Poreklo stanovništva naselja Novo Miloševo (Gornji Banat), prema istraživanju etnologa Jovana Erdeljanovića “Srbi u Banatu”. Priredio saradnik portala Poreklo Aleksandar Marinković
NAPOMENA (A. M.):Današnji gradić Novo Miloševo nastao je 27.11.1946. godine, spajanjem dva naselja: Beodre, koja se pominje još 1331. godine i Karlova (Dragutinova) koje su osnovali demilitarizovani srpski graničari 1751. godine. Nakon stvaranja Kraljevine SHS, Karlovo menja ime u Dragutinovo, u slavu pukovnika srpske vojske i potonjeg brigadnog đenerala Dragutina Ristića.
Oko stare crkve bilo je seoce od nekoliko kuća. Kuće su najpre bile rastruene, pa je selo posle ušoreno. Na mestu stare crkve je kapelica, ali se ne zna kog je sveca slavila. Tu je bilo i prvo groblje.
Na Gradištu su bila tri šanca od cigalja, ovo mesto je dosta poravnjeno i rastureno, ali se i sad nađu ciglje. Kažu da je bilo ”tursko”.
Prve familije došle su iz Ade: Trbići, Popovi, Bešlijini, Terzići, Stanaćevi, Radovići. Nisu htele pristati ”na otkup zemaljski”, nego su pošle za ”milicijom”. Sad u Dragutinovu ima 900 domova pravoslavnih.
U Dragutinovu nema matičnih knjiga ni protokola iz 18. veka, nego samo iz 19. veka. Sve što je bilo iz 18. veka spalio je jedan raniji sveštenik kad je imao da odgovara što je zatajio vlastima neke vojne obveznike.
Stara crkva bila je u sredini starog sela i na njenom mestu sad stoji drveni krst. Kod crkve je spomenik Teodoru Pavloviću (1804. – 1854.), uredniku ”Letopisa matice srpske”, koji su mu podigli sunarodnici.
U sredini Dragutinova je Staro selo; do Beodre Plevna, Segedin (ciganski kraj); ka Kikindi Malider.
Akački grob je na skelskom putu. Turska klisura je u Galadu (Srbi su tu potukli Turke).
RODOVI POZNATOG POREKLA (IZ NAJSTARIJEG DOMOVNIKA):
– BAJINI – VLA’ (2, Sv. Alimpije), skoro došli iz Bočara “u gladnu godinu”.
– BAKOŠEVI (1, Sv. Jovan), iz Beodre, od Maćošovih.
– BELIĆEVI (24, Sv. Stefan), iz Ade razišli se iz Ade u Titel, Bečej itd.
– BERBAKOVI – BRIJAČEVI i SASINI (42, Brijačini i Sasini slave Sv. Stefana, ostali Sv. arhanđela Mihaila), iz Ade, ima ih u Adi.
– BEŠLINI – BEKEŠI (24, Sv. arhangel Mihail), iz Ade, gde ih još ima, došli su iz sela Bešlinovaca u Hrvatskoj: žena sa osmoro dece; ima ih u Crnoj Gori, u Sentandreji, Titelu i u Nirbergu (ponemčeni).
– VLA’OVIĆ (8, Sv. Nikola), iz Starog Vlaha.
– VRBAŠSKI (2, Sv. Jovan), iz Beodre, ušli u kuću.
– VUJIĆI (7, Sv. Nikola), iz Ade.
– ĐUKIČINI – BUMBARI (10, Đurđic), iz Beodre, od familije Malih.
– ISAKOVI – KIĆOVLJEVI – PERKOVI (26, Đurđic), iz Ade.
– JAKŠIĆI (11, Nova Godina), četiri brata: Moja, Pera, Dina i još jedan; Dina se zapopio i otišao u Crnju; Dinin sin je bio sveštenik u Iđošu o od njega je i jedan sin advokat – Žarko, u Bečkereku, a drugi sin sveštenik – Stojan, u Kikindi; prota Milutin i Mileta Jakšić su im braća od strica; došli iz Mola, gde ih i sad ima.
– JANKELINI – KAPUTOVIĆI (5, Sv. Nikola), iz “Vlaške”.
– KOVAČEVI (3, Sv. Stefan), iz Beodre.
– KONAKOVI – ŠUTAKOVI (3, Đurđevdan), došao iz Novog Bečeja.
– LEJIĆI (5, Petkovača), došao iz Bočara.
– MARIJANOVI, sad MARJANOVI (1, Sv. Jovan), iz Vlaške, posle doseljeni.
– MIRKOVI – MRKOVI – BARJAKTARI (12, Sv. Nikola), od ovog je roda bio barjaktar Teodor Mirković iz 1758. godine, koji je dobio veliko zemljište u Livadama; Hristina Mirkova Barjaktarova – od Mirkova – Mirkovića, čiji je deda bio Vlahović iz Starog Vlaha, slušala je od svog svekra predanje da su Mirkovići iz Srbije.
– NIKOLIĆEVI – BUĆKALOVI (5, Sv. Nikola), predak iz Bečkereka.
– RADOSAVLJEVI – MARKOVI (2, Đurđevdan), “ispreka”, iz Bačke.
– ROĐENKOVI (12, Sv. Nikola), prešli iz Ade.
– ROCKOVI (1, Sv. Alimpije), iz Beodre.
– STANAĆEVI (58, Đurđevdan), iz Ade (“šest brata i sedma udovica”, do 70 kuća).
– TERZINI – NENADOVI (20, Sv. Stefan), iz Ade.
– TORNJANSKI – GLUVAKOVI (3, Sv. Jovan), iz Beodre.
– TRBIĆI (7, Sv. Luka), iz Ade.
– CUCINI, sad CUCIĆI (28, Sv. Jovan), iz Crne Gore; “Četir’ kolena Cucina bili su popovi; ima ogranak Cucinih koji se zove “Pop-Ristini” (šezdeset kuća bilo je, vele, u starom selu).
– ČOLAKOVI (4, Sv. Triva i Đurđic), iz Bašaida, ušao u kuću stare familije Teodorovih.
– ŠIJAČKI (3, Sv. Jovan), iz Beodre.
RODOVI ČIJE POREKLO NIJE UTVRĐENO:
– BAŠTOVANOVI, BABA-MARIJINI (6, Sv. Jovan).
– BRUSTULI (1, Sv. Nikola), bili su Vlasi, pudari i kravari.
– BUDIŠINI (12, Sv. Luka).
– VESINI (2, S. Pantelija), odavno doseljeni.
– VESKOVI (28, Sv. Lazar); pričaju da je to bila najveća familija i najpoznatija od svih.
– GRUJIĆI (2, Sv. Đurđic).
– DŽIKINI (1, Sv. arhađel Mihail).
– DOROGOVI (1, Sv. arhanđel Mihail).
– ĐURIČINI (24, Sv. Nikola).
– ŽIVANČEVI – REZANČEVI (1, Đurđevdan).
– ZVEKIĆI (Sv. Nikola), otac ušao u kuću Rođenkovih.
– ILKINI (7, Sv. Lazar).
– JOVANOVIĆI – PABUŠINI (4, Sv. Jovan).
– JORGINI (3, Velika Gospojina), skoro došli.
– KADIĆ, bio učitelj, posle sveštenik.
– KIKIĆI (2, Sv. Jovan).
– LABANČEVI – PABIRKOVI (4, Đurđevdan).
– LUDAJIĆI – BUDNEDIVI (1, Petkovača).
– LUKAČEVI (15, Sv. Nikola).
– LUPULOVI – FUĆELIŠOVI (9, Petkovača).
– MAŽIĆI (4, Sv. Nikola).
– MIJUCINI (2, Petkovača).
– MILANKOVI (1, Sv. Alimpije).
– MILIĆEVI (1, Sv. Lazar), docnije došli; sad otišli na Čekonićevu zemlju.
– MILOVANOVI (8, Mitrovdan).
– NEDINI – KRSTINI (9, Sv. Mrata).
– PENAVSKI (2, Sv. Jovan).
– PAJIĆI (18, Sv. Jovan).
– POMORIŠAC (8, Sv. arhanđel Mihail).
– PREKAJSKI (12, Petkovača).
– PSODEROVI (8, Đurđic).
– PUŠINI (2, Đurđevdan).
– RADINOVI, sad RADNOVIĆI
– KRMAČINI (32, Sv. Matija).
– RAJTAROVI (1, Sv. Nikola).
– RAKAZOVI – GIDRANI (6, Sv. arhanđel Mihail).
– SENTMIKLOŠEVI – KETELUŠEVI (2, Sv. Vasilije).
– SMILJANSKI (3, Sv. Jovan).
– SUBOTIČKI – BELOVI – CVEJINI (10, Sv. Nikola).
– SUVAČAROVI – JOVANKINI (1, Sv. arhađel Mihail).
– TEDINI (2, Sv. Nikola).
– TOMIĆI (6, Đurđevdan).
– FARKEŠ (1, Velika Gospojina).
– FLUERAŠEVI (2, Đurđic), sad otišli na Čekonićevu zemlju.
– CRKVENJAKOVI (6, Sv. Nikola).
– ĆOPKOVI (6, Sv. Triva).
– ČOKOVI, sad ČOKIĆI (1, Sv. Teodor), došao kao stolar.
IZUMRLI RODOVI:
GLIŠINI, stara familija. – DIMIĆEVI iz Bašaida. – KRAČUN. – MOLEROVI. – PAVLOVIĆI.
ISELJENI RODOVI IZ KARLOVA:
AVRAMČEVI (Petkovača). – ARAMBAŠEVI. – IVANOVI – GUSKOVI (Đurđevdan). – JANKOVIĆ (Mitrovdan), učitelj. – KOMANOVI, otišli u Bečkerek i Iđoš. – LALIĆ (Mitrovdan), učitelj. – LATINČIĆI – BEŽUNAR (Velika Gospojina), dedu tako nazvali. – NEŠIĆ. – PAJDAK. – POPOVIĆ. –PUPČEVI (Sv. Jovan). – RAKIĆI – ČANADSKI (Sv. Jovan). – TURKUL (bilo 4), dovedeni iz Bočara.
VLASI:
DRAKULI, sad DRAKULIĆI (Sv. Nikola), bili kravari, odskora iseljeni. – ERDELJANOVI (1, Sv. Stefan). – MOLDOVANOVI (3, Sv. arhanđel Mihail), baštovani. – PAPU – RUSOVI (10, Sv. Jovan), sad PAPIĆI. – ČOKA (2, Sv. arhanđel Mihail), došli kao baštovani.
IZVOR: Jovan Erdeljanović – ”SRBI U BANATU”; priredio saradnik portala Poreklo Aleksandar Marinković
3. novembar 2012. u 19:02
luka stanaćev
Prezime Stanaćev ( prezime Stanaćev )
Prezime S t a n a ć e v je jedno od ređih srpskih prezimena na S, i rasprostranjeno je u Banatu, Pokrajina Vojvodina, Republika Srbija (Novo Miloševo, Kikinda, Zrenjanin, Novi Bečej), ređe u ostalim delovima Srbije (Beograd).
U latiničnoj verziji javlja se kao Stanaćev (Serbia), Stanacev, Stanacew, Stanachev, Stanachew (USA).
U knjizi Srbi u Banatu 18-20. vek, naselja i stanovništvo, autora Jovana Erdeljanovića, poznatog srpskog etnologa, str.294-297, drugo izdanje, 1992, Matica Srpska –Prometej, zapisano je prezime Stanaćev.
Tokom 1925.godine Jovan Erdeljanović je posetio Dragutinovo (ranije Karlovo, a današnje Novo Miloševo) u Gornjem Banatu i među Rodovima poznatog porekla (iz najstarijeg domovnika) zabeležio rod S t a n a ć e v i (58, slave Ćurđevdan), iz Ade (šest brata i sedma udovica, do 70 kuća).
Zabeleženo je da je te godine u Dragutinovu bilo 900 domova, pravoslavnih, da su prve familije došle iz Ade i to: Trbići, Popovi, Bešlijini, Stanaćevi, Radovići, da nisu hteli pristati na “otkup zemaljski”, nego su pošli “ za milicijom “, da je iz Ade prvo došlo više njih zajedno, a posle su dolazili samo pojedini. Dalje je zabeleženo da u Dragutinovu nema matičnih knjiga ni protokola iz XVIII veka, nego samo iz XIX veka. Sve što je bilo iz XVIII veka spalio je jedan raniji sveštenik kad je imao da odgovara što je zatajio vlastima neke vojne obveznike.
Valja napomenuti da je naselje Karlovo nastalo 1751.godine od naseljenih, demilitarizovanih graničara Srba. Osnivanjem Velikokikindskog dištrikta 1776.godine stanovnici Karlova dobijaju određene privilegije i od tada počinje intenzivniji razvoj sela. Nekadašnja sela Karlovo (Dragutinovo) i Beodra čine današnje naselje Novo Miloševo, srednjebanatski okrug, koje se nalazi između Bečeja i Kikinde.
Moguće je da je prezime Stanaćev nastalo od ličnog ženskog imena Stana (matronim). Međutim, po mišljenju autora ovog prikaza, verovatnije je da je nastalo od ličnog muškog imena Stanac ili Stanać (patronim), koje je bilo poznato kao narodno muško ime kod južnih slovena, na prvom mestu Bosne srednjeg veka, Dalmacije i Dubrovačke republike (Novela od Stanca dubrovačkog renesansnog pisca Marina Držića), ali i šire. U povelji Bana Stjepana Kotromanića iz 1353.godine, uz Ninoslava Novakovića, kao predstavnika područja zvanog Donji kraj tj. niz reke Vrbas, Sanu i Unu, skupa se pominje i izvesni Stanac Gospilović sa braćom (Fojnički grbovnik). Fojnički grbovnik ima izvorni naziv Rodoslovje Bosanskoga, aliti Iliričkoga i serpskoga vladania, a nazov je dobio po tome što se čuva u franjevačkom manastiru u Fojnici.
Etimologija prezimena Stanaćev, odnosno muškog ličnog imena Stanac ili Stanać može se tražiti i u imenu paganskog kamena stanca.U srpskom narodu, i šire kod ostalih slovenskih naroda postoji “ kamen stanac ”, koji niko ne može pomeriti. Smatra se da današnji kamen temeljac predstavlja baš ovaj paganski kamen stanac, koji je u osnovi svake građevine i osigurava njen opstanak. Kamen stanac je iznikao iz zemlje i nema te sile koja ga bi ga omela da stoji postojano. U radu o kamenu-stancu Milivoj Pavlović je ukazao na verovanje da se kamenom vezuje duša mrtvog ili živog bića (1953-54).
Moguće je da je prezime Stanaćev prvobitno bilo Stanaćević (Stanaćević), pa kasnije postalo Stanaćev. Interesantan je podatak da je Gruja Stanaćev, od oca Isaije-Ise (rođen 1882.godine Karlovo – umro 1929.godine Obrenovac) imao četiri sina Maksima, Žarka, Milutina i Svetozara, od kojih je Žarko Stanaćev (rođen 1910 Baltimor, USA – umro 1989 Beograd, Srbija) zadržao u nepromenjenom obliku prezime svog oca, dok su ostali prezimenu dodali sufiks -ić, posle Drugog svetskog rata, i njihovi potomci u Beogradu i Obrenovcu se prezivaju Stanaćević, tako da prezime u današnjoj Srbiji egzistira u dva oblika kao Stanaćev i Stanaćević.
Interesantno je pomenuti da se prezime javlja i u obliku Stanach /moguće je da se izgovara kao Stanah) u pojedinim područjima nekadašnje Austo-Ugarske (Ostrawa, Podgrodyie) i USA kod poljske emigracije krajem 19 i početkom 20 veka , te u današnjoj Poljskoj (Myslenice, Krakow).
Slično prezime, ali sa završetkom na –e, pojavljuje se u Spisku crnogorskih prezimena i to kao prezime Stanaće (Stanaće), Kotor, a upućuje se na prezime Stanice (Stanice).
Svakako da prezime Stanaćević ne treba mešati sa prezimenom Stanićević, koje takođe egzistira u Srbiji (Šabac i okolina), koje potiče od muškog ličnog imena Stanić i spada u prezimena tipa Milićević, Pavićević, Vučićević, Nikićević i dr. Ali valja primetiti da u Srbiji (Beograd, Lazarevac i okolina) egzistira i prezime Belaćević, koje u građi pokazuje sličnosti sa prezimenom Stanaćević.
Jovan Erdeljanović je pokušao da doprinese rešavanju problema različitog prezivanja kod Srba u Banatu. Smatrao je da prezivanje na -ić, s jedne strane, i na -ov (-ev, -in, -ski), s druge strane, posledica još nedovršenog stapanja dve srpske grupe: i to možda raško-šumadijske sa prezimenima na -ić, i možda kosovsko-moravske sa prezimenima na -ov i itd ( predgovor knjizi Srbi u Banatu Nikole Gaćeše).
Pored toga, Jovan Erdeljanović je dao i ovo objašnjenje, zasnivajući ga na razgovoru sa sveštenikom u Idvoru, da je ova dvojnost prezimena posledica običaja i društvenih prilika, pa su tako u zadrugama svi nosili opšte i staro prezime i zadruga je upisana sa tim prezimenom na –ić, ili se pod tim prezimenom zapisao samo starešina zadruge, a koji su bili bez zadruge dobijali su samo prezime po ocu, kojim su se obično u selu zvali, ili po nadimku. Erdeljanović ukazuje da je opšti običaj kod našeg naroda da se u većim rodovima (i bratstvima), radi boljeg razlikovanja, dodaje pojedincu očevo ime u obliku prisvojnog prideva (obično na –ov, -in, -ski), pošto bi zajedničko bratstveno (zadružno, rodovsko) prezime bilo nedovoljno da se razlukuje nekoliko ljudi s istim ličnim imenom u tom rodu.
U svakom slučaju donošenjem austrijskog zakona kojim se jednom zauvek utvrđuje nepromenljivost prezimena i Odluke Ugarskog namesničkog veća od 13. decembra 1814.godine o nepromenljivosti prezimena (odluka se čuva u centralnoj biblioteci Zemaljskog muzeja u Budimpešti), koja naredba je ponovljena 27. jula 1815.godine, uz napomenu da i oni koji su sasvim bili delom promenili prezime, imaju vratiti ranijem prezimenu, ustaljen je način prezivanja Srba u Banatu (južna Ugarska u to vreme). Ondašnji Srbi su sa takvim prezimenima zapisani, i to se prezime nije smelo više menjati, nego se stalno održavalo i prelazilo s kolena na koleno. Na taj način u tim prezimenima vojvođanskih Srba imamo okamenjene nazive po ocu iz onog vremena kad je navedena odluka doneta, dok su se prvobitna bratstvena prezimena, ona na -ić, kod tih rodova morala zaboraviti, pošto se više nisu upotrebljavala.
Moj pradeda po ocu, Gruja Stanaćev, se dvadesetih godina 19. veka doselio u Obrenovac, Srbija. Po predanju moje porodice, Stanaćevi (Stanaćevići) su se doselili na prostore današnje Vojvodine u vreme seoba pod Arsenijem III Čarnojevićem (1690.godina), ali se kao prapostojbina pominje Stara Hercegovina, dokle je naravno pamćenje dosezalo. Slava moje porodice je Sveti velikomučenik Georgije (Đuđevdan), koji se praznuje 06. maja svake godine. Nemam podataka o preslavi.
Ukoliko ima drugačijih promišljanja ili podataka, odnosno porodičnih predanja vezano za poreklo prezimena Stanaćev, voleo bih da se zainteresovani jave i doprinesu rešavanju, po meni, još uvek enigme etimologije prezimena Stanaćev, čijem razrešenju sam ja pokušao da doprinesem.
U Beogradu, 31.10.2012.godine
Luka Stanaćev
[email protected]
3. novembar 2012. u 23:21
Jovica Krtinić
Hvala vam, Luka. Objavili smo ovaj vaš prilog i na strani za prezime Stanaćev.
14. februar 2013. u 03:53
dejan
Po prici od starijih poreklo prezimena BERBAKOV datira iz Lenjingrada. Postoje tri familije Berbakovih, koji su se naselili u Novo Milosevo u Banatu. Te tri familije nose isto prezime ali ih dele samo krsna slave i tako se znalo da nisu u krvnom srodstvu. Naprimer od price da je moj pradeda ziveo u tom Novom Milosevu nasao sam jedan orginalan papir iz drzavnog arhiva da su njemu posle Drugog svetskog rata oduzeli nevidjeno bogatstvo u vidu stoke sad prevedeno negde oko 1.000.000.00 E. Posedujem orginalan dokument, muzejski primerak. Jedino ne mogu da pronadjem gde se tacno nalazio njegov posed posto to nije bila mala povrsina, za tu stoku trebalo je mnogo mesta. Ali i dalje su price da je sve to zapisano u crkvenim knjigama kojih jos uvek nema koje su u vlasnistvu drzave. Ako neko zna jos nesto o familiji BERBAKOV neka doda.
7. mart 2013. u 23:08
milan
PLEME DRAKULIĆA
fijuk strela odapetih iz snažnih ruku
Drakulića, pogodiše cara Karanovića,
filipa Makedonskoga u nogu. Ovu muku
Bola trpeo je sve do smrti. Pjan od pića
filip Drugi, otac Aleksandra Velikoga
Pokušavao je ujediniti SRBska plemena,
Ali ne uspe u tome. Za to, pak, vremena
Treba. Carstva mu njegova vaskolikoga.
Drakulići, kod Ptolomeja, u spisima
Zvaše se Casperaei, iliti Kespriani.
Veoma hrabro i silno SRBsko pleme.
Iz antičke Like dođoše, sa vukovima,
U SRBsku Liku. Ostadoše obstojani.
Na Koreničkom polju posadiše seme.
MILAN DIVJAK LIČKI
Novi Sad, 27.6.2011
10. maj 2013. u 12:50
Tomo Papic
Gospodine Marinkovicu,
Jeste li se zapitali gdje su Papici iz N. Miloseva? U tom mjestu danas ih nema, a za vrijeme Erdeljanovicevog istrazivanja nisu bili malobrojni (10 porodica, ako sam dobro razumio). Nisam siguran da vode porijeklo od vlaskog roda Papu, buduci da je Sveti Jovan krsna slava Papica kod Priboja, G. Milanovca, Uzica, Pozege, Visegrada, Sunje (Banija), … Svi pomenuti Papici starinom su iz Banjana, tacnije iz Petrovica, sela nedaleko od danasnje granice Crne Gore i Hercegovine.
10. maj 2013. u 21:38
Aleksandar Marinković
Gospodine Papiću.
jeste li uopšte pročitali šta piše u uvodu priloga? Cit.: PREMA ISTRAŽIVANJU ETNOLOGA JOVANA ERDELJANOVIĆA ”SRBI U BANATU”.
Dakle, nisam JA istraživao već samo preneo rad J.Erdeljanovića. Gde sam imao nešto da dodam, pouzdano, jer se radi o porodicama koje lično poznajem, dodao sam takvu i naznaku: moj dodatak.
Najpre kažete da NISTE SIGURNI da li Papići vode poreklo od vlaškog roda Papu, pa ste KATEGORIČNI da su sigurno iz Hercegovine.
Morate biti sigurni da se radi o hercegovačkim Papićima ili da citirate nečiji rad koji govori tome u prilog. Samo poklapanje prezimena nije dovoljno jer su u Vojvodini prezimena nastala kasnije u odnosu na hercegovačka. To znači da ste možda u pravu, a možda i niste.
Lično mogu da verujem da se radi ipak radi o Hercegovcima, ali ne znam pouzdano i nema potrebe da subjektivnošću i nepouzdanim podacima unosim zabunu kod čitalaca.
Hvala.
11. maj 2013. u 10:30
Tomo Papic
Gospodine Marinkovicu,
Procitao sam i uvod Vaseg priloga, razumije se, kao i ostale Vase tekstove na ovom portalu. Ostavljate dojam zavidno informisanog i akribicnog covjeka, pa sam se javio da pitam da li Vam je, mozda, poznata sudbina Papica iz N. Miloseva. Jesu li uzeli drugo prezime ili negdje odselili? U N. Milosevu danas, koliko znam, nema ljudi s tim prezimenom.
Nisam siguran da su pomenuti Papici iz Hercegovine vec pretpostavljam, buduci da je Jovanjdan krsna slava najbrojnijeg roda pravoslavnih Papica (onoga koji je starinom iz Banjana). Jos manje sam siguran, upravo zbog navedenog podatka, da isti Papici vode porijeklo od vlaskog roda Papu. No, pretpostavke u ovom poslu, kako i sami rekoste, nista ne znace. Slazem se da citaoce ne treba zbunjivati nepouzdanim podacima, sto neki, za razliku od Vas i mene, cine.
A kako doci do pouzdanih podataka? Nadam se da crkvena arhiva u N. Milosevu nije na tavanu kao u Zablju, recimo. (Podatak prote Ostoje Nijemcevica!)
Srdacan pozdrav i puno uspjeha u daljem radu.
10. april 2017. u 10:59
vojislav ananić
Novo Miloševo je naselje u opštini Novi Bečej u Srednjobanatskom okrugu, na putu između Novog Bečeja i Kikinde. Nastalo je posle Drugog svetskog rata ujedinjenjem dva sela: Karlovo (Dragutinovo) i Beodra. Stanovnika je nekada bilo skoro 10.000, dok je sada po poslednjem popisu 6.900.
Prema popisu iz 2002. bilo je 6763 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 7309 stanovnika).
U naselju Novo Miloševo živi 5265 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,3 godina (37,5 kod muškaraca i 41,2 kod žena). U naselju ima 2287 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,96.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
Istorijski razvoj Novog Miloševa
Mr Milivoj Bešlin
Na nadmorskoj visini od 54 metra, na severu Banata, na polovini puta između Kikinde i Novog Bečeja, prostire se na izduženom uzvišenju, pet kilometara dugo selo, koje je od 1946. u geografskim kartama ubeleženo kao Novo Miloševo. Sastavni delovi mesta su nekadašnja sela Beodra i Karlovo (Dragutinovo), koja su integrisana u jedinstveno naselje nakon Drugog svetskog rata.
Starije od dva sela, Beodra, prvi put se u izvorima pojavljuje 1331. ali kao Boldija. Vremenom je moguće identifikovati pod imenima: Beka, Peadra, Beldora, Beldra, da bi se kako ime Beodra, tako i lokacija ustalili sredinom XVIII veka. U doba prvog pomena naselja, Banat je sa svojih 30 gradova i oko 990 sela bio slabo naseljeni integralni deo Ugarskog kraljevstva sa većinskim pravoslavnim stanovništvom (oko 90%) i manjinskim privilegovanim katolicima, čiji broj nije prelazio 10%. Ostalo je zabeleženo da su Osmanlije i Srbi 1396. u borbama teško opustošili čitavu okolinu Beodre (verovatno i samo selo), sve do Temišvara. U to vreme, između 1461. i 1482. prvi put se pominje Beldre-Seg, kasnije Karlovo. I pre konačnog pada Srbije (1459) a naročito nakon toga, mase srpskog stanovništva napuštale su teritoriju nekadašnje Despotovine i bežale u Banat gde im se položaj nesumnjivo poboljšavao, jer je kod ugarskih vladara, pritisnutih neophodnošću odbrane od nadiruće osmanske opasnosti, slabio prozelitizam, kao jedna od bitnih karakteristika državne politike prema inovernicima do turskih osvajanja. U XV veku Beodra je imala više vlasnika: od 1414. do 1418. godine bila je u posedu porodice Bereksai Hođmoš, uz čije ime stoji epitet Beldrei; od 1434. do 1451. selo je pripadalo kao posed Hamfieku Beldreiu; od 1482. ono je u rukama feudalne porodice Daci, kojoj je ovo bio samo manji deo poseda. Preteča Karlova, prvobitni Beldre-Seg je u prvom periodu bilo u rukama veleposednika Mikloša Telegdija, da bi kasnije pripala njegovom bratu Mihalju.
Do kraja jula 1552. Banat je pao pod osmansku vlast, pretvoren je u pašaluk, a veliki broj preostalog stanovništva je krenuo ka Erdelju. Najverovatnije da su tada i Beodra i Beldre-Seg opusteli, ali ipak nastavili da pretrajavaju, jer su Osmanlije u južnim oblastima osvojene Ugarske rado naseljavali srpsko stanovništvo, zbog čega su ih ugarski savremenici nazivali Racka zemlja. Zbog nedostatka izvora za osmanski period, sledeća vest koja se tiče Beodre dolazi iz 1659. kada je knez Fridrih Avgust Saksonski poveo svoju vojsku u bitku protiv Osmanlija „preko Peadre“, ali je morao da pronađe drugi put, jer je okolina ovog naselja bila odveć močvarna. Preokret načinjen pobedama hrišćanskih snaga nad Osmanskim carstvom tokom Velikog bečkog rata (1683-1699) i posebno austro-osmanskog rata 1716-1718. vraća Banat u sastav Habsburške carevine. Međutim, usled dugog ratovanja i čestih prelazaka vojski, banatska teritorija ponovo je bila opustošena, pa na čelo uprave, ove, carskom Dvoru direktno podređene teritorije , dolazi grof Klaudije Florimund Mersi, na čijoj čuvenoj karti Banata nema ucrtanih ni Beodre ni Beldre-Sega. Po svoj prilici u mnoštvu srušenih i opustelih sela nalazila su se i ova dva.
Ubrzo, 1740. počinje dug i iscrpljujuć rat za austrijsko nasleđe (1740-1748) u kome se čitava Monarhija borila za opstanak i pravo da cara Karla VI nasledi ćerka Marija Terezija. U to vreme Beldre-Seg biva preimenovan u Karlovo po preminulom caru. U tako složenoj situaciji morao je to biti vrhunski patriotski čin. Selo će novo ime nositi od te 1740. sve do sloma Habsburške monarhije.
Pomenuta 1740. od velike je važnosti i za Beodru, jer tada počinje intenzivno naseljavanje ovog zapustelog mesta. Među prvima se naseljavaju stanovnici obližnjeg razorenog naselja Akače. Naime, prema podacima iz 1731. akački stanovnici su bili Srbi, hajduci, pod vođstvom posebnog kapetana. Ovakvo stanje je nastalo nakon prestanka osmanske okupacije Banata, kada se Akača kao zabačeno naselje opkoljeno močvarom pretvarilo u prebivalište „puno sumnjivih lica, lošeg karaktera“, zapravo odmetnika od vlasti i zakona, koji se nikako nisu mirili sa novouspostavljenim uređenjem. Ovi svojevrsni pobunjenici uspostavili su u Akači svoju odmetničku samoupravu, organizovali su se kao banda i nanosili štete kako vlastima tako i stanovnicima okolnih sela. Naposletku, 1742. ovo „gnezdo drumskih razbojnika“, kako stoji u izvorima, razorio je baron Engelshofen, vodeće bundžije mahom pobio, dok je preostalo mirno stanovništvo naselio u obližnjoj Beodri. Hajdučija je u ovim prvim posleratnim godinama nakon vraćanja Banata pod habsburško okrilje bila uobičajena i česta pojava među srpskim stanovništvom. O njenim razmerama rečito svedoči jedna od mera banatske zemeljske uprave iz 1727. da u svakom dištriktu bude razmeštena četa husara sa isključivom dužnošću da goni hajduke. Čak je i mitropolit Vikentije Jovanović 1731. uputio poslanicu sunarodnicima u kojoj ih je opomenuo da ne podležu rđavim uticajima, kojima se slave razbojnici, pljačkaši i ubice.
U doba naseljavanja stanovništva iz razorene Akače, obnovljena Beodra ustaljuje se na današnjoj lokaciji. Glavnina stanovništva u Beodru ipak ne dolazi iz obližnjeg hajdučkog gnezda, već iz razvojačene Potisko-Pomoriške vojne granice. Naime, nakon završetka Rata za austijsko nasleđe Marija Terezija je odlučila da ispuni dato obećanje i u znak zahvalnosti izađe u susret zahtevima mađarskog plemstva, te je od 1741. do 1751. demilitarizovala Potisku granicu u Bačkoj i Pomorišku granicu na severu Banata. Nezadovoljnim, pretežno srpskim graničarima je rečeno da ukoliko žele da ostanu militari, onda moraju preći u Banat, gde se stvaraju regularni pukovi, a ukoliko nameravaju da ostanu u svojim kućama, moraju postati „podanici mađarske krune“, tj. seljaci kontribuenti. Graničari su u prvi mah s ogorčenjem odbili kako iseljavanje tako i podvrgavanje ugarskim vlastima.
U tom periodu i Karlovo i Beodra bivaju naseljeni srpskim graničarima iz demilitarizovanih oblasti. Hroničari beleže da su u Karlovo 1752. došli dotadašnji graničari iz Ade, čime se ovo mesto znatno uvećalo, a doseljenici su i u novom zavičaju nastavili sa poluvojničkim životom. Karlovčani su kao i ostali graničari u Banatu bili obavezni da u mirno vreme vrše službu u matičnom mestu, a u toku rata vojnu obavezu u zemlji i van nje. Za vreme ratovanja njihove porodice su oslobođene plaćanja poreza, dok se porodicama poginulih dodeljivala posebna pomoć. Uz Vranjevo i Kumane, Karlovo je sačinjavalo graničnu kompaniju u sastavu Banatske zemaljske milicije sa sedištem u Kikindi i jačinom od 578 ljudi, sa Lazarom Popovićem kao zapovednikom. U okviru ove milicije Karlovo je predstavljalo šanac, a njegovo stanovništvo je živelo poluvojničkim životom. Potonjom reorganizacijom i Karlovo je sa brojnim drugim mestima pripalo Ilirskom graničarskom puku. Bio je ovo, pokazaće se, uspešan način za postepenu demilitarizaciju graničara tj. pokušaj njihove pacifikacije i etapno uključivanje u civilni život.
Za razliku od Karlova, Beodra je pripadala provincijalnom tj. civilnom delu Banata, zbog čega su njeni stanovnici bili u nepovoljnijem položaju, pa ipak 1758. grade prvu seosku crkvu. Bila je to za onovremene prilike sasvim solidna građevina, čak raskošnija od one u većoj i bogatijoj Kikindi. Beodrani su izabrali uzvišenje na kraju sela za crkvu, prilično udaljeno od centra naselja. Odmah po uključivanju Banata u ugarski županijski sistem, čime je ova oblast prestala da egzistira kao posed bečkog Dvora, 1779. odigrala sa prva rasprodaja komorskih poseda pojedincima. Na licitaciji u Beču 1781. među ostalim posedima prodata je i Beodra mađarizovanim Jermenima, Bogdanu i Mihalju Karačonjiju za 103.000 forinti. Dojučerašnji zakupci, sada vlasnici banatskih imanja, nastojali su da što brže izvuku dobit iz kupljenih spahiluka, pa su se gotovo istog trenutka kad su postali spahije sukobili sa svojim podložnicima. Obraćajući se županijskim sudovima sa žalbama, seljaci su posebno naglašavali da je nastala bitna razlika i u ponašanju prema njima i u obimu davanja dok su bili podložnici Komore i od trenutka kada su potpali pod vlast spahija pojedinaca. Ubrzo posle dolaska Beodre u posed Karačonjijevih dolazi do masovnijeg naseljavanja mađarskog življa, pretežno kao poljoprivredne i stočarske radne snage. Od 1794. počinje naseljavanje prvih nemačkih porodica koje se bave zanatstvom, a u isto vreme grofovi Karačonji podižu katoličku crkvu. Bila je ozidana od čerpića, na mestu današnje zgrade parohije, posvećena je Svetoj Mariji Magdaleni, a kao ktitor zabeležen je Bogdan Karačonji.
Stanovnici Karlova bili su srećnije ruke te je njihovo mesto bilo uključeno u teritoriju privilegovanog Velikokikindskog dištikta. Povelja kojom je ustanovljen Velikokikindski dištikt sa privilegijama, koju je potpisala carica Marija Terezija, izdata je novembra 1774. Srbima za „važne i polezne vojne usluge“. Sam Dištikt kao i sva pripadajuća mesta dobili su grb i pečat. Najvažnija tekovina dobijena privilegijama bilo je obećanje sa najvišeg mesta u Carevini da stanovnici Dištrikta neće biti prodani ili založeni ukoliko Tamiški Banat bude podeljen na spahiluke, te priznato pravo njegovim opštinama da same sebe otkupe. Bila je to neuporediva prednost koju su žitelji Karlova imali u odnosu na svoje susede iz Beodre. Privilegije su još obuhvatale i dozvolu slobodnog korišćenja svih poseda koje su prilikom naseljavanja graničari zauzeli, način plaćanja poreza, sopstvenu sudsku vlast, oslobođenje od svih besplatnih radova… Svako mesto imalo je da izabere birova koji je prikupljao porez i druge dažbine, starao se o redu i miru u selu, rešavao manje sudske sporove i za njih izricao kazne. Nakon austrijsko-ugarske nagodbe iz 1867. Banat dolazi pod punu ugarsku vlast, koja konačno ukida Dištrikt 1876. godine, a nekadašnju njegovu teritoriju uključuje u sastav Torontalske županije. Intenzivniji razvoj i ekonomski uspon Karlova uslovljen je kako povoljnim okolnostima zbog njihove uključenosti u privilegovani Dištikt, tako i činjenicom da su u vreme cara Jozefa svakom domaćinstvu u Banatu dodeljene sesije, čime su oni postali poreski obveznici. U zavisnosti od broja ukućana, potreba, zasluga, dodeljivane su četvrtina, polovina ili puna sesija. O nedvosmisleno boljim životnim uslovima u Karlovu svedoče i prebezi Beodrana u susedno selo, što postaje sve učestalija i masovnija pojava krajem XVIII i početkom XIX veka. Stanovnici Beodre bežali su od spahijske samovolje i od ozbiljnih ekonomskih i radnih obaveza. Ta i kasnija doseljavanja srpskog stanovništva u etnički homogenu i ekonomski i društveno poželjniju sredinu znatno su uvećali karlovačko stanovništvo. Prvo jezgro naselja nastalo na uzvišenju Plevna oko stare crkve, sa svega dva reda kuća, širilo se prema severu.
Uprkos nezadovoljstvu stanovnika, Beodra se nakon kupovine, a zahvaljujući imućnim vlasnicima takođe intenzivno razvijala, započelo se sa isušivanjem močvara koje su je okruživale; 1805. prglašena je za varošicu, a iste godine grof Karačonji je unapređuje u „poljoprivredni grad“, čime stiče pravo na održavanje tri godišnja vašara. U to doba se pominje kao naselje u kojem živi 130 srpskih i mađarskih porodica. Krajem XVIII veka naseljavaju se prve nemačke porodice poreklom iz Alzasa i Lorene, a koju godinu kasnije dolaze i Jevreji, uglavnom trgovci i zanatlije. Naličje ekonomskog uspona sela bio je težak život njegovih žitelja. Neretko su Karačonjijevi ljudi i panduri terorisali meštane, pljačkajući ih i kinjeći na razne načine, najčešće samovoljno bez odobrenja svojih gospodara. Urbarenje kao radna obaveza u ljudskoj radnoj snazi i konjskoj zaprezi kao i ubiranje desetka od svih poljoprivrednih proizvoda i stoke predstavljali su ogroman teret stanovništvu. Nije bila ni retka pojava da panduri fizički napadnu nekog od meštana jer je bio osumnjičen ili oklevetan da je govorio protiv spahije, da rovari ili kuje zaveru protiv grofa ili države.
U prvoj polovini XIX veka Beodra dobija arhitektonske spomenike po kojima će biti prepoznatljiva. Razvijeni spahijski posed Bogdana Karačonjija koji u ovom periodu narasta na čak 9.000 k.j. nasleđuju sinovi Laslo i Lajoš, koji aprila 1838. osvećuju temelje nove katoličke crkve, impozantnih razmera. Nakon završetka 1842. crkva postaje porodična grobnica-mauzolej u čijoj je kripti, ispod oltara, sahranjeno dvadesetak članova porodice Karačonji. Sredinom XIX veka, tačnije 1857. sada već vrlo bogati i uticajni grofovi Karačonji podižu dvorac u centru sela sa površinom od 2.500 metara kvadratnih u čistom klasicističkom stilu u kome su i svi prateći objekti, očuvani do danas.
U Karlovu, koje je do kraja svog habsburškog perioda, zadržalo relativno egalitarni karakter, bez veleposednika, nije bilo građevine slične beodranskom Kaštilju. Najimućnije porodice u selu raspolagale su sa stotinak jutara zemlje. Socijalna struktura stanovništva s početka XIX veka dosta je homogena; od 1100 porodica, njih 1000 se bavilo zemljoradnjom, a polovina od toga se zbog malog zemljišnog poseda mogla računati u siromašnije. Zanati su se sporo razvijali, tako da je u prvoj polovini XIX veka, tek 13 porodica živelo od njih, a u drugoj polovini veka 30. Desetak porodica su bile trgovačke, a 60-ak učiteljske i činovničke. U pomenutom periodu Karlovo je imalo šest kovača, stolara, kolara, čizmara i berberina, sapundžiju i 11 trgovaca. U ovom periodu Karlovo dobija svog najpoznatijeg i najprosvećenijeg građanina, Teodora Pavlovića (1804-1854). Rođen u kući čizmarskog zanatlije i dugogodišnjeg seoskog kneza Pavla Pavlovića, 14. februara 1804. Teodor je osnovnu školu završio u rodnom mestu, nakon čega ga je otac poslao na dalje školovanje. Gimnaziju je pohađao u Hecfeldu, Temišvaru, Velikoj Kikindi, Segedinu i Sremskim Karlovcima. Nakon završene gimnazije na poziv prijatelja Konstantina Pejčića odlazi u Požun gde 1825. završava Pravni fakultet. Kao svršeni pravnik, prelazi u Peštu gde se kraće vreme dosta uspešno bavio advokaturom i ubrzo upoznao sve značajnije ličnosti tadašnje ugarske prestonice. Postao je blizak prijatelj Save Tekelije, koji ga je uzeo za ličnog sekretara, advokata i savetnika. Sa svega dvadeset jednom godinom bio je saradnik prestižnog Letopisa, da bi 1832. postao i njegov urednik. U teškom periodu za Maticu srpsku, nakon obnavljanja, postao je 1837. njen sekretar. Zahvaljujući Pavloviću, Matici su pristupili brojni ugledni Srbi, među kojima i Sava Tekelija, knez Mihajlo Obrenović, Petar Čarnojević, vladika Platon Atanacković… Predanim radom znameniti Karlovčanin uspeo je da obnovi Matičin fond i napuni do tada praznu kasu, zbog čega se smatra obnoviteljem ove značajne institucije. Teodor Pavlović je 1838. pokrenuo Serbske narodne novine, koje će sve do gašenja 1848. predstavljati najznačajniji srpski list u Habsburškoj monarhiji, predrevolucionarne decenije Meternihovog apsolutizma. Burni i krvavi događaji 1848. naterali su Pavlovića da ugasi novine i zbog pritisaka i pretnji napusti Peštu. Vratio se u rodno Karlovo i umro 1854. u pedesetoj godini života.
Za čitavo vreme privilegovanog položaja Karlova u selu je bilo po dva učitelja, a prva osnovna škola pominje se 1758. dok prvi podaci o 243 deteta koji je pohađaju, datiraju iz 1774. godine. Juna 1822. osvećena je nova, veća zgrada škole. Podaci o prvoj beodranskoj školi takođe nam dolaze iz 1758. zahvaljujući pisanim tragovima o vizitaciji Temišvarske eparhije selu. Životi ljudi u oba sela tokom XIX veka bili su jednolični i monotoni, naročito u zimskim mesecima, kada su se svodili na nekoliko osnovnih zanimanja i razonode: za decu – škola, za omladinu – skupljanje na roglju i nedeljom igranka u kolu, a za starije građane – odlazak u crkvu i znatno ređe u kasinu. Vašari, svadbe, slave, crkvene litije predstavljali su događaje o kojima se temeljito i dugo govorilo, a za retke učene ljude ili putnike do Beča, Pešte i Temišvara znalo je i o njima pričalo čitavo selo. Veze između ova dva, ne samo teritorijalno bliska sela, gotovo da nisu postojale. Izuzmemo li uobičajene animozitete ili čak i fizičke obračune među mladima, neretke prebege Beodrana u nespahijsko i slobodno Karlovo, te zbog toga superiorni osećaj njegovih stanovnika u odnosu na Beodru, drugih veza i kontakata gotovo da nije bilo.
U vreme revolucionarne 1848/49. ostalo je zabeleženo da je u Beodri na početku revolucije i srpsko-mađarskog rata bilo prilično mirno. Svega dvadesetak mađarskih porodica, koje su radile na imanju Karačonjijevih je napustilo selo. I nekoliko srpskih porodica je izbeglo sa delom imovine, zadržavši se kraće vreme u podunavskim selima, pre svih u Čenti. U Karlovu, kao delu Velikokikindskog dištrikta je bilo sukoba izazvanih velikim nezadovoljstvom srpskih seljaka zbog nemogućnosti da dođu do iberlandske zemlje, koju mađarske vlasti nisu htele da im ustupe. Zbog toga su se vremenom sve više oslanjali na nacionalna i antiugarska osećanja, te je njihovo učešće u pokretu od socijalno-ekonomskog prerastalo u nacionalno. Jedina preživela tekovina revolucije bila je likvidacija feudalnih posedovnih odnosa u Carevini, pa tako i u Beodri dolazi do masovnog oslobađanja srpskih i manjeg broja mađarskih porodica ispod kmetske zavisnosti. Vremenom će ova tendencija sve više zahvatati i mađarsko stanovništvo, iako su posednici nastojali svim silama da je zaustave, ometu ili uspore.
Druga polovina XIX veka protiče u znaku Bahovog apsolutizma (1849-1860), Austro-ugarske nagodbe iz 1867. godine, konačnog ukidanja Velikokikindskog dištrikta 1876. te uključivanja njegove teritorije u sastav Torontalske županije, ubrzanog ekonomskog i prosvetnog napretka, ali i sve intenzivnijih međunacionalnih animoziteta. Naravno, u selu su sve ove tendencije sporije i manje dolazile do izražaja, a bitnija promena mogla se uočiti samo kompariranjem dužih vremenskih intervala. Značajni događaji za Karlovo druge polovine XIX veka su i velike poplave koje su pustošile selo 1855. i 1870. a dosta života u oba sela odnela je i epidemija kolere 1863. godine. Promena koja će dati snažan impuls ekonomskom razvoju i modernizaciji sela bila je prolazak železničke pruge kroz Beodru i Karlovo. O značaju tog čina govori i početak izgradnje kamenih (makadamskih) puteva koji zamenjuju zemljane, jer sela koja su se nalazila tačno na polovini razdaljine između dva velika banatska centra Kikinde i Novog Bečeja, morala su imati razvijenu infrastrukturu i putnu mrežu. Godine 1883. bila je dovršena pruga Veliki Bečkerek–Novi Bečej–Velika Kikinda preko Karlova i Beodre. Ubrzo oba sela dobijaju i savremene železničke stanice, a 1896. se železnički povezuju sa Segedinom.
Sve veći broj pismenih i relativno prosvećenih meštana, kao i nedostatak kulturno-prosvetnog i zabavnog života, bili su dovoljani razlozi za osnivanje mesne biblioteke i čitaonice. Na inicijativu nekoliko uglednijih građana trgovaca, zanatlija, učitelja i naprednijih zemljoradnika 1887. osnovalo je Srpsku čitaonicu Karlova, koja je dobila jednu prostoriju u Opštinskoj kući. Od dobrovoljnih priloga kupljen je oskudan nameštaj, a prve knjige stigle su kao pokloni osnivača i članova čitaonice. Od prvih dana rada čitaonice Karlovčanima su redovno bili dostupni vodeći srpski listovi u Austro-Ugarskoj, od Zastave i Branika, do Srbobrana i Našeg doba, čime je ova ustanova značajno doprinosila podizanju opšteg kulturno-duhovnog nivoa meštana. Deceniju po osnivanju, čitaonica je kupila kuću u blizini crkve, a kako su se njen značaj i aktivnosti razvijali, ova omalena kuća postala je teskobna i ubrzo je stradala u požaru. Na njenom mestu podignuta je nova, veća i modernija u kojoj je čitaonica ostala sve do 1949. godine. Prva javna biblioteka u Beodri osnovana je krajem XIX veka pod nazivom Nepkenjvtar (Narodna knjižnica). Osnivači su joj bili prosvećeni meštani mađarske i nemačke nacionalnosti učitelji, zanatlije, trgovci i opštinski činovnici. Knjižnica nije okupljala Srbe, niti mlađu populaciju, kao ni zemljoradnike zbog čega je ostala elitistička ustanova ograničena na mali broj aristokrata, ljubitelja knjiga, ne više od tridesetak ljudi. Raspolagala je sa oko 2.000 knjiga kupljenih dobrovoljnim prilogom, a sedište joj je bilo u kafani Elizabete („Lize“) Lućen u centru sela. Zatvorena je nakon Prvog svetskog rata, a knjige i inventar su prešli u vlasništvo katoličke parohije u Beodri.
Jedna od najstarijih društvenih organizacija u Beodri je vatrogasno društvo, osnovano 1889. godine. Sve do tog doba nije bilo organizovane intervencije u gašenju požara, već su taj posao spontano obavljali meštani. Osnivačka inicijativa je potekla od veleposednika Andora Karačonjija, koji je bio i prvi predsednik društva. Prva krajnje skromna oprema kupljena je dobrovoljnim prilogom spahije i opštine u čijem se dvorištu i nalazila prostorija za okupljanje članova. Krajem XIX veka društvo je imalo 30-ak članova Srba, Mađara i Nemaca. S početka XX veka u okviru dobrovoljnog vatrogasnog društva razvila se delatnost dramske grupe u kojoj je bilo okupljeno desetak mlađih meštana, koji su svake zime pripremali pozorišne komade na mađarskom i srpskom jeziku.
Početkom XX veka oba sela su se ubrzano razvijala i uvećavala. U tom periodu Beodra je imala preko 4.600 žitelja, najviše Srba, 2.240, zatim 1.620 Mađara i oko 750 Nemaca, dok je u Karlovu živelo blizu 5.000 uglavnom srpskih građana, te sa monumentalnim crkvama, dvorcem, vetrenjačama, suvačama, železničkim stanicama, poštama, telegrafom, školskim i prosvetnim objektima, mlinovima, bankama, ciglanom, velikim zgradama opštine, bibliotekama, brojnim zanatskim, trgovačkim i ugostiteljskim objektima ova dva banatska mesta izrastaju u prave varošice. Intenzivni razvoj kapitalističkih odnosa na selu dovešće do imovinske diferencijacije među ljudima i povećanja broja siromašnih, koji će u deceniji pred Prvi svetski rat potražiti bolji život emigriranjem u Sjedinjene Američke Države. Iz Beodre je tada otišlo oko 160 siromašnijih građana Srba i Mađara, a iz Karlova je u novi svet otišlo oko 150 muškaraca i 20-ak žena.
U selu su od 1903. delovale mesne organizacije dveju, za Srbe značajnih stranaka, radikalne i demokratske. U ovo predratno vreme nekoliko srednje imućnih i siromašnijih Karlovčana osnovalo je Prvu srpsku zemljoradničku zadrugu. Cilj udruživanja bilo je zaustavljanje procesa propadanja srednjih i sitnijih zemljoradika i njihovo pretvaranje u bezemljaše. Osnovna delatnost Zadruge tokom prvih godina postojanja bili su štednja i kratkoročno međusobno kreditiranje članova.
Mobilizacija na početku Prvog svetskog rata 1914. je prepolovila oba sela, nestalo je mladih ljudi, što je izazvalo nestašicu radne snage za poljoprivredne radove. Međutim, kako je rat odmicao sve veći broj mobilisanih Srba je dezertirao, odbijao da se odazove pozivu ili se predavao ruskoj vojsci na istočnom frontu između 1915. i 1917. ne želeći da ratuje protiv svojih sunarodnika. Broj Karlovčana koji se predao Rusima procenjuje se na oko 280, a predaja je često imala organizovan karakter, tako da su čitave grupe vojnika prelazile dobrovoljno u zarobljeništvo. Od ovih svojevrsnih dezertera formirani su 1916. srpski dobrovoljački pukovi u Odesi u koje stupa oko 200 Karlovčana, a jedan deo tih ljudi upućen je kao pomoć srpskoj vojsci. Oko 60 građana Karlova ostalo je u Rusiji i učestvovalo u Oktobarskoj revoluciji 1917. godine. Nakon kapitulacije Austro-Ugarske, novembra 1918. u Beodri su imućniji Srbi osnovali Narodno veće sa ciljem očuvanja reda u selu nakon odlaska žandarmerije. U tom međuvlašću ili bezvlašću mnoge, a pre svega nemačke i jevrejske kuće, dućani, drvare, mlinovi i imanja su opljačkani. Slična sudbina zadesila je i dvorac Karačonjijevih, koga su njegovi vlasnici, kao i Beodru, zauvek napustili.
Odlukom Velike narodne skupštine Banata, Bačke i Baranje od 25. novembra 1918. Beodra i Karlovo, kao i veliki delovi južne Ugarske, bivaju priključeni Kraljevini Srbiji, čime ulaze u sastav Kraljevstva Srba Hrvata i Slovenaca proglašenog 1. decembra 1918. godine. Nešto ranije u Beodru je stigao pukovnik Dragutin Ristić sa manjim odredom svojih vojnika, koje su meštani, Srbi pre svih, masovno i razdragano dočekali i pozdravili kao oslobodioce. Ristić je postavio nove, privremene organe vlasti u Beodri, a slična situacija je zabeležena i u Karlovu. Zahvalni Karlovčani u naletu patriotskog oduševljenja, slično svojim precima pre gotovo dva veka, na početku Rata za austrijsko nasleđe, odlučili su da promene ime selu u Dragutinovo u čast novog oslobodioca.
U jesen 1919. u Beodru je pristigla poražena, bela emigracija iz boljševičke Rusije. Jedan od onih koji je ostao, a od vlasti Kraljevine SHS dobio bivši dvorac Karačonjijevih na korišćenje, bio je i Mihail Vladimirovič Rodzjanko, poslednji predsednik ruske Dume, koji je boraveći u beodranskom dvorcu, kao jedan od najuticajnijih ljudi Rusije pred i u toku revolucionarne 1917-te, napisao svoje memoare. Iste, 1919. Beodra sem novih stanovnika iz daleke Rusije dobija još jednu značajnu novinu – prvu fotografsku radnju Ernsta Josipa, trgovca, zaljubljenika u fotografski zanat. Već krajem te godine mladi trgovac dolazi do zaključka da novi hobi donosi u selu bolju zaradu od trgovine i napušta je otvarajući ubrzo skroman foto atelje u svojoj kući.
U novoj državi najviše nade meštanima Beodre i Dragutinova ulivala je agrarna reforma, nagoveštena donošenjem Prethodnih odredaba za pripremu agrarne reforme, februara 1919. kojima je stvoren pravni osnov za uklanjanje feudalnih recidiva u zemljišnim svojinskim odnosima i preraspodelu postojećeg zemljišnog fonda. Međutim, izneverena su seljačka očekivanja da će dosledno biti ostvaren princip da zemlja pripada onome ko je obrađuje, tj. bila su samo delom ostvarena, neuspešnom agrarnom politikom provođenom više u interesu zemljoposednika nego seljaka. Najveći beodranski zemljoposednik Andor Karačonji prodavao je svoje posede preko Hrvatsko-slavonske banke za parcelizaciju i kolonizaciju u periodu 1919-1931. U proleće 1919. jedan deo beodranskih bezemljaša dobio je zemlju ovog bivšeg spahije u predelu Kerektova, da bi sledeća raspodela bila 1921. kada su siromašne porodice i bezemljaši dobili po 3 k.j. oranice po bračnom paru, a po svakom detetu iznad 14 godina po jedno k.j. srednjeg kvaliteta. U čitavoj Beodri 295 agrarnih interesenata i 31 dobrovoljac su sve skupa dobili 1.144 k.j. i 1.102 kv. hvata obradive površine. Ako se zna da tek posedi iznad 10 ha mogu pozitivno da posluju, te da je malo koji neposredni proizvođač u selu imao sredstva za obrađivanje, jasno je da se socijalna situacija nije bitnije poboljšala. Nerentabilni, sitniji posednici koji nisu imali sredstva za rad prodavali su svoje posede bogatijima od sebe i time se vraćali u pređašnji status. Posebno je u teškom položaju bilo mađarsko stanovništvo koje je većinom bilo angažovano na posedima grofova Karačonjijevih, nakon prodaje istih ostajalo je bez posla, a kao manjinski narod bili su diskriminisani i izuzeti od agrarne reforme, te pretvarani u sluge i beskućnike. U boljem su položaju bili beodranski Nemci, među kojima je bilo nekoliko krupnih zemljoposednika, a brojne nemačke porodice doživljavale su ekonomski prosperitet, da bi dvadesetih godina političkim angažovanjem njihov položaj među svim manjinskim narodima bio daleko najbolji, čak bi se moglo reći da u pravima nisu puno zaostajali za većinskim Srbima.
Neposredno nakon rata 1919. Beodra dobija prvu Srpsku čitaonicu, sa dosta oskudnim izborom knjiga i štampe, a ubrzo i mesne odbore svih značajnijih političkih stranaka, koje deluju do 1929. kada im je zbog šestojanuarske diktature, zabranjen rad. Nasuprot zavađenim političkim organizacijama podsticano je osnivanje režimsko-integralističkih, poput Sokola, koji se u selu osniva u proleće iste godine, dok je sledeće 1930. selo dobilo i prvi fudbalski klub Hajduk. Nasuprot multietničkoj Beodri, nacionalno homogeno i proradikalski obojeno Dragutinovo osniva sokolsku organizaciju već 1924. a fudbalski klub, koji je menjao nazive dok se nije konačno odlučio za ime Vojvodina, iste godine kad i Beodra. Zanimljivo je da je jedan od prvih integracionih procesa između formalno dve, ali faktički slivene administrativne celine došao baš u oblasti sporta. Godine 1932. napravljena je fuzija dva fudbalska kluba – beodranskog i dragutinovačkog, ali se nije održala duže od jedne sezone. U okviru kluba Vojvodina u toku zimskih meseci delovala je dramska grupa, koja je svake godine pripremala po nekoliko pozorišnih komada dosta visokog kvaliteta. Kraj dvadesetih godina XX veka donosi i veliku ekonomsku krizu. U čitavoj Jugoslaviji, pa tako i u Karlovu i Beodri seljaci preživljavaju najteže trenutke, zadužuju se da bi preživeli, gube imovinu zbog duga, a tek će otpis dela seljačkih dugova koje će provesti Stojadinovićeva vlada unekoliko poboljšati njihov položaj. Na izborima 1935. Beodra i Dragutinovo dobijaju i prvog poslanika iz svoje sredine, Milana Kovačeva, uglednog poljoprivrednika, člana Samostalne demokratske stranke, predsednika beodranske opštine, izabranog na listi Udružene opozicije. Neposredno pred rat u Beodri je dolazilo do oštrih sukoba između mladih komunista i nacista, a najteži takav incident odigrao se novembra 1939. na igranci u lokalu kod Lize, nakon čega je u selo došla čak i delegacija nemačke ambasade iz Beograda.
U ratnom periodu 1941-1945. Dragutinovo i Beodra, kao i čitav Banat žive pod nemačkom okupacijom. Zbog učestvovanja u otporu nemačkom okupatoru ili pomoći okolnim partizanskim odredima, tokom rata je stradalo preko 200 meštana oba sela. Među partizanskim borcima posebno se isticao Miloš Popov, komunista i komesar dragutinovačkog partizanskog odreda, koji je poginuo na samom kraju rata aprila 1945. na Sremskom frontu. Po njemu je ujedinjeno selo dobilo ime – Novo Miloševo.
POČETNA | O NAMA | VESTI | INDUSTRIJSKA ZONA | SPORT | LINKOVI | KONTAKT
Copyright © novomilosevo.org.rs, 2011 – 2017
IZVOR: Novo Miloševo – “Di” i šta smo ?
Odabrao: Vojislv Ananić
21. januar 2018. u 11:41
Vojislav Ananić
Groblja u Beodri
Naselivši Beodru, Srbi pridošli iz raznih krajeva, i to uglavnom iz Potisja i Pomorišja, već 1758. godine, kako je zabeleženo pri vizitaciji Temišvarske eparhije, imaju solidno izgrađenu crkvu sa dosta velikim grobljem. To prvo groblje, protezalo se sa obe strane današnje glavne ulice, severno od “kaštilja”. Da je groblje zauzimalo veliku površinu svedoče i brojni skeleti nalaženi pri kopanju temelja za ekonomske objekte u dvorištu Cvete Kovačeva, sredinom dvadesetih godina ovog veka.
Prilikom prodaje veleposeda po Banatu, Beodru 1781. godine kupuje bogati jermenski trgovac Bogdan Karačonji. Do tada slobodni seljaci postaju biroši i život im s iz osnova menja.
Osiromašeno stanovništvo, zbog velikih nameta prema spahiluku, skromnije sahranjuje svoje bližnje. U starom delu groblja, zapadno prema selu, nazire se tek nekoliko ozidanih kosturnica, bez nadgrobnih belega, zaraslih u travu. Centralno mesto na groblju je zauzimao crveni krst oko koga su se sahranjivale uglednije familije, te sveštenici i činovnici. Poslednjih decenija XIX veka groblje postaje pretesno na ce otvara nova parcela, severno od postojećeg groblja. Ova parcela je manjih dimenzija, na dosta nižem terenu i sa manje zidanih kosturnica (zabeleženo je da je u zimu 1941-42. ovo groblje “plivalo” i da su sahrane na njemu više meseci obustavljene.
Po zakonima Austrougarske, sahranjivanje u kosturnicama je iziskivalo, osim drvenog i metalni sanduk, a pre svake sahrene su posebno obučeni majstori maori krečili i uređivali kosturnice. Stari sanduci bi se prekrivali “bezom”, te je takav ceremonijal mogao sebi priušti mali broj bogatih ljudi.
U sredini groblja, blizu obnovljenog drvenog krsta, stoje temelji kapele porodice Joanović. Posle tragične smrti dr Đorđa Joanovića njegov brat Simon započeo je izgradnju mauzolejne porodične kapele. Međutim, skrhan bolom zbog izgubljenog brata, posle par godina umire i Simon, ne stigavši da završi kapelu. Po pričanju meštana i po novinskim člancima, sahrana dr Đorđa Joanoviđa okupila je preko pet hiljada duša.
“… Jutros u 9 i po časova voz je ctigao na železničku stanicu u Beodri. Pred peronom je bio okupljen veliki broj meštana sa svim organizacijama iz sela. Tu su bili predstavnici sokolstva, mesne škole, predstavnici čitaonice, vatrogasno društvo i veliki broj seljana.
Vagon sa kovčegom je otvorenen i dok je muški zbor “Obilića” pevao “večnaja pamjat”, studenti su na svojim rukama izneli pok. profesora Joanovića, proneli ga kroz dugi špalir meštana i uneli u mrtvačka kola koja su čekala pred stanicom. Zatim se cela povorka uputila ka selu.
Pozdravljen svuda usput nemim izrazima tuge i poštovanja, prolazi profesor Joanović poslednji put svojom milom i dragom Beodrom i prima njene jednodušne izraze skrušenosti…”
Na samom groblju je pre par godina postojala kuća u kojoj je stanovao grobljar, koji je opsluživao i pravoslavno i katoličko groblje.
Južno do groblja, sa druge strane puta, nalazio se “špitalj”, dugačka zgrada sa pet – šest prostorija koje su sve “izlazile na dugačku konku”. To je u stvari preteča “doma za stare” gde je beodranska opština smeštala svoje onemoćale i zaboravljene sugrađane. “Špitalj” se izdržavao, pored male pomo}i opštine, prilozima vernika koji su pri svakoj poseti groblju ostavljali hranu i novac za spokoj duše umrlima.
Naseljavanjem katoličkog stanovništva, od strane grofa Bogdana Karačonjija, ukazala se potreba za podizanjem katoličkog groblja. Postoje indicije da su se katolici sahranjivali oko stare katoličke crkve koja se nalazila preko puta današnje, a pronađeni su grobovi i naspram porušenog grofovskog dvorca u sveroistočnom delu Beodre.
Današnje katoličko groblje postoji na sadašnjem mestu verovatno od kada i pravoslavno. Na karti Beodre iz 1876. godine ono je već jasno formirano i zauzima istu površinu kao i danas. Spahija Bogdan Karačonji, pored Mađara naseljava i Nemce (1784. i 1796- 1805), te nešto malo Čeha. Katoličko groblje nije deljeno po nacionalnoj pripadnosti, već se sahranjivanje obavljalo u zavisnosti od slobodnog prostora. Na centralnom mestu na groblju postoji veštačko uzvišenje sa krstom na vrhu. Sam krst se nalazi na postamentu na kome su uklesana imena donatora Kovats Daniela i Korossy Tereze. Oko krsta se nalazi ograda od kovanog gvožđa i pažljivo negovana živaograda.
Oko ovog obeležja sahranjivani su viđeniji ljudi: sveštenici, učitelji, trgovci, išpani i upravitelji na grofovskom imanju. Spomenici se ređaju u vidu venca i predstavljaju posebnu ambijentalnu celinu na groblju. Pojedini spomenici izgledaju kao prava mala umetnička dela , ali je mnoge od njih zub vremena prilično načeo. Izuzetak predstavlja nedavno obnovljen spomenik dugogodišnjeg katoličkog sveštenika Bottay Janosa , koji se od 1828. godine pa do 1878. godine starao o katoličkim vernicima. Za vreme njegovog službovanja sagrađena je velelepna katolička crkva, mauzolej grofovske porodice Karačonji, nabavljen je kompletan, izuzetno lep mobilijar u crkvi, izgrađen je otmeni parohijalni dom i urađeno je mnogo na duhovnom i svetovnom razvoju katoličkog stanovništva u Beodri.
Pored toga, Bottay Janos je održavao i prisne odnose sa tadašnjim pravoslavnim sveštenikom Aksentijem Joanovićem i njihovo prijateljstvo je služilo za primer.
Izvor: Prilog za monografiju Novog Miloševa, knjiga četvrta, Nov