Srbobran i okolna sela

5 komentara

1. 14. avgust 2017. u 12:47

   vojislav ananić

   SRBOBRAN

   Opština Srbobran se nalazi u Vojvodini i zauzima središnji deo Bačke na površini od 284 km2. Opštinu čine tri naselja: Srbobran, Turija i Nadalj. Naselje Srbobran leži na 45° i 35´ severne geografske širine i 19° i 47´ istočne geografske dužine.
   Veći deo naselja leži na levoj, a manji na desnoj obali Velikog Bačkog Kanala. Sa severa i istoka Srbobran je opasan meandrom rečice Krivaje, koja se kod Turije uliva u veliki Bački kanal.
   Geografski položaj Srbobrana je veoma povoljan. Vodenim putem tj. Velikim Bačkim kanalom, Srbobran je preko Dunava i Tise povezan sa svetskim vodenim putevima. Važna su i dva suvozemna puta, koji se ukrštaju u samom centru Srbobrana.
   Meridijanskog pravca je međunarodni put koji povezuje srednju i južnu Evropu. Uporedničkog pravca je put Sombor – Bečej, koji povezuje Podunavlje i Potisje.
   Najstariji pisani podatak o naselju je iz 1338., pod nazivom Sentomaš (Sveti Toma). Srbobran ima oko 16.000 stanovnika, srpske nacionalnosti (70%) i mađarske nacionalnosti (30%)

   Odgovori

2. 17. avgust 2017. u 10:49

   vojislav ananić

   Nadalj
   Najmlađe selo Šajkaškog bataljona

   Ovovremeni Nadalj je najmlađe selo u Šajkaškoj. Naseljen je odjednom između 1800. i 1801. godine. Nadalj je jedino od 14 naselja Šajkaške koje leži „s one strane jarka“, odnosno, rimskih šančeva. Osnovanjem Nadalja zaokružene su granice Šajkaškog bataljona u trouglu Dunav – Tisa – rimski šančevi. U ondašnjem Šajkaškom području bilo je viška zemlje u državnom vlasništvu, tzv. predijumi. Vlastima je odgovaralo da se ta zemlja podeli doseljenicima, jer bi time potpomogli privredni razvoj i veštački povećali broj stanovnika i budućih vojnih obveznika. Dvorski ratni savet je planirao da u blizini Čuruga naseli nemački živalj iz „rajha“. Posle dosta peripetija odlučeno je da se na predijumu „Nadalj“ nasele Srbi iz provincijala. Početno naselje se razvijalo oko dveju glavnih ulica koje se seku pod pravim uglom i vode na četiri glavne strane sveta. Ostale ulice povlačene su paralelno sa njima. Oko raskršća glavnih ulica postojao je slobodan prostor koji je namenjen podizanju parka. Nadalj ima oblik četvorougla, a atar mu je u obliku nepravilnog petougla. Nadalju pripada i eksteritorijalni potes Boronj pored Tise u žabaljskoj opštini. Danas Nadalj pripada srbobranskoj opštini. Za godinu osnivanja sela zvanično se uzima 1801. godina. Prvi Nadaljčani su se doselili iz komorskog sela Čeba (Čelareva) pošto je to selo prodato spahiji Marfiju. On je na račun Srba delio zemlju doseljenim Nemcima, a Srbi su spas potražili u Vojnoj granici. Komandant Bataljona Stanisavljević dobio je dozvolu da ove Srbe naseli na pustari „Nadalj“ kod Čuruga. Pri osnivanju Nadalja zabeleženo je 98 starešina porodica sa oko 900 žitelja. Prilikom rasformiranja Šajkaškog bataljona 1872. popisana je 271 kuća i 1669 stanovnika.

