Novi Bečej i okolna sela

11. jun 2012.

komentara: 13

Zavičaj - sela i gradovi

Opština Novi Bečej:

Bočar, Kumane, Novi Bečej (do 1952. godine Vološinovo; obuhvata i ukinuto naselje Vranjevo) i Novo Miloševo (nastalo spajanjem sela Dragutinovo i Beodra).

Naredni članak:
Prethodni članak:

Komentari (13)

Odgovorite

13 komentara

  1. 11. maj 2017. u 11:46

    vojislav ananić

    NOVI BEČEJ, sresko mjesto u Banatu, pored Tise. 1921 imao je N. B . 7.259 stanovnika, a 1910 Srba 2.094, Madžara 5.287, Židova 224; pravoslavnih 2.200, katolika 5.091. Prvi spomen o N. B . je iz 1332-1337. U prvoj polovini 15 vijeka bio je N. B. u posjedu srpskih despota. Ni u vrijeme Turaka nije opustio. 1717 imao je 20 popisanih srpskih domova i pripadao je bečkerečkom okrugu. Srpska crkva podignuta je 1742. U drugoj polovini 18 vijeka počelo je u N. B . naseljivanje Madžara. 1848 bile su kod N. B. krvave borbe. 1886 izgorjela je trećina N. B . U N. B. se nalazi nekoliko novčanih zavoda i znatan broj kulturnih i humanih institucija. Znatan je obrt i industrija opeka i mlinskih proizvoda. Ima građansku školu 1 privatnu gimnaziju.

    D. P.

    IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, III KNJIGA , N—R, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D. D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR- ERIK MOSCHE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1928.

    Odgovori

  2. 6. jul 2017. u 10:44

    vojislav ananić

    ARAČA

    U srednjem Banatu blizu Novog Bečeja, nalaze se ostaci monumentalne srednjovekovne crkve, koja je ime dobila po mestu pored koga se nalazi – Arča (Arcas). Najstariji delovi crkve nastali su tokom 12. veka, a kompleks crkve ostao je u ruševinama nakon povlačenja Turaka iz Banata.
    Crkva je trobrodna bazilika sa zvonikom i poseduje stilska obeležja romaničke i gotičke arhitekture. Crkva je izgrađena od opeke, fino tesanog kamena i peščara. Kapiteli i konzole su ukrašeni antropomorfnim i biljnim reljefima. Krajem 19. veka, tokom arheoloških iskopavanja tu je pronađena ploča iz Arače, koja se čuva u nacionalnom Muzeju u Budimpešti, kao izuzetan spomenik srednjovekovnog plastičnog ukrasa, koji potiče sa kraja 11. veka. Reljefna ploča je istaknuti primer mađarskog srednjovekovnog vajarstva, jer na njoj vidimo jedan od ranih prikaza ljudske figure: sveštenika sa podignutom rukom. Ovo vajarsko delo, poznato kao Kamen iz Arače, prvobitno je pokrivalo jedan grob. Nastavak, tačnije donji deo ploče, poznat nam je samo iz rekonstrukcija. Ploča je s tekstom na latinskom jeziku: „Oni koji ova slovanca čitaju, neka se mole svemogućem Bogu”. Tekst Aračke ploče ubraja se u predistoriju pisane mađarske književnosti.

    IZVOR: koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.

    Odgovori

  3. 14. avgust 2017. u 12:40

    vojislav ananić

    NOVI BEČEJ

    Opština Novi Bečej nalazi se u Vojvodini i zauzima severozapadni deo Banatskog prostora.
    Uz administrativno središte Novi Bečej, opštinu čine još i naselja Novo Miloševo, Kumane i Bočar. Atar novobečejske opštine se prostire na površini od 609,61 km².
    Na teritoriji opštine Novi Bečej živi 23.847 stanovnika; Srba, Mađara, Roma, Rumuna, Hrvata, Rusina, Slovaka, Makedonaca, Albanaca, Muslimana i građana drugih narodnosti. Upravo zbog raznolokosti nacionalne i religijske pripadnosti ne čudi što se na teritoriji opštine Novi Bečej, u samo četiri naseljena mesta, nalazi čak petnaest crkava.

    Odgovori

  4. 24. avgust 2017. u 05:08

    vojislav ananić

    NOVO MILOŠEVO

    Novo Miloševo je naselje u opštini Novi Bečej u Srednjobanatskom okrugu, na putu između Novog Bečeja i Kikinde. Nastalo je posle Drugog svetskog rata ujedinjenjem dva sela: Karlovo (Dragutinovo) i Beodra. Stanovnika je nekada bilo skoro 10.000, dok je sada po poslednjem popisu 6.900.
    Prema popisu iz 2002. bilo je 6763 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 7309 stanovnika).
    U naselju Novo Miloševo živi 5265 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,3 godina (37,5 kod muškaraca i 41,2 kod žena). U naselju ima 2287 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,96.
    Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

