Poreklo stanovništva mesta Srpska Crnja, opština Nova Crnja, prema istraživanju etnologa Jovana Erdeljanovića “Srbi u Banatu”. Priredio saradnik portala Poreklo Aleksandar Marinković
Po kazivanju crkvenjaka Miloša Markova starog 76 godina, najpre su ovde došle dve familije: Čojićevi ili Tomini i Markovi (tri brata: Iva, Marko i Sava – od njih su Ivini, Markovi i Savini. Sad nema nikoga sa prezimenom Ivin, nego se i oni zovu Markovi i Savini). Oni su najpre došli u Žombolj, pa kako je to bilo na glavnom putu Temišvar – Segedin, nisu hteli da budu uznemiravani i pređu preko vode, koja je nekad bila svud oko grede, gde je sad Crnja, a pošto se ta greda zvala Crna greda, prozovu selo Crnja, a k njima posle pridođu i drugi naseljenici. Međutim po pričanju starih ljudi, kad su ratovali s Turcima u vreme Čarnojevića (sačuvana je uspomena na Čarnojevića koji je predvodeći Srbe proganjao Turke preko banatskih ritova, ali se to ne odnosi na patrijarha Čarnojevića nego na Čarnojevića, srpskog vojnog komandanta – poslednja je bitka s Turcima bila na Čeneju) Srbi, koji su se bili nastanili u Žombolju, tražili su mesto da se isele, pa se tako 13 familija naselilo ovde, jer im se dopalo zemljište. Tih 13 familija su: Stevanovi – Grnčarini; Markovi; Tomini; Arsen – Miljanićevi, poreklom iz Crne Gore (od njega su Savini i drugi, najpoštenija familija u Crnji); Gajini; Ivini; Jova sa tri sina: Racka od kojeg su Rackovi, Rada od koga su Radini i Mija od koga su Jovini; Gavrilovi; Ćirini (Purdićevi); Glišini; Milankovi; Aleksini; i Nenadovi (Delonjini). Svih tih 13 familija bile su zajedno kao srodnici, prijatelji i kumovi. Bile su u vojsci u Senti i gonile Turke do Temišvara i zatim privremeno živele u Žombolju, najpre nastanjene na današnjem Selištu, gde su bili najpre ”Turci” nastanjeni. Tu su imali crkvu i bunar, a bežeći ispred austrijske vojske, navodno, spustii su sve zlato u taj bunar i pobegli. Kad dans kopaju i oru na tom Selištu, nailaze na ciglje i ljudske kosti. Priča se da su tobož nalazili taj bunar, ali im se nije davalo da ga iskopaju.
Predanje kaže da je spahija Čeković bio poreklom Srbin, verovatno iz Topole, i da je od Marije Terezije dobio Buzitovo i zemlje u crnjanskom ritu i uzimao je desetak sa njihove zemlje i od svačega drugoga. I još su imali da mu ”rabotaju s koli i s konjima”; ”tukli ih na macke”, 25 po turu. Predeo od crnjanskih livada do pod Sent-Đurđ-pustaru, Srbi zovu Buzitov.
Kad se delila zemlja, dolje se nisu ni merile, nego ih je posle spahija premerio i uzeo sebi. Godine 1864. Čekonić im je oduzeo veliki deo izlaza crnjanskog, baš kod velike spahijske šume, zbog toga što nisu hteli glasati za njega.
Gornik spahijin ubio je jednom prilikom dete zbog malo trave nasečene u spahijskoj livadi. Selo Crnja ima 16 gornika koji čuvaju njive i vinograde, a dobijaju svi skupa od svakog posejanog jutra po dve oke žita i po dve oke kukuruza što posle podele.
U delu bivšeg atara spahijskog, u jednoj humci blizu stanice Janoševca, u zemljištu Peskovan, kopali su i našli neki podrum.
Na mestu Livade kod Rakoš, u spahijskoj strani pored Starog Bečeja, našli su ciglje, a na mestu Vodenice, nekad pored Begeja, nalaze stubove od negdašnjih vodenica.
Prva crkva je bila najpre drvena. Niko nije čuo da je izgorela. Posle je crkva bila, u stvari, obična kuća sa jednom velikom sobom za slušanje, a drugi deo za stanovanje crkvenjaka. Kad se namnožio narod, ozidali su današnju crkvu.
U parohijskoj kancelariji se čuva antimins (žrtvenik) iz stare crnjanske crkve, na kome je dobro očuvan natpis koji kaže da je ”napečatan blagoslovom patrijarha Arsenija Četvrtog”. Ovo je jedina očuvana stvar iz stare, izgorele crkve s kojom su izgubljene i sve knjige i stvari, ona je ujedno i pouzdan dokaz da su crkva i selo Crnja postojali pre 1750. godine, a svakako i mnogo ranije.
RODOVI POZNATOG POREKLA (Prema podacima iz ”Napisanija kreščaemih od 1790.godine i dalje):
1791. godina:
– ALEKSIN(I) – ROKOŠANOVI (2, Sv. arh. Mihail), stari su im došli iz Rokoša; bilo ih je više, ali se ”razmetali” po službama
– ĐURĐEVI – MILITARI (9, Đurđevdan), biće iz milicije doseljeni
– PROKINI – GOLUBICE i BIKA (3, Sv. Andrija), deda došao iz Čeneja
1792. godina:
– VALOŽANSKI, -ANI (3, Sv. Jovan), nadimak, a pišu se TODOROVI i STAJINI; došli iz Banloka; bila stara i velika familija
– ZARIN(I) (6, Đurđic), stara familija; jedan od prvih 13, poreklom iz Crne Gore
– PETROVI I RADINI – MONOŠTORCI (10, Sv. arh. Mihail), stara familija; doselili se iz Monoštora
1793. godina:
– JOVANOV (I, -VIĆ) – JEGRIŠANI (2, Sv. arh. Mihail), došli iz Jegria s Moriša
– JORGIN(I) (9, Sv. Triva), stara familija; sa njima su istog porekla i Stankovi-Jorgini
– MILANOV(I) (6, Sv. Mrata), stara familija; predak došao iz Govežde kod Modoša
– STANKOV – JORGINI (2, Sv. Triva), Stanko došao iz Keče u kuću starih Jorginih
1794. godine:
–KRIŠAN, -OVI (3, Sv. arh. Mihail), po pretku Lazaru pišu se Lazarovi, a došli su iz predela Krišani, preko Moriša
RODOVI ČIJE POREKLO NIJE UTVRĐENO:
1790. godine:
– VASIN(I), -IĆ, sad samo VASINI – SIGURANI (2, Sv. Ignjat); ima odseljenih u Uljmu i inače su se ”razmetali”; jednog porekla sa Mijinima i Nikolinima i Živkovi i Markovi (1)
– KOSTIN(I) – VELJINI (4, Đurđevdan)
1791. godine:
– GAVRILOVI (7, Sv. arh. Mihail) i Zakini jedna su familija; Zakini se zovu Flinterovi; oni su od starih Glišinih
– GAJIN(I) (10, Đurđic), stara zemlja od Ivinih
– DAMJANOV(I) – ŠKRNJALOVI (6, Sv. Jovan), stara zemlja; to su Števini i jednog porekla sa Dacinima i Nikinima
– ĐUKIN(I) – ĐUKIČINI (Đurđic)
– ŽIVOJINOVI – PONKIŠEVI (7, Đurđevdan); stara zemlja; jednog su porekla sa Tominima, Todorovima, Kuzmanovima i Filipovima; svi imaju isto krsno ime
– JOVINI – FLINTEROVI (6, Sv. arh. Mihail), od prvih 13 familija; jednog su porekla sa Gavrilovima i Zakinima (ovde je običaj da se i dva rođena brata različito prezivaju: jedan po ocu, drugi po dedi)
– LAZIN(I) – ALILUJEVI (5, Velika Gospojina), stara zemlja; jednog su porekla sa Martinovima, Gijini, Mijini, Lzaini i Markovi, i još u Kikindi Pavlovi (pričaju da je neka udovica Mara dovela 5 sinova: Traila, Lupula, Miju, Nikolu i Pavla – ovaj peti otišao u Kikindu)
– NIKIN(I) (3, Sv. Jovan)
– PAVLOV(I) (2, Đurđic), stara zemlja; poreklom od Ivinih (jedna od prvih 13 familija)
– SAVIN(I) (10, Đurđic), stara zemlja; bili se naselili na Boldoru (nije to bilo selo), na Pustinjištu, pa došli ovamo; Srbi ga ovde zuovu Staro selo i vele da ga Vlasi zovu Pustinjiš
– TODOROVI (6, Đurđevdan, a neki Sv. Jovan), stara zemlja; oni su od Tominih i još Kuzmanovića, Filipovi, Živojnović, Čojić (najstariji su Čojići nazvani po prvom koji se nalazio i bio u čojanim haljinama)
– FILIPOV(I) – KONTRINI (3, Petkovača), stara zemlja; jednog su porekla sa Stojšinima, Perišinima i Arsinima
– ŠTEVIN(I) – GRNČAREVIĆI (3, Sv. Triva), stara zemlja
1792. godina:
– ARSIN(I) – ŠTUDENTINI (3, Petkovača), bilo ih je više; oni su jednog roda sa Stojšinima, Perinima; od prvih 13 familija
– AĆIMOV(I) (3, Đurđevdan), nisu od starih familija; jednog su porekla Debele Jevre sa Markovim
– GLIŠIN(I) (2, Sv. arh. Mihail), stara zemlja; sa njima su jednog porekla: Zakini, Gavrilovi, Josini
– GRUBIN(I) (8, Đurđic), stara familija, misle da su i oni od prvih 13, ali se ne zna od koje su
– DAVIDOV(I) – ŠAŠINI (4, Sv. Nikola), stara zemlja; od te familije su još Lukini, Nedeljkovi, Perini i Števini
– DACIN(I) (4, Sv. Jovan), stara familija, od prvih 13
– ERDELJAN (1, Petkovača), deda mu se doselio
– ŽIVKOVI (3, Sv. Ignjatija), stara familija, od 13 pto slave Ignjatija
– JOSIN(I) (2, Miholjdan), ”razmetli se”; slavili su Sv. Panteliju, ali na taj dan im je krmača pojela dete, pa su slavu promenilina Miholjdan; oni su jedan koren sa Mijinima (Gluvakovi), Ivinima (Patrijarovi) i Arsinima
– KRAJIN(I)K, -OVI (3, Sv. arh. Mihail); jednog su porekla sa Subinima i Komanovim
– LUPULOV(I), sad je to nadimak familije MARTINOVI (6, Velika Gospojina)
– MAKSIN(I), sad je to nadimak familije PANTINI – MAKSINI (2, Đurđic) koji nisu ovde od starine; ”Maksini” su od Markovih, od prvih 13 familija
– MARKOV(I) – VARZILOVI (11, Đurđic)
– MARKOVI – DEBELE JEVRE (3), i oni su od prvih 13 familija, ali se sad ne zna od koga
– MIJIN(I) – AJDUKOVI (8, Sv. Ignjatija), stara zemlja; predak maljem ubio Švabu jer su Srbi zidali kuće Švabi zabadava
– MIJUČIN(I) (4, Petkovača), stari su im slavili Đurđevdan i bili su od prvih 13 familija, ali su slavu promenili
– MILIĆEV(I) – SMOKVAROVI (3, Đurđevdan), doseljeni posle
– MOJSINI (3, Sv. arh. Mihail), stara zemlja; oni su jednog porekla sa Isinima i Ninkovima
– NEDELJKOVI, -OVIĆ (4, Sv. Nikola), stara zemlja
– NINKOV(I) (4, Sv. arh. Mihail), stara zemlja; od Mojsinih
– NIKOLIN(I) – BAJKINI (8, Sv. Mrata, a jedni Sv. Jovan), stara zemlja
– PERIN(I) – VALJUŠKOVI (7, Đurđic), stara zemlja
– POPOV(I) – POPINI (9, Velika Gospojina), stara zemlja; predak Triva bio je ovde sveštenik, a došao odnekud pre 100 godina; i sin mu Iva bio pop
– RADIN(I) (12, Sv. arh. Mihail), stara zemlja,
– RANKOV(I) (2, Đurđic), a jedni se prezivanu SAVINI – KRAČUNOVI; jednog su porekla sa Đukičinima, Zarinim
– SAVIĆ, -EVI – TRPANOVI (2, Sv. arh. Mihail), stara zemlja
– SUBIN(I) (3, Sv. Nikola), bili su pastiri, bez zemlje
– TOMIN(I) ili ČOJIĆEVI (7, Đurđevdan), stara familija
1793.godina:
– ANTIN(I), ovako se pišu, a zovu ih Miškovi (6, Đurđic), stara zemlja; od Ivinih
– ŽIVIN, -I, -IĆ – GAJIĆEVI (4, Đurđevdan), stara familija; od Milankovih
– KRAČIN (Nenad), sad ga zovu Živojinovi i Kračini (4, Đurđevdan), stara fimilija; Živojnov ušao u kuću Kračinih
– KRSTIN(I) (6, Miholjdan), stara familija
– LUKINI(Svilanovi); jednog porekla sa Nenadovima
– NENAD (3, Sv. Nikola), stara familija
– STOJIĆEV(I) – BUDINI (4, Sv. arh. Mihail), stara zemlja
– T(E)ODOROV(I) (3, Đurđevdan), stara zemlja
– TEŠIN(I) – IVANOVI (3, Sv. Nikola), stara zemlja, došli docnije od Nenadovih
– ĆIRIN(I) – PURDIĆEVI (5, Đurđevdan), stara zemlja, oduvek gazdaška kuća; ”dedovina” im je Đurđevdan; jedna su familija sa Tominima, Čojićima i Živojnovima
1794. godina:
– ŠTEVANOV(I) – GRANČARIĆ (2, Sv. Triva), stara zemlja; on je prvi našao ovu gredu na kojoj se naselio
1796. godina:
– LEKIN, -I (5, Sv. Nikola), stara zemlja; jednog su porekla sa Popovima i Todorovim
– Milan TANIN, -I (2, Sv. Jovan), imali su staru zemlju
1798. godina:
– STANIMIROV(I) – KORKOŠOVI, stara zemlja; jednog su porekla i Matini, Perini i Milini, svi slave jednog sveca
IZUMRLI RODOVI:
1790. godine: POPOVIĆ. – STOJANOVI. – SUVAČAROV. – ČIKOŠ(EV).
1791. godine: GAVRILOVIĆ, trgovac, izumro. – ĐORĐEV. – ILIJIN. – MIJAJEV, bio Vla, pastir. – NEŠIN. – RADIVOJEV(I). – SIMIN(I); ima samo doseljenik; otac došao iz nekog banatskog sela. – STANISAVLJEV.
1792. godine: BRANKOV(I). – ŽIVIĆEV(I). – MARJANOV(I). – NEDIN(I).
1793. godine: RIDANOV(I).
ISELJENI RODOVI:
1791. godine: VESELIN. – VELJINI, imali su staru zemlju, ali poprodavali i ”razmetli se”. – ONULOV, bio suvačar, doseljenik i otišao odavde.
1792. godine : ARSENOV(I), bili privremeno. – GRK. – GRUJIĆ(I). – ŽIVANOV (-I, -OVIĆ), skorašnji doseljenik. – ŽIVKOVIĆ. – IVANOV(I). – IGNJATOV(I), bio je jedan doseljenik, suvačar i otišao. – JANKOV(I), bili privremeno, pa otišli. – JANOŠEV(I), bili samo neko vreme u selu. – KATANA (Georgije). – LUDAJIĆ(I), bili privremeno. – MIHAILOV(I). – MIŠIN. – MOMIROV(I), bo i jedan pozniji doseljenik i otišao. – MURGULOV(I), bili privremeno. – PAJIN(I), bili privremeno. – PASKULOV, ne zna se. – PAULOV. – PAVLOVI. – PETKOV, ne zna se. – PISAROVIĆ(I), bili privremeno. – TANASIN(I), bili neko vreme, pa se odselio. – TIRH (?), ne zna se, a samo se jedanput i pominje. – ŠTEVANOV(I), doseljenici, malo bili pa otišli.
1793. godine: BAŠČOVAN (Bela). – VASIL(-LJEVI). – GALUŽANSKI, bili privremeno; mnogi od ovih privremenih su bili sluge po odajama na spahiluku. – ZLATAR. – JELIČIN(I), bili privremeno. – KOSTEJEN. – KOCIN(I). – KUZMANOV(I), bili privremeno i poslednji otišli u Sent-Martonoš. – OVITANOV. – PAVLOVIĆ. – PEJIĆ(I). – RADOVIJEV(I). – ROTAR. – SABOV. – TEMSIN. – TRAJILOV(I); bili privremeno i otišli. – ČENEJAC. – ČIZMAŠ(EV). – ČONKA.
1794. godine: AVRAMOV(I); bili privremeno, služili u spahiluku. – BUZADŽIJA. – JOSIFOVIĆ. – KOVAČ. – KOLAR. – MITIN(I). – PANDUR. – SUBOTIN. – PAJIN.
RODOVI ZA KOJE SADA NE ZNAJU NIŠTA:
1795. godine: BABIN(I). – DIMITRIJEV. – JEVTIN(I). – MAKSIMOV(I). – MARIN(I). – PASKULOV, ima ih u Klariji. – RADIVOJ. – SVIRČEV(I). – STANČULOV(I). – STOJANOV. – FORMAN. – FRANC.
1796. godine: ANDREJIN. – DOBRIN. – MURGULOV(I), bili sirotinja, bez zemlje. – OBRŠTER.
1797. godine: BABŠIN. – DESIN. – NECIN. – RADULOV. – ROMI.
1798. godine: GULJAŠ, jamačno pastiri. – MIN. – SAKOŠAN.
1799. godine: ĐAKON. – VUKIN.
1800. godine: SENTIN (3, Sv. arh. Mihail), stara zemlja; sad se pišu Radini, a zovu ih Sentini; Radin otišao u kuću Sentini.
CIGANI:
VOJKIN Gavrilo (1, Velika Gospojina), potomak Cigana doseljenika, bez zemlje, a radi tuđu zemlju. – PETROVIĆ, bili su Cigani pokućari i otišli. – SAMADSOV, bili privremeno.
REĐA LIČNA UMENA U NAJSTARIJIM MATICAMA SRPSKE CRNJE:
AGA – ALKA – ANTONIJA – ANUŠKA – APATIJA – ARON – BORIĆ – BRAILANKA – VATIMA – VITA – GAVRAN – GAJA – MITRA – DAVINA – DAMJANKA – DESPOT – DIVNA – DIONISIJE – DOKA – DRAGIĆ – ĐELVASIJE – ĐERMANKA – ĐEROSIM – ĐULE – EVA – EVDOKIJA – ELIONIDA – ŽIVOJKA – IKONIJA – JAGRA – JANA – JAŠA – JEKA – JOKA – JOSA – KOMNENIJA – KUMRIJA – KRUNA – LATINKA – MAKRA – MELA – MILIĆ – NERANDŽA – NINKA – PAVA – PLEMA – RAVA – RACA – ROKSA – SELENA – SENA – SIBINKA – SINĐA – SLAVA (muško) – SOLA – TADIJANA – UTVA – FEMA – FLORA…..
IZ LETOPISA SRPSKE CRNJE:
Srpsku Crnju su naselili Srbi za vreme velike seobe pod Čarnojevićem oko 1690. godine, i to pobedivši Turke sa Eugenom Savojskim pod Slankamenom i Sentom. Goneći neprijatelja prema Temišvaru, na putu videše i dopade im se greda blizu današnje Crnje, koju nazvaše Crnom gredom. Docnije to mesto dobi ime Selište, a danas se zove Mansil. Tu se nastani 13 familija…..ili možda 13 zadruga sa naoružanim zadrugarima. To mesto nazvaše oni Crna Greda i stanovahu u zemunicama sve do Karlovačkog mira 1701., a tada dobiše dozvolu da se kao stalni stanovnici nastane i počeše graditi kuće…
Mesto gde su nastanjeni Srbi zvalo se Crnja, pa Cernja, docnije Srpska Crnja…Odmah pored Nemačke Crnje, na tri duži razdaljine, dograđeno je 1922. godine Novo Selo.
1921. i 1922. godine, doseljavaju se na bivše spahijske odaje Srbi iz sviju krajeva Kraljevine SHS.
Cela okolina Srpske Crnje se od oslobođenja posrbila jer ranije od Srpske Crnje do Begejskog Sent Đurđa (moj dodatak – dan. Žitiše) i Srpskog Itebeja retko beše Srbina naći na pustarama, a od 1921. godine unaokolo zidaju se i srpska sela.
Kolonisti Aleksandrovca su većinom dobrovoljci Ličani, a ima i Bosanaca, a Leonovci su Hercegovci, Dalmatinci, Bokelji, Bosanci, Ličani, a biće i Banaćani. Moj dodatak – selo Leonovac je osnovano 1923. godine na zemlji grofa Čekonića (Čekonjića) i dobilo je ime njegovoj kćerci, Leoni. Kasnije menja naziv u Vojvoda Stepa, u slavu vojvode Stepe Stepanovića, uprkos njegovom protivljenju. Selo Aleksandrovac je osnovano 1922., a sazidano većim delom 1923. godine.
IZVOR: Jovan Erdeljanović – ”SRBI U BANATU”; priredio saradnik portala Porkelo Aleksandar Marinković
*
DODATAK: Priredio saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić
Naselje Srpska Crnja staro je više od 600 godina i u svojoj dugoj istoriji vrlo često je menjala stanovništvo. U njoj su od 1373. godine do danas, doseljavali se, živeli i odlazili Srbi, Mađari, Rumuni, Nemci, Romi (Cigani) i drugi narodi. Sedam većih i tri manje kolonizacije do sada samo su dopunjavale broj stanovika jer se Srpska Crnja od svog postanka do danas, nikada nije raseljavala.
Prema popisu 1981. godine imala je 5.467 stanovnika, od toga 4.450 Srba, 359 Jugoslovena, 368 Roma (Cigana), 207 Mađara i još 83 ostalih. Ali ko su bili prvi žitelji sela još u XV veku, veoma je teško utvrditi. Razna predanja, crkveni izvori, i stari nazivi poteza ukazuju na srpsko poreklo. Prema predanju, prvi stanovnici Srpske Crnje u XIV veku bili su Srbi (Raci), Rašani, doseljenici iz južnih krajeva naše zemlje, pomešani sa Slovenima, starosedeocima iz Banata, kojih je bilo tu još od seobe na Balkansko poluostrvo.
U jednom ugarskom dokumentu iz 1441. godine pominju se Kraljevski Srbi (RASCIANI REGALES) koji su se nalazili usred Ugarske, u Solnočkoj županiji na Tisi. Njihovo prisustvo u XV veku je očigledno, a takođe i stalno neprekidno doseljavanje iz južnih krajeva u Ugarsku. Srbi su najpre bili poznati kao vojnici (militari), zatim kao trgovci i stočari i na kraju tek kao zemljoradnici. Taj proces se odvijao na sledeći način: prvo bi se dokazali kao vojnici, stekli bi izvesne privilegije a zatim bi se naseljavali na sopstvenoj zemlji. Međutim mnogo je više bilo izbeglica iz turskih krajeva bez ikakvih privilegija, koji su se naseljavali od XIV veka pa nadalje.
Najveća seoba bila je pod vođstvom patrijarha Čarnojevića 1690. godine, kada je i u Srpskoj Crnji naseljen jedan broj porodica. Prvi popis Srpske Crnje je iz 1660. godine, i predstavlja delimičan spisak imućnih ljudi u selu koji su dali prilog putujućim sveštenicima iz Srbije. U njemu se pominju pop Bogdan, Prodan Golić, Vukoman, Fijat, Đurađ, Maksim Vujić, Grujica i Miloš Figetski. Iz spiska se može videti da su imena i prezimena stara, često arhaična, zatim da su karakteristična za brdske krajeve (Prodan Golić, Vukoman) ali da su i starosedelačka (Miloš Figetski).
Krajem XVII veka, posle bitke kod Čeneja 1699. godine, naseljavaju se Srbi vojnici (militari) na crnjanskoj gredi. Bilo ih je 13 porodica a možda i 13 porodičnih zadruga. Među njima je bilo Srba iz Srbije, Crnogoraca, doseljenika iz Sandžaka i drugih krajeva. U Srpskoj Crnji je iz tog vremena sačuvana uspomena na Čarnojevića, ali to se ne odnosi na patrijarha, već na Čarnojevića, srpskog vojnog komandanta. Veći deo Crnjana vodi poreklo od ovih vojničkih, militarskih porodica, koje su se vremenom proširile. A starosedelaca je kao i uvek bilo od ranije.
U drugoj polovini XVIII veka, u periodu od 1750. do 1790. godine naseljavaju se brojne porodice iz Rumunskog Banata. Jedna veća kolonizacija bila je 1753. godine, kada je iz mesta Sent-Mihalj (Semialj) kod Temišvara došlo 68 srpskih porodica. Doseljavaju se Rumuni i Srbi istovremeno. Pošto je došlo dosta Rumuna jedan deo sela je nazvan Vlaška Crnja. U međuvremenu doseljavaju se brojne srpske porodice iz Jegriša (na reci Moriš, zapadno od Arada), iz Banloka (istočno od Modoša), iz Čeneja, Keče, Pustinjiša, Boldura (sva naselja danas u Rumuniji), iz Monoštora kod Arada, Goveždije kod Lugoša itd. U sećanjima starijih ljudi u selu, ostala su sledeća zapažanja o Rumunima. Bili su to krupni i snažni ljudi, pravi brđani koji su došli sa svojim stadima ovaca. Grof Čekonić nije mogao da izađe na kraj sa njima jer su mu zaposeli pašnjake. Na njih podsećaju prezimena: Jorgin, Dacin, Dajin, Krišan, Erdeljan, Lupulov (Lupu-vuk) i druga.
Nemci su doseljeni krajem XVIII veka, u najvećem broju 1790. godine, ali i kasnije. Došli su iz Majnca, Trira, Lotaringije i drugih krajeva Habzburške monarhije. Posle 150 godina odseljeni su iz Srpske Crnje nakog drugog svetskog rata.
Mađara je u Srpskoj Crnji bilo malo, jer su živeli na pustarama i majurima u okolini. U većem broju prvi put ih naseljava grof Čekonić. Od kraja XVIII veka pa nadalje za njih su pripremljene kuće na majurima i salašima u okolini Crnje. Njihovo poreklo je teško odrediti jer ih je grof često premeštao sa jedne pustare na drugu, iz jedne županije u drugu. Ipak se može reći da su u Crnju došli najviše iz okoline Segedina, Arada, Makoa. Jednom prilikom doveo je grof Čekonić Mađare u Crnju iz udaljene Solnočke županije a drugi put iz županije Bihar (danas na severozapadu Rumunije). Glavni razlog je bio jeftina radna snaga za svoje imanje.
Cigani se pominju u Srpskoj Crnji prvi put krajem XVIII veka, ali je njih svakako bilo i ranije. Vojkin Gavrilo pominje se 1792. Nekoliko porodica Petrovića pominju se 1793. a Samadsovi 1799. godine. O njihovom poreklu ne može se reći ništa određeno, osim da ih ima iz Rumunije, Mađarske, Bosne i drugih krajeva.
Tokom XIX veka bilo je manjih preseljenja, koja je preduzimao grof Čekonić u okviru svog imanja. Za vreme revolucionarnih događaja 1848. godine, nekoliko crnjanskih porodica prebeglo je u Beograd i druge krajeve Vojvodine.
U XX veku, posle prvog svetskog rata, kad je Banat pripao Jugoslaviji, dolazi do prve veće kolonizacije u Srpskoj Crnji. Tada je formirano naselje Vojvoda Bojović na severnoj strani sela, koje se kasnije pretvorilo u Srpsku Crnju. Prvobitno se zvalo Novo Selo, jer su u njemu pretežno naseljeni autokolonisti iz same Srpske Crnje i okoline. Nešto kasnije u njemu se naseljavaju dobrovoljci sa fronta u Dobrudži, zatim Srbi iz Vojvodine, iz sela Čeneja, Simpetra, Saravole i drugih mesta. Iz Mađarske su poreklom iz Sentivana i Deske. Takođe su naseljeni Hercegovci, i drugi.
Najveća kolonizacija izvršena je u Srpskoj Crnji, decembra 1945. godine kada je naseljeno 396 porodica iz Bosanske Krajine. Krajišnici potiču iz okoline Ključa, Mrkonjićgrada, Bosanskog Novog, Sanskog Mosta, Bosanske Dubice, Bosanskog Petrovca i Bihaća. Dve najveće grupe kolonista potiču iz okoline Ključa i Mrkonjićgrada. Ostali srezovi i opštine su manje zastupljeni.
| Mesta iz kojih su došli su sledeća: | |||
| Sokolovo, | Ratkovo, | Sitnica, | Ribnik, |
| Kozica, | Dabar, | Jelovac, | Zablaće, |
| Vrbljane, | Slatina, | Pecka, | Medna, |
| Baraći, | Draginić, | Podovi, | Podrašnica, |
| Podgorje, | Trijebovo, | Bjelajac, | Bravsko, |
| Plamenice, | Rudice, | Strigova, | Lušci Palanka, |
| Jutrogosta, | Ubovića Brdo, | Vojskova, | Denje, |
| Matolozi, | Komlenac, | Ripovci, | Potoci itd. |
O poreklu prezimena može se zaključiti i na osnovu prezimena koja su često arhaična. Skoro sva prezimena u Srpskoj Crnji, iz XVIII i XIX veka, završavala su se na -ov i -in, a ponekad na -ski. I danas se starosedelačko stanovništvo isto tako preziva, kao poslednjih 200 godina. Sasvim je drugi slučaj sa kolonistima, doseljenim u Srpsku Crnju posle drugog svetskog rata, čija se prezimena završavaju najviše na -ić. O prezivanju na -ov i na -in, koja su tako česta u Banatu postoji sledeće objašnjenje: “Opšti je običaj kod naših naroda da se u većim rodovima i bratstvima, radi boljeg razlikovanja, dodaje pojedincu ime i obliku prisvojnog prideva (obično na -ov, -in i -ski), pošto bi zajedničko (bratstveno, zadružno, rodovsko) prezime bilo nedovoljno da se razlikuju po nekoliko ljudi sa istim ličnim imenom u tome rodu”. Takvo stanje bilo je kod Srba u Ugarskoj sve dok nije uveden austrijski zakon koji je jednom zauvek utvrdio nepromenljivost prezimena. U tom trenutku kod mnogih naročito velikih rodova, najobičnije je prezime bilo naziv po ocu. Od tada se prezime više nije smelo menjati, već je održavano i prelazilo je s kolena na koleno. Prezimena na -ić u XVIII veku bila su veoma retka i kad je zakon uveden morala su se zaboraviti. U Srpskoj Crnji je za to karakterističan primer porodice Arsen-Miljanić, koja je naseljena 1699. godine, a bila je poreklom iz Crne Gore. Ovo prezime se krajem XVIII veka ne pominje u Srpskoj Crnji, ali se zato zna koje porodice potiču od njih.
Bez obzira što je sve to predanje i tradicija, od starih ljudi može se čuti da od ove crnogorske porodice potiču današnje: Zarini, Savini, Krcunovi i Đukičini ali sigurno i drugi, koji to predanje nisu sačuvali. Zvanična zabrana promene prezimena u Banatu potiče iz 1814. godine od Ugarskog kraljevskog namesničkog veća. Pošto je to bilo naređenje, ono se već početkom iduće godine primenjivalo. A vršački episkop Vidak izdao je pismeno naređenje banatskom sveštenstvu. Iako je postojala zabrana promene prezimena, bilo je mnogo slučajeva da su ona promenjena iz više razloga. Na primer zobg nestručnosti čoveka koji zapisuje, nepismenosti i neznanja lica koje daje podatke, zatim iz porodičnih sukoba. Takođe je bilo dosta divljih brakova i krajnje neodgovornog odnosa roditelja prema deci, i još drugih razloga. U Srpskoj Crnji je postojao običaj da se i dva rođena brata različito prezivaju, jedan po ocu, drugi po dedi. Primer za to su Gavrilovi i Zakini i drugi. Da bi se prezimena i imena raspoznavala po rodovima često se upotrebljavaju nadimci. Takođe treba napomenuti da su svi oni koji imaju istu slavu na neki način rod, tj. istog su porekla, jer su se prezimena menjala ali slave nisu. Za takve porodice Crnjani kažu da su se “razmetnule”. Ovo važi samo za stare crnjanske familije. Prezimena koja su nastala po predelu ili kraju odakle je porodica došla, zastupljena su u Srpskoj Crnji, naročito u XVIII i XIX veku. Primer za to su prezimena Krišan iz Kriša, Erdeljanov iz Erdelja itd. Ali ipak je najveći broj prezimena formiran prema ocu, odnosno nekom pretku od koga su svi posle uzeli prezime. Porodice naseljene u Srpskoj Crnji 1699. godine i tokom XVIII veka, zadržale su svoja stara prezimena koja su zakonski utvrđena krajem XVIII veka a najviše početkom XIX veka.
| To su sledeća prezimena: | |||
| Aleksin, | Arsin, | Antin, | Damjanov, |
| Dacin, | Davidov, | Đurđev, | Đukin, |
| Erdeljanov, | Filipov, | Gavrilov, | Gajin, |
| Glišin, | Grubin, | Ivin, | Isin, |
| Jovanov, | Jorgin, | Jovin, | Josin, |
| Krišan, | Kostin, | Kuzmanov, | Krajnik, |
| Krstin, | Lazarov, | Lekin, | Lukin, |
| Matin, | Mijin, | Milin, | Milanov, |
| Martinov, | Mijucin, | Markov, | Mojsin, |
| Milankov, | Nikolin, | Nikin, | Nedeljkov, |
| Ninkov, | Nenadov, | Petrov, | Pavlov, |
| Perin, | Popov, | Radin, | Rankov, |
| Stankov, | Savin, | Stojšin, | Subin, |
| Stojićev, | Sentin, | Stevin, | Stevanov, |
| Tomin, | Todorov, | Zakin, | Zarin, |
| Živkov, | Živojinov. |
Današnja prezimena u Srpskoj Crnji su veoma različita i mogu se podeliti u nekoliko grupa. U prvu grupu spadaju starosedelačka prezimena koja su veoma stara, neka više od 200 godina, a završavaju se uglavnom na –ov i –in. Tu su zatim prezimena kolonista iz Bosanske Krajine, koja se u većini završavaju na –ić, ali ima i drugačijih. Tu su još i mađarska kao i ciganska prezimena. Da bi slika o prezimenima u Srpskoj Crnji bila potpunija, dat je popis crnjanskih prezimena iz 1978. godine:
| Aleksin, | Antin, | Arsin, | Andrijin, | Anđelov, |
| Anđelov, | Adamović, | Azarić, | Antonić, | Anđelković, |
| Aleksić, | Arapović, | Avramov, | Avramović. | Becin, |
| Blažin, | Bjelica, | Bogojević, | Boškić, | Barbul, |
| Brankov, | Bigin, | Bojović, | Budimir, | Boc, |
| Budimic, | Banika, | Bunić, | Barbić, | Bogojević, |
| Bubnjević, | Bezbradica, | Budakov, | Božin, | Biserčić, |
| Barna, | Babić, | Banjac, | Bosančić, | Buvac. |
| Vladulov, | Vrebac, | Vujučić, | Vasilić, | Vukić, |
| Vujić, | Vagala, | Vasin, | Vučković, | Veselinov, |
| Vračar, | Vlajić, | Vukobrat, | Vujanović, | Vuković, |
| Vukov, | Varga, | Vasiljević, | Vranješ, | Vasić, |
| Valenter, | Vojvodić. | Gvozden, | Girosan, | Glođajević, |
| Grujin, | Guslov, | Gloginic, | Grujičić, | Grabež, |
| Gera, | Gribz, | Gavrilović, | Gojević, | Glišin, |
| Grubin, | Gavrilov, | Grubanov, | Grahovac, | Gajin, |
| Gavrić, | Gavrilović, | Glušac, | Gaborov, | Galović, |
| Gavrančić, | Gangovljev, | Gligorin, | Grubor, | Garić, |
| Girosan, | Gogić, | Gaur, | Gajić. | Davidov, |
| Dokman, | Damjanović, | Damjanov, | Divljakov, | Dardić, |
| Deretić, | Drakulić, | Danilović, | Drobac, | Dakić, |
| Daničić, | Detki, | Dimitrić, | Dukić, | Dunai, |
| Došlić, | Dragić, | Drinić, | Došlov, | Dačević, |
| Dimitrov, | Dacin, | Dunjić. | Đurđev, | Đurin, |
| Đukin, | Đukić, | Đukanović, | Đorđević, | Đenge, |
| Đurđević, | Đaković. | Egić, | Ecim, | Emrulai, |
| Erceg. | Živin, | Živkov, | Žeravica, | Zivec, |
| Živojnov, | Živanov, | Živanović, | Žeželj, | Žunić, |
| Zerai, | Zurko, | Ždrnja, | Zarkov. | Zarin, |
| Zečević, | Zakin, | Zuberec, | Zec, | Zeljković, |
| Zukić, | Zonai, | Zavorka. | Ivančević, | Ivin, |
| Izgeranov, | Ivanić, | Ilić, | Ilijev, | Ilisin, |
| Isakov. | Juhas, | Jovin, | Janjić, | Jezdin, |
| Jovičić, | Jokić, | Jocin, | Jović, | Jovanović, |
| Jeftić, | Javor, | Jerić, | Josin, | Jankov, |
| Jojić, | Jovandić, | Jovanić, | Jeremić, | Jovišević, |
| Jovanov, | Janjos, | Jezdanov, | Jorgin, | Janković. |
| Konstantinović, | Karanjac, | Kockar, | Kostin, | Kolarić, |
| Krnić, | Krsmanović, | Krneta, | Krstić, | Kojić, |
| Karlica, | Kuzmanović, | Kiš, | Kokeza, | Kalenić, |
| Kljajić, | Kinoš, | Kaurin, | Kuruc, | Konstantinov, |
| Kopas, | Kostić, | Kovačević, | Karac, | Kusić, |
| Kondić, | Kopanja, | Krstin, | Krajnik, | Krivokuća, |
| Kanalas, | Kordić, | Klinačić, | Kokora. | Laković, |
| Lekin, | Lazarov, | Lukin, | Lazin, | Lazić, |
| Lakatuš, | Lajko, | Lazendić, | Lazec, | Lazarević, |
| Lukić, | Lazičić, | Lujanov, | Ludanji, | Lakić, |
| Latinović, | Lisica, | Lener, | Lilin. | Markov, |
| Mađar, | Miletin, | Mijin, | Mićović, | Milankov, |
| Milin, | Mrkšić, | Micin, | Macura, | Mrakić, |
| Maksimov, | Martinov, | Milošev, | Mac, | Miljuš, |
| Meržan, | Marjanov, | Miučin, | Matejević, | Muranji, |
| Mesaroš, | Milekić, | Milošević, | Mrgat, | Mišić, |
| Miškeljin, | Milojević, | Marelja, | Mandić, | Manjin, |
| Markanović, | Manojlović, | Marić, | Međedović, | Makivić, |
| Malešević, | Marković, | Malinović, | Mijandžić, | Milićev, |
| Major, | Majstorović, | Miško, | Miletin, | Milojević, |
| Mikić, | Mirkov, | Miksin, | Matin, | Mojsin, |
| Milošev, | Matić, | Milin, | Mamić, | Marinković, |
| Marjanović, | Milanković, | Milanović, | Međed, | Malešević, |
| Molnar, | Milovanov, | Milanov. | Ninkov, | Nikolić, |
| Nikolin, | Nedin, | Nadin, | Nakomčić, | Nikić, |
| Nenadov, | Nikoletić, | Nađ, | Nemet, | Niksanović, |
| Nedeljkov, | Nikin, | Nađalin, | Necin. | Ožegović, |
| Ostojić, | Obradović, | Ormoš, | Oparnica, | Oljača. |
| Petrović, | Perin, | Pavlov, | Plavšić, | Petrov, |
| Popov, | Petrus, | Prokin, | Pandurov, | Petkov, |
| Pekez, | Pozojević, | Pejić, | Prpa, | Puzović, |
| Protić, | Previjanac, | Prvulov, | Pavlović, | Pantelić, |
| Prica, | Pfajfer, | Predojević, | Piperski, | Paltinuš, |
| Putnik, | Prolušić, | Palalić, | Pataki, | Prokin, |
| Petrin, | Prole, | Poš. | Radin, | Ronto, |
| Rajlić, | Rađen, | Risović, | Radović, | Romin, |
| Radmilo, | Rajkov, | Ridin, | Radanov, | Radlovački, |
| Rajić, | Rađenkov, | Radivojević, | Rjabakonj, | Radak, |
| Radakov, | Ris, | Rankov, | Rodić. | Savin, |
| Sekulin, | Stanimirov, | Stankov, | Savićev, | Stelkić, |
| Samoru, | Sever, | Sič, | Stošić, | Stojnić, |
| Stojšin, | Stojšić, | Stoiljković, | Stojanov, | Stašević, |
| Smiljanić, | Savanović, | Stupar, | Slavuj, | Stoilkov, |
| Stanković, | Simin, | Seči, | Stojin, | Stanić, |
| Stanaćev, | Savić, | Stojičić, | Stojićev, | Sirar, |
| Stojkov, | Stojaković, | Stipanović, | Sentin, | Šeregi, |
| Subin, | Salma, | Sladojević. | Todorov, | Tomin, |
| Tanin, | Tešin, | Tošić, | Todić, | Tomašević, |
| Todor, | Trninić, | Tepić, | Tomović, | Todojšin, |
| Tegeltija, | Trnjanov, | Todorović, | Trišić, | Tot, |
| Tubić, | Tomić, | Trkulja, | Terzić, | Topić, |
| Tolčin, | Trifunov, | Tošin, | Tica. | Ćirin, |
| Ćulibrk, | Ćirković, | Ćulum. | Ferenčev, | Fazekaš, |
| Francija, | Florin, | Faranov, | Fodor, | Francuski, |
| Fajerholc, | Farkaš, | Filipov. | Horvat, | Hodžić, |
| Holka, | Hodik, | Hanđa, | Herasim, | Holna, |
| Hric, | Homoki. | Crnogorac, | Cvejić, | Ciko, |
| Cobor, | Ciganović, | Conja, | Crvenkov. | Čojić, |
| Ćebedžić, | Čavić. | Spiridanov, | Špirić, | Šaran, |
| Šogorov, | Šarac, | Šošo, | Šimon, | Šumer, |
| Španović, | Števin, | Šuković, | Štefik, | Škondrić. |
Društveni život
Narodni običaji u Srpskoj Crnji, kao i u drugim mestima Banata polako se gube, menjaju ili sasvim nestaju. Neki od njih su toliko promenjeni da se jedva mogu raspoznati. Najviše se održavaju verski običaji koji u Crnji imaju dugu tradiciju a njihovo dalje održavanje, zavisiće pre svega od mlade generacije, koja je slabo zainteresovana za crkvu i religiju uopšte.
Za starosedeoce Srpske Crnje, kolonisti naseljeni posle drugog svetskog rata imaju više naziva. Najviše ih zovu Lale, zatim Banaćani, Starosedeoci. Domoroci i još nekim manje poznatim izrazima. Sam naziv Lale nisu oni izmislili, već je nastalo u XIX veku, kad su nosili gaće od četiri, šest i osam pola. To je bila njihova nošnja i na igrankama su se pojavljivali sa čakširama, na kojima su bili ukrasi, šare u vidu tulipana, lale. Zato su ih nazvali Lalama. Iako važe za miroljubive ljude, Lale u Srpskoj Crnji imaju običaj da nose brisu (britvu). Taj običaj su oni preuzeli od Mađara, za koje se od davnina zna, da su nosili nož, obično u čizmi. Međutim, to treba shvatiti više kao praktičnu potrebu. Zna se da su Mađari u najvećem broju živeli po pustarama i salašima Crnje i da im je nož bio potreban u raznim prilikama. Kod njih inače, postoje i dve poslovice u vezi s tim: Mađar ni pred kuću bez brise ne izlazi / Brisa i u crkvi valja.
Za doseljenike posle drugog svetskog rata, koji su se naselili u Srpskoj Crnji, od strane starosedelaca postoje ovi nazivi: Bosanci, Dođoši, Brđani ili Kolonisti. Najčešći izraz je Bosanci koji se i danas upotrebljava.
Ovde u Crnji raste već treća generacija i posle više od četrdeset godina, još uvek čuvaju neke svoje narodne običaje. Pošto su i jedni i drugi Srbi, imaju mnogo zajedničkih osobina i sličnih običaja. Pre svega gostoprimstvo koje je jako razvijeno. Gosti se rado dočekuju i časte. Obično rakijom, kafom i mezetlukom kod kolonista, a kod starosedelaca još i kolačima koje često imaju u kući.
U Srpskoj Crnji se kolonisti iz Bosanske Krajine vrlo rado i često rukuju i više puta na dan, kad god se vide, dok su Lale pri susretima suzdržani. Posebno su u tom smislu preterale žene iz Srpske Crnje, koje su u rodu, takozvane “prije”, koje se ljube kad god se vide, pa je to njihovo ljubakanje prevršilo svaku meru i postalo dosadno.
Veoma se poštuju komšije, pa je tako čest slučaj da Srbin ide na Božić kod Mađara a ovaj takođe kod njega. Može se slobodno reći da se u Srpskoj Crnji starosedeoci (Lale) i kolonisti (Bosanci), kao i Mađari odlično slažu. Prvih dana posle kolonizacije nije bilo baš tako, ali vremenom su odnosi postali izuzetno dobri. Za to su posebno zaslužna razna udruženja, lovačko društvo, vatrogasno društvo osnovano još 1848. godine itd. Sokolsko društvo je osnovano 1921, fudbalski klub 1922. godine, a crnjansko horsko društvo 1924. godine.
Kulturno-zabavni život u selu između dva rata najviše je razvijalo Sokolsko društvo. Pripremane su razne pozorišne predstave i igranke. Najpoznatije mesto za zabave u Srpskoj Crnji bila je kuća Konstantinovića, gde su se održavale čuvene igranke. U velikoj prostoriji kod Konstantinovića održavala se igranka, tu je bio i bilijar, piće, a više puta godišnje održavane su velike zabave. Tu su dolazili mladi iz Srpske Crnje a i stariji da ih gledaju. Na ovu popularnu igranku dolazili su iz svih okolnih mesta, pa čak i iz Velikog Bečkereka. Zabava je počinjala u 13 časova popodne a završavala se u 18 časova uveče. Na igranci se sviralo i igralo Malo kolo, Veliko kolo, Vlaška kola, Seljačice, Valceri a od 1918. godine još i Žikino kolo i Kukunješte. Od ostalih srpskih igara, koje su se ređe igrale, izdvajaju se Numera i Šarenac, koje su pune veštih improvizacija i ukrasa. Igra u parovima zvala se Mađarac. Ova se igra smatrala srpskom jer se igrala na tradicionalan način, a naziv joj je došao od toga što se igrala u parovima kao kod Mađara. Sličan je slučaj sa igrom Ketuš, čiji naziv dolazi od mađarske reči Kete-dva (par). Svirci su se menjali a najpoznatiji su bili braća Đurkovi (tamburaši) i Brankovi (harmonikaši i violinisti). Kasnije su poznati bili Zakini koji su svirali u tamburu, harmoniku i begeš. Vlaške igre odlično je svirao Lolać. Igranke su se održavale ne samo kod Konstantinovića u kafani “Zvezda”, već i kod Rade Milankovog.
Takođe su bila česta i prela koja su se održavala u pojedinim delovima sela. Tu se pevalo i igralo uz harmoniku. Nemci i njihova organizacija Kulturbund, održavali su svoje zabave u kafanama, kojih je u Nemačkoj Crnji bilo tri.
Kao što su se dobro zabavljali po kafanama Crnjani su znali i da mnogo rade. Često su i pomagali jedni druge, što je danas retko. Moba kao običaj mnogo je više razvijena kod kolonista iz Bosanske Krajine nego kod starosedelaca. Postoje dve osnovne vrste mobe, jedna za izgradnju kuće, koja je razvijena kod svih Crnjana a druga u obradi zemlje koja se zadržala kod kolonista, dok je kod starosedelaca praktično izumrla. Jedan lokalni crnjanski običaj, je da Lale obuku svečana odela i sednu u karuca, u koja se upregnu paradni konji. Konji treba da su besni i samo da poskakuju, a svirac ne sme da stane. Tako uparađeni voze se po sokacima Crnje i pevaju bećarce, iz čista mira tj. bez ikakvog povoda. To su obično momci koji se “prate” i na taj način hoće da pokažu da nisu samo na njivi.
Zna se da Crnjani oduvek dobro jedu i da su im jela bez premca. To dokazuju i brojni nadimci vezani za jelo. Nekada se kuvalo u zemljanim loncima koje su Crnjani zvali GVOZDENJACI. Bio je i lep hleb sa suvače, jeli su se blagdašnji rezanci a u odžaku sušilo se meso. Pravljena su i razna peciva, kao na primer pletenice. A poznata je ČESNICA koja se pravi za Božić, od tegljenog testa na listove. Između listova stavljaju se med, samleveni orasi i suvo grozđe. Čuven je i do današnjih dana održavan u svim starosedelačkim porodicama banatski nedeljni ručak zvani RIMFLAŠ. On se sastoji od supe, krompira, sosa i mesa, a na kraju poželjni su kolači s makom i po mogućstvu još i vino.
Rakija se u Crnji između dva rata pravila od duda (dudara), od leba (lebara), od ječma, od raži i od skoro svakog voća. Danas se prave samo dve vrste rakije, komovica od grozđa i šljivovica od šljiva. Nekad se vino mnogo više pilo, naročito između dva rata, ali otkad nema vinograda nema ni vina. Danas se u Crnji ipak najviše pije pivo.
Kakvu su odeću nosili Banaćani u XVIII veku pokazuje jedan opis iz 1774. godine. Tada su siromašniji Srbi nosili tkane košulje i lanene čakšire. Imali su širok mađarski kaiš sa gombama, šešir sa napola podignutim obodom ili čojani kačket kao husari. Bogatiji Srbi su zimi nosili bundu i čizme, a siromašniji kožuh od jagnjeće kože ili vuneni kožuh sa kapuljačom. Pantalone su bile od grubog materijala a na nogama su imali opanke. Polovinom XIX veka, muškarci su nosili uzane pantalone uz listove, opanke na nogama, preko kaputa ogrtač. Kosa im je bila duga i padala je na ramena. Na glavi šešir sa širokim obodom a na licu obavezni brkovi.
Žene su nosile dugačke i široke suknje, a preko svega sukneni gunj. Tu je i obavezna marama. Krajem XIX i početkom XX veka narodna nošnja polako izumire. Do kraja prvog svetskog rata potpuno je nestala. Poslednji Crnjani u gaćama od šest pola platna mogli su se videti oko 1910. godine. U to vreme nošene su čakšire od sukna sa gajtanima. Sukno se nosilo u Melence na valjanje. Banatski šešir sa širokim obodom bio je vrlo težak i prema sećanju starih Crnjana, kada bi ih njihovi roditelji tim šeširom udarili, jako je bolelo.
U zamenu za tradicionalnu, banatsku narodnu nošnju, uveli običaj nošenja svečanog odela, koji se održao do danas. Ono se sastoji od čojanih čakšira, plave ili crne boje, zatim prsluka sa srebrnim dugmadima i tankim jankelom. Preko toga dolazi dolama sa kragnama od stragana i straganska šubara na glavi. Na nogama čizme, skoro do kolena, tvrde sare.
Crnjani imaju i svoje legende koje se mogu čuti od starijih žena. One se mogu naći i u stvaralaštvu crnjanskog književnika Milete Jakšića, čija su dela inspirisana istinitim događajima vezanim za Crnju, legendama i sujeverjem. U pripoveci “Svetac koji ne pomaže” Mileta Jakšić opisuje događaj koji se desio u Crnji, kada je krmača izujedala dete, i to baš na svetac, pa su ga domaćini, zbog tog nesrećnog događaja promenili. Jednu crnjansku legendu, zebeležio je a kasnije pretočio u pesmu takođe Mileta Jakšić, davši joj ime: “Legenda o gluvonemoj”. Tu se govori o jednoj devojčici, koju je poneo u nebo “VIJOR”, vrtložni vetar, a zatim je vratio na zemlju. Da li od udarca pri povratku na zemlju ili od neke druge sile, tek devojčica, je ostala gluvonema. Od dečjih igara najčešće su igrali “Kače” i “Popike”. Kača je bilo kratko drvce od oko 15 cm, zašiljeno na dva kraja. Stavljalo se poprečno na plitko iskopanu rupu, i izbacivano štapom prema igračima. Ko od igrača uhvati kaču vraća je nazad. Ako je niko ne pogodi, počinje udaranje kače, tako da ona odskoči, pa se sačeka na štap i tako što dalje odbaci. Na to se dobijaju poeni, što više udaraca i što veća daljina, više poena. Popike se igraju tako što se povuče jedna linija na zemlji, a uz nju se poređa desetak dece sa štapovima, koje su bacali na drvo dvadesetak metara udaljeno od njih. Ako neko sruši drvo, svi brzo potrče da uzmu svoje štapove a poslednji ostane Popikaš.
Momačke tuče takođe su bile česte, između dva rata ali i posle drugog svetskog rata. Tukli su se kolonisti Bosanci i stanovnici Bojovića. To je bio deo našeg narodnog folklora, a danas ni dobre tuče nema. Momačko, mladalačko pražnjenje oduvek je bilo prisutno u Crnji. Nekada je bio običaj da, ako devojka neće za momka, noću joj kuću ofarbaju crnom bojom. Sedenje na sokaku je veoma raširena pojava. Za tu priliku Crnjani imaju napravljene klupe pred kućom.
Starosedeoci često na ulici igraju karte, naročito nedeljom i praznicima. Za tu priliku iznose se hoklice. Karte se najviše igraju na velikom sokaku i na kraju sela.
Davanje nadimaka veoma je rasprostranjeno u Srpskoj Crnji. Nadimci se daju ljudima, porodicama i celim rodovima, tako da se u običnom govoru ljudi u Crnji po tim nadimcima i razlikuju. Pošto je Crnja veoma staro naselje, porodice su se jako razgranale, tako da danas u selu ima mnogo ljudi sa istim prezimenima, pa je praktično nemoguće naći čoveka, ako se ne zna nadimak porodice ili lični nadimak. Nadimci se u Srpskoj Crnji mnogo više upotrebljavaju kod starosedelaca. Poseban naziv za njih je ŠPICNAME, što je svakako uticaj nemačkog jezika. Kao što je već rečeno nadimci su pre svega potreba a zatim i navika, običaj u selu.
Zanimljivo je da, za razliku od starosedelaca, kolonisti iz Bosanske Krajine nemaju nadimke, iako ovde stasava već treća generacija. Međutim u razgovoru sa starijim ljudima, kolonistima, dolazi se do jednog drugog saznanja. Oni su tamo, u svom rodnom kraju, imali nadimke, ali su po dolasku u Crnju to namerno prikrili, bez obzira što je taj običaj nešto manje raširen nego ovde. Neki nadimci doneti iz Bosne su: Nogonje, Garonje, Glavonje, Puvala, Ketkići, Čarapići, Barabići, Kerići, Garići, Dvorani, Lapuše, Kurdumi, Zviranovići, Amatovići, Veljanovići, Gugunovići, Gligići, Garačići i mnogi drugi do kojih je teško doći jer se kriju.
Kolonisti su uspeli da se njihovi nadimci ne rašire, pre svega jer su većina iz različitih mesta Bosanske Krajine. Oni koji su bili iz istog mesta, čuvali su jedni druge uz prećutni sporazum. Starosedeoci (Lale) primaju nadimak mirno i bez negodovanja, iako su često vrlo neprijatni i uvredljivi. Ali u svakom slučaju bez onog gneva i osećanja uvređenog ponosa kao što je to slučaj sa Bosancima i drugim doseljenicima iz brdskih krajeva naše zemlje. Stari Crnjanski nazivi su veoma zanimljivi. Potiču čak s kraja XVIII veka, ali je većina iz XIX veka. Običaj davanja novih nadimaka za porodice i familije postoji i danas.
| Sledi popis starih i novih nadimaka: | ||||
| Avanovi, | Atini, | Aucini, | Agucini, | Ajdukovi, |
| Abini | Bajkini, | Busini, | Brdarovi, | Budini, |
| Brankovi, | Buncerovi, | Baljitini, | Babikini, | Bunbulovi, |
| Badini, | Becini, | Buljini, | Bambini, | Beli miš, |
| Burini, | Begešari, | Bikini, | Brucini, | Beljini, |
| Bakini, | Birsonjini, | Buđulovi, | Buriskini, | Beli švaba, |
| Bubcovi | Valozanski, | Vardilovi, | Valjuškovi, | Vojasovi, |
| Vezirovi, | Vosini, | Vladikini, | Vatini, | Vrapcovi |
| Gajićevi, | Gvozdenjakovi, | Gluvakovi, | Grnčarići, | Golubice, |
| Genini, | Gibanice, | Gaborovi, | Gongini, | Guskovi, |
| Guberovi, | Građini, | Gigićevi, | Gadžini | Dankovi, |
| Divjakovi, | Diklini, | Dacini, | Drndarini, | Dobrojičini, |
| Drlonjovi, | Didini, | Debele jevre, | Dencovi, | Dangubini, |
| Dutini, | Drtini | Đukičini, | Đurkini, | Đuturanovi, |
| Đulincovi, | Đurkovi | Zelini | Zecovi, | Zađulovi |
| Ivatini, | Izgeranovi, | Ivaskovi, | Ivankučini | Jevremovi, |
| Jorgini, | Jegrisani | Kajgane, | Kurjakovi, | Korđosovi, |
| Korkosovi, | Kraćunovi, | Kornelijini, | Kokoškovi, | Krišanovi, |
| Kremerovi, | Kislice, | Kolačovi, | Krecini, | Kurcilovi, |
| Kuzini, | Kontrini, | Kostini, | Kasirovi, | Kadivičini, |
| Kasapski, | Kakini, | Kivcovi, | Kurtini, | Kiličini, |
| Kumrijini, | Krušcovi, | Klimpi, | Kalajdžijini, | Krajnik, |
| Kokcini | Labosevi, | Lekini, | Lolaćevi, | Lusini, |
| Lalisovi, | Lupulovi, | Lelini, | Ludajini, | Labrnjakovi, |
| Loskovi, | Levčini, | Lotini | Mađarovi, | Muvini, |
| Miočini, | Militarovi, | Maksini, | Miškovi, | Murcilovi, |
| Mekađevi, | Mrcini, | Mandini, | Masučini, | Milanovi, |
| Mesterovi, | Mućkovi, | Medžini, | Mrmcovi, | Modarovi, |
| Micoševi, | Majstorjocini, | Madridini, | Mojsini, | Manjurci |
| Nenadovi | Panini, | Pulini, | Pupulinovi, | Punkiševi, |
| Pirgesovi, | Patrijarovi, | Pabirkovi, | Popini, | Purdićevi, |
| Preslice, | Peterđani, | Pipičini, | Prncosini, | Pikovi, |
| Pincini, | Popivini, | Pipini, | Poparini, | Polugolini, |
| Prdini, | Prpeljini, | Pećkarovi, | Purdini, | Prdanjcovi, |
| Petricini, | Pajini, | Paprikarovi | Ranini, | Ridini, |
| Rutini, | Riđini, | Ruđanovi, | Riđasovi, | Remini, |
| Ritarovi, | Rokosanovi | Sandini, | Saravolci, | Stojšini, |
| Sentini, | Solarovi, | Smokvarovi, | Spajinski, | Subini, |
| Svilanovi, | Sigurani | Taskovi, | Tentini, | Tujke, |
| Truculovi, | Tromfirovi, | Trpanovi, | Tinini, | Tutuškini, |
| Tronjacini | Flinterovi, | Feckovi, | Ferkovi, | Ferencovi, |
| Fulfancovi, | Finforovi, | Forfeljini, | Florini, | Fakovini |
| Hrčkovi, | Hićini | Cirjakovi, | Crcini, | Crkvenjakovi, |
| Cukini, | Čundrilovi, | Cukrosovi, | Cukalalini | Čakini, |
| Čačkasovi, | Čorbini, | Čojićevi, | Čirkini, | Čaradini, |
| Časpasojini, | Čapetrovi, | Čamitrovi, | Čakristini, | Čedomirovi, |
| Čepagini, | Čenejci, | Čobanovi, | Čertini, | Čardasovi, |
| Čenjini, | Ćekancovi, | Čičilovi, | Čuturini, | Čucilovi, |
| Čalilovi, | Čikosovi, | Čikličini, | Čanjikini, | Čečerini, |
| Čobini | Šašini, | Šmrkanovi, | Šokini, | Študentini, |
| Šutulovi, | Šeprini, | Šonćini, | Šelini, | Šinterovi, |
| Štukini, | Škrnjilovi, | Šoćkalovi, | Šuškovi, | Šukerovi, |
| Šegrini, | Štrajcarovi, | Šnjepcovi, | Šegodini, | Štujkini, |
| Šucini, | Šlajberovi. |
Kako su ove porodice dobile nadimke i zašto, teško je reći za svaki od njih posebno, mada je za neke očigledno kako su nastali, a skoro svi su veoma zanimljivi. U zavisnosti od čega potiču, nadimci se mogu podeliti na nekoliko grupa:
| 1) Nadimci u vezi sa jelom: | 2) Nadimci životinjskog porekla: |
| Gibanice, | Zecovi, |
| Kiselice, | Vrapcovi, |
| Kajgane, | Hrčkovi, |
| Kolačovi, | Beli miš, |
| Valjuškovi, | Kokoškovi, |
| Čorbini, | Štukini (ribe), |
| Poparini, | Golubice, |
| Ludajini, | Pipicini (kokoš), |
| Smokvarovi, | Bušini (rasa goveda), |
| Taškovi, | Buljini (sove), |
| Cukrosovi (šećerni) | Guskovi, |
| Ćurkovi, | |
| Buvcovi. |
| 3) Nadimci prema zanimanju: | 4) Nadimci prema osobinama: |
| Kasapski, | Šmrkanovi, |
| Mešterovi (majstori), | Flinterovi (lutalice), |
| Militarovi (vojnici), | Svilanovi (svileni), |
| Grnčarici, | Modarovi, |
| Patrijarovi, | Mućkovi, |
| Vladikini, | Mekaćevi, |
| Spajinski, | Gluvakovi, |
| Čobanovi, | Gvozdenjakovi, |
| Študentini, | Dangubini |
| Šinterovi, | |
| Begešari, | |
| Paprikarovi, | |
| Kalajdžijini, | |
| Crkvenjakovi, | |
| Čikošovi |
| 5) Nadimci prema nekom mestu ili kraju: | |
| Valozanski, | |
| Jegrišanovi, | |
| Krišanovi, | |
| Erdeljanovi, | |
| Mađarovi, | |
| Peterđani, | |
| Rokošanovi, | |
| Čenejci, | |
| Saravolci | |
Odabrao i obradio: Vojislav Ananić
5. septembar 2016. u 02:33
Jovin Ivica
Eto posto videh da nemate podatke o nasoj slavi resih da napisem koji red.
Mi smo Lolacevi a prezivamo se kao sto i sami napisaste Jovin. Ja sam od Save lolaca , najstarijeg sina Branka
Mi slavimo Sv. Vasilija Velikog
17. maj 2017. u 10:37
vojislav ananić
K A Š T E L
Dvorac Nojhauzen je izgrađen 1943. godine za potrebe visokih oficira nemačke okupacione vojske na Balkanu, tačnije za generala Nojhauzena i njegovu porodicu, a po nekim tvrđenjima čak i za Hermana Geringa. Dvorac je anahron u odnosu na aktuelnu arhitekturu i stilove tog vremena, iako je u osnovi primenjen arhitektonski obrazac klasicističkog dvorca, sa svim njegovim odlikama. Očito je da je arhitekta znao dobro svoj zanat i da je imao u vidu ko je naručilac. Tome u prilog idu i svi ostali elementi od ugrađenog luksuznog materijala, prvoklasne stolarije, hrastovine do ružičastog mermera itd. U sklopu dvorca se nalazi i nekoliko ekonomskih objekata, a ceo kompleks je ograđen. Objekat je vlasništvo zemljoradničke zadruge “Jakšićevo” i danas se koristi kao restoran sa prenoćištem. Zgrada dvorca je u dobrom stanju, kao i park oko nje. Dvorac je evidentirano kulturno dobro.
https://www.youtube.com/watch?v=KyLYjoA9iqE
17. maj 2017. u 16:19
vojislav ananić
SRPSKA CRNJA – ĐURINA VAROŠ
Srpska Crnja, selo slično po skoro svemu mnogim vojvođanskim selima, nije se utopila i ostala bezlični deo ovih prostora. Negujući zaostavštinu i uspomenu na znamenitog žitelja, Srpska Crnja je prepoznatljivija i u javnosti prisutnija od drugih sličnih mesta. Ne znam da li dobro sudim, ali mi se čini da je presudni trenutak za izgradnju takve, prepoznatljive Srpske Crnje bilo ustanovljenje Muzeja – rodne kuće Đure Jakšića ubrzo posle II svetskog rata.
Naravno, bez truda i pre svega posvećenih nosilaca tog posla, ne bi bilo rezultata. I tekstovi koje ovde koristim su deo tog truda i entuzijazma. Odrednica o Srpskoj Crnji na Vikipediji je najkompletniji prikaz nekog mesta na koji sam naišao; toliko obiman i sadržajan da sam ga morao znatno skraćivati kako bi se uklopio u raspoloživ prostor ovde.
”Srpska Crnja je ravničarsko selo koje se nalazi u centralno-istočnom Banatu, uz samu granicu sa Rumunijom, južno od Kikinde, severo-istočno od Zrenjanina i severno od Vršca. Prema popisu stanovništva iz 2002. godine Srpska Crnja ima 4.379 stanovnika. Većinu čine Srbi.” (Vikipedija)
”Srpska Crnja se prvi put pominje u srednjem veku (1373. god.), pod imenom Čorna… Carski vojnici i graničari (militari), koji su učestvovali u borbama protiv Turaka kod Slankamena (1691.), Srpske Crnje (1696.) i Sente (1697.), naselili su se 1698. godine u Crnji. Tada je naseljeno 13 porodičnih zadruga Srba i Crnogoraca. Mnoge crnjanske porodice vode poreklo od ovih graničara (militara), koji su proteravši Turke došli na crnjansku gredu.
Početkom XVIII veka (1716.) u Crnju dolaze austrijski inženjeri, koji premeravaju hatar i formiraju naselje i ulice, ušoravaju kuće, koje su bile razbacane na sve strane. Od 1718. godine Crnja više nije pod turskom upravom, već pripada Austriji. Godine 1753. izvršena je kolonizacija Crnje. Iz mesta Semialj (danas u Rumuniji) preseljeno je 68 srpskih porodica, sa oko 500 članova, a sa njima i manji broj Rumuna. Krajem XVIII veka (1790.), naseljeno je na zapadnoj strani Crnje 55 porodica Nemaca iz Žombolja. Od tada se stari, veći deo naselja zove Srpska Crnja, a novi Nemačka Crnja. U to vreme pukovnik Čekonić, poreklom Hrvat, prvo dobija za zasluge a zatim kupuje najveći deo hatara Srpske Crnje.” (Vikipedija)
Škola
”Kao naselje prvi put se pominje 1373. godine, što ne isključuje mogućnost da je i ranije postojalo. U to vreme Banat je bio naseljen pretežno Srbima (Rašanima) a u XV veku nazivan je RACORSAG. Položaj naselja je bio vrlo važan za održanje. Crnja (ČERNA) kako se u to vreme zvala, nalazila se na zemljištu nešto višem od okoline, koje se protezalo u vidu grede, pravcem severoistok-jugozapad, pa je jedno vreme nazivana CRNA GREDA.
… … O tome kako se živelo u Starom selištu, nema nikakvih podataka, pa se može pretpostaviti da su glavna zanimanja bila: stočarstvo, lov i ribolov. Sve do dolaska Turaka u Banat, polovinom XVI veka, to je nepoznat deo istorije Srpske Crnje.
U vreme turske vlasti Crnja je bila znatno naselje, a to je ostalo sve do odlaska Turaka. Da je bila veće naselje dokazuje i jedan popis stanovništva iz 1660. godine. .. Pošto je u to vreme naselje imalo popa, sigurno je imalo i crkvu, koja se nalazila u zemunici malo većoj od ostalih.
U narodnoj tradiciji koja se prenosi sve do danas, za vreme Turaka je u hataru Crnje postojao prostor za skrivanje. Tu su dolazili svi koji nisu hteli da plate porez (harač), da idu u vojsku ili iz nekog drugog razloga. Obično je to bila trskom zarasla močvara, rit ili dolje u zabačenom delu hatara. U Crnji su za skrivanje služili potezi kao što su Zbegalište ili Budžak. Bregovi su bili pogodni za osmatranje i javljanje kad dolaze, ne samo Turci, nego i kradljivci konja, pljačkaši ili neka druga opasnost.
… Stanovnici Crnje, novi i stari, žive u nekoj vrsti polunomadizma, plandujući po uzvišenijim mestima, gredama sa pašama za mnogobrojnu stoku. Muškarci se bave lovom, stočarstvom i pravljenjem putrika (zemunica), a žene prave grnčariju, obrađuju kopački zemlju tek za ishranu hlebom, seju kudelju, peru vunu, tkaju i bojadišu sukna.
Zemunice su bile razbacane po gredi i tek kad je 1716. godine nova vlast (austrijska) dozvolila zvanično, da se prave nove kuće – Crnjani su to i učinili, ali opet na svoj način. To je bilo bez ikakvog reda, pa su austrijski inženjeri, koji su te godine došli u Crnju, morali da isprave ulice. U tome nikada nisu uspeli, jer mnogi nisu hteli da pomere kuće, pa je takav raspored kuća u nekim ulicama ostao do današnjih dana.” (IZ PROŠLOSTI SRPSKE CRNJE – Nebojša Faranov)
Stara škola
”Zgrada osnovne škole „Đura Jakšić“
Prvi podaci o postojanju škole u Srpskoj Crnji su iz 1778. godine. U državnom izveštaju stoji da je školska zgrada u lošem stanju i da je sklona padu. Učitelj je bio Ranko Gavrilović, a škola se nalazila pored crkve. Godine 1894. izgrađena je nova zgrada, od tvrdog materijala, sa lepo urađenom fasadom, koja se i danas koristi.” (Vikipedija)
”Banat je zvanično pripao Austriji tek 1718. godine, ali su Austrijanci već 1716. a naročito 1717. godine, počeli da sprovode svoju politiku unapređenja privredno zaostalog Banata. Pošto je izvršen popis stanovništva 1717. godine – urađene su pripreme za kolonizaciju. Prvi vojnički i građanski guverner Banata bio je konjički general grof Klaudius Florimund Mersi, koji je napravio plan konolizacije.
Prema Mersijevom planu konolizacije prvo bi bili naseljeni Nemci, kao nosioci poljoprivredne proizvodnje, jer su oni pretežno zemljoradnici, dok su Srbi kao i Rumuni skloni stočarstvu, naročito Rumuni koji su to od starine. Za Srbe koji su već naseljeni od ranije u Banatu, i bili poznati kao dobri carski vojnici (militari), bilo je predviđeno da pređu na zemljoradnju, što se kasnije pokazalo kao teška promena, pa su mnogi to odbili.
Francuzi i Španci su naseljavani zbog gajenja vinove loze, izgradnju puteva i kanala, ali ih je bolest malarija pokosila uništivši njihova naselja u Banatu, kao što su Šarlevil, Nova Barcelona i druga. Mađari su pre svega bili poznati kao dobri odgajivači duvana (Kertisi) i kao baštovani. Kao dobri povrtari naseljavani su i Bugari u nekoliko naselja. I tako dalje, tekao je ovaj plan kolonizacije kroz ceo XVIII vek.
Posle Austro-ugarskog rata 1740. godine u Banatu je došlo do znatnih etničkih promena. Carica Marija Terezija, konačno je udovoljila zahtevima Mađarskog plemstva i postupno ukinula vojnu granicu na Morišu i Tisi, koju je u velikoj meri činilo srpsko stanovništvo. Postupno ukidanje granice trajalo je od 1741. do 1751. godine, a Srbi graničari (militari) teško su se prilagođavali novom zanimanju – zemljoradnji.
Zbog toga je dolazilo do velikih premeštanja i seoba čitavih sela. Spahije i zemljoposednici davali su razne privilegije kmetovima samo da bi privukli radnu snagu na svoje posede. Crnjanski hatar bio je uglavnom sastavljen od velikih pašnjaka, pa je tadašnji vlasnik Crnje Stanislavić, dovodio sa podnožja Karpata Rumune koji su bili poznati stočari, kao i sve druge koji su hteli da dođu i plaćaju ispašu stoke.” (IZ PROŠLOSTI SRPSKE CRNJE – Nebojša Faranov)
Dom kulture, biblioteka, spomenik Đuri Jakšiću sa slikarskim priborom u rukama
Spomenik Đuri Jakšiću
Prilikom proslave 150 godina rođenja Đure Jakšića (1832 – 1982.), podignut je veliki spomenik, na prostoru ispred doma kulture i biblioteke. Spomenik je izradio Aleksandar Zarin. Te godine (1982.) „Đurini dani – Liparske večeri“ trajale su 15 dana.” (Vikipedija)
”…U XX veku (1920.) osnovano je novo naselje, severno od Srpske Crnje, pod nazivom Vojvoda Bojović. Naseljavanje je izvršeno u periodu 1920 – 1924. (?), kada je izgrađeno 400 kuća. U njih se uselilo 30 dobrovoljačkih porodica iz Prvog svetskog rata, ostalo su bili kolonisti iz Crnje, Klarije i Rumunije. Poslednja kolonizacija Srpske Crnje, bila je 1945. godine, kada se u napuštene nemačke kuće uselilo 400 srpskih porodica, sa 2.000 članova iz bosanske Krajine (okolina Ključa i Mrkonjić Grada). Posle Drugog svetskog rata, sva tri naselja: Srpska Crnja, Nemačka Crnja i Vojvoda Bojović, spojena su u jedno pod nazivom: Srpska Crnja.” (Vikipedija)
Spomenik žrtvama fašizma i borcima NOB je na biblioteci.
Narodna biblioteka Đura Jakšić
Siromašto je sedamdesetih godina XIX veka bilo tako veliko da je bečkerečki list TORONTAL smatrao potrebnim da se javno obrati vladi sa zahtevom da preuzme energične mere za ublaženje tog zla, ako već ne može da ga reši. Apel je ostao bez ikakvog odziva…
Zbog teškog položaja radnika i seljaka javljaju se, u Banatu, organizovani otpori veleposednicima. U Crnji, koja tada broji 7500 stanovnika, taj otpor je veoma veliki. Nezadovoljstvo seljaka bilo je veliko i u svim ostalim selima u okolini: Mađarskoj Crnji, Tordi, Ruskom Selu i Tobi. Situacija u Tobi je bila izuzetno teška tako da je 1898. godine u njoj izbila pobuna. Epilog je bio: nekoliko mrtvih i znatno više ranjenih. Došlo je do prave bitke između naroda i žandarma. Samo je vojska uspela da uspostavi red i mir u selu. Zbog pobune u Tobi vojska je zauzela sva okolna sela i među njima i Srpsku Crnju.”(IZ PROŠLOSTI SRPSKE CRNJE – Nebojša Faranov)
Rodna kuća – muzej Đure Jakšića je u centru sela.
”Kuća u kojoj je danas smešten Muzej Đura Jakšić često je do danas menjala vlasnike i funkcije. Posle smrti Dionisija Jakšića kuća je pripala najmlađem sinu Venijaminu, svešteniku u Crnji. Posle smrti Venijamina Jakšića, kuća je pripala državi. u njoj je 1919. otvorena prva biblioteka i čitaonica u Srpskoj Crnji. Godine 1932. prilikom proslave stote godine od rođenja Đure Jakšića tadašnja opština Srpska Crnja je postavila na ovu kuću spomen-ploču koja i danas ovde stoji. Nekoliko godina kasnije 18. maja 1939. godine svečano je otkriven reljef sa likom Đure Jakšića i smešten iznad spomen-ploče. (Vikipedija)
Pred Drugi svetski rat u ovoj kući je bila smeštena pošta, a za vreme rata ovde je bilo sedište nemačke policije. Nemci su tada skinuli i spomen-ploču i reljef sa Đurinim likom.
Prva odluka o otvaranju muzeja posvećenog Đuri Jakšiću doneta je 5. decembra 1944. godine. Muzej nije otvoren tada, već 5. oktobra 1952. godine.” (Vikipedija)
Aleksandar Olćan – Baca, zaposlen u biblioteci i odgovorno lice muzeja, otvorio je i pokazao mi muzej iako tada nije bio otvoren za posetioce.
”Rodna kuća Đure Jakšića stavljena je pod zaštitu 1956. godine. Odluku o osnivanju Spomen-muzeja Đure Jakšića donela je Skupština opštine Srpska Crnja 1957…U jednoj sobi su izložene kopije dokumenata i fotografija, izvodi iz dnevne stampe, knjige i note…
Drugu postavku uradio je Narodni muzej Zrenjanin u Zrenjaninu 1962. godine u okviru prvih „Liparskih večeri“ koje su sadržale niz kulturnih manifestacija, pozorišnih predstava, izložbi i koncerata. Izložbeni prostor muzeja ima tri sobe. Sadašnju postavku uradio je Narodni muzej Zrenjanin 1981. godine…” (Vikipedija)
Grobovi Jakšića (Đura je sahranjen u Beogradu).
”Otac pesnika Đure Jakšića, Dionisije Jakšić (1806—1878), seoski sveštenik, bio je intelektualac, visokoobrazovan i kulturan čovek. Imao je razumevanje za muziku, slikarstvo (o tome postoji svedočanstvo Đure Jakšića), pa i za literaturu. Još kao mladić, u đačkim danima, okušavao se u »stihotvorstvu«. Svoje puno shvatanje kulture manifestovao je i time što je, mada uz najveće materijalno naprezanje i žrtve, školovao svojih pet sinova: Đuru, Maksima, Marka, Jovana i Veminijana. Sva braća, kao i sinovci Đure Jakšića, istakli su se u političkom i javnom životu Vojvodine. Mileta Jakšić (1863—1935), mada mu je definitivno priznato ugledno mesto u srpskoj literaturi, nekako stalno je ostao u senci ovog strica Đure…” (Iz brošure muzeja)
Kuća Konstantinovića
”Kuća Konstantinovića je stara skoro 200 godina, a značajna je po tome što se u njoj nalazila čuvena kafana „Zvezda“. Tu se od druge polovine XIX veka, pa sve do šezdesetih godina XX veka odvijao kulturno-zabavni život Srpske Crnje. U njoj su se održavale čuvene igranke, između dva rata. U XIX veku ispred zgrade je postojao veliki trg gde su se održavali svi skupovi Crnjana, tako da je ona bila neka vrsta gradske kuće.” (Vikipedija)
Bista Đure Jakšića
Bista Đure Jakšića postavljena je 5. oktobra 1952. godine na trgu ispred kafane “Zvezda”, preko puta rodne kuće, a danas se nalazi u parku. Bistu je uradio vajar Aleksandar Zarin, rođen u Srpskoj Crnji. Postavljena je na postament na kome je pre rata, samo dve godine (1939 – 1941.), stajalo bronzano poprsje Kralja Aleksandra Karađorđevića.” (Vikipedija)
Spska pravoslavna crkva
O vremenu gradnje hrama u Srpskoj Crnji postoji nedoumica. Prema S. Borovskom, sazidan je 1775. Međutim, zapis u kartuši ispod carskih dveri, pronađen prilikom obnove crkve 1892, govori da je crkva podignuta 1788.
Osamnaest ikona na ikonostasu, na pevnicama i tronovima iz 1853. rad su Đure Jakšića, najznačajnijeg slikara srpskog romantizma. Iako pripadaju njegovim ranim radovima, u kojima je osetna tendencija da se postigne sličnost sa ikonama Konstantina Danila, crnjanske ikone značajne su među relativno malobrojnim Jakšićevim delima iz oblasti crkvenog slikarstva. Đura Jakšić je tokom 1852. i 1853. godine započeo zamenu ikona, ali nije zamisao izveo do kraja.” (Vikipedija)
Otac Bojan Turo i supruga došli su, otvorili i pokazali crkvu iako ja nisam neki poseban, više, prolaznik kroz Crnju.
Rimokatolička, ‘Švapska’ crkva
Kastel
Pet stotina jutara najplodnije banatske zemlje, koje je 150 godina bilo vlasništvo porodice grofova Čekonića da bi ga poslednji grof iz te loze, Šandor Čekonić, zbog duga na kocki 1934. godine prodao zrenjaninskom lekaru Aleksandru Sajoviću, Jevreju, pripadao je nemačkom generalu Nojhauzenu jer su Sajovići, bežeći pred nemačkom represijom, napustili Jugoslaviju.
Nemački general Franc Nojhauzen izgradio je 1943. godine dvorac – Kastel. Arhitekta je bio Rus-zarobljenik. Dvorac je generalu služio kao letnjikovac.
Godine 1981. pretvoren je u motel sa restoranom i četrdeset ležaja u 16 soba.” (Vikipedija)
”… svako ko je nekada živeo u Crnji, sigurno ima više lepih, nego ružnih utisaka koje je poneo iz perioda provedenog u njoj. Pored sijaset impresija, izdvojiću one najupečatljivije koje mogu ujedno biti i najjasnija slika, i najsadržajnije slovo, o Crnjanima, Srpskoj Crnji i načinu života u njoj. A tu je sledeće, po čemu je Crnja posebna i jedinstvena: Crnjani su se nekako uvek razlikovali od meštana okolnih sela, i svi su ih smatrali za drugačije, i samo sebi svojstvene ljude. U Crnji je uvek postojala, najinteresantnija, podela između kolonista(Bosanaca) i starosedelaca (Lala), koja je, najmaštovitije, bila oivičena humorom posebne vrste i čitav taj “rivalitet” je bio, i jeste, nešto posebno lepo i u njemu se uživalo, za razliku od mnogih drugih mesta sa ovakvom vrstom “podele”. Dobroćudnost i inspiracija, obe ove strane, nigde još nije tako jasno viđena. Ukratko, to je i najveće bogatsvo ovog mesta.” (Vikipedija)
7. septembar 2017. u 21:37
Branko Todorović
SRPSKI CRNJA
Srpska Crnja se nalazi u centralno-istočnom Banatu, uz granicu sa Rumunijom, južno od Kikinde, severoistoku i severu Zrenjanina. Prema popisu iz 2002. godine, Srpska Crnja ima 4.379 stanovnika. Srbi većina.
Srpska Crnja se prvi put pominje u srednjem veku (1373 god.), Pod nazivom Corn Imperial vojnika i graničara (Militari), koji su učestvovali u borbama protiv Turaka u Slankamenu (1691), Srpske Crnje (1696 .) i Sente (1697), naselili su se 1698. Onda se nastanilo 13 porodica zadruga Srba i Crnogoraca. Mnoge Crnjanske porodice potiču od ovih graničara (Militara), koji su potiskujući Turke došli u Crnjansku prečku.
Početkom XVIII veka (1716) dolaze austrijski inženjeri, koji premeravaju i formiraju selo i ulice, ušoravaju kuće, koje su razbacane na sve strane. Od 1718. godine je više pod turskom vlašću, ali pripada Austriji. U 1753. izvršena je kolonizacija Crnje. Od grada Sentmihalj (danas u Rumuniji), prebacili su 68 srpskih porodica sa oko 500 članova, a sa njima je mali broj Rumuna. Krajem osamnaestog veka (1790), seli na zapadnoj strani Crnje 55 porodica Nemaca iz Žombolja. Od tada je većina starog naselja pod nazivom Srpska Crnja, a novi Nemačka Crnja. U to vreme pukovnik Čekonić, poreklom Hrvat, u najvećem delu hatara Srpske Crnje.
Kao naselje prvi put se pominje 1373. godine, što ne isključuje mogućnost da je i ranije postojalo. U to vreme Banat je bio naseljen pretežno Srbima (Rašanima) a u XV veku nazivan je RACORSAG. Položaj naselja je bio vrlo važan za održanje. Crnja (SZERNA) kako se u to vreme zvala, nalazila se na zemljištu nešto višem od okoline, koje se protezalo u vidu grede, pravcem severoistok-jugozapad, pa je jedno vreme nazivana CRNA GREDA.
O tome kako se živelo u Starom selištu, nema nikakvih podataka, pa se može pretpostaviti da su glavna zanimanja bila: stočarstvo, lov i ribolov. Sve do dolaska Turaka u Banat, polovinom XVI veka, to je nepoznat deo istorije Srpske Crnje.
U vreme turske vlasti Crnja je bila znatno naselje, a to je ostalo sve do odlaska Turaka. Da je bila veće naselje dokazuje i jedan popis stanovništva iz 1660. godine. Pošto je u to vreme naselje imalo popa, sigurno je imalo i crkvu, koja se nalazila u zemunici malo većoj od ostalih.
U narodnoj tradiciji koja se prenosi sve do danas, za vreme Turaka je u hataru Crnje postojao prostor za skrivanje. Tu su dolazili svi koji nisu hteli da plate porez (harač), da idu u vojsku ili iz nekog drugog razloga. Obično je to bila trskom zarasla močvara, rit ili dolje u zabačenom delu hatara. U Crnji su za skrivanje služili potezi kao što su Zbegalište ili Budžak. Bregovi su bili pogodni za osmatranje i javljanje kad dolaze, ne samo Turci, nego i kradljivci konja, pljačkaši ili neka druga opasnost.
Stanovnici Crnje, novi i stari, žive u nekoj vrsti polunomadizma, plandujući po uzvišenijim mestima, gredama sa pašama za mnogobrojnu stoku. Muškarci se bave lovom, stočarstvom i pravljenjem putrika (zemunica), a žene prave grnčariju, obrađuju kopački zemlju tek za ishranu hlebom, seju kudelju, peru vunu, tkaju i bojadišu sukna.
Zemunice su bile razbacane po gredi i tek kad je 1716. godine nova vlast (austrijska) dozvolila zvanično, da se prave nove kuće – Crnjani su to i učinili, ali opet na svoj način. To je bilo bez ikakvog reda, pa su austrijski inženjeri, koji su te godine došli u Crnju, morali da isprave ulice. U tome nikada nisu uspeli, jer mnogi nisu hteli da pomere kuće, pa je takav raspored kuća u nekim ulicama ostao do današnjih dana.
Prvi podaci o postojanju škola u Srpskoj Crnji su od 1778. U izveštaju se navodi da je školska zgrada bila u lošem stanju i da je sklona da pada. Nastavnik je Ranko Gavrilović, a škola se nalazila pored crkve.
1894. Izgrađena je nova zgrada, od tvrdog materijala, sa lepo urađenom fasadom, koja se i danas koristi.
Banat je formalno priložen u Austriji samo u 1718., ali Austrijanci već u 1716. i posebno u 1717. godini, počinju da sprovode svoju politiku poboljšanja ekonomski zaostalog Banata. Izvršila je popis stanovništva 1717. godine – izvršene su pripreme za kolonizaciju. Prvi vojni i civilni guverner Banata bio general, Klaudije Mersi.
Prema Mersijevom planu konolizacije prvo se naseljavaju Nemci, kao nosioci poljoprivredne proizvodnje, jer su uglavnom poljoprivrednici, dok su Srbi i Rumuni imaju tendenciju stoke, naročito Rumuni koji su od starina. Za Srbe koji su već naseljeni od ranije u Banatu, i bili su poznati kao dobri carski vojnici (Militari), trebalo je da pređu na poljoprivredu, koje se kasnije pokazalo da je teška promena, i mnogi su odbili.
Francuzi i Španci su naselili za vinogradarstvo, izgradnju puteva i kanala, ali je malarija pokosila uništila svoja sela u Banatu, kao što su Šarlevil, Nova Barselona i druga.
Mađari su uglavnom bili poznati kao dobri odgajivači duvana i kao vrtlari. Kao dobri uzgajivači povrća naselili su Bugare u nekoliko naselja. I tako dalje, teče taj plan kolonizacije tokom XVIII veka.
Nakon austrougarskog rata u 1740. u Banatu je došlo do značajne etničke promene. Carica Marija Terezija, konačno u skladu sa zahtevima mađarskog plemstva i postavlja vojnu granicu na Moris i Tisu, koju je u velikoj meri činilo srpsko stanovništvo. Postepeno granice održivosti palo je od 1741 do 1751. godine, a srpski graničari (Militari) se ne slažu sa novim zanimanjem – za poljoprivredu.
Ovo je dovelo do velikih preseljenja i migracije čitavih sela. Spahije i zemljoposednici daju razne privilegije kmetovima samo da privuku radnu snagu na svojim imanjima. Crnja je uglavnom sastavljena od velikih pašnjaka, tako da je onda vlasnik Crnje Stanislavić, doveo od Karpata Rumune koji su bili poznati poljoprivrednici, kao i sve ostale koji su želeli da dođu i plate za stočnu ispašu.
Prilikom proslave 150 godina rođenja Đure Jakšića (1832. – 1982.), podignut je veliki spomenik, na prostoru ispred Doma kulture i biblioteke. Spomenik je izradio Aleksandar Zarin. Te godine (1982.) “Đurini dani – Liparske večeri” trajale su 15 dana.
1920. osnovano je novo selo, severno od Srpske Crnje, pod nazivom Vojvoda Bojović. Naseljavanje je izvršeno u periodu 1920. – 1924. (?), Kada je izgrađeno 400 kuća. U njih se uselilo 30 dobrovoljačkih porodica iz Prvog svetskog rata, ostalo su bili kolonisti iz Crnje, Klarije i Rumunije. Poslednja kolonizacija Srpski Crnje, bila je 1945. godine, kada se u napuštene nemačke kuće uselilo 400 srpskih porodica, sa 2.000 članova iz Bosanske Krajine (okolina Ključa i Mrkonjićgrada). Posle Drugog svetskog rata, sva tri mesta: Srpska Crnja, Nemačka Crnja i Vojvoda Bojović, spojena su u jedno pod nazivom: Srpska Crnja.
Siromaštvo je sedamdesetih godina XIX veka bilo tako veliko da je bečkerečki list TORONTAL smatrao potrebnim da se javno obrati vladi sa zahtevom da preuzme energične mere za ublaženje tog zla, ako već ne može da ga reši. Apel je ostao bez ikakvog odziva.
Zbog teškog položaja radnika i seljaka javljaju se, u Banatu, organizovani otpori veleposednicima. U Crnji, koja tada broji 7500 stanovnika, taj otpor je veoma veliki. Nezadovoljstvo seljaka bilo je veliko i u svim ostalim selima u okolini: Mađarskoj Crnji, Tordi, Ruskom Selu i Tobi. Situacija u Tobi je bila izuzetno teška tako da je 1898. godine u njoj izbila pobuna. Epilog je bio: nekoliko mrtvih i znatno više ranjenih. Došlo je do prave bitke između naroda i žandarma. Samo je vojska uspela da uspostavi red i mir u selu. Zbog pobune u Tobi vojska je zauzela sva okolna sela i među njima i Srpsku Crnju.
Kuća u kojoj je danas smešten Muzej Đure Jakšića često je do danas promenila vlasnike i funkcije. Nakon smrti Dionisija Jakšića kuća je otišla najmlađem sinu, Benjaminu, svešteniku. Posle smrti Benjamina Jakšića, kuća je data zemlji. U njoj je 1919. otvorena prva biblioteka i čitaonica u Srpskoj Crnji. Godine 1932, tokom proslave stogodišnjice rođenja Đure Jakšića bivša srpska opština Crnje polože na ovoj kući plaketu koja još uvek stoji ovde. Nekoliko godina kasnije, 18. maja 1939. godine svečano je otkrivena sa likom Đure Jakšića i stavljena iznad spomena.
Pre Drugog svetskog rata u ovoj kući se nalazila pošta, ali tokom rata bio je sedište nemačke policije. Nemci su tada uklonili i plaketu.
Prva odluka da se otvori muzej posvećen Đuri Jakšiću doneta je 5. decembra 1944. Muzej nije otvoren tada, već 5. oktobra 1952. godine.
Mesto rođenja Đure Jakšića stavljeno je pod zaštitu 1956. godine. Odluka o osnivanju memorijalnog muzeja Đure Jakšića je usvojila Skupština opštine Srpska Crnja 1957. U jednoj prostoriji su izložene kopije dokumenata i fotografija, kopije dnevne štampe, knjiga i beleške.
Drugu postavku je uradio Narodnom muzej u Zrenjaninu 1962. godine, u okviru prvih “Liparskih večeri”, koje sadrže niz kulturnih dešavanja, pozorišne predstave, izložbe i koncerte.
U izložbenom prostoru, muzej ima tri sobe. Trenutno podešavanje je uradio Narodni muzej u Zrenjaninu 1981. Godine.
Otac pesnika Đure Jakšića, Dionisije Jakšić (1806—1878), seoski sveštenik, bio je intelektualac, visokoobrazovan i kulturan čovek. Imao je razumevanje za muziku, slikarstvo (o tome postoji svedočanstvo Đure Jakšića), pa i za literaturu. Još kao mladić, u đačkim danima, okušavao se u »stihotvorstvu«. Svoje puno shvatanje kulture manifestovao je i time što je, mada uz najveće materijalno naprezanje i žrtve, školovao svojih pet sinova: Đuru, Maksima, Marka, Jovana i Veminijana. Sva braća, kao i sinovci Đure Jakšića, istakli su se u političkom i javnom životu Vojvodine. Mileta Jakšić (1863—1935), mada mu je definitivno priznato ugledno mesto u srpskoj literaturi, nekako stalno je ostao u senci ovog strica Đure.
Kuća Konstantinović, je stara skoro 200 godina, ali je značajna po tome što drži čuveni kafe “Zvezda”. Ovde je u drugoj polovini XIX veka i šezdesetih godina dvadesetog veka bilo mesto kulture i zabave Srpske Crnje. Tu je održavan čuveni ples između dva rata. U devetnaestom veku ispred zgrade je bilo veliko tržište, gde su Crnjani održavali sve sastanke.
Bista Đure Jakšića je postavljena 5. oktobra 1952. godine na trgu ispred restorana “Star”, preko puta kuće rođenja, sada se nalazi u parku. Bistu je uradio vajar Aleksandar Zarin, rođen u Srpskoj Crnji. Postavljena je na pijedestal na kome je pre rata, samo dve godine (1939 – 1941), stajala bronzana bista kralja Aleksandra Karađorđevića.
O vremenu izgradnje hrama u Srpskoj Crnji postoje problemi. Prema S. Borovskom, sagrađena je 1775. godine. Međutim, zapisnik o kertridžu pod carske dveri, pronađen prilikom obnove crkve 1892. godine, kaže da je crkva sagrađena u 1788.
Osamnaest ikona, horova i prestola od 1853. radi kao Đure Jakšića, najvažnijeg slikara srpskog romantizma. Iako oni pripadaju svojim ranim radovima, u kojima je živa tendencija da se postigne sličnost sa ikonama Konstantina Danila, crnjanske ikone su značajne među relativno malim brojem Jakšića u oblasti crkvenog slikarstva. Tokom 1852. i 1853. godine započela je zamena ikona, ali ideja nije dovedena do kraja.
Pet stotina hektara najplodnije zemlje Banata, koja je 150 godina bila u vlasništvu porodice Čekonića do poslednje tačke tog imena, Šandor Čekonić, zbog duga je 1934. prodato je doktoru Aleksandru Sajoviću, Jevrejinu, pripalo je nemačkom generalu Nojhauzenu jer je Sajović bežao pred nemačkom represijom iz Jugoslavije.
Za nemačkog generala Franca Nojhauzena je sagrađen 1943. godine dvorac Kaštel. Arhitekta je bio ruski-zatvorenik. Dvorac je služio kao letnjikovac.
Godine 1981. Pretvoren je u motel sa restoranom i četrdeset kreveta u 16 soba.
Crnjani se nekako uvek razlikovali od stanovnika okolnih sela, i svi oni smatraju da se razlikuju. Karakteristični ljudi Crnje i dalje postoje. Najinteresantnija je podela između kolonista (Bošnjaka) i starosedelaca (Lala).
15. septembar 2017. u 13:06
vojislav ananić
Crnja
Pripadala je Tamiškoj županiji. Zabeležena je 1373. Kao Crnjaja (Črnja) zabeležena je u kruševskom pomeniku. 1660 zabeleženi su: pop Bogdan, Ranit, Prodan Golić, Vukoman, Fijat, Đurađ, Maksim Vujić, Grujica, Miloš Figetski. 1753 označena je kao srpsko-rumunsko naselje. 1773 imala je 154 doma. — Mađarska Crnja nastala je na mestu ranijeg srpskog naselja Bozitova. Naselio ju je grof Jozef Čekonjić Mađarima baštovanima iz okoline Segedina. Potesi: Bozitovo, Duge livade, Livada, Male pivare, Paori, Poklon, Rit, Siget.
Ulice (,,šorovi“): Barski šor, Šećerski šor, Bukačev šor, Grobljanski šor, Kratki šor, Lepi šor, Lolin šor, Mali šor, Raskršće, Tri ključa šor, Futoški šor, Ciganski šor.
U Crnji su se rodili: Đura Jakšić, slikar i pesnik (1832 — Beograd 1878); i Mileta Jakšić, pesnik (1869 — Beograd 1937).
Izvor: dr DUŠAN J. POPOVIĆ, SRBI U BANATU DO KRAJA OSAMNAESTOG VEKA, BE0GRAD, 1955.
14. decembar 2017. u 14:34
Vojislav Ananić
Istorijski razvoj naseljenog mesta Srpska Crnja
Po vremenu postanka Srpska Crnja pripada grupi najstarijih naselja u Vojvodini. Pisani spomenicima govore da se ovo naselje prvi put pominje 1373. god. Najpre je sa jedne pustare doseljeno 68 srpskih porodica, a zatim se naselje postepeno proširivalo. U velikoj bici, koja je na ovom prostoru vođena 1696. god. između austrougarske vojske i Turaka, selo je skoro potpuno uništeno. Za relativno kratko vreme ovo naselje je ponovo obnovljeno srpskim življem. U XVIII veku grof Čekonjić je ovde doselio Nemce i u manjem broju Mađare. Nemci su formirali novi deo naselja pod nazivom Nemačka Crnja, a Mađari su se naseljavali znatno južnije, formirajući naselje Mađarska Crnja – sadašnja Nova Crnja. Nemci su se doseljavali u dva navrata i njihov broj je znatno rastao. Krajem Drugog svetskog rata i posle njegovog završetka došlo do značajnih promena u sastavu stanovništva. Nemci su se iselili, a na njihovo mesto došlo je naše stanovništvo iz Bosanske Krajine. Najveća kolonizacija izvršena je u Srpskoj Crnji, decembra 1945. god. kada je naseljeno 396 porodica iz Bosanske Krajine. Krajišnici potiču iz okoline Ključa, Mrkonjićgrada, Bosanskog Novog, Sanskog Mosta, Bosanske Dubice, Bosanskog Petrovca i Bihaća.
Naselje Srpska Crnja staro je više od 600 godina i u svojoj dugoj istoriji vrlo često je menjala stanovništvo. U njoj su od 1373. god. do danas, doseljavali se, živeli i odlazili Srbi, Mađari, Rumuni, Nemci, Romi i drugi narodi. Sedam većih i tri manje kolonizacije do sada samo su dopunjavale broj stanovika jer se Srpska Crnja od svog postanka do danas, nikada nije raseljavala. U svojoj prošlosti naselje je nekoliko puta menjalo naziv. Prva naseobina na lokaciji sadašnje Srpske Crnje zvala se Staro Selište, zatim Černja, Crna Greda, pa Oleš ili Olaš, Srpska Crnja i, kao što je već pomenuto, jedan deo do završetka Drugog svetskog rata nosio je naziv Nemačka Crnja. Karakteristično je da ovo naselje od svog začetka do novije istorije nikada nije bilo potpuno uništeno. U tako otpornom i nekada ekonomski i kulturno beznačajnom pograničnom mestu rodio se 1832. god. velikan naše književnost, slikar i izuzetni rodoljub Đura Jakšić. Njegova rodna kuća danas je pretvorena u spomen-muzej, gde se čuvaju sva prikupljena građa i dokumentacija o životu i radu ovog vrsnog pisca. Čini se da ni jedan naš pesnik nije tako srastao sa svojim zavičajem kao Đura Jakšić. Pored svog književnog stvaralaštva, iskazao se i kao vrsan slikar. Ovaj talenat posebno je ispoljio slikajući ikone, koje i danas ukrašavaju srpsku pravoslavnu crkvu u Srpskoj Crnji. U znak poštovanja i zahvalnosti meštani su mu podigli dva spomenika i njegovim imenom nazvali brojne ustanove i institucije. „Liparske večeri” su tradicionalna i najznačajnija kulturna manifestacija u Srpskoj Crnji i celoj Opštini. Održavaju se svake godine u znak sećanja na Đuru Jakšića. Iz godine u godinu okupljaju sve veći broj amatera i profesionalaca, ljubitelja književnosti, slikarstva, muzike i pozorišta. U ovom selu rođeno je još nekoliko značajnih ljudi: pesnik i pripovedač Mileta Jakšić, istoričar Milan Jakšić, učiteljica i jedna od prvih žena romanopisaca u Srbiji Draga Gavrilović, književnici Momčilo Milankov i Vojislav Kuzmanović i poznati jugoslovenski vajar Aleksandar Zarin.
Hram Svetog Velikomučenika Prokopija – Hram spada u jedan od najstarijih sakralnih građevina u Banatu. Hram je izgrađen 1775. god. i poznat je po tome što se u njemu nalazi ikonostas koji je slikao najznačajniji slikar Srpskog romantizma Đura Jakšić. Iako pripadaju njegovim ranim radovima, u kojima je osetna tendencija da se postigne sličnost sa ikonama Konstantina Danila, crnjanske ikone značajne su među relativno malobrojnim Jakšićevim delima iz oblasti crkvenog slikarstva. Đura Jakšić je tokom 1852. i 1853. god. započeo zamenu ikona, ali nije zamisao izveo do kraja. Krajem XIX. veka, 1892. god., obnovu odnosno delimično preslikavanje ikonostasa, izvršio je J. Riger iz Temišvara. Pored ikona, u hramu se čuvaju 4 stare štampane knjige: Antologion, Dugo Polje (1643), Đejanija cerkovnaja, Moskva (1719) , Teatron ili pozor istoriceskij, Sanktpeterburg (1720), Kazanij, Rimnik (1781). Crkva je pod zaštitom države.
Izvor: Opština Nova Crnja, Strategija održivog razvoja opštine Nova Crnja, 2015-2020. Nova Crnja, decembar 2015.
20. decembar 2017. u 07:51
Vojislav Ananić
Srpska Crnja
Srpska Crnja se prvi put pominje u Srednjem veku (1373. god.), pod imenom Čorna. Godine 1482. pominje se Crno Selište (danas Menoš), a 1528. godine, na najstarijoj karti Ugarske, ubeležena je kao veće naselje. U XVI veku Turci zauzimaju Banat (1552.) i u Crnji formiraju svoje naselje na Menošu.
Velika bitka između hrišćanske carske vojske, koju je predvodio knez Fridrih Avgust, i turske vojske na čelu sa sultanom Mustafom, odigrala se 26. avgusta 1696. godine u blizini Crnje, u delu hatara koji se danas zovu Seleš i Endres, na reci Begej, koji je u to vreme tuda proticao. Srpske čete predvodio je Jovan Monastirlija.
Carski vojnici i graničari (militari), koji su učestvovali u borbama protiv Turaka kod Slankamena (1691.), Srpske Crnje (1696.) i Sente (1697.), naselili su se 1698. godine u Crnji. Tada je naseljeno 13 porodičnih zadruga Srba i Crnogoraca. Mnoge crnjanske porodice vode poreklo od ovih graničara (militara), koji su proteravši Turke došli na crnjansku gredu.
Početkom XVIII veka (1716.) u Crnju dolaze austrijski inženjeri, koji premeravaju hatar i formiraju naselje i ulice, ušoravaju kuće, koje su bile razbacane na sve strane. Od 1718. godine Crnja više nije pod turskom upravom, već pripada Austriji. Godine 1753. izvršena je kolonizacija Crnje. Iz mesta Semialj (danas u Rumuniji) preseljeno je 68 srpskih porodica, sa oko 500 članova, a sa njima i manji broj Rumuna.
Krajem XVIII veka (1790.), naseljeno je na zapadnoj strani Crnje 55 porodica Nemaca iz Žombolja. Od tada se stari, veći deo naselja zove Srpska Crnja, a novi Nemačka Crnja. U to vreme pukovnik Čekonić, poreklom Hrvat, prvo dobija za zasluge a zatim kupuje najveći deo hatara Srpske Crnje.
U prvoj polovini XIX veka, naseljen je manji broj Mađara, najviše na majurima i salašima grofa Čekonića.
U XX veku (1920.) osnovano je novo naselje, severno od Srpske Crnje, pod nazivom Vojvoda Bojović. Naseljavanje je izvršeno u periodu 1920. – 1924. (?), kada je izgrađeno 400 kuća. U njih se uselilo 30 dobrovoljačkih porodica iz Prvog svetskog rata, ostalo su bili kolonisti iz Crnje, Klarije i Rumunije. Poslednja kolonizacija Srpske Crnje, bila je 1945. godine, kada se u napuštene nemačke kuće uselilo 400 srpskih porodica, sa 2.000 članova iz bosanske Krajine (okolina Ključa i Mrkonjićgrada). Posle Drugog svetskog rata, sva tri naselja: Srpska Crnja, Nemačka Crnja i Vojvoda Bojović, spojena su u jedno pod nazivom: Srpska Crnja.
Srpska Crnja je rodno mesto pesnika Đure Jakšića.
Izvor: http://www.srbijanac.rs/gradovi_opstine.php?pismo=cyr
20. mart 2018. u 05:40
Vojislav Ananić
Jakšić, Đura, slikar, književnik (Srpska Crnja, Banat, 8. VIII 1832 — Beograd, 28. XI 1878)
Prvo je od devetoro dece sveštenika Dionisija (1806—1878) i Hristine (1812—1846) iz čije je porodice poteklo više istaknutih književnih i javnih radnika (Mileta, Milutin, Stojan). Osnovnu školu pohađao je na nemačkom jeziku (Crnja, Hacfeld, Segedin) a tri razreda gimnazije u Segedinu (1843—1846), uz neuspele očeve pokušaje da ga uputi na trgovinu pošto je bio slab đak u prvom i drugom razredu. U trećem razredu gimnazije pored redovne nastave pohađao je privatnu školu crtanja kod nekog pijariste. Uvidevši da ima slikarskog dara, otac ga je s jeseni 1846. dao u temišvarsku crtačku školu H. A. Dunajskog, gde je dobio prve nagrade kao najbolji učenik, a 1847. uputio ga u Peštu u školu italijanskog slikara Đ. Marastonija, gde je takođe bio najbolji. Po izbijanju revolucije u Pešti u proleće 1848. vratio se u Crnju. Kao dobrovoljac učestvovao je u bitkama protiv mađarskih jedinica (aprila 1849). Po povlačenju u Beograd radio je na građevinama, u julu 1849. opet otišao u borbe pa se vratio u Crnju. U ovom periodu slikao je Pad Sentomaša i Šiljonski sužnji. Kod slikara Konstantina Danila u Velikom Bečkereku (danas Zrenjanin) učio je tokom 1850. i 1851. S jeseni 1851. otišao je u Beč nameravajući da se upiše na likovnu akademiju, ali nije za to imao materijalnih sredstava. U Beču se družio s J. Jovanovićem Zmajem; u pismima ocu slao je prve pesme i prevode mađarskog pesnika Petefija. U jesen 1852. slikao je Bogorodicu. Pošto se razboleo, krajem godine vratio se u Srpsku Crnju i slikao kompozicije za ikonostas mesne crkve. Pošto je bio pozvan na regrutaciju (početkom 1853), otac je platio taksu oslobađanja od vojne obaveze. U Letopisu Matice srpske objavio je prve pesme (1853). Od kraja oktobra 1853. do marta 1854. pohađao je minhensku slikarsku akademiju. U međuvremenu mu se ukazala prilika da slika ikonostas u novoj crkvi u Karlovu (danas Novo Miloševo) pa je počeo da priprema ponudu i do kraja 1853. završio Usekovanje glave sv. Jovana Krstitelja. Vraćajući se kući u proleće 1854. zadržao se u Beču i slikao prestonu ikonu Hristos za crnjansku crkvu i Hristos na gori. Iz Karlova nije dobio povoljan odgovor pa je završio ikone ikonostasa u Crnji, Portret Milke Čojić i Portret kneza iz Srpske Crnje. Otišao je u Kikindu, gde je pisao pesme i slikao portrete. U listu Sedmica (1855—1858) postavljao je osnove svog lirskog opusa. Početkom leta 1856. morao se vratiti kući zbog loše materijalne situacije. Slikao je portrete među kojima ponovo susetku Milku kao Devojku u plavom. Početkom oktobra 1856. dobio je putnu ispravu za turske pokrajine, ali se zadržao u Novom Sadu, gde je za Danila Medakovića slikao portrete Stefana Nemanje, cara Dušana i Kraljevića Marka a u međuvremenu boravio u man. Krušedol. Po prelasku u Srbiju bio je učitelj u Podgorcu i Sumrakovcu (1857— 1858), gde je pisao pesme i u oktobru počeo rad na slici Takovski ustanak. Od jula 1858. u Beogradu je bio učitelj srpskog jezika u Zavodu Leopolda i Klare Špaček a od avgusta 1860. učiteljevao u Požarevcu. U junu 1861. oženio se Hristinom Nikolić iz Požarevca s kojom je imao sinove Miloša i Beluša i ćerke Tijanu i Milevu. U isto vreme objavljivao je pripovetke (Kraljica), epske pesme i herojske poeme, dok je u njegovoj lirici jačala ispovedna nota i romantičarski titanizam (Ja sam stena). Dobivši pomoć od oca, pohađao je slikarsku akademiju u Beču (oktobar 1861 — jul 1862) i tada su nastali ciklus pesama „Ljubav”, nove poeme, pripovetke i tragedija Seoba Srbalja, za koju je dobio nagradu Matice srpske od 100 dukata (1862). Iz Beča se vratio u Novi Sad pa u Srpsku Crnju, gde su nastale dve plenerističke slike Deca u belom i Studija za portret najmlađeg brata Venijamina (Čobanče), te opet u Novi Sad (od 1862. do maja 1863), gde je naslikao u Beču zamišljenu Smrt Karađorđa i nekoliko portreta. Dok su mu pesme bile čitane i recitovane kao rodoljubivo-pesnički manifesti a Seoba Srbalja bila izvođena u Beogradu, Novom Sadu, Pančevu i drugim mestima, potucao se po srpskim palankama i selima kao učitelj ili učitelj crtanja, često u najslabije plaćenoj klasi (Požarevac 1863, kragujevačka gimnazija 1863—1865, selo Sabanta 1865—1866, Požarevac 1866—1868, Rača 1868—1869). U septembru 1864. radio je galeriju slika u man. Vraćevšnica. U Beogradu je 1868. boravio radi štampanja pesme Na grobu kneza Mihaila i izrade slike Knez Mihailo na odru. Živeo je u dugovima, pod optužbama zbog pijančenja, nemara u poslu i sukoba, hapšen je, isleđivan i osuđivan. Uprkos tome završio je tragediju Jelisaveta kneginja crnogorska, delo koje se ubraja u srpsku dramsku klasiku, te neke od najboljih i najpoznatijih pesama (Ponoć, Na Liparu). Iz pretplate na tragediju (80 dukata) sredio je materijalne prilike i u Beogradu živeo do novembra 1869, kada je postavljen za učitelja krasnopisa i crtanja u jagodinskoj realci. Godinama odbijana („nema urednog zanimanja”), njegova molba za srpsko državljanstvo prihvaćena je u martu 1870. Narodno pozorište izvodilo je Jelisavetu kneginju crnogorsku. Dopisima o lokalnim vlastodršcima i grotesknim figurama palančana sarađivao je u opozicionoj štampi, posebno u satiričnom listu Vragolan, u krugu Svetozara Markovića. U avgustu iste godine otpušten je iz službe pa se izdržavao slikajući portrete. Krajem novembra 1872. postavljen je za korektora Državne štamparije u Beogradu, a uz mecenatstvo kneza Milana izdao je Pesme (1873). Na prvoj stranici novopokrenute beogradske Otadžbine (1875) izlašla mu je čuvena Otadžbina a potom niz pripovedaka iz savremenog života (Jedna noć, Seljaci, Čiča Tima), te niz pesama socij alne, intimne i ratno-rodoljubive tematike. Po izbijanju rata s Turskom nekoliko dana bio je u vojnom logoru na Drini (avgust 1876). Zbog uvrede generala Alimpića u pripoveci Ranjenik optužen je i suđen. Tokom 1877. i 1878. pored pripovedaka i pesama pisao je istorijsku dramu/tragediju Stanoje Glavaš čijoj premijeri u NP 28. septembra 1878. nije mogao da prisustvuje obolevši od tuberkuloze. Poslednjih dana života uz njega je kao lekar i prijatelj bio Jovan Jovanović Zmaj, koji mu je posvetio pesmu Svetli grobovi.
U ranim radovima, sačuvanim u crkvi u Srpskoj Crnji, uticaj K. Danila primećuj e se naročito u kombinacij i boj a. Posle povratka iz Minhena već na prestonoj ikoni Sv. Nikole prevladava romantičarsko shvatanje slikarstva zasnovano na kolorističkim vrednostima usvojenim posredstvom slika L. Galea i Van Dajkovih skica, te Rembrantovih dramatičnih kontrasta svetlo-tamno i pastoznih namaza boje. Posle Minhena bio je bolji u crtežu, veštiji u oblikovanju draperija i smeliji u primeni čistih boja, te se počeo oslobađati načina rada mnogih akademskih slikara koji su strogo omeđivali oblike a zatim ih pokrivali bojom. Istorijske kompozicije, rađene u vreme kada je istorijski realizam bio aktuelan u Minhenu, komponovao je po ugledu na operski mizanscen i smeštao ih u realistički ambijent sa istorijski verodostojnim kostimima bez suvišnih patetičnih gestova i prenaglašene dramatičnosti. Kao strastveni romantičar slikajući Starinu Novaka primenio je veštinu strogog crteža i realističko shvatanje forme, što je posle koristio u slikanju niza realističkih portreta koje je razrađivao kao čitave studije karaktera (Đorđe Ivanović Masadžija, Milosav Ristić, Supruga Tase Živkovića). Portrete Knez Milan Obrenović, Supruga Tase Živkovića, Dete na odru, te istorijske slike Hercegovački osvetnik i Odmor posle boja poslednja su njegova značajna dela ostvarena u romantičarskom duhu od kojih je Odmor posle boja od pesme Karaula na vučjoj poljani svedeno na čiste likovne vrednosti, gotovo na lični doživljaj u kojem je sebe predstavio u liku buljubaše Ćeloševića. Kao umetnik velike obdarenosti stilski je prevazilazio epohu romantizma i bio preteča moderne umetnosti. Prvi put mu je bila izložena Smrt Karađorđa u Novosadskoj čitaonici 1862, a njena veća varijanta u Tekelijinom zavodu u Pešti 1863. Prva izložba njegovih radova priređena je u Beogradu 1929. a druga 1948. takođe u Beogradu i prenesena u Novi Sad 1949.
U oblasti književnog stvaralaštva izrazit je primer umetničkog sinkretizma i istovremeno prototip pesnika-stradalnika, boema i buntovnika, proj ektovanog u slike simbole (stena, lav, orao). Eruptivan i patetičan, stvorio je stanja raspetosti i strepnje ugrožene i usamljene jedinke, s jakom pozicijom lirskog junaka (Ja sam stena), sa ispovestima i apokaliptičkim slutnjama (Na Liparu, Ponoć), rodoljubivim zazivima (Padajte, braćo!, Otadžbina) i satiričkim invektivama protiv evropske politike i savremene generacije. Pisao je bajronističke poeme i romantične pripovetke, kasnije se približavajući realističkim postupcima i motivima u svim žanrovima. Modernizovao je romantičnu tragediju (Seoba Srbalja, 1863) a najviši umetnički nivo dosegao Jelisavetom kneginjom crnogorskom, na tragičkom raskoraku opštih i ličnih interesa. Na nove generacije pesnika uticao je osobenim stilom, leksikom i temama. Potkraj života je združio prefinjeni artizam, delikatna emotivna stanja i nove socijalne stavove i teme. Računa se da je rezultat njegove umetničke i književne delatnosti oko dvesto slikarskih dela, tri tragedije, oko 150 pesama (lirskih, epskih i poema), preko dvadeset pripovedaka i više feljtona, uz relativno obimnu prepisku. Sarađivao je u periodici: Lasta, Sedmica, Letopis Matice srpske, Srpske novine, Podunavka, Slovenka, Danica, Javor, Vila, Srbija, Mlada Srbadija, Vragolan, Otadžbina, Istok i dr. Dela su mu prevođena na ruski, češki, francuski, italijanski, bugarski, nemački, mađarski, slovački, engleski, poljski, albanski, makedonski, turski, slovenački. Neke od pripovedaka su dramatizovane, a velik broj pesama komponovan (D. Jenko, M. Milojević).
Dušan Ivanić
15. jul 2018. u 18:52
Vojislav Ananić
KAŠTEL
http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/reportaze/aktuelno.293.html:738286-Novi-sjaj-Nojhauzena
25. avgust 2018. u 11:02
Vojislav Ananić
LALE: KO SMO, ŠTA SMO I ŠTA NISMO
Za nauk budućim generacijama, godine 1937, veliki srpski istoričar i enciklopedista Stanoje Stanojević je u enciklopedijskom leksikonu „Sveznanje“ objavio odrednicu sa objašnjenjem pojma. „Lale: Naziv za Srbe iz Bačke i severnog Banata; posban etnički tip. Karakteristične duševne osobine: tromost, veselost, visoka nacionalna svest i rodoljublje.“
Opšti je stav da je naziv Lala potekao od naročite stilizacije floralnih motiva u narodnoj nošnji i mobilijaru svakodnevnog života. Naročito su upadljive „civre“ na čakširama, ćuracima i kabanicama Srba Bačke i severnog Banata tumačene kao motiv lale. Već nakon Prvog svetskog rata, po oslobođenju i ujedinjenju, naš narod je brzo napustio upotrebu narodne nošnje. Ipak, floralni motiv lale je po negde opstao i u savremeno doba, a primer toga je logo nekad čuvenog brenda fabrike tepiha „Sintelon“ iz Bačke Palanke. O izgledu nekadašnjih narodnih nošnji Srba u Vojvodini sedoči internet stranica „Riznica srpska“. Najstarije generacije Zrenjaninaca još uvek pamte seljaka sa juga Banata koji su dolazili na pijacu. Razlikovali su se od Lala po govoru, temperamentu i upadljivo drugačijoj nošnji. Opanci, obojci i šarena „košuljka“ bili su njihovo obeležje koje se odavno ne upotrebljava. Uopšte, pedesetih godina su umrli poslednji starci koji su tvrdoglavo ostali privrženi banatskoj nošnji. Na primer, pouzdano znam da je poslednji seljak Vranjeva (danas Novi Bečej) veran upotrebi banatske nošnje bio izvesni Čiča Blažin, ali je već četrdesetih godina XX veka bio jedini u tome. Postoji mogućnost da je ime Lala potekklo od naziva za bliskog muškog rođaka istog pokoljenja (agnata) i da su se zemljaci tim nazivom uobičajeno oslovljavali. Međutim, ovo je tek pretpostavka.
Stanoje Stanojević je bio jedan od najobrazovanijih Lala svog doba, Srbin koji je bio jugoslovenski opredeljen. Upravo je njegovim nastojanjem književnik Veljko Petrović (Lala koji je sa Srpskom vojskom prešao Albaniju) postao jedini predstavnik Srba sa teritorije Vojvodine u Jugoslovenskom odboru. Dok je Stanoje Stanojević bio na čelu Udruženja Vojvođana u Beogradu, ovo udruženje se suprotstavio vojvođanskom političkom autonomaštvu koje se trudom istomišljenika pančevačkog advokata Dude Boškovića s malo uspeha širilo po Vojvodini iz Pančeva. Zapostavljenost ovog grada u Austro-ugarskoj krajem XIX i početkom XX veka vidi se u tome što su Pančevo zvali „varoš na kraj sveta“, kako je to u svojoj knjizi „Moji životi“ 1985. godine zapisao Vojin Matić. Dvojica od trojice obnovitelja savremenog vojvođanskog autonomaštva su rođeni i odrasli baš u ovom gradu. U doba kada je SAP Vojvodina pokušavala da proizvede rustikalni narodni identitet različit od srpskog Stanoje Stanojević nije bio popularan, pa je njegovo delo predano zaboravu. Javnost Vojvodine je ličnost i značaj rada Stanoja Stanojevića posle Drugog svetskog rata zaboravila. Tek 2007. godine je po scenariju Ljubinke Stojanović reditelj Petar Stanojlović u produkciji RTS snimljen dokumentarni film o Stanoju Stanojeviću u okviru serijala „Zaboravljeni umovi Srbije“. Novosadska RTV na žalost do danas nije bila zainteresovana da Vojvodinu upozna sa životom i radom čoveka koji je prvi celoj Jugoslaviji objavio ko su Lale i kakvi su.
Identitet Srba u provincijalu južne Ugarske formiran je dva veka u uslovima borbe na dva nivoa. S jedne strane, Srbi su svoja verska, imovinska i samoupravna prava branili od habsburškog apsolutizma suprotstavljajući se njihovim županijskim beamterima i heršafterima. S druge strane, branili su se od spahija koji su hteli da ih pretvore u obespravljene kmetove. Viševekovno srpsko istrajavanje u tom kafkijanskom procesu stvorilo je umetnost, književnost, publicistiku, školstvo, slikarstvo i uopšte nacionalnu srpsku kulturu koja je izrazito težila modernosti, slobodarstvu i bila zasnovana na udruživanju uzornih ljudi koji su bili nosioci lične inicijative. Važno likovno svedočanstvo stanja Lala u kafkijanskom procesu pred habsburškom birokratijom je slika Uroša Predića „Banaćani pred advokatovim vratima“, o kojoj je pisao Dejan Vorgić na svom blogu „Banateka“. Međutim, ona trune negde u depou Narodnog muzeja grada Zrenjanina koji je trebalo da je sačuva.
Duboko ukorenjeni u svoju tradicionalnu kulturu s jakom vezanošću za poljoprivredu, pravoslavlje, opštinske avtonomije, municipalne samouprave i lokalne zadruge, Lale su teško podnoslile doba posle Drugog svetskog rata zbog nagle urbanizacije, industrijalizacije i represivnog karaktera ateističkog političkog režima, koji je potpuno izmenio vekovima ustaljeni kulturni ambijent Vojvodine. Već krajem šezdesetih godina XX veka javljaju se autori koji predstavljaju Lalu kao simpatičnog luckastog paora, seljaka lascivnih manira, brbljivog ili patetičnih emocija. O svemu tome svedoči stvaralaštvo Radomira Subotića, Ivana Hajtla i Đorđa Balaševića, ali je činjenica da ni jedan od njih nije bio duboko ukorenjen u etničkom tipu Lala. Ipak, ovakva slika „Lale“ dovela je do toga da se stanovnik Vojvodine uopšte naziva Lalom, naročito van Vojvodine. Sve to se odvijalo u doba „velike vojvođanske svađe“ u nomenklaturi komunista SAP Vojvodine, a cilj pobedničke struje je bio da stare, naročito banatske partijske kadrove, nosioce NOP i revolucije potisnu sa scene kako bi mlađi birokratski aparatčici vladali nesmetano i što neodgovornije prema sopstvenom narodu i otadžbini. U tom cilju je zloupotrebljen tadašnji kadrovski sistem rotacija, a banatski kadrovi su predstavljani kao primitivni i nekulturni. Ova politika je brižljivo prikrivana od javnosti i tek pre par godina je činjeice o njoj objavio Slobodan Bjelica u knjizi „Ustavni sporovi oko autonomije Vojvodine, knjiga prva: 1961-1974“.
Otkud Pančevčanima samouverenost u pogrešnom stavu da su oni Lale? Za sve su odgovorni Radiša Ilić i Dragoslav Stefanović, urednici satiričnog lista „Lala“ koji se pojavio u Pančevu 1955. godine, ali tada nije stekao popularnost. Na naslovnoj strani tog štiva se našla karikatura Slavka Pavlova na kojoj se dežmekasti „Lala“ našao u društvu beogradskog „ježa“, slovenačkog Pavlihe i hrvatskog Kerempuha. Među autorima u ovom kratkotrajnom listu bili su Vitomir Sudarski i Ivan Dadić, kasniji saradnici u radu na vicu o Lali. Zanimljiv je kontinuitet lascivnog predstavljanja pančevačkog „Lale“ koji se preko stvaralaštva Radomira Subotića šezdesetih i sedamdesetih vratio u Pančevo devedesetih, kad je Vitomir Sudarski (generalni direktor novosadskih novina „Dnevnik“ iz doba SAP Vojvodine) 1993. godine štampao popularnu zbirku „Vic o Lali“. U predgovoru ove knjige, Subotić je iznao različite i dobrim delom netačne stavove o Lalama, sasvim ignorišući navod Stanoja Stanojevića. Zapisao je dve „legende“ prema kojima je njihov naziv vezan za odnos Marije Terezije prema Banaćanima. Izvor ovih „legendi“ nije naveo. Radomir Subotić čak tvrdi da je naziv Lala potekao od landsman, zemljak. Njegova objašnjenja možete danas pročitati na blogu „Kod kicoša“. Subotić je bio prvi koji je netačno tvrdio da su svi Banaćani Lale i da je to „nadimak“ isključivo Banaćana. Nije jasno zašto je Subotić iz etničke skupine Lala želeo da isključi Bačvane, iako je upravo među njima, u Novom Sadu, ostvario najviši uspeh svoje životne karijere. Već 1995. godine, Sudarski je sa Ivanom Dadićem duhovitost Lala literarno smestio u potpuno lascivnu oblast izdanjem zbirke prostačkih viceva: „Božje ogledalo – banatski muški humor“. Takav manir podilaženja prostakluku publike je moguće objasniti samo komercijalnim razlogom. Za razliku od Subotića, Sudarskog i Dadića, Uroš Predić je slikanjem „Veselu braću“ hteo da žigoše narodne mane svojih zemljaka: pijanstvo, prostakluk, rasipništvo, dangubu i nehigijenu. Međutim, oni koje je hteo da postidi bili su oduševljeni što su se našli na slici, pa mu čestitali što ih je „baš trefio!“. Predić je shvatio da njegova likovna ironija nije postigla cilj i prestao da slika narodne mane.
Od tada se na internetu može naći sve više nedotupavnih informacija o Lalama koje su jednako netačne. Hrvatski autori Vikipedije, na primer, danas pogrešno i ničim osnovano tvrde da se Vojvođani dele na nekakve „nađoše“ (zovu ih i „starosjeditelji“) i „dođoše“, pa na osnovu toga trabunjaju da su „nađoši“ Lale, koji su prema njima tolerantni, za razliku od „dođoša“ koji su u Vojvodinu kolonizovani. „Vukajlija“ tvrdi da je Lala „odomaćeni naziv za žitelja Vojvodine“, a u stvari „isključivo žitelj Banata“. Potom autor „mangupski opisuje „osobine“ Lala, pokušavajući da upotrebi neke lokalne izraze koji mu zvuče tipični za Vojvodinu, a završava sa navodom o tome šta on misli da Lala najviše voli da jede i pije. Iako je dovoljno ući u bilo koji srpski pravoslavni hram koju su Lale podigle u XVIII i XIX veku da bi smo se uverili ko su bile Lale, zahvaljujući rugačima ispade da je glavna osobenost njihovog identiteta prejedanje.
Kada je 1979. godine emitovana TV serija Soje Jovanović „Osma ofanziva“, kolonisti Vovodine su je prihvatili sa odobravanjem. Međutim, tada su ponovo čitali roman Branka Ćopića „Ne tuguj bronzana stražo“, koji je korišćen za izradu scenarija. Uvidevši da se suštinski tragična sudbina kolonista na TV pretvara u karikaturu, bili su veoma nezadovoljni i smatrali su da se radi o ismevanju kolonista. Nisu želeli da uspomena na koloniste u Vojvodini postane karikatura, postali su upadljivo obazriviji i dostojanstveniji. Narod koji je kolonizovan u Vojvodinu nakon proloma Drugog svetskog rata mnogo je naučio od Lala. Vreme je da i mi naučimo nešto od njih. Pre svega, da zaustavimo eroziju sećanja koja Lale pretvara u predmet podsmeha, suprotno od onoga što su u prošlosti bili.
Svesni da su Dositej Obradović, Đura Jakšić, Svetozar Miletić, Miloš Crnjanski, Mihajlo Pupin, Đorđe Joanović, Pavle Simić, Stevan Sremac, Uroš Predić, Veljko Petrović i drugi velikani naše kulture i nauke bili Lale, ostaje nam samo da se začudimo i zabrinemo jer je današnja predstava „tipičnog Lale“ karikatura gojaznog i nedotupavnog stvorenja na ivici duševne zaostalosti koji veselo brine kako da dobro jede i pije. Eto do čega nas je dovelo sistematska nebriga o sopstvenoj tradiciji i poigravanje sa sopstvenim idenitetom. Naši pomenuti velikani su bili Lale i nikad ne bi postali ono što su bili da im je kulturni uzor bio Lala iz vica. Uostalom, u to doba „vic o Lali“ uopšte nije postojao.
Lala je sveden sa sprdnju, čime se uništava uspomena na čestite pretke, brukamo se, a generacije koje dolaze će nas prezirati ako budućnosti u zaveštanje ostavimo sraman kulturni uzor.
Zahvaljujem se: Marku Milićeviću koji je bio ljubazan da mi da izvod sa sadržinom odrednice „Lale“ iz Stanojevićevog „Sveznanja“ i Dragoljubu Badrljici koji je ustupio fotografije iz svoje arhive.
Autor: Dušan Kovačev
1. jul 2020. u 05:49
Vojislav Ananić
VOJVODA BOJOVIĆ
Piše: dr Milan Micić
Kolonija Vojvoda Bojović nastala je 500 metara od Srpske Crnje, uz samu jugoslovensko-rumunsku granicu. Bila je poznatija kao Novo Selo do 10. novembra 1930. godine kada je kolonija preimenovana u naselje Vojvoda Bojović. Prema popisu iz 1931. godine kolonija je imala 971 stanovnika i bila je dio opštine Nemačka Crnja. Poslije formiranja opštine Vojvoda Stepa u periodu 1935–1938. godine Vojvoda Bojović bio je dio pomenute opštine da bi od 1938. godine postao dio opštine Srpska Crnja u čijoj se blizini naselje nalazilo. Uslijed blizine Srpske i Nemačke Crnje kolonija nije postala zasebno naselje, niti je stvorila poseban lokalni identitet već je poslije Drugog svjetskog rata urasla u naselje Srpska Crnja kao njegov integralni dio.
SINTEZA RAZLIČITIH NASELJENIČKIH GRUPA
Kolonija Vojvoda Bojović nastala je kao specifična sinteza različitih naseljeničkih grupa. Njenu osnovu činili su mjesni agrarni intresenti iz Srpske Crnje kojima je nadjeljena zemlja veleposjednika Andrije Čekonjića i srpski ratni veterani – dobrovoljci iz Srpske Crnje (ukupno ih je bilo 38), zatim srpski ratni veterani – dobrovoljci iz banatskih sela u Rumuniji kao i optanti iz tih naselja koji su se preselili u Kraljevinu SHS, kao i dobrovoljci srpske i crnogorske vojske iz Crne Gore, Hercegovine i Bosne koji su činili manji dio ove zajednice. Sa područja srpskih banatskih sela koja su razgraničenjem ostala u rumunskom dijelu Banata u koloniju Vojvoda Bojović naseljeno je 11 dobrovoljaca i 14 optanata. Srpska zemljoradnička zadruga iz Srpske Crnje 1. jula 1921. godine u svom dopisu navela je da „imaju 17 dobrovoljaca koji stanuju u Rumuniji i daju zemlju na pole i pod zakup i ne rade je sami.” Međutim, rođenje djeteta na majuru Mali Siget u blizini Srpske i Nemačke Crnje 7. avgusta 1921. godine čiji su roditelji iz sela Varjaša i Saravole u rumunskom Banatu ukazuju na prisustvo ove doseljeničke grupe. Na majuru Veliki Siget, u blizini Srpske i Nemačke Crnje živjeli su takođe optanti iz Rumunije kasnije naseljeni u koloniju Vojvoda Bojović. Dio optanata iz Rumunije prethodno naseljen na drugim mjestima preseljavao se kasnije u koloniju Vojvoda Bojović da bi živio zajedno sa svojim zemljacima. Tako je 14. jula 1934. godine Boško Savić, optant iz Srpskog Svetog Martona prodao kuću Iliji Pavkoviću dobrovoljcu iz Jošana kod Udbine u Nemanjinoj br.70 u Vojvoda Stepi i iselio se u koloniju Vojvoda Bojović jer je „kuću htio postaviti u blizini svojih ranijih seljaka”. Gena Stojšin(ić) optant iz Čeneja 1928. godine prešao je iz kolonije Banatsko Karađorđevo u koloniju Vojvoda Stepa, a 28. aprila 1932. godine preselio se iz kolonije Vojvoda Stepa u koloniju Vojvoda Bojović na potkućnicu Milana Milanova. Godine 1924. na prostor majura Male Pivare doseljeni su kolonisti iz Crne Gore (Nikšić), kojima međutim uslijed nedostatka zemljišta zemlja nije bila nadjeljena, pa je tih 15 porodica, zajedno sa 38 porodica iz Banatskog Dušanovca gdje je zemlja bila nekvalitetna i podvodna premješteno u jesen 1928. godine na majur Gornjak, kod Vukovara, na veleposjed Jakoba Elca. Međutim, 24. aprila 1929. godine veleposjednik je dobio pomenuto zemljište kao supermaksimum za održavanje ergele i dobrovoljci su morali da se sele. Uprkos otporu 31. oktobra 1931. godine 25 porodica sa majura Gornjak preseljeno je u koloniju Vojvoda Bojović i kolonija je tada dobila svoj završni oblik. Josif Lepojević dobrovoljac iz Jablanca, kod Novske, 24. aprila 1933. godine uputio je pismo agrarnoj zajednici na Gornjaku kod Vukovara u kojoj je naveo: „Bili smo pod parnicom što se ta zemlja morala vratiti veleposjedniku kao supermaksimum. Iz tog razloga nismo podijelili građu dok se ne vidi šta će najposlije biti. Krajem 1931. naša stvar se svršila tako da smo premješteni sa veleposjeda Elca u Vukovaru na veleposjed Čekonjića u Crnju, Banat. Odmah je slijedila naša evakuacija sa pustare Gornjak. Ja sam zimovao u susjednoj opštini Negoslavci i krenuo sam za Banat u proljeće 1932. godine. Građu nismo povezli nego smo je ostavili na Gornjaku da sve odjedanput odvezemo u Banat, u ljeto kada bude dobar put za prevoz od Gornjaka do stanice Negoslavci. Kada smo ovdje došli svi smo se skupili i dogovorili da ovlastimo jedno lice koje će građu preuzeti i dovesti do Crnje, a to je Vaso Jovanović. Vaso Jovanović je dovezao građu oktobra 1932.” Na spisku od 20 porodica po dokumentu sreza Jaša Tomić od 3. marta 1932. godine koje oskudijevaju u hrani u koloniji Vojvoda Bojović bilo je i sedam porodica sa 51 članom koje su se „prošle jeseni doselile iz Srema, kuće još nisu podigli.” Među njima bila je dvanaestočlana porodica 55. godišnjeg Milana Radaka iz Draksenića, kod Bosanske Dubice, osmočlane porodice dvojice 44. godišnjaka Stojan Budimira i Nikole Brbavca iz Draksenića, šestočlana porodica 58. godišnjeg Jovana Erakovića iz Banjana, kod Nikšića.
ZIDAJU SE SRPSKA SELA
Trojica dobrovoljaca iz Hercegovine (Đorđije Nikolić, Dulići, Gacko, Spasoje Radović i Vuko Tomašević, Kruševica, Trebinje) pošto su privremeno bili nadjeljeni zemljom u obližnjoj mađarskoj opštini Toba, a tamo je prekinuta kolonizacije i zemljište je ostalo opštini, 22. septembra 1931. godine preselili su se u koloniju Vojvoda Bojović. „Od 1921. godine zidaju se unaokolo srpska sela” napisao je u Letopisu Srpske pravoslavne crkvene opštine Srpska Crnja protojerej Žarko. Stakić 14. juna 1922. godine opisujući početak procesa gradnje novih naselja na veleposjedu Andrije Čekonjića (35.000 k. j.) u Banatu Novo Selo, Aleksandrovo. Naseljavaju se odaje čistim Srbima… Odmah, blizu Nemačke Crnje, na tri duži od sela dograđivano je Novo Selo 1921. i 1922. godine… „Novo Selo, koje je nedaleko od Srpske Crnje, dobilo je mjesto za crkvu, groblje i za školu” 7. juna 1924. godine zapisao je protojerej Stakić. „Groblje im je do danas neosvećeno, jer saranjuju još i sad svoje mrtve u groblju opštine Srpska Crnja. Tokom 1923. godine u ljeto i jesen vrlo mnogo kuća je na prve dvije kolonije izgrađeno (Novo Selo i Aleksandrovo). ” „Mi smo svi beskućnici i najsiromašniji smo iz ovih krajeva” opisivao je materijalno stanje naseljenika iz Srpske Crnje u Novom Selu predsjednik agrarne zajednice dobrovoljac srpske vojske Dušan Mijučin 22. aprila 1931. godine. Naseljeni mjesni agrarni intresenti dobijali su potkućnice površine 400 kv. hv, a kolonisti, optanti i dobrovoljci potkućnice od 800 kv. hv. Gradnja Novog Sela bio je kontinuiran proces koji je bio intenzivan u periodu 1921–1923. godine, ali je trajao neprekidno do 1941. godine. Kao i u drugim naseljima broj nadjeljenih potkućnica bio je veći od broja stvarno podignutih kuća, pa su 5. juna 1930. godine 164 potkućnice izdate na obradu u zakup naseljenicima, dok je 1932. godine broj nenaseljenih, a izdatih u zakup potkućnica iznosio 142 potkućnice. Što znači da je u periodu od ljeta 1930. godine do kraja 1932. godine u novom naselju izgrađeno 22 kuće. Od oktobra 1931. godine došlo je do doseljavanja grupe dobrovoljaca iz Gornjaka, kod Vukovara i od juna 1932. do jeseni iste godine pristizala je i građa za gradnju kuća novim naseljenicima. Da je broj nadjeljenih kućnih placeva bio mnogo manji od broja naseljenika govori i revizija kućnih placeva koju je 5. maja 1930. godine vršio Franja Ratković iz Velikog Bečkereka. Regulisanje novog naselja Vojvoda Bojović urađeno je oktobra 1931. godine tehničkim elaboratom za eksproprijaciju naselja inžinjera Zorana Tomića, iz Pančeva. Po podacima od 27. marta 1930. godine u koloniji je bilo 438 kuća, ali vjerovatno se govori o broju nadjeljenih kućnih placeva od kojih 142 potkućnice 1932. godine nisu bile naseljene, pa možemo reći da je do 1932. godine u koloniji bilo sagrađeno 296 kuća.
400 KUĆA I SAMO 60 EKONOMSKIH ZGRADA
Podjela 110 potkućnica u koloniji u periodu 1937–1940. godine govori o ubrzanom procesu pojave novih agrarnih intresenata, prije svega sinova, braće i rođaka kolonista, koji su izlazili iz matičnih porodica, sticali status autokolonista i koji su nadjeljivani potkućnicama. Kolonija Novo Selo 1938. godine imala je izgrađenih 400 kuća što je stavljalo u red većih banatskih kolonija, ali je imala izgrađenih samo 60 ekonomskih zgrada što pokazuje da većina doseljenika sem kuće nije uspjela da izgradi zgrade neophodne za jedno seosko domaćinstvo (šupe, plevare, kotarke, svinjce…). „Samo imamo jedno parče zemlje koje kopamo za podizanje kuća” izvijestio je 28. marta 1931. godine predsjednik agrarne zajednice Dušan Mijučin, Savez agrarnih zajednica za Banat o tome kako su se gradile kuće u naselju Vojvoda Bojović. Kolonisti su kopali zemlju koja je služila za gradnju kuća od naboja, a u periodu 21–28. avgusta 1933. godine devet naseljenih dobrovoljaca sklopilo je ugovore o gradnji kuća („nabijanju kuća”) sa Đokom Rankovim i Jocom Savinim, majstorima iz kolonije. Tako se Đoka Rankov 28. avgusta 1933. godine obavezao kolonisti Nikoli Pašajliću, iz Zovi Dola, kod Nevesinja da „nabije kuću od zemlje, 8 metara dužine, 20 coli širine zida za 400 dinara i 4 litre rakije”. Isti majstor za gradnju kuća 25. avgusta 1933. godine sklopio je ugovor sa Savom Papićem, iz Koravnice, kod Nikšića i Radoslavom Roćenovićem, iz Bršna, kod Nikšića da „kuću dužine 10 metara nabije za 600 dinara i 5 litara rakije”. U ugovoru između Jovana Erakovića iz Nikšića, i Đoke Rankova 21. avgusta 1933. godine između ostalog stoji da „u slučaju da kuća padne, da se nova podigne” što ukazuje na činjenicu da su tako sagrađene kuće bile sklone padu naročito kod nailaska podzemnih voda. Stojanu Budimiru, doseljeniku iz Draksenića, kod Bosanske Dubice, 18. aprila 1934 .godine kuća još nije bila izgrađena , jer „majstori nisu htjeli da rade bez kapare.”
NENAMJENSKI UTROŠENA GRAĐA
Gradnja kuća u koloniji Vojvoda Bojović dovodila je do pojave nenamjenski utrošene ili upropašćene građe što je izazivalo sporove među kolonistima. Vlajko Bogdanović, kolonista iz okoline Višegrada, 9. marta 1933. godine žalio se da „kuću mora da diže u močvari” što očigledno govori o pojavi podzemnih voda na mjestu na kojem mu je nadjeljen kućni plac. Međutim, iste 1933. godine Vlajko Bogdanović je prodao svoju građu dobijenu za podizanje kuće što znači da je vjerovatno odustao od naseljavanja. Prva agrarna zajednica 15. aprila 1937. godine obavijestila je Savez agrarnih zajednica da je „udovica Anđa Čeko podigla kuću, ali se nije trudila da je dovrši, pa joj građu treba oduzeti.” Novo naselje uspjelo je jedino od javnih zgrada da izgradi školsku zgradu i da ostane zasebna parohija. Djeca kolonista iz kolonije Vojvoda Bojović školu su pohađala u Srpskoj Crnji i pješačila su do škole 3 km. Činjenica da su djeca iz kolonije išla u školu u Srpskoj Crnji, a da je kolonija pripadala opštini Nemačka Crnja izazvala je spor između dvije susjedne opštine 1926. godine. „Kolonisti su od 1923. godine, pa do školske 1925/26. nisu imali svoje zastupnike u školi u Nemačkoj Crnji. Svoju djecu su slali u Srpsku Crnju, a opštinski prirez plaćali opštini Nemačka Crnja. Opština Srpska Crnja je imala troškove oko izdržavanja jednog odjeljenja tih kolonista i zato tražimo vagon drva jer je opština Nemačka Crnja bogatija od opštine Srpska Crnja” (Školski odbor škole u Srpskoj Crnji 19. decembar 1926. godine). Opština Nemačka Crnja 1932. godine izdala je rješenje o zakupu placa za gradnju škole u koloniji Vojvoda Bojović. Godine 1936. materijal za gradnju škole bio je pripremljen i to od porušenog magacina na koloniji. Tek 22. marta 1938. godine u svom izvještaju načelnik sreza Jaša Tomić govori o gradnji školske zgrade u koloniji Vojvoda Bojović. Pomenuta školska zgrada vjerovatno je ušla u upotrebu u jesen 1938. godine. Kolonija Vojvoda Bojović, u trenutku svoga formiranja dobila je prostor za crkvu i groblje, a 1932. godine osnovala je svoju crkvenu opštinu. Zbog blizine Srpske Crnje i uključivanja u opštinu Srpska Crnja 28. decembra 1937. godine parohija iz Srpske Crnje tražila je spajanje dvije parohije. Tako je 16. januara 1938. godine parohija Vojvoda Bojović prisjedinjena parohiji Srpska Crnja, ali je ova odluka povučena 13. februara 1938. godine jer stanovnici kolonije su se tome protivili, pa je 13. aprila 1938. godine eparhijski odbor banatske eparhije donio odluku da Vojvoda Bojović ostane samostalna crkvena opština.
Izvor: SRPSKO KOLO, februar, 2020.
Odabrao: Vojislav Ananić