   Istorija pamti da su u blizini ovovremenog Nadalja još u 16. veku postojala dva naselja koja beleže izvori – istoimeno selo Nadalj i selo Nadaš. Postoje tri pretpostavke o nastanku imena Nadalj. Od češke reči „nadol“, srpske „najdalja“ i mađarske „nadalya“ što znači nisko, močvarno, trskovito zemljište. I četvrto tumačenje da je nastalo od reči „nadaly“ što na staromađarskom znači pijavica. A njih je bilo u močvarnim predelima ovoga kraja. Najstariji pomen sela pod imenom Nadalj potiče iz 1543. godine. Selo se pominje u dokumentima kaločke mitropolije u vezi sa plaćanjem poreza. Istovremeno se pominje i selo Nadaš. Turski defter je 1590. u Nadalju zabeležio 19, a u Nadašu 25 poreskih obveznika.
   Kada je formirana Potiska granica (1701) Nadalj se spominje kao predijum (pustara) Čuruga. Prilikom razrezivanja poreza vlasti bačke županije popisale su 1702. 40 muških punoletnih glava. Rakocijevi „kuruci“ su 1705, verovatno, opustošili Nadalj, jer se posle retko spominje kao naselje, a više kao pustara. Prilikom naseljavanja Nadalja svaka porodica je dobijala plac na kojem je podizala kuću. Prve godine naseljavanja podignut je stan za oficira, krčma, opštinska kuća i škola. Odmah je bila podignuta, doduše, trošna crkvica pokrivena trskom. Sadašnja pravoslavna crkva počela je da se gradi 1811, a završena je 1813. i posvećena je rođenju sv. Jovana (Ivanjdan). Crkva je u Buni 1848-9. izgorela, ali je posle zaključenja mira obnovljena. Prvi sveštenik bio je Teodor Georgijević, doseljenik iz Čeba. Sve do podizanja nove crkve (1811/13) bogosluženja su držana i u školskoj zgradi. Prema izvorima za 1802/3, učitelj Nikola Kešanski učio je 30 đaka. Za vreme velike poplave 1816. škola je oštećena pa je morala da se gradi nova. Nova zgrada podignuta je 1850. godine.
   Sela u Šajkaškom bataljonu bila su povezana najprimitivnijim zemljanim putevima. Sredinom 19. veka pored Nadalja je prolazio poštanski put, „pored krčme ’Gat’ i čuruških livada“. Na istom putu otvorena je krčma za koju je Ledinčanin Zaharije Stanković sa komandom Bataljona zaključio 1791. najstariji ugovor na bataljonskom području. Krčmu je Stanković podigao o svom trošku na pustari „Nadalj“ pored nasipa između Feldvara i Temerina deset godina pre osnivanja sela.
   Nadaljčani su se bavili zemljoradnjom i stočarstvom, ali prvo zanimanje im je graničarska služba. S obzirom da je Šajkaška imala vojnu organizaciju vlasti to je više nego u provincijalu postojala potreba za zanatlijama različitih profila: kovači, kolari, puškari, abadžije, ćurčije, tesari i drugi. Najstariji pisani podatak o zanatlijama u Nadalju je iz 1815. kada je kovački kalfa Jakov Miladinov dobio dozvolu da se naseli, a onda se 1823. iselio u Turiju. U Nadalj se 1815. doselio i prvi kolar Nemac Paul Blajh.
   Prvi trgovac u selu bio je Matija Lorenc koji je već imao kirčmu, ali je 1817. otvorio i dućan. U selu je bilo pekara, moralo je biti i mlinara, pominje se Jovan Nićiforov koji 1826. nije dobio dozvolu da se naseli u Nadalju, niti da podigne suvaču, jer je već 1815. postojala jedna suvača dovoljna celom selu. Ovu suvaču je Luka Dejanović prodao nekom Filipu Kužeti.
   Istorija Nadalja od osnivanja (1801) vezana je za sudbinu Šajkaškog bataljona. Do 1808. Nadalj je sa Čurugom činio jednu kompaniju (četu), a onda je zajedno sa Gospođincima formirana druga sa sedištem u Nadalju. Komandant ove jedinice bio je kapetan Lobarda. Najpoznatiji nadaljski oficir sa zavidnom graničarskom karijerom bio je Stevan Surdučki. U revolucionarnoj 1848-9. Nadalj sa Čurugom su, kako beleže izvori, bili najbuntovnija mesta u Bataljonu. Vesti o revoluciji stigle su i u Nadalj u kome je već 1. aprila 1848. održan zbor graničara sa kojeg su upućena „narodna zahtevanja“, odnosno, revolucionarni program Srba koji zajedno sa ostalima treba odneti u Beč. I Svetozar Miletićje onih dana održao govor u Nadalju. Učitelj Petar Zarić i graničar Lazar Surdučki predstavljali su Nadalj na Majskoj skupštini (13/1. maj 1848) u Sremskim Karlovcima. Nadalj je sa vojnog gledišta postao važno mestu u sistemu odbrane na liniji Turija – Feldvar (Bačko Gradište). U strašnoj prolećnoj ofanzivi generala Morica Percela, 1849, Sentomaš (Srbobran) je doživeo težak poraz, a zatim su redom zauzimana, razarana i paljena i ostala šajkaška mesta. Posle završetka rata i uspostavljanja mira Nadaljčani su se vraćali svojim, iako popaljenim, kućama. Doseljavale su se i nove porodice, a naročito posle ukidanja Šajkaškog bataljona 1873. godine. Naseljavanje Nadalja nastavljeno je sve do kraja Prvog svetskog rata. Među 1621 Nadaljčaninom popisanim 1873. bilo je 26 Nemaca i tri Slovaka, a 1910. od 2728 stanovnika skoro 15 odsto činili su Mađari, Nemci, Rusini, Jevreji i drugi.
   Posle razvojačenja Bataljona brzo se prelazilo sa naturalne na robno-novčanu privredu što je zateklo nespremne Šajkaše i dovelo do nazadovanja u zemljoradni i stočarstvu. Osnivanje zemljoradničkih zadruga bio je pokušaj da se pomogne seljacima i selu. U Nadalju je prva zadruga osnovana 1902. godine. Verovatno je tokom rata prestala sa radom, ali je tradiciju nadaljskog zadrugarstva 1921. nastavila Srpska zemljoradnička zadruga sa 54 zadrugara. Osnovana je i Srpska turinsko-nadaljska zadruga za pomaganje i štednju 1905. i postojala je do 1918. godine.
   Na kraju Prvog svetskog rata, 15. novembra 1918, u Nadalj je ušla srpska vojska, smatra se, pod komandom oficira Ivice Živaljevića. Na skupštini u Novom Sadu (25.11.1918) odluku da se Vojvodina prisajedini Srbiji podržali su predstavnici Nadalja sveštenik Vojislav Kovačević, učitelj Kamenko Čura i zemljoradnik Milan Rakić. U Nadalju je 3. februara 1919. ustanovljen Narodni odbor opštine.
   Između dva rata i dalje je poljoprivreda najvažnija privredna grana. Od sitne industrije imali su mlin (1926) i kudeljaru (1938). Ciglana, koju je još 1898. podigao Franja Šmit, obnovljena je 1906. i modernizovana 1930. godine.
   Izvori navode da je 1878. u Nadalju postojala Srpska čitaonica u kući Pante Surdučkog. Biblioteka sa čitaonicom obnovljena je 1905. i ponovo reorganizovana 1911. u Srpsku ratarsko-zanatlijsku čitaonicu. Sve do Drugog svetskog rata biblioteka i čitaonica su bile u istim prostorijama Svetosavskog doma. Krajem osamdesetih godina 19. veka Nadalj je imao Srpsko pevačko društvo.

   Literatura: Lazar Rakić, Nadalj, Matica srpska, Novi Sad 1988.
   Šajkaška I i II, istorija, MS i VM, Novi Sad 1975.

   Dragan Kolak
   16. Feb 2008.

   Odgovori

3. 19. mart 2018. u 10:28

   Vojislav Ananić

   Dunđerski, Gedeon Geda, veleposednik, industrijalac, pravnik (Srbobran, 1. II 1875 — Budimpešta, 12.VII 1939)

   Osnovnu školu završio je u Srbobranu, maturirao u srpskoj gimnaziji u Novom Sadu a potom upisao studije prava. Doktorirao je u Budimpešti u 21. godini da bi potom kao ravnopravni ortak sa ocem upravljao celokupnom porodičnom imovinom. Oženio se Teodorom Dorom Vlahović i imao dva sina, Dušana i Lazara, i kćer Sofiju. Bio je najkrupniji zemljoposednik u Srbobranu. Posed mu se prostirao u opštinama Srbobran, Bačko Gradište, Bačka Palanka, Novi Sad, Begeč, Gložan i Čeb (današnje Čelarevo). Imao je nekoliko spahiluka sa zamkovima, parkovima i lovištima, nekoliko fabrika, hotel „Kraljica Marija” u Novom Sadu, bio u upravnim odborima više banaka itd. Posedovao je pivare u Čelarevu i Zrenjaninu, kudeljaru u Čelarevu, dve fabrike špiritusa — u Srbobranu i Čelarevu, parni mlin i fabriku ulja u Srbobranu, kao i više industrijskih preduzeća u Novom Sadu. U Čelarevu je podigao ergelu za uzgoj punokrvnih i polukrvnih konja. Bavio se i naprednim stočarstvom, gajeći goveda, svinje i ovce.
   Po završetku Prvog svetskog rata okupljao je oko sebe mlade srpske intelektualce i upućivao ih na rad u organizovanju nacionalnog života u oslobođenoj Vojvodini. Kao poljoprivrednik najvišeg ranga, putovao je u Englesku da bi proučio melioracionu delatnost, a naročito drenažu. Shvatajući hidrotehničke probleme i metode i znajući od kakvog su značaja zadružni objekti, nasipi i kanali, kao inicijator, osnivač i organizator čipsko-begejske vodne zadruge u celoj zemlji je organizovao vodne zadruge u centralne odbore, pozivajući na saradnju mnoge mlade inženjere. Zahvaljujući tome uspeo je da spase žetvu 1919. te je izabran za predsednika Saveza vodnih zadruga i dugogodišnjeg predsednika Centralnog odbora za vodne zadruge. Upravo njegovom inicijativom vodne zadruge i hidrotehnička služba prve su bile potpuno nacionalizovane. Učestvovao je u organizovanju privrednih institucija i u stvaranju centralnih privrednih ustanova kao što su Narodna banka, Srpska banka ili Jadransko-podunavska banka. Kao jedan od osnivača nalazio se na položaju predsednika upravnog odbora Novosadske produktne i efektne berze od osnivanja do smrti i na mestu predsednika upravnog odbora fabrike šećera a. d. „Bačka” u Novom Vrbasu. Bio je član upravnog odbora mnogih značajnih državnih institucija i fabrika: Narodne banke Kraljevine SHS, Srpske banke d. d. u Zagrebu, filijale u Budimpešti, „Kamendin” d. d. za proizvodnju seruma u Novom Sadu, tekstilne fabrike „Koste Ilića i sinova” a. d. i tvornice konzervi „Kulpin” d. d. u Novom Sadu. Osnovao je fabrike ratnih aviona „Ikarbus” i avionskih motora u Rakovici.
   Aktivno je učestvovao u verskom životu (član Patrijaršijskog saveta), a naročito u kulturnom životu (pored ostalog bio je podnačelnik Društva za Srpsko narodno pozorište od 1905). Kao predsednik Matice srpske (1911—1920) u vreme kada joj je bilo najteže, znanjem, intenzivnim radom i energičnim istupanjem uspeo je da sredi njene zloupotrebama uzdrmane finansije i da svojim ugledom otkloni pripremanu intervenciju mađarskih vlasti. Za vreme njegovog mandata završena je zgrada Trandafilskog sirotišta, zadužbine Marije Trandafil, čija je izgradnja bila obustavljena zbog velikih problema sa preduzimačima. Zahvaljujući njegovom angažovanju i odlučnosti tokom Prvog svetskog rata spasen j e značaj an deo Matičine imovine, kao i fondacija kojima je ona rukovala, a koje su mađarske vlasti nameravale da pretvore u ratne zajmove. Posle rata, pre svega zahvaljujući njegovom uticaju, a s obzirom na humani zadatak fondacija, doneta je odluka da zemlja koja je bila deo zadužbina pod upravom Matice srpske ne potpadne pod udar agrarne reforme. Pod njegovim predsedništvom izrađen je novi nacrt ustava Matice srpske. Još kao veoma mlad bio je član administrativnog odbora Bačke županije, a od 1910. je kao predstavnik Bačko-bodroške županije postao stalni član peštanskog parlamenta, u kojem je odlučno branio srpske interese, i to naročito interese Srba u Ugarskoj. Bio je poslanik u Ugarskom saboru na listi Stranke rada Ištvana Tise (tzv. „munkačke stranke”) i nosilac titule viteza c. i kr. ordena Franje Josifa i lični prijatelj mnogih mađarskih ministara i velikodostojnika. Biran je za člana gradskog predstavništva Novog Sada u periodu od 1914. do 1918. Posle rata izabran je za narodnog poslanika u Bačkopalanačkom srezu 1931, ali je posle kraćeg vremena podneo ostavku kako bi se potpuno posvetio privrednoj delatnosti.
   Kao i većina članova porodice Dunđerski, bio je u bliskim vezama sa Dvorom u Beogradu. Matici srpskoj i SNP u Novom Sadu ostavio je značajne legate. Za nacionalni, kulturni i privredni rad odlikovan j e mnogim ordenima.
   Umro je u sanatorijumu „Siesta” u Budimpešti a sahranjen je u porodičnoj kapeli u Srbobranu.

   Petar V. Krestić

   Odgovori

4. 4. decembar 2019. u 12:24

   Vojislav Ananić

   SENT TOMAŠ – SRBOBRAN

   1. Johan de Nikoletić
   2. Konstantin de Nikoletić
   3. Živan Nikolić
   4. Marko Radišić
   5. Stefan f(on) Nikoletić
   6. Lazar Kuriačić

   Izvor: Slavko Gavrilović – Prilozi za biografije oficira Potiske i Pomoriške vojne granice, Zbornik za istoriju Matice srpske, br. 61

   Odgovori

   • 18. septembar 2021. u 06:41

     Voja

     KUTOŠ – MILEŠEVO kolonije kod Srbobrana koje su nastale za vrijeme Prvog svjetskog rata

     Prije početka procesa kolonizacije tzv. sjevernih krajeva Kraljevine SHS u vrijeme trajanja Velikog rata (1914–1918) došlo je do pokreta stanovništva iz Bosne i Hercegovine ka Bačkoj, Banatu, Baranji i Sremu što je bila posljedica gladi koja je vladala u Bosni i Hercegovini 1917– 1918. godine. – Od aprila do juna velika je glad kod većine stanovništva – zapisao je 1917. godine sveštenik parohije Krnjeuša kod Bosanskog Petrovca Petar Rađenović. – Pošto je lanjska godina slabo rodila malo je bilo domaćeg žita… Narod se hrani koprivama, zeljem i drugom travom. Koji imaju stoke hrane se mlijekom i mesom. I ova je godina vrlo sušna i neobično vruća; od polovice aprila nikako nema kiše.

     GLAD UZIMA MAHA

     Od januara do marta 1918. glad uzima sve veći mah. Svijet se ispomaže tako što ide čak u Srijem i Bačku, te kupuje kukuruz i pšenicu i nosi kući. Ali pošto je državna vlast zabranila izvoz hrane iz jedne pokrajine u drugu malo ko uspije da kupljenu hranu sretno dopremi kući… I tako mnogi siromah vraća se kući bez išta, nabavlja druge novce i ide po ovo ne bi li sad bio bolje sreće. U kotarskoj aprovizaciji velike zloupotrebe. Kotarski predstojnik Pačovski u društvu sa još nekim činovnicima i trgovcima veću količinu hrane, koja stigne za stanovništvo kotara, proda u Dalmaciju, pošto je tamo još veća glad i veće cijene a stanovništvu podijeli tek štogod… Onaj dio naroda, koji je jako siromašan, ter nema zašta da kupuje žita, odselio se sasvim u Srem ili Bačku sa cijelom familijom te tamo zarađuju i hrane se. Neke familije su opet odselile samo djelimično, a djelimično ostale kod kuće. Da se što više života spase nastao je pokret među srpskim narodom preko Save da prime na prehranu što više siromašne djece iz Bosne. Tako je iz ove parohije otpremljeno oko 50 djece. Od aprila do juna glad jednako traje. Narod koji je ostao kod kuće nadoknađuje hljeb zeljem i drugom travom, crijemušom. Narod koji je otišao u Srem, živeći u neredu u štalama i svakojakim zgradama bez postelje i bez svega pobolio se i u gomilama umro… „Godine 1917. i 1918. naselilo se u Srbobranu oko 60 porodica iz Bosne iz srezova Livno i Glamoč uslijed gladi u Bosni gdje dočekaše kraj rata” izvještavala je agrarna zajednica sa majura Kutoš, sa veleposjeda Mora Šifera koji je iznosio 353 k.j. 9. oktobra 1927. godine. Filip Pejović revizor Saveza agrarnih zajednica za Banat, Bačku i Srem 3. januara 1931. godine izvijestio je Savez da su „autokolonisti iz Bosne doseljeni u okolinu Srbobrana još za vrijeme svjetskog rata”. To su bili kolonisti sa prezimenima Plemić, Lukač, Češljević, Bursać, Arežina, Kesić, Radujko, Krneta, Bajić, Vašalić, Karanović, Skakić, Gvozdenović, Kremić, Mandić, Trivan, Prpa, Savić, Bolta, Rodić itd. Zajedno sa srpskim optantima iz Baranje koji su došli u proljeće 1930. godine na majur Kutoš, udaljen 27 km, od Srbobrana doseljenici iz Bosne su između dva svjetska rata formirali koloniju Kutoš koja je kasnije nazvana Mileševo. Od 102 porodice naseljene u koloniji prema Iskazu kolonija od 6. decembra 1933. godine, 69 je bilo iz Bosne, 29 porodica je bilo optanata iz Mađarske, 2 iz Dalmacije po 1 iz Like i Crne Gore. Prema Iskazu kolonija od 18. januara 1930. godine koloniju Kutoš činile su 50 porodica jer porodice optanata iz Baranje nisu do tada naselile koloniju. Doseljenici iz Bosne koji su sklanjajući se od gladi za vrijeme Velikog rata (1914–1918) došli na majur Kutoš na njemu su ostali i poslije rata i bili korisnici agrarne reforme i kolonizacije, ali pod vrlo nepovoljnim uslovima, u nepovoljnim okolnostima i uz diskriminaciju od strane agrarnih vlasti. Prema izvještaju Savezu agrarnih zajednica za Banat, Bačku i Srem od 9. oktobra 1927. godine ovi doseljenici su „u agrarnoj reformi dobili ½ k.j. zemlje po članu porodice a ne kao ostali 1 k.j. po članu. Prema izvještaju F. Pejovića od 3. januara 1931. godine „dobili su ¼ ili ½ k.j. zemlje po članu porodice”. „Oni su po količini zemlje izuzetak mada su vrijedni i dobri i stvorili su lijepo selo i zemlju lijepo obrađuju” stajalo je u izvještaju revizora Saveza agrarnih zajednica za Banat, Bačku i Srem F. Pejovića od 22. juna 1932. godine. Naseljenici iz Bosne 9. oktobra 1927. godine tražili su da im se u procesu agrarne reforme dodijeli još zemlje za obradu sa veleposjeda Nikole Gerbera i Jaše i Gedeona Dunđerskog. Optanti naseljeni iz mađarske Baranje dobili su u zavisnosti od veličine porodice 5–8 k.j. zemljšta, a zemljištem su nadjeljeni sa veleposjeda Nikole Gerbera (725 k.j.).

     KREDIT ZA POLJOPRIVREDNE ALATKE

     Materijalna pozicija doseljenika bila je izuzetno teška. Oni su 22. juna 1926. godine od Saveza agrarnih zajednica za Banat, Bačku i Baranju tražili kredit od 100.000 dinara za kupovinu poljoprivrednih radila, alatki, zaprežnih kola, konja, krava da bi mogli da formiraju svoja poljoprivredna domaćinstva. Kada je naselje već bilo formirano 28. maja 1937. godine kolonisti su tražili pozajmicu za gradnju kuća, sjeme, alat, ali i nabavku hrane što znači da se u jednom dijelu porodica kolonista u Kutošu u zimu–proljeće 1937. godine osjećala oskudica u hrani. Gradnja kolonije počela je 1926. godine jer su kolonisti dobili kućne placeve 31. maja 1926. godine, a kolonisti su već 24. aprila 1926. godine tražili građu za kuću i crijep. Godine 1926– 1927. trajala je gradnja kuća jer prema podacima od 9. oktobra 1927. kolonistima je dodijeljeno 65 placeva, a do tada podigli su dvije trećine kuća. Građu za gradnju kuća 17. juna 1929. godine dobilo je 29 kolonista iz Bosne. Sa 3. januarom 1931. godine u koloniji je bilo izgrađeno 52 kuće, 1931. godine 23 optanta iz Baranje dobilo je građu za gradnju kuća, 10. juna 1933. godine u koloniji je bilo izgrađeno 85 kuća, a 6. septembra 1934. godine 86 kuća. Gradnja kuća tekla je postepeno. Tako su 9. januara 1931. godine ekspropirisane potkućnice za gradnju kuća devetorici kolonista (Jovo Mandić, David Micić, Nikola Trivan, Milan Češljević, Stevan Prpa, Vid Bajić, Milan Savić, Špiro Rodić, Ilija Bolta). Da bi učestvovali u procesu agrarne reforme i bili nadjeljeni zemljištem kolonisti iz Bosne po započinjanju agrarne reforme postali su članovi agrarne zajednice u Srbobranu koju je činilo lokalno srpsko stanovništvo. Međutim, oni nisu bili zadovoljni svojim statusom u srbobranskoj agrarnoj zajednici. „Iz srbobranske agrarne zajednice ne teku kako treba poslovi prema nama autokolonistima, a naročito se to manifestuje prema nama autokolonistima Bosancima” napisalo je 37 kolonista Savezu agrarnih zajednica za Banat, Bačku i Baranju 29. jula 1925. godine tražeći formiranje agrarne zajednice na majuru Kutoš da bi agrarnu zajednicu Kutoš osnovali 16. avgusta 1925. godine. Brojčano pojačanje kolonije dogodilo se u proljeće 1930. godine kada su se naselile porodice optanata iz mađarskog dijela Baranje. Sa povlačenjem jugoslovenske vojske iz Pečuja i okoline 20/21. avgusta 1921. godine slila se masa srpskih izbjeglica iz Baranje u jugoslovenski dio Baranje koji su smješteni na veleposjedu Belje ili na majurima Uglješ, Majške Međe, Čemin itd… Srbi iz Baranje koji su se prijavili za optiranje u Kraljevinu SHS u periodu 1925–1929. godine prodavali su svoju imovinu i kupovali zemljište i kuće u jugoslovenskoj Baranji ili Sremu. Krajem 1928. godine među Srbima u Mađarskoj nalazila se 441 porodica sa 1.621 članom koja se prijavila za optaciju ali nije se još preselila u Kraljevinu SHS, a među njima najviše je bilo optanata iz Baranje. Srpski optanti iz Mađarske trebalo je da se najkasnije isele u Jugoslaviju do 26. jula 1930. godine i pod tim pritiskom 28 porodica iz Baranje došle su u koloniju Kutoš što znači da su imale višegodišnju dilemu da li da se presele u jugoslovensku državu. Mađarske vlasti 2. novembra 1930. godine proterale su iz Mađarske više stotina optanata koji su bili prijavljeni za preseljenje a koji se do jeseni 1930. godine nisu preselili. Ministarstvo unutrašnjih djela 20. marta 1930. uputilo je dopis KBU Dunavske banovine u kojem navodi da će 30. marta 1930. godine stići 28 porodica iz Mađarske, iz Baranje, preko Belog Manastira, koji su dobili zemlju u opštini Srbobran na Kutoš salašu. U Feketiću trebao je da ih sačeka jedan činovnik „da im bude na ruci specijalno u traženju stanova (koje će plaćati) kako ne bi bili ucjenjivani i još u početku dobili rđav utisak o nama” Sreski načelnik bio je 28. aprila 1930. godine na majuru Kutoš radi dodjele zemlje optantima. Po sreskom načelniku optanti iz Mađarske došli su 31. marta 1930. godine u okolinu Srbobrana. Prema njemu optanti su hvalili predusretljivost opštinskih organa i građana neslovena. Udaljenost njihovih privremenih stanova bila je 16 km od kolonije Kutoš gdje su nadjeljeni zemljom tako da oni „ne odlaze svakog dana kući nego noćivaju na koloniji Kutoš.”

     REVIZOR POTVRDIO NEBRIGU OPŠTINE

     Izveštaji revizora Saveza agrarnih zajednica za Banat, Bačku i Baranju prilikom posjeta koloniji Kutoš govorili su o saobraćajnoj, društvenoj, privrednoj, kulturnoj i svakoj drugoj izolovanosti kolonije u odnosu na okruženje i teškom životu kolonista koji nisu mogli da zadovolje svoje osnovne potrebe. „Opština Srbobran ovoj koloniji ne posvećuje dovoljno pažnje” stajalo je u izvještaju od 28. maja 1931. godine. F. Pejović revizor Saveza agrarnih zajednica za Banat, Bačku i Baranju 3. januara 1931. godine je napisao: „Za školu imaju 103 djece. Škole nema. Bunara nema, ambulante nema. Opština je 27 km i bolesnike nose u Srbobran. Groblje imaju, ali ne smiju da sahrane dok ne odobri ljekar”. Kolonisti su tom prilikom isticali da „opština Srbobran hoće da sruši školu u mađarskom naselju Drljan i da je gradi između Kutoša i Drljana da bi izvjesni Gergelji prodao skupo zemljište.” Kolonista iz Bosne žalio se revizoru F. Pejoviću: „Strašno je da 103 djece rastu ne znaju čitati i pisati. U Bosni pod Turcima i Švabom nisam mogao ići u školu jer je bila udaljena 20 km, pa nažalost ni sada u našoj slobodnoj državi.” Prema izvještaju revizora od 10. juna 1933. godine kolonija je bila bez bunara, telefona, policije, babice, ljekara, veterinara, a prema izvještaju od 6. septembra 1934. godine „u koloniju ljekar uopšte ne dolazi, veterinar po pozivu. Svinje i živina crkavaju. Arteskog bunara nema”. U jesen 1934. godine trebao je da počne da se buši jedan arteski bunar u koloniji. Ipak, škola je počela sa radom u zgradi agrarne zajednice. Prema izvještaju od 10. juna 1933. godine od 100 djece školu je pohađalo 69 djece, a učitelj u školi bio je Ivan Ćurčić. Kolonija Kutoš–Mileševo bila je specifična kolonija u procesu kolonizacije Bačke u periodu 1920– 1941. godine. Osnovni dio kolonista u ovoj koloniji činili su kolonisti iz Bosne koji su sklanjajući se od gladi došli na majur Kutoš i u okolinu Srbobrana 1917– 1918. godine i koji su se van kolonizacionog procesa preselili u Bačku, kao i optanti iz Baranje koji su kasno optirali (1930) godine i uključili se poznije u kolonizacioni proces. Porijeklo doseljenika u koloniju Kutoš i vrijeme i način njihovog dolaska u Bačku, njihovo hronično siromaštvo, kao i udaljenost kolonije od opštine Srbobran (27 km) odredili su poziciju kolonije Kutoš i njenih žitelja u procesu kolonizacije.

     Piše: dr Milan Micić

     Izvor: SRPSKO KOLO, jun – jul 2021.

     Odgovori