    Istorijski razvoj Novog Miloševa
    Mr Milivoj Bešlin
    Na nadmorskoj visini od 54 metra, na severu Banata, na polovini puta između Kikinde i Novog Bečeja, prostire se na izduženom uzvišenju, pet kilometara dugo selo, koje je od 1946. u geografskim kartama ubeleženo kao Novo Miloševo. Sastavni delovi mesta su nekadašnja sela Beodra i Karlovo (Dragutinovo), koja su integrisana u jedinstveno naselje nakon Drugog svetskog rata.
    Starije od dva sela, Beodra, prvi put se u izvorima pojavljuje 1331. ali kao Boldija. Vremenom je moguće identifikovati pod imenima: Beka, Peadra, Beldora, Beldra, da bi se kako ime Beodra, tako i lokacija ustalili sredinom XVIII veka. U doba prvog pomena naselja, Banat je sa svojih 30 gradova i oko 990 sela bio slabo naseljeni integralni deo Ugarskog kraljevstva sa većinskim pravoslavnim stanovništvom (oko 90%) i manjinskim privilegovanim katolicima, čiji broj nije prelazio 10%. Ostalo je zabeleženo da su Osmanlije i Srbi 1396. u borbama teško opustošili čitavu okolinu Beodre (verovatno i samo selo), sve do Temišvara. U to vreme, između 1461. i 1482. prvi put se pominje Beldre-Seg, kasnije Karlovo. I pre konačnog pada Srbije (1459) a naročito nakon toga, mase srpskog stanovništva napuštale su teritoriju nekadašnje Despotovine i bežale u Banat gde im se položaj nesumnjivo poboljšavao, jer je kod ugarskih vladara, pritisnutih neophodnošću odbrane od nadiruće osmanske opasnosti, slabio prozelitizam, kao jedna od bitnih karakteristika državne politike prema inovernicima do turskih osvajanja. U XV veku Beodra je imala više vlasnika: od 1414. do 1418. godine bila je u posedu porodice Bereksai Hođmoš, uz čije ime stoji epitet Beldrei; od 1434. do 1451. selo je pripadalo kao posed Hamfieku Beldreiu; od 1482. ono je u rukama feudalne porodice Daci, kojoj je ovo bio samo manji deo poseda. Preteča Karlova, prvobitni Beldre-Seg je u prvom periodu bilo u rukama veleposednika Mikloša Telegdija, da bi kasnije pripala njegovom bratu Mihalju.
    Do kraja jula 1552. Banat je pao pod osmansku vlast, pretvoren je u pašaluk, a veliki broj preostalog stanovništva je krenuo ka Erdelju. Najverovatnije da su tada i Beodra i Beldre-Seg opusteli, ali ipak nastavili da pretrajavaju, jer su Osmanlije u južnim oblastima osvojene Ugarske rado naseljavali srpsko stanovništvo, zbog čega su ih ugarski savremenici nazivali Racka zemlja. Zbog nedostatka izvora za osmanski period, sledeća vest koja se tiče Beodre dolazi iz 1659. kada je knez Fridrih Avgust Saksonski poveo svoju vojsku u bitku protiv Osmanlija „preko Peadre“, ali je morao da pronađe drugi put, jer je okolina ovog naselja bila odveć močvarna. Preokret načinjen pobedama hrišćanskih snaga nad Osmanskim carstvom tokom Velikog bečkog rata (1683-1699) i posebno austro-osmanskog rata 1716-1718. vraća Banat u sastav Habsburške carevine. Međutim, usled dugog ratovanja i čestih prelazaka vojski, banatska teritorija ponovo je bila opustošena, pa na čelo uprave, ove, carskom Dvoru direktno podređene teritorije , dolazi grof Klaudije Florimund Mersi, na čijoj čuvenoj karti Banata nema ucrtanih ni Beodre ni Beldre-Sega. Po svoj prilici u mnoštvu srušenih i opustelih sela nalazila su se i ova dva.
    Ubrzo, 1740. počinje dug i iscrpljujuć rat za austrijsko nasleđe (1740-1748) u kome se čitava Monarhija borila za opstanak i pravo da cara Karla VI nasledi ćerka Marija Terezija. U to vreme Beldre-Seg biva preimenovan u Karlovo po preminulom caru. U tako složenoj situaciji morao je to biti vrhunski patriotski čin. Selo će novo ime nositi od te 1740. sve do sloma Habsburške monarhije.
    Pomenuta 1740. od velike je važnosti i za Beodru, jer tada počinje intenzivno naseljavanje ovog zapustelog mesta. Među prvima se naseljavaju stanovnici obližnjeg razorenog naselja Akače. Naime, prema podacima iz 1731. akački stanovnici su bili Srbi, hajduci, pod vođstvom posebnog kapetana. Ovakvo stanje je nastalo nakon prestanka osmanske okupacije Banata, kada se Akača kao zabačeno naselje opkoljeno močvarom pretvarilo u prebivalište „puno sumnjivih lica, lošeg karaktera“, zapravo odmetnika od vlasti i zakona, koji se nikako nisu mirili sa novouspostavljenim uređenjem. Ovi svojevrsni pobunjenici uspostavili su u Akači svoju odmetničku samoupravu, organizovali su se kao banda i nanosili štete kako vlastima tako i stanovnicima okolnih sela. Naposletku, 1742. ovo „gnezdo drumskih razbojnika“, kako stoji u izvorima, razorio je baron Engelshofen, vodeće bundžije mahom pobio, dok je preostalo mirno stanovništvo naselio u obližnjoj Beodri. Hajdučija je u ovim prvim posleratnim godinama nakon vraćanja Banata pod habsburško okrilje bila uobičajena i česta pojava među srpskim stanovništvom. O njenim razmerama rečito svedoči jedna od mera banatske zemeljske uprave iz 1727. da u svakom dištriktu bude razmeštena četa husara sa isključivom dužnošću da goni hajduke. Čak je i mitropolit Vikentije Jovanović 1731. uputio poslanicu sunarodnicima u kojoj ih je opomenuo da ne podležu rđavim uticajima, kojima se slave razbojnici, pljačkaši i ubice.
    U doba naseljavanja stanovništva iz razorene Akače, obnovljena Beodra ustaljuje se na današnjoj lokaciji. Glavnina stanovništva u Beodru ipak ne dolazi iz obližnjeg hajdučkog gnezda, već iz razvojačene Potisko-Pomoriške vojne granice. Naime, nakon završetka Rata za austijsko nasleđe Marija Terezija je odlučila da ispuni dato obećanje i u znak zahvalnosti izađe u susret zahtevima mađarskog plemstva, te je od 1741. do 1751. demilitarizovala Potisku granicu u Bačkoj i Pomorišku granicu na severu Banata. Nezadovoljnim, pretežno srpskim graničarima je rečeno da ukoliko žele da ostanu militari, onda moraju preći u Banat, gde se stvaraju regularni pukovi, a ukoliko nameravaju da ostanu u svojim kućama, moraju postati „podanici mađarske krune“, tj. seljaci kontribuenti. Graničari su u prvi mah s ogorčenjem odbili kako iseljavanje tako i podvrgavanje ugarskim vlastima.
    U tom periodu i Karlovo i Beodra bivaju naseljeni srpskim graničarima iz demilitarizovanih oblasti. Hroničari beleže da su u Karlovo 1752. došli dotadašnji graničari iz Ade, čime se ovo mesto znatno uvećalo, a doseljenici su i u novom zavičaju nastavili sa poluvojničkim životom. Karlovčani su kao i ostali graničari u Banatu bili obavezni da u mirno vreme vrše službu u matičnom mestu, a u toku rata vojnu obavezu u zemlji i van nje. Za vreme ratovanja njihove porodice su oslobođene plaćanja poreza, dok se porodicama poginulih dodeljivala posebna pomoć. Uz Vranjevo i Kumane, Karlovo je sačinjavalo graničnu kompaniju u sastavu Banatske zemaljske milicije sa sedištem u Kikindi i jačinom od 578 ljudi, sa Lazarom Popovićem kao zapovednikom. U okviru ove milicije Karlovo je predstavljalo šanac, a njegovo stanovništvo je živelo poluvojničkim životom. Potonjom reorganizacijom i Karlovo je sa brojnim drugim mestima pripalo Ilirskom graničarskom puku. Bio je ovo, pokazaće se, uspešan način za postepenu demilitarizaciju graničara tj. pokušaj njihove pacifikacije i etapno uključivanje u civilni život.
    Za razliku od Karlova, Beodra je pripadala provincijalnom tj. civilnom delu Banata, zbog čega su njeni stanovnici bili u nepovoljnijem položaju, pa ipak 1758. grade prvu seosku crkvu. Bila je to za onovremene prilike sasvim solidna građevina, čak raskošnija od one u većoj i bogatijoj Kikindi. Beodrani su izabrali uzvišenje na kraju sela za crkvu, prilično udaljeno od centra naselja. Odmah po uključivanju Banata u ugarski županijski sistem, čime je ova oblast prestala da egzistira kao posed bečkog Dvora, 1779. odigrala sa prva rasprodaja komorskih poseda pojedincima. Na licitaciji u Beču 1781. među ostalim posedima prodata je i Beodra mađarizovanim Jermenima, Bogdanu i Mihalju Karačonjiju za 103.000 forinti. Dojučerašnji zakupci, sada vlasnici banatskih imanja, nastojali su da što brže izvuku dobit iz kupljenih spahiluka, pa su se gotovo istog trenutka kad su postali spahije sukobili sa svojim podložnicima. Obraćajući se županijskim sudovima sa žalbama, seljaci su posebno naglašavali da je nastala bitna razlika i u ponašanju prema njima i u obimu davanja dok su bili podložnici Komore i od trenutka kada su potpali pod vlast spahija pojedinaca. Ubrzo posle dolaska Beodre u posed Karačonjijevih dolazi do masovnijeg naseljavanja mađarskog življa, pretežno kao poljoprivredne i stočarske radne snage. Od 1794. počinje naseljavanje prvih nemačkih porodica koje se bave zanatstvom, a u isto vreme grofovi Karačonji podižu katoličku crkvu. Bila je ozidana od čerpića, na mestu današnje zgrade parohije, posvećena je Svetoj Mariji Magdaleni, a kao ktitor zabeležen je Bogdan Karačonji.
    Stanovnici Karlova bili su srećnije ruke te je njihovo mesto bilo uključeno u teritoriju privilegovanog Velikokikindskog dištikta. Povelja kojom je ustanovljen Velikokikindski dištikt sa privilegijama, koju je potpisala carica Marija Terezija, izdata je novembra 1774. Srbima za „važne i polezne vojne usluge“. Sam Dištikt kao i sva pripadajuća mesta dobili su grb i pečat. Najvažnija tekovina dobijena privilegijama bilo je obećanje sa najvišeg mesta u Carevini da stanovnici Dištrikta neće biti prodani ili založeni ukoliko Tamiški Banat bude podeljen na spahiluke, te priznato pravo njegovim opštinama da same sebe otkupe. Bila je to neuporediva prednost koju su žitelji Karlova imali u odnosu na svoje susede iz Beodre. Privilegije su još obuhvatale i dozvolu slobodnog korišćenja svih poseda koje su prilikom naseljavanja graničari zauzeli, način plaćanja poreza, sopstvenu sudsku vlast, oslobođenje od svih besplatnih radova… Svako mesto imalo je da izabere birova koji je prikupljao porez i druge dažbine, starao se o redu i miru u selu, rešavao manje sudske sporove i za njih izricao kazne. Nakon austrijsko-ugarske nagodbe iz 1867. Banat dolazi pod punu ugarsku vlast, koja konačno ukida Dištrikt 1876. godine, a nekadašnju njegovu teritoriju uključuje u sastav Torontalske županije. Intenzivniji razvoj i ekonomski uspon Karlova uslovljen je kako povoljnim okolnostima zbog njihove uključenosti u privilegovani Dištikt, tako i činjenicom da su u vreme cara Jozefa svakom domaćinstvu u Banatu dodeljene sesije, čime su oni postali poreski obveznici. U zavisnosti od broja ukućana, potreba, zasluga, dodeljivane su četvrtina, polovina ili puna sesija. O nedvosmisleno boljim životnim uslovima u Karlovu svedoče i prebezi Beodrana u susedno selo, što postaje sve učestalija i masovnija pojava krajem XVIII i početkom XIX veka. Stanovnici Beodre bežali su od spahijske samovolje i od ozbiljnih ekonomskih i radnih obaveza. Ta i kasnija doseljavanja srpskog stanovništva u etnički homogenu i ekonomski i društveno poželjniju sredinu znatno su uvećali karlovačko stanovništvo. Prvo jezgro naselja nastalo na uzvišenju Plevna oko stare crkve, sa svega dva reda kuća, širilo se prema severu.
