dečanskim hrisovuljama, kao i u povelji Stefana Dečanskog prizrenskoj episkopiji iz 1326. godine. U darovnici istog vladara Hilandaru izdatoj godinu dana kasnije, sreće se naselje po imenu Komanovo selište. Poreklo jednog broja toponima kao što su Kumanica ili Kunovica, nije rasvetljeno, iako postoji mogućnost da su i ona kumanskog porekla. Ipak, nastojanja pojedinih istraživača da u nazivima župa Komarnica ili Altin vide kumanske tragove ne mogu se prihvatiti.
Neka od navedenih ličnih imena (Šišman, Drman) svakako su bila dovoljno dobro poznata i čuvena širom balkanskih prostora da predstavljaju odraz određene mode i ne mogu oslikavati tragove nečijeg porekla. Primera radi, ni današnja imena Filip ili Aleksandar, rasprostranjena širom sveta, svakako ne ukazuju na nečije grčko poreklo, kao ni uostalom mnoga druga koja vuku poreklo iz antičke ili biblijske tradicije. Za etnonime korišćene u funkciji imena (Koman, Kuman, Kumanin) može se izreći slična konstatacija. Verovatno je da su u vreme kada su posvedočeni u poveljama (XIII-XIV vek), uveliko odomaćeni, oni već preuzeli funkciju uobičajenih ličnih imena. Uz to, treba napomenuti da se navedeni primeri ne sreću kompaktno i uz to, kada se pogleda struktura naselja gde su zabeleženi, u društvu slovenskih i hrišćanskih antroponima. S obzirom da navedene povelje pokrivaju pomoravske, kosovsko-metohijske krajeve i Makedoniju, ova imena ne mogu se vezati ni za neko određeno uže geografsko područje. Međutim, upravo učestalost i raštrkanost antroponima i toponima kumanskog porekla širom srpskog etničkog prostora ukazuje da je, makar i posredno, uticaj Kumana u srednjovekovnoj Srbiji bio mnogo veći nego što se može naslutiti na osnovu retkih obaveštenja o njihovoj vojnoj službi.
IZVOR: Aleksandar Uzelac, Filozofski fakultet, Beograd, KUMANI U SREDNJOVEKOVNOJ SRBIJI
Odabrao i obradio: Vojislav Ananić
1. avgust 2017. u 11:52
vojislav ananić
KUMANI
Krajem godine 1754 Kumani, Karlovo i Vranjevo čine jednu kompaniju Banatske srpske milicije koja ima 504 redova; godine 1771 bilo je u Kumanima 133 doma od kojih 124 ratarska, a 1777 imalo je to selo 780 stanovnika. Prema tome, sasvim je netačno ono što se nalazi u delu Srpska pravoslavna mitropolija karlovačka, za čije uredništvo je odgovarao Mata Kosovac, kao što je ta knjiga i inače puna netačnosti i praznina. Po njoj, Mokrin je naseljen 1606, Jozepovo 1718, Bašaid oko 1770, Taraš 1789, a Kumani čak 1812, dok mi znamo da je budući Dištrikt naseljen 1751—2 godine.
Koliko godina o naseljavanju Kumana izgleda najnetačnija, ona se ipak može najviše pravdati. Godina 1812 može biti da kazuje vreme kada su Kumani preseljenn na današnje mesto. Našli smo da su sve opštine Dištrikta 1 marta 1801 opunomoćile deputaciju koja je išla u Beč radi druge privilegije, neka kod Regulatornog odbora zastupa želju sela Kumana da se premesti na mesto zvano Pesak. Godine 1801 to preseljenje je bilo želja; godine 1814 ovo je činjenica, koja je u protokolu ovako zabeležena: premeštanjem sela Kumana (per translocationem possessionis Kuman) dva su potesa stare zemlje došla u takav položa) da, kad se jedna od njih zaseje a druga zadrži kao parlog, zatvoren je stoci prnstup do parloga,
30 aprila 1794 Franc Fabro i Vasilije Dabić referisali su magistratu da su pregledali račune opštine Kumana za godinu 1791 do konca februara 1794. Bivši sudci, Arsen Jelić i Grigorije Tubić, su primili, prema tom referatu, bez znanja opštinskog blagajnika 256 for. od prihoda opštine, i utrošili sve to koje na dnevnice, koje pak potratili na druge potrebe. I kod ošptinskog blagajnika Kumrića su našli manjak od 44 for. 518/24 kr., ali je opština to jednodušno oprostila blagajniku, pošto )e nastao pre neveštinom i netačnnm beleženjem, nego li namerom da ošteti selo kojem je verno poslužio.
Imali smo u rukama iskaz o tome koliko porcijskih novaca je 1809 uneseno u dištriktualnu blagajnu „črez kumanskih žitelja. Prema njemu bilo je tada u Kumanima 239 kućnih brojeva, od čega su tri broja suvače, Ti su domovi na ime poreze platili 1299 for. 181/* kr. Najveća svota koju )e )edan dom platio bila je 13 for., a najmanje 1 for.
Sem toga, imamo belešku o tome da je 1868 knez u Kumanima bio Arkadija Mirkov (nepismen), beležnik S, Sekulić, a zakletnik Paja Mišković.
IZVOR: Vasa Stajić – Velikokikindski dištrikt 1776 – 1876, Novi Sad, 1950.
21. avgust 2017. u 12:11
vojislav ananić
KUMANE
Kumane je mesto najbliže središtu opštine, 11 km udaljeno od Novog Bečeja, na putu prema Zrenjaninu. Prilikom popisa 2002.godine utvrđeno je da ima 3.814 stanovnika, uglavnom Srba(3.296), Roma, Mađara i ostalih narodnosti.
Poreklo imena ovog naselja mnogi vezuju za azijsko pleme Kumani, koji početkom XI veka pustošili ovaj deo Evrope, da bi na ovoj lokaciji formirali naselje, što govori i o njegovoj starosti.
Kumane je više puta menjalo lokaciju zbog promenljivog toka reke Tise i čestih poplava. Početkom XIX veka selo se oformilo na lokaciji gde se i danas nalazi.
Prvi pisani trag zabeležen je u dokumentima iz XVII veka, gde se Kumane pominje kao srpsko naselje u Banatu.
Austro-turski rat je početkom XVIII veka gotovo uništio ovo naselje, a dolaskom Turaka u ove krajeve preneta ja kuga, koja je desetkovala stanovništvo.
Masovno naseljavanje Kumana počinje u drugoj polovini XVIII veka. Pretežno su ga naseljavali Srbi koji su organizovali vojnu odbranu i Kumane je u to vreme predstravljelo utvrđenje za odbranu od Turaka.
Tek početkom XIX veka, kada se stanovništvo opredelilo za zemljoradnju, dolazi do značajnijeg razvoja sela.
Izvor: Internet
6. novembar 2018. u 16:37
Marko
Vojislave, da li znate odakle i kada su Češljari došli u Žabalj i da li slave Đurđic?
8. april 2019. u 18:27
Vojislav Ananić
Kumane (Kumani,)
Zabeleženi su u pećkom pomeniku. Sredinom XVII veka bili su veoma znatno naselje. 1660. zabeleženi su: pop Ivan, pop Nikola, pop Jeremija, Zaharije Popović, Jovica, Đuka Kovačević, Gavrilo Lukić, ?an Savić, Ilija, Nenad Đurić, Živko Đurić, Bogdan, Đurica Anić, Stojić Vučinić, Đura Vujin. 1717. imali cy 13, a 1727. 17 domova. 1736–7. imali su 28 poreskih obveznika. 1739. umrlo je od kuge 16, a od Turaka odvedeno 5 osoba. 1740. nalazilo se u Kumani samo 4 doma, sa 4 oženjena sina. Porodične starešine su bili: knez Mihailo Nikolić, Putnik Krajinov, Nikola Panin, Miloš Kerac, Vasa Reškov. Kumani su ustvari ponovo naseljeni 1751–2. Srbima iz Pomorišja i Potisja. 1758. imali su 142 doma. Sveštenici su bili: Jovan Veselinović, r. iz Pivnica, i Stefan Marinković, r. iz Sente. Kada je 1774. pripalo Kikindskom distriktu otselilo se iz Kumane 36 srpskih porodica u Podunavlje u Vojnu granicu. 1771. imali su 133 doma, a 1777. 780 stanovnika. 1788. naselilo se u Kumane 18 srpskih porodica. Do 1810. (1812) nalazilo se selo uz Tisu, a tada je preseljeno „na pesak“ gde se i danas nalazi. Potesi: Barica, Borđoš, Breg, Vakant, Vanj,. Veliki rit, Veliko selište, Izlaz, Jaruga, Đukošinski vinogradi, Kapamadžisko kopovo, Ketuš, Livade, Mali rit, Malo selište, Mlake, Mutnjača, Ostrovo, Parlozi, Rit, Selište, Senkraj, Sinatorovo kopovo, Srednji vinogradi, Stara zemlja, Staro selo, Trifunjagićevo kopovo, Šoljmoš.
U Kumanima se rodio Laza Telečki, glumac (1841 — Novi Sad 1875).
Lit.: St. A. M., Starine iz kumanske crkve. Glas istine 1888, 60–1. — Mirković St. A., Selo Kumane. Jugoslovenski dnevnik 1931, 202 i posebno. s. 15.
Izvor: SRBI U BANATU DO KRAJA OSAMNAESTOG VEKA, dr Dušan Popović, Beograd, 1955.