    Uprkos nezadovoljstvu stanovnika, Beodra se nakon kupovine, a zahvaljujući imućnim vlasnicima takođe intenzivno razvijala, započelo se sa isušivanjem močvara koje su je okruživale; 1805. prglašena je za varošicu, a iste godine grof Karačonji je unapređuje u „poljoprivredni grad“, čime stiče pravo na održavanje tri godišnja vašara. U to doba se pominje kao naselje u kojem živi 130 srpskih i mađarskih porodica. Krajem XVIII veka naseljavaju se prve nemačke porodice poreklom iz Alzasa i Lorene, a koju godinu kasnije dolaze i Jevreji, uglavnom trgovci i zanatlije. Naličje ekonomskog uspona sela bio je težak život njegovih žitelja. Neretko su Karačonjijevi ljudi i panduri terorisali meštane, pljačkajući ih i kinjeći na razne načine, najčešće samovoljno bez odobrenja svojih gospodara. Urbarenje kao radna obaveza u ljudskoj radnoj snazi i konjskoj zaprezi kao i ubiranje desetka od svih poljoprivrednih proizvoda i stoke predstavljali su ogroman teret stanovništvu. Nije bila ni retka pojava da panduri fizički napadnu nekog od meštana jer je bio osumnjičen ili oklevetan da je govorio protiv spahije, da rovari ili kuje zaveru protiv grofa ili države.
    U prvoj polovini XIX veka Beodra dobija arhitektonske spomenike po kojima će biti prepoznatljiva. Razvijeni spahijski posed Bogdana Karačonjija koji u ovom periodu narasta na čak 9.000 k.j. nasleđuju sinovi Laslo i Lajoš, koji aprila 1838. osvećuju temelje nove katoličke crkve, impozantnih razmera. Nakon završetka 1842. crkva postaje porodična grobnica-mauzolej u čijoj je kripti, ispod oltara, sahranjeno dvadesetak članova porodice Karačonji. Sredinom XIX veka, tačnije 1857. sada već vrlo bogati i uticajni grofovi Karačonji podižu dvorac u centru sela sa površinom od 2.500 metara kvadratnih u čistom klasicističkom stilu u kome su i svi prateći objekti, očuvani do danas.
    U Karlovu, koje je do kraja svog habsburškog perioda, zadržalo relativno egalitarni karakter, bez veleposednika, nije bilo građevine slične beodranskom Kaštilju. Najimućnije porodice u selu raspolagale su sa stotinak jutara zemlje. Socijalna struktura stanovništva s početka XIX veka dosta je homogena; od 1100 porodica, njih 1000 se bavilo zemljoradnjom, a polovina od toga se zbog malog zemljišnog poseda mogla računati u siromašnije. Zanati su se sporo razvijali, tako da je u prvoj polovini XIX veka, tek 13 porodica živelo od njih, a u drugoj polovini veka 30. Desetak porodica su bile trgovačke, a 60-ak učiteljske i činovničke. U pomenutom periodu Karlovo je imalo šest kovača, stolara, kolara, čizmara i berberina, sapundžiju i 11 trgovaca. U ovom periodu Karlovo dobija svog najpoznatijeg i najprosvećenijeg građanina, Teodora Pavlovića (1804-1854). Rođen u kući čizmarskog zanatlije i dugogodišnjeg seoskog kneza Pavla Pavlovića, 14. februara 1804. Teodor je osnovnu školu završio u rodnom mestu, nakon čega ga je otac poslao na dalje školovanje. Gimnaziju je pohađao u Hecfeldu, Temišvaru, Velikoj Kikindi, Segedinu i Sremskim Karlovcima. Nakon završene gimnazije na poziv prijatelja Konstantina Pejčića odlazi u Požun gde 1825. završava Pravni fakultet. Kao svršeni pravnik, prelazi u Peštu gde se kraće vreme dosta uspešno bavio advokaturom i ubrzo upoznao sve značajnije ličnosti tadašnje ugarske prestonice. Postao je blizak prijatelj Save Tekelije, koji ga je uzeo za ličnog sekretara, advokata i savetnika. Sa svega dvadeset jednom godinom bio je saradnik prestižnog Letopisa, da bi 1832. postao i njegov urednik. U teškom periodu za Maticu srpsku, nakon obnavljanja, postao je 1837. njen sekretar. Zahvaljujući Pavloviću, Matici su pristupili brojni ugledni Srbi, među kojima i Sava Tekelija, knez Mihajlo Obrenović, Petar Čarnojević, vladika Platon Atanacković… Predanim radom znameniti Karlovčanin uspeo je da obnovi Matičin fond i napuni do tada praznu kasu, zbog čega se smatra obnoviteljem ove značajne institucije. Teodor Pavlović je 1838. pokrenuo Serbske narodne novine, koje će sve do gašenja 1848. predstavljati najznačajniji srpski list u Habsburškoj monarhiji, predrevolucionarne decenije Meternihovog apsolutizma. Burni i krvavi događaji 1848. naterali su Pavlovića da ugasi novine i zbog pritisaka i pretnji napusti Peštu. Vratio se u rodno Karlovo i umro 1854. u pedesetoj godini života.
    Za čitavo vreme privilegovanog položaja Karlova u selu je bilo po dva učitelja, a prva osnovna škola pominje se 1758. dok prvi podaci o 243 deteta koji je pohađaju, datiraju iz 1774. godine. Juna 1822. osvećena je nova, veća zgrada škole. Podaci o prvoj beodranskoj školi takođe nam dolaze iz 1758. zahvaljujući pisanim tragovima o vizitaciji Temišvarske eparhije selu. Životi ljudi u oba sela tokom XIX veka bili su jednolični i monotoni, naročito u zimskim mesecima, kada su se svodili na nekoliko osnovnih zanimanja i razonode: za decu – škola, za omladinu – skupljanje na roglju i nedeljom igranka u kolu, a za starije građane – odlazak u crkvu i znatno ređe u kasinu. Vašari, svadbe, slave, crkvene litije predstavljali su događaje o kojima se temeljito i dugo govorilo, a za retke učene ljude ili putnike do Beča, Pešte i Temišvara znalo je i o njima pričalo čitavo selo. Veze između ova dva, ne samo teritorijalno bliska sela, gotovo da nisu postojale. Izuzmemo li uobičajene animozitete ili čak i fizičke obračune među mladima, neretke prebege Beodrana u nespahijsko i slobodno Karlovo, te zbog toga superiorni osećaj njegovih stanovnika u odnosu na Beodru, drugih veza i kontakata gotovo da nije bilo.
    U vreme revolucionarne 1848/49. ostalo je zabeleženo da je u Beodri na početku revolucije i srpsko-mađarskog rata bilo prilično mirno. Svega dvadesetak mađarskih porodica, koje su radile na imanju Karačonjijevih je napustilo selo. I nekoliko srpskih porodica je izbeglo sa delom imovine, zadržavši se kraće vreme u podunavskim selima, pre svih u Čenti. U Karlovu, kao delu Velikokikindskog dištrikta je bilo sukoba izazvanih velikim nezadovoljstvom srpskih seljaka zbog nemogućnosti da dođu do iberlandske zemlje , koju mađarske vlasti nisu htele da im ustupe. Zbog toga su se vremenom sve više oslanjali na nacionalna i antiugarska osećanja, te je njihovo učešće u pokretu od socijalno-ekonomskog prerastalo u nacionalno. Jedina preživela tekovina revolucije bila je likvidacija feudalnih posedovnih odnosa u Carevini, pa tako i u Beodri dolazi do masovnog oslobađanja srpskih i manjeg broja mađarskih porodica ispod kmetske zavisnosti. Vremenom će ova tendencija sve više zahvatati i mađarsko stanovništvo, iako su posednici nastojali svim silama da je zaustave, ometu ili uspore.
    Druga polovina XIX veka protiče u znaku Bahovog apsolutizma (1849-1860), Austro-ugarske nagodbe iz 1867. godine, konačnog ukidanja Velikokikindskog dištrikta 1876. te uključivanja njegove teritorije u sastav Torontalske županije, ubrzanog ekonomskog i prosvetnog napretka, ali i sve intenzivnijih međunacionalnih animoziteta. Naravno, u selu su sve ove tendencije sporije i manje dolazile do izražaja, a bitnija promena mogla se uočiti samo kompariranjem dužih vremenskih intervala. Značajni događaji za Karlovo druge polovine XIX veka su i velike poplave koje su pustošile selo 1855. i 1870. a dosta života u oba sela odnela je i epidemija kolere 1863. godine. Promena koja će dati snažan impuls ekonomskom razvoju i modernizaciji sela bila je prolazak železničke pruge kroz Beodru i Karlovo. O značaju tog čina govori i početak izgradnje kamenih (makadamskih) puteva koji zamenjuju zemljane, jer sela koja su se nalazila tačno na polovini razdaljine između dva velika banatska centra Kikinde i Novog Bečeja, morala su imati razvijenu infrastrukturu i putnu mrežu. Godine 1883. bila je dovršena pruga Veliki Bečkerek–Novi Bečej–Velika Kikinda preko Karlova i Beodre. Ubrzo oba sela dobijaju i savremene železničke stanice, a 1896. se železnički povezuju sa Segedinom.
    Sve veći broj pismenih i relativno prosvećenih meštana, kao i nedostatak kulturno-prosvetnog i zabavnog života, bili su dovoljani razlozi za osnivanje mesne biblioteke i čitaonice. Na inicijativu nekoliko uglednijih građana trgovaca, zanatlija, učitelja i naprednijih zemljoradnika 1887. osnovalo je Srpsku čitaonicu Karlova, koja je dobila jednu prostoriju u Opštinskoj kući. Od dobrovoljnih priloga kupljen je oskudan nameštaj, a prve knjige stigle su kao pokloni osnivača i članova čitaonice. Od prvih dana rada čitaonice Karlovčanima su redovno bili dostupni vodeći srpski listovi u Austro-Ugarskoj, od Zastave i Branika, do Srbobrana i Našeg doba, čime je ova ustanova značajno doprinosila podizanju opšteg kulturno-duhovnog nivoa meštana. Deceniju po osnivanju, čitaonica je kupila kuću u blizini crkve, a kako su se njen značaj i aktivnosti razvijali, ova omalena kuća postala je teskobna i ubrzo je stradala u požaru. Na njenom mestu podignuta je nova, veća i modernija u kojoj je čitaonica ostala sve do 1949. godine. Prva javna biblioteka u Beodri osnovana je krajem XIX veka pod nazivom Nepkenjvtar (Narodna knjižnica). Osnivači su joj bili prosvećeni meštani mađarske i nemačke nacionalnosti učitelji, zanatlije, trgovci i opštinski činovnici. Knjižnica nije okupljala Srbe, niti mlađu populaciju, kao ni zemljoradnike zbog čega je ostala elitistička ustanova ograničena na mali broj aristokrata, ljubitelja knjiga, ne više od tridesetak ljudi. Raspolagala je sa oko 2.000 knjiga kupljenih dobrovoljnim prilogom, a sedište joj je bilo u kafani Elizabete („Lize“) Lućen u centru sela. Zatvorena je nakon Prvog svetskog rata, a knjige i inventar su prešli u vlasništvo katoličke parohije u Beodri.
    Jedna od najstarijih društvenih organizaciji u Beodri je vatrogasno društvo, osnovano 1889. godine. Sve do tog doba nije bilo organizovane intervencije u gašenju požara, već su taj posao spontano obavljali meštani. Osnivačka inicijativa je potekla od veleposednika Andora Karačonjija, koji je bio i prvi predsednik društva. Prva krajnje skromna oprema kupljena je dobrovoljnim prilogom spahije i opštine u čijem se dvorištu i nalazila prostorija za okupljanje članova. Krajem XIX veka društvo je imalo 30-ak članova Srba, Mađara i Nemaca. S početka XX veka u okviru dobrovoljnog vatrogasnog društva razvila se delatnost dramske grupe u kojoj je bilo okupljeno desetak mlađih meštana, koji su svake zime pripremali pozorišne komade na mađarskom i srpskom jeziku.
    Početkom XX veka oba sela su se ubrzano razvijala i uvećavala. U tom periodu Beodra je imala preko 4.600 žitelja, najviše Srba, 2.240, zatim 1.620 Mađara i oko 750 Nemaca, dok je u Karlovu živelo blizu 5.000 uglavnom srpskih građana, te sa monumentalnim crkvama, dvorcem, vetrenjačama, suvačama, železničkim stanicama, poštama, telegrafom, školskim i prosvetnim objektima, mlinovima, bankama, ciglanom, velikim zgradama opštine, bibliotekama, brojnim zanatskim, trgovačkim i ugostiteljskim objektima ova dva banatska mesta izrastaju u prave varošice. Intenzivni razvoj kapitalističkih odnosa na selu dovešće do imovinske diferencijacije među ljudima i povećanja broja siromašnih, koji će u deceniji pred Prvi svetski rat potražiti bolji život emigriranjem u Sjedinjene Američke Države. Iz Beodre je tada otišlo oko 160 siromašnijih građana Srba i Mađara, a iz Karlova je u novi svet otišlo oko 150 muškaraca i 20-ak žena.
    U selu su od 1903. delovale mesne organizacije dveju, za Srbe značajnih stranaka, radikalne i demokratske. U ovo predratno vreme nekoliko srednje imućnih i siromašnijih Karlovčana osnovalo je Prvu srpsku zemljoradničku zadrugu. Cilj udruživanja bilo je zaustavljanje procesa propadanja srednjih i sitnijih zemljoradika i njihovo pretvaranje u bezemljaše. Osnovna delatnost Zadruge tokom prvih godina postojanja bili su štednja i kratkoročno međusobno kreditiranje članova.
    Mobilizacija na početku Prvog svetskog rata 1914. je prepolovila oba sela, nestalo je mladih ljudi, što je izazvalo nestašicu radne snage za poljoprivredne radove. Međutim, kako je rat odmicao sve veći broj mobilisanih Srba je dezertirao, odbijao da se odazove pozivu ili se predavao ruskoj vojsci na istočnom frontu između 1915. i 1917. ne želeći da ratuje protiv svojih sunarodnika. Broj Karlovčana koji se predao Rusima procenjuje se na oko 280, a predaja je često imala organizovan karakter, tako da su čitave grupe vojnika prelazile dobrovoljno u zarobljeništvo. Od ovih svojevrsnih dezertera formirani su 1916. srpski dobrovoljački pukovi u Odesi u koje stupa oko 200 Karlovčana, a jedan deo tih ljudi upućen je kao pomoć srpskoj vojsci. Oko 60 građana Karlova ostalo je u Rusiji i učestvovalo u Oktobarskoj revoluciji 1917. godine. Nakon kapitulacije Austro-Ugarske, novembra 1918. u Beodri su imućniji Srbi osnovali Narodno veće sa ciljem očuvanja reda u selu nakon odlaska žandarmerije. U tom međuvlašću ili bezvlašću mnoge, a pre svega nemačke i jevrejske kuće, dućani, drvare, mlinovi i imanja su opljačkani. Slična sudbina zadesila je i dvorac Karačonjijevih, koga su njegovi vlasnici, kao i Beodru, zauvek napustili.
    Odlukom Velike narodne skupštine Banata, Bačke i Baranje od 25. novembra 1918. Beodra i Karlovo, kao i veliki delovi južne Ugarske, bivaju priključeni Kraljevini Srbiji, čime ulaze u sastav Kraljevstva Srba Hrvata i Slovenaca proglašenog 1. decembra 1918. godine. Nešto ranije u Beodru je stigao pukovnik Dragutin Ristić sa manjim odredom svojih vojnika, koje su meštani, Srbi pre svih, masovno i razdragano dočekali i pozdravili kao oslobodioce. Ristić je postavio nove, privremene organe vlasti u Beodri, a slična situacija je zabeležena i u Karlovu. Zahvalni Karlovčani u naletu patriotskog oduševljenja, slično svojim precima pre gotovo dva veka, na početku Rata za austrijsko nasleđe, odlučili su da promene ime selu u Dragutinovo u čast novog oslobodioca.
    U jesen 1919. u Beodru je pristigla poražena, bela emigracija iz boljševičke Rusije. Jedan od onih koji je ostao, a od vlasti Kraljevine SHS dobio bivši dvorac Karačonjijevih na korišćenje, bio je i Mihail Vladimirovič Rodzjanko, poslednji predsednik ruske Dume, koji je boraveći u beodranskom dvorcu, kao jedan od najuticajnijih ljudi Rusije pred i u toku revolucionarne 1917-te, napisao svoje memoare. Iste, 1919. Beodra sem novih stanovnika iz daleke Rusije dobija još jednu značajnu novinu – prvu fotografsku radnju Ernsta Josipa, trgovca, zaljubljenika u fotografski zanat. Već krajem te godine mladi trgovac dolazi do zaključka da novi hobi donosi u selu bolju zaradu od trgovine i napušta je otvarajući ubrzo skroman foto atelje u svojoj kući.
    U novoj državi najviše nade meštanima Beodre i Dragutinova ulivala je agrarna reforma, nagoveštena donošenjem Prethodnih odredaba za pripremu agrarne reforme, februara 1919. kojima je stvoren pravni osnov za uklanjanje feudalnih recidiva u zemljišnim svojinskim odnosima i preraspodelu postojećeg zemljišnog fonda. Međutim, izneverena su seljačka očekivanja da će dosledno biti ostvaren princip da zemlja pripada onome ko je obrađuje, tj. bila su samo delom ostvarena, neuspešnom agrarnom politikom provođenom više u interesu zemljoposednika nego seljaka. Najveći beodranski zemljoposednik Andor Karačonji prodavao je svoje posede preko Hrvatsko-slavonske banke za parcelizaciju i kolonizaciju u periodu 1919-1931. U proleće 1919. jedan deo beodranskih bezemljaša dobio je zemlju ovog bivšeg spahije u predelu Kerektova, da bi sledeća raspodela bila 1921. kada su siromašne porodice i bezemljaši dobili po 3 k.j. oranice po bračnom paru, a po svakom detetu iznad 14 godina po jedno k.j. srednjeg kvaliteta. U čitavoj Beodri 295 agrarnih interesenata i 31 dobrovoljac su sve skupa dobili 1.144 k.j. i 1.102 kv. hvata obradive površine. Ako se zna da tek posedi iznad 10 ha mogu pozitivno da posluju, te da je malo koji neposredni proizvođač u selu imao sredstva za obrađivanje, jasno je da se socijalna situacija nije bitnije poboljšala. Nerentabilni, sitniji posednici koji nisu imali sredstva za rad prodavali su svoje posede bogatijima od sebe i time se vraćali u pređašnji status. Posebno je u teškom položaju bilo mađarsko stanovništvo koje je većinom bilo angažovano na posedima grofova Karačonjijevih, nakon prodaje istih ostajalo je bez posla, a kao manjinski narod bili su diskriminisani i izuzeti od agrarne reforme, te pretvarani u sluge i beskućnike. U boljem su položaju bili beodranski Nemci, među kojima je bilo nekoliko krupnih zemljoposednika, a brojne nemačke porodice doživljavale su ekonomski prosperitet, da bi dvadesetih godina političkim angažovanjem njihov položaj među svim manjinskim narodima bio daleko najbolji, čak bi se moglo reći da u pravima nisu puno zaostajali za većinskim Srbima.
    Neposredno nakon rata 1919. Beodra dobija prvu Srpsku čitaonicu, sa dosta oskudnim izborom knjiga i štampe, a ubrzo i mesne odbore svih značajnijih političkih stranaka, koje deluju do 1929. kada im je zbog šestojanuarske diktature, zabranjen rad. Nasuprot zavađenim političkim organizacijama podsticano je osnivanje režimsko-integralističkih, poput Sokola, koji se u selu osniva u proleće iste godine, dok je sledeće 1930. selo dobilo i prvi fudbalski klub Hajduk. Nasuprot multietničkoj Beodri, nacionalno homogeno i proradikalski obojeno Dragutinovo osniva sokolsku organizaciju već 1924. a fudbalski klub, koji je menjao nazive dok se nije konačno odlučio za ime Vojvodina, iste godine kad i Beodra. Zanimljivo je da je jedan od prvih integracionih procesa između formalno dve, ali faktički slivene administrativne celine došao baš u oblasti sporta. Godine 1932. napravljena je fuzija dva fudbalska kluba – beodranskog i dragutinovačkog, ali se nije održala duže od jedne sezone. U okviru kluba Vojvodina u toku zimskih meseci delovala je dramska grupa, koja je svake godine pripremala po nekoliko pozorišnih komada dosta visokog kvaliteta. Kraj dvadesetih godina XX veka donosi i veliku ekonomsku krizu. U čitavoj Jugoslaviji, pa tako i u Karlovu i Beodri seljaci preživljavaju najteže trenutke, zadužuju se da bi preživeli, gube imovinu zbog duga, a tek će otpis dela seljačkih dugova koje će provesti Stojadinovićeva vlada unekoliko poboljšati njihov položaj. Na izborima 1935. Beodra i Dragutinovo dobijaju i prvog poslanika iz svoje sredine, Milana Kovačeva, uglednog poljoprivrednika, člana Samostalne demokratske stranke, predsednika beodranske opštine, izabranog na listi Udružene opozicije. Neposredno pred rat u Beodri je dolazilo do oštrih sukoba između mladih komunista i nacista, a najteži takav incident odigrao se novembra 1939. na igranci u lokalu kod Lize, nakon čega je u selo došla čak i delegacija nemačke ambasade iz Beograda.
    U ratnom periodu 1941-1945. Dragutinovo i Beodra, kao i čitav Banat žive pod nemačkom okupacijom. Zbog učestvovanja u otporu nemačkom okupatoru ili pomoći okolnim partizanskim odredima, tokom rata je stradalo preko 200 meštana oba sela. Među partizanskim borcima posebno se isticao Miloš Popov, komunista i komesar dragutinovačkog partizanskog odreda, koji je poginuo na samom kraju rata aprila 1945. na Sremskom frontu. Po njemu je ujedinjeno selo dobilo ime – Novo Miloševo.
    Izvor: Internet

    Odgovori

  5. 15. septembar 2017. u 13:16

    vojislav ananić

    Karlovo

    Naseljeno je 1752—3 i nazvano Karlovo. 1758 imalo je 73 doma. 1767 bili su u Kjarlovu sveštenici: Pavle Tomić, Hristifor i Ilija Cucić; sva trojica rodom iz Ade u Bačkoj. 1771 imalo je 100 domova. Kada je 1774 pripalo Kikindskom distriktu iselilo se 44 srpske porodice u Podunavsku vojnu granicu. 1777 imalo je 680 stanovnika. Kao interesantna prezimena beležimo: Beribakin, Golušin, Dorogov, Rakazov, Cucić.
    Potesi: Akač, Bela bara, Vakant, Galadska bara, Galadski vinogradi, Golić, Greda od Tamašfale, Zlatna unka, Izlaz, Izlaski vinogradi, Jazbine, Jaroš, Kikoš, Klisura, Korošat, Koć, Livade, Lokvanište, Mali izlaz, Marcelj, Mrtvak, Petra, Plandište, Pored prečke, Prečka (rit), Selište, Stolini vinogradi, Strnjika, Tamašfal(a), Ugar, Čot, Črnokos, Šarulje, Šuljmi.
    U Karlovu se rodio: Todor Pavlović, književnik i publicista (1804-—54).

    Izvor: dr DUŠAN J. POPOVIĆ, SRBI U BANATU DO KRAJA OSAMNAESTOG VEKA, BE0GRAD, 1955.

    Odgovori

  6. 1. novembar 2017. u 12:46

    Vojislav Ananić

    KUMANE

    Kumane je mesto najbliže središtu opštine, 11 km udaljeno od Novog Bečeja, na putu prema Zrenjaninu. Prilikom popisa 2002.godine utvrđeno je da ima 3.814 stanovnika, uglavnom Srba (3.296), Roma, Mađara i ostalih narodnosti.
    Poreklo imena ovog naselja mnogi vezuju za azijsko plame Kumani, koji početkom XI veka pustošili ovaj deo Evrope, da bi na ovoj lokaciji formirali naselje, što govori i o njegovoj starosti.
    Kumane je više puta menjalo lokaciju zbog promenljivog toka reke Tise i čestih poplava. Početkom XIX veka selo se oformilo na lokaciji gde se i danas nalazi.
    Prvi pisani trag zabeležen je u dokumentima iz XVII veka, gde se Kumane pominje kao srpsko naselje u Banatu.
    Austro-turski rat je početkom XVIII veka gotovo uništio ovo naselje, a dolaskom Turaka u ove krajeve preneta ja kuga, koja je desetkovala stanovništvo.
    Masovno naseljavanje Kumana počinje u drugoj polovini XVIII veka. Pretežno su ga naseljavali Srbi koji su organizovali vojnu odbranu i Kumane je u to vreme predstravljelo utvrđenje za odbranu od Turaka.

    Tek početkom XIX veka, kada se stanovništvo opredelilo za zemljoradnju, dolazi do značajnijeg razvoja sela.

    Izvor:Internet

    Odgovori

  7. 1. novembar 2017. u 12:48

    Vojislav Ananić

    NOVO MILOŠEVO

    Novo Miloševo je drugo po veličini mesto u opštini. Ima bogatu istoriju i veoma je staro, a formirano je od dva naselja, Beodre i Karlova (Dragutinova).
    Beodra je starije naselje od Karlova, a za poreklo imena ima više tumačenja. Po jednom je naziv Beodra dobila po toponimu beo-der, što bi značilo da je to mesto na rečnom rukavcu ili mrtvaji.
    Po drugom, naselje je dobilo naziv po vlasniku feudalnog poseda sličnog imena. U srednjovekovnim dokumentima je pronađen naziv Beldra.

    Karlovo je mnogo mlađe naselje, javlja se u XVIII veku. Zanimljiv je podatak da je za vreme turske najezde selo ostalo potpuno nenastanjeno, pusto. Međutim, polovinomXVIII veka naseljavaju ga graničari Srbi, koji u čast kralja Karla daju ime selu Karlovo. Kasnije, posle Prvog svetskog rata, naselje menja naziv u Dragutinovo, po pukovniku srpske vojske, kasnije brigadnom đeneralu Dragutinu Ristiću.
    U periodu 1855-1870.selo je više puta poplavljeno, a zabeležena je i epidemija kolere koja je prepolovila stanovništvo.
    Tek početkom XX veka dolazi do ekonomskog i društvenog prosperiteta sela. Uporedo sa ekonomskim razvojem rastao je broj stanovnika .Godine 1921. zabeleženo je da je Novo Miloševo imalo 9.850 stanovnika, što je najviše do sada. Po popisu iz 2002.godine broj stanovnika u Novom Miloševu je 6.763.
    Svoje današnje ime Novo Miloševo je dobilo posle Drugog svetskog rata, 1947.godine po borcu i organizatoru ustanka u ovom kraju Milošu Popovu Klimi.
    Izvor: Internet

    Odgovori

  8. 1. novembar 2017. u 12:49

    Vojislav Ananić

    BOČAR

    Po veličini Bočar je najmanje selo u opštini, udaljeno od Novog Bečeja 25 km.
    Bočar je selo sa bogatom istorijom. Postoje dokumenta koja potvrđuju da je Bočar, kao naselje postojao još u XIII veku, a da je ime dobio po svom osnivaču Bočardu. U dokumentima sa početka XIII veka o dodeli zemlje vojnicima govori se o Bočaru kao vlasniku prvog slobodnog poseda.
    Bočar je kasnije, kao posed, menjao vlasnika, a kao srpsko naselje pominje se početkom XVIII veka. Međutim, u XIX veku Bočar postaje vlasništvo nemačke porodice i od tada ga masovno naseljavaju Nemci iz Žombolja i Bečkereka, današnjeg Zrenjanina.
    Posle rata iz Bočara se iselilo blizu 280 nemačkih porodica, a 1946. godine u ovo mesto se doseljava preko 200 porodica iz okoline Bosanske Krupe.
    Broj stanovnika nikada nije prelazio 3.000. Prema prvom popisu 1869. godine u Bočaru je živelo 2.827 žitelja, najviše ih je bilo prema popisu iz 1948.godine, 2.848, a danas ih ima (popis iz 2002. godine) 1.895.
    Izvor: Internet

    Odgovori

  9. 1. novembar 2017. u 13:32

    Vojislav Ananić

    Lazar Mečkić – Novi Bečej I Vranjevo Kroz Istoriju

    Preistorija

    Novi Bečej nalazi se u delu Panonske nizije, koji je, nekad, u doba Rimske imperije, bio rimska provincija.
    Nastanak Panonske nizije vezan je za formiranje evroazijskog planinskog sistema, posebno za formiranje Karpata kao najmlađeg velikog planinskog sistema koji se horizontalno pruža u pravcu Atlanski – Tihi okean. Pre postanka Alpa i Karpata prostiralo se, preko ovog terena, Mediteransko more.
    Formiranjem Alpa i Dinarskih planina prekida se veza s Mediteranskim morem, ali ostaje Panonska nizija pokrivena – takozvanim – Sarmatskim morem. Formiranjem Karpata prekida se veza s drugim morima i stvara se kontinentalno more (jezero) – takozvano – Panonsko ili Pontsko jezero (kao što danas izgleda Kaspijsko jezero).
    Panonsko more predstavljalo je zapadni deo velikog mora koje se nazivalo Paretitis, a koje se prostiralo od Alpa pa sve do Turkestana u Aziji. Danas pad pojmom Panonskog mora obično imamo u vidu područje okruženo Alpima, severnobosanskim planinama, šumadijskim planinama i Karpatima.
    Veličina ovog jezera se menjala, zbog nezavršenog pomeranja tla u Alpima, Karpatima i Dinaridima, a nanosi reka i vazdušne struje (vetrovi) postepeno su zasipali ovo jezero i pretvarali ga u slatkovodno – Levantsko jezero. To je, u stvari, poslednji stadijum tog jezera, a naziv je dobilo po Levantu (Bliskom Istoku). Još u doba terciera erozijom jedne reke prokopan je današnji Đerdap i obrazovan sliv Dunava kojim je ispražnjeno Levantsko jezero.
    Računa se da je Panonsko more, u širem smislu, nastalo pre otprilike 30 miliona godina, a iščezlo pre više od 600.000 godina.
    Poslednju fazu u životu Panonskog mora predstavlja veliko jezero koje se nalazilo iznad najdubljih delova Panonske nizije između reka Dunava i Tise, zatim Banat i izolovane uvale severo-zapadno i jugo-istočno, između Slavonskih planina i Fruške gore. U Potisju su se najduže zadržali ostaci tog jezera. Današnji njegovi ostaci su: Nižidersko jezero na granici Mađarske i Austrije, Balaton, u Mađarskoj, i Palić, u našoj zemlji.
    Panonsko more je ostavilo dragocene naslage u vidu nafte, mrkog uglja, lignita, zemnog gasa i kamene soli. Današnji arteški bunari koriste vodu iz tih levantskih slojeva.
    Vojvodina je ravnica blagog nagiba, kroz koju protiču reke – Dunav, Drava, Tisa i Sava, kojima su otekle vode Levantskog jezera (Panonskog mora). Posle toga bila je podložna dugim poplavama koje su imale odlučujući uticaj na naseljenost tih krajeva. Kada bi se reke povukle u svoja korita, ostajale su ogromne bare, močvare i ritovi čiji je mulj stvarao vrlo teške uslove za opstanak čoveka. Močvare su leti ispuštale gasove koji su još više pogoršavali uslove za život ljudi, te je to zemljište dugo bilo nepogodno za nastanjivanje.
    Reke i pored svojih poplava, koje su odlagale nastanjivanje čoveka u osnovi su bile privlačne za ljude, jer su im olakšavale život i često bile uslov njihovog opstanka. Bile su pogodna prirodna zaštita od neprijatelja; njihove su doline predstavljale glavne pravce kretanja u seobama; olakšavale su prenošenje civilizacije iz jedne u drugu oblast. Reke su posebno bile značajne u privrednom pogledu. Još od najstarijih vremena predstavljale su uslov za egzistenciju čoveka zbog ribolova i lova uz svoje obale, kao i glavne saobraćajnice. Lov i ribolov su u prvo vreme bili osnovni vid obezbeđenja sredstava za život čoveka. Pored riba, oko reka i na rekama nastanjivale su se mnogobrojne ptice i druga divljač koje je čovek lovio i time obezbeđivao sebi osnovne namirnice.
    Život ljudi u Vojvodini prati se od početka neolita. Iz tog perioda postoje mnoga nalazišta, a među najvrednija spadaju i ona oko Novog Bečeja i Vranjeva.
    U našim krajevima sve doskora nisu bili poznati lokaliteti koji pripadaju paleolitu. Međutim, mamutova glava s kljovama (nađena na obali Tise kod Novog Bečeja 1947. godine) pripada životinji čije izumiranje pada krajem paleolita i nastankom neolita.
    Period srednjeg neolita u našim oblastima predstavljen je vinčanskom i potiskom kulturom. Ovaj period se kod nas proteže od 3.400 do 2.800. godine pre naše ere.
    Za proučavanje preistorije Novog Bečeja važnija je potiska kultura, jer se prostire duž obala srednjeg i donjeg toka reke Tise. Potiska kultura spada u pozno neolitsko doba, sve dok je nije zamenila kultura prelaznog doba iz neolita u metalno. Za ovaj period postoje dva vanredna lokaliteta u neposrednoj blizini Novog Bečeja i Vranjeva: Borđoš i Matejski Brod. Matejski Brod spada u jedan od najpoznatijih lokaliteta u našoj zemlji.
    Iz mlađeg kamenog doba (neolita) postoji čitavo naselje na Matejskom Brodu s ruševinama kuća, grobovi, keramika, oruđa od gline i kostiju, a smatra se da hronologija ovog naselja traje od trećeg milenijuma pre naše ere pa do trinaestog veka naše ere.
    U proleće 1951. godine Novobečejac Bogdan Radonić je, prilikom oranja na salašu u području zvanom Simuđska strana, plugom zakačio ćup koji je predstavljao ostavu. Predao ga je Narodnom muzeju u Zrenjaninu. U ćupu je bilo mnoštvo raznovrsnih predmeta. Ćup se svrstava u tip zanatske ostave i pretpostavlja se da je pripadala zanatliji livcu, a potiče iz trećeg perioda bronzanog doba.
    Na Borđošu je nađeno nekoliko preistorijskih naselja. Jedno od njih leži na staroj obali Tise i pripada mlađem kamenom dobu. Na njemu su otkriveni predmeti potiske i vinčanske kulture, što pokazuje da su se ovde mešali elementi dveju susednih kultura. Drugo naselje na obali Tise pripada bronzanom dobu. Uz njega je postojalo i groblje s urnama u kojima su sahranjivani pokojnici.
    Na Brođošu je u više mahova otkriveno nekoliko mesta s ostavama bronzanih predmeta s kraja bronzanog i početkom gvozdenog doba. Tu je nađena i jedna statueta od pečene zemlje, koja predstavlja žensko božanstvo u sedećem položaju i pripada mlađem kamenom dobu.
    To su samo neki od vrednijih nalaza, koji pokazuju da je čovek na tom području živeo od vajkada.
    Predmeti nađeni na području Novog Bečeja i Vranjeva čuvaju se po mnogim muzejima ne samo u našoj zemlji, nego i u inostranstvu.
    Lazar Mečkić
    Novi Bečej I Vranjevo Kroz Istoriju
    Novi Bečej u doba velikih seoba naroda
    Nalazeći se na značajnim svetskim raskrsnicama, područje Vojvodine je tokom vekova nekoliko puta menjalo i svoje stanovništvo i svoje gospodare.
    Kraj gde se danas nalazi Novi Bečej pripadao je u najstarijim vremenima Daciji. Dačani su dugo odolevali napadima Rimljana, koji su pod Trajanom (101—107. godine posle Hrista) uspeli da od njihove zemlje stvore rimsku provinciju Dakiju. S obzirom da je predeo na kome se nalazi Novi Bečej oduvek bio prikladan da spaja levu i desnu obalu Tise izvesno je da je Bečej kao mesto ili kao provincija, možda pod drugim imenom, postojao još za vreme vladavine rimskih careva. To potvrđuju i ostaci novobečejske tvrđave čiji su temelji građeni na ostacima nekadašnjeg rimskog utvrđenja.
    Da je na mestu gde se nalazi Novi Bečej, u njegovom delu bliže reci Tisi, još u doba Rimljana postojalo naselje ili rimski vojni logor, svedoče zasvođeni hodnici ozidani ciglama u vidu tunela, pronađeni prilikom kopanja temelja za izgradnju Radničkog doma 1975. godine, pa i nešto kasnije pri kopanju temelja za hotel Tiski cvet, kao i u temeljima novog Doma zdravlja.
    Pretpostavka je da se radi o istom hodniku koji se proteže od Doma zdravlja do hotela Tiski cvet, govori o potrebi da arheolozi istraže deo istoga na području Trga oslobođenja, koji je lišen građevinskih objekata.
    Tragovi Rimljana, u neposrednoj blizini Novog Bečeja, pronađeni su i preko železničke pruge na rudini Garevac gde je danas pogon Keramičke industrije Polet. Na tom mestu su, prilikom otkopavanja terena za esploataciju gline, pored ljudskih kostura i rimskog novca, pronađeni i razni drugi predmeti među kojima i jedan vojnički šlem. Ti predmeti nisu stručno otkopavani niti kasnije sačuvani, izuzev što je vranjevački katolički paroh pok. Švarc uspeo da preko radnika nešto od toga prikupi i sačuva. Ako se ne bi ništa drugo preduzelo, bilo bi vredno makar ispitati gde se nalaze ti predmeti koje je pok. Švarc sačuvao, kako bi stručnjaci o njima dali sve najneophodnije ocene.
    Goti su preplavili Daciju-Ripariju oko 268. godine. Područje Banata ili još preciznije Torontalska ravnica postalo je bojištem Vizgota, Ostrogota, Gepida i Vandala, koji su se smenjivali u pustošenju ovih krajeva. Tu su već 376. godine pojavljuju Huni, koji ubrzo zagospodariše celom Dacijom. Pre propasti hunske imperije 425. godine rasuli su se po ovim krajevima Langobardi. Oni su se povukli u unutrašnje krajeve Panonije. Posle Huna, u ovim krajevima su živeli Gepidi. Njih su 565. godine pokorili Avari, nastojeći da im ovi krajevi budu stalna naseobina. U tom cilju stvarali su jake odbramjbene granice, gradeći čuvene avarske šančeve (pogrešno se ovi i danas nazivaju rimski šančevi). Njihovi delovi su se, sve doskora, mogli videti u blizini Novog Bečeja, s one strane Tise kod Bačkog Gradišta. Avari su dvesto godina vladali ovim krajevima. Njihovu vladavinu prekinuo je Karlo Veliki 803. godine.
    Za vreme avarske vladavine, polovinom šestog veka, dolaze Sloveni koji se prostiru u Podunavlju. Posle seobe Južnih Slovena na Balkansko poluostrvo njihov manji deo ostao je u ovim krajevima. O njima kao Severinima postoje mnogi tragovi iz sedmog i osmog veka. Danas u jeziku Srba u Banatu ima elemenata na osnovu kojih se može zapaziti da je deo topografskih imena koji se pominju u mađarskim izvorima (pre no što su se ovamo počeli doseljavati Srbi iz krajeva južno od Dunava i Save) slovenskog jezičnog područja-ekavskog dijalekta.
    Mađari su, pri dolasku u Panonsku niziju (896. godine) zatekli u Južnoj Ugarskoj hunsko-avarske ostatke i Slovene kao autohtoni elemenat. Sloveni su bili brojno jači od tada doseljenih Mađara. Živeli su pored reka Moriša i Tise i između Dunava i Tise. Imali su organizovano društvo u okviru neke vrste zadruga. Savez takvih porodica činilo je pleme, a kraj u kome se živelo nazivali su župom.
    Dolazak Mađara u ove krajeve nije izmenio slovensku organizaciju, nego je kralj Ištvan I osnovao administrativne jedinice kao što su bile slovenske.
    Za vreme vladavine kralja Bele II i Bele IV u trinaestom veku sprovedeno je plansko naseljavanje Mađara i Kumana u Banatu.
    Lazar Mečkić
    Novi Bečej I Vranjevo Kroz Istoriju
    Nastanak Bečeja i poreklo imena
    Ne zna se tačno kada i kako je Novi Bečej dobio svoje ime, ko ga je i kada osnovao. Jedno je sigurno – Bečej je sa svojom tvrđavom zauzimao značajno mesto na spisku onih, koji su imali uticaja na državnu politiku u sledu istorijskih događaja ponekad i na široj teritoriji.
    Posle propasti naselja, koje se u doba Rimljana nalazilo na mestu današnjeg Novog Bečeja, o njemu se, kao što je slučaj i sa drugim naseljima u Banatu, prilično dugo ne čuje ništa, ali već u doba Ištvana I (997—1038) Bečej se javlja kao naseljeno mesto, a uskoro se pominje kao selo.
    U to vreme, ili nešto kasnije, ali u periodu uvođenja hrišćanstva kod Mađara, doselile su se između ostalih, u ove krajeve i dve porodice iz francuskog plemena Beche i Gregor. One su imale značajnu ulogu na području religije u ovom delu Ugarske, a zaposelim mestima dali su svoja imena. Naziv Beče (Becse) navodno je posledica pogrešnog čitanja, od strane Mađara, imena Beche. Prema tome prvi posednici i gospodari Bečeja, po kojima je verovatno i dobio ime bili su Beche i Gregor, a kasnije njihovi naslednici.
    Malo je verovatno da je Bečej, kako stoji u pojedinim izvorima, dobio naziv po imenu plemića Bečeji Imre, koji je za vreme kralja Karolja Roberta (čija se prestonica nalazila u Temišvaru) došao u posed srednjeg dela Torontalske županije i naselio se u mestu koje je navodno po njemu dobilo ime Beče. Bečeji Imre je – prema Mađarskoj velikoj enciklopediji (A. Pallos) – potomak porodice Beche i Gregor.
    Kako i istoričar Rudolf Šmit u svojoj studiji Grad Bečej iznosi da je ovaj dobio ime po porodici Beče-Gergelj: »koji su živeli pod prvim kraljem iz kuće Arpadovića«, za vreme vlade st. Ištvana (997-1038), onda bi se to možda moglo smatrati prvim istorijskim podatkom o postojanju Bečeja.
    Karolj Sabo, u svojoj knjizi: Memoari iz prvog veka mađarskog hrišćanstva u XXII stavu, u kojem piše o biografiji Svetog Gelerta, pa kaže da je supruga župana od Beča, koju je sv. Gelert krstio, imala jaku groznicu i kada je na grobu sv. Gelerta u crkvi u Čanadu poljubila ogrtač, ubrzo ozdravila. Na kraju 86. stranice svoje knjige Sabo napominje: »može se pretpostaviti da je ime ovde spomenutog župana u vezi sa torontalskom tvrđavom Bečej i sa imenom toga grada«. Knjiga Karolja Saboa predstavlja, u stvari, zbirku prevoda latinskih legendi iz jedanaestog veka. Te legende su nastale oko 1083. godine kada je sv. Gelert kanonizovan.
    Sveti Gelert je, posle ubistva, prvobitno sahranjen u Pešti, a kasnije je njegovo telo preneto u Maroš, pa odatle u Čanad negde 1049. godine. Ogrtač je bio položen na njegovom grobu u crkvi sv. Bogorodice u Čanadu. Dalja pretpostavka je da je poseta grobu supruge Župama od Bečeja, mogla biti u vremenu od 1050-1060. godine, te bi se možda baš ove godine mogle smatrati kao prvo javljanje Bečeja u istoriji.
    Kao godina prvog javljanja Bečeja u istoriji pod tim nazivom može se smatrati i podatak iz knjige Đerđa Đerfi Istorijska geografija Mađarske iz vremena Arpadovića, II izdanje Akademije nauka, Budimpešta 1987. U poglavlju Bačka županija na str. 214 u stavu u kome opisuje Becse (j) između ostalog piše:
    »Važan prelaz preko Tise 1091. godine kumanski vojskovođa Kapolč je sa pljačkaškim trupama, dolazeći iz pravca Tokaja tu prešao (misli kod Bečeja) Tisu, sa namerom da kod Donjeg Dunava napusti zemlju (misli se na Mađarsku).«
    U fusnoti autor knjige daje objašnjenje da se radi o Bečeju u Bačkoj, što je prilično nepouzdana tvrdnja. Naime, iz teksta knjige jasno se vidi da su Kumani prešli Tisu kod Tokaja i da su se odande uputili u dalji pljačkaški pohod na području između Tise i Dunava. Posle toga, 1091. godine, oni prelaze sa desne na levu obalu Tise kod Bečeja, ali po našoj oceni onog u Banatu.
    Đerfi je ovu pogrešku verovatno prepisao iz knjige Sctiptores rerum Hunaricarum dacum regumque stirpis Arpadianae gestarum, izdane 1937. godine u Budimpešti, gde se na str. 412 spominje Bečej, za koji autor u fusnoti daje objašnjenje, da se odnosi na »Vicus Obecse«, (Stari Bečej) u Bačkoj.
    Potrebno je, pri oceni o kojemu se Bečeju radi imati u vidu uslove stanovanja i izgled tih malih naselja krajem jedanasetog veka (1091). Stanovalo se u kolibama, zemunicama, ili u najboljem slučaju u poluzemunicama, a zanimanje je uglavnom bilo stočarstvo, što je olakšavalo »seljakanje« s jednog mesta na drugo, gde je ispaša bolja.
    Tada su orijentiri mogli biti, ne mala naseljena mesta od desetak-dvadesetak koliba, već brda i planine, reke i njihove pritoke ili ušća reka i naravno tvrđave. Sve drugo je bilo nesigurno, jer je bilo podložno promeni i iščezavanju.
    U prilog toj tvrdnji ide i podatak iz knjige Dušana Popovića, Srbi u Bačkoj do kraja 18. veka, Beograd 1952, u kojoj na str. 77 stoji: »Bečej za vreme Turaka se ne pominje, iako se pominju mnoga sela iz okoline Bečeja, kao Bela, Botra, Perlek, Kutež, Ketvila i druga…«.
    Možda je, u vreme prelaska Kumana preko Tise (1091), Bečej u Banatu pripadao upravi i zapovedništvu tvrđave Bač, te se kao takav i mogao smatrati da pripada Bačkoj županiji, ali to nema posebnog značaja za dokazivanje o kome je Bečeju reč, jer je tvrđava uvek bila na levoj strani Tise, a u njenoj neposrednoj blizini se nalazio Bečej u Banatu. Bečej u Bačkoj udaljen je skoro deset kilometara od tvrđave, ako se ide vodenim tokom Tise, a vazdušnom linijom udaljen je tri-četiri kilometra.
    Treba naglasiti da je tvrđava postojala, na mestu na kome se i danas nalaze njeni ostaci, još u doba Rimljana. Ona je kasnije obnavljana ili na istom mestu izgrađena i nova, ali je sigurno jedno, da je uz tvrđavu oduvek postojalo prateće naselje, u ovom slučaju to je bio današnji Novi Bečej.
    Prema tome, čini nam se, na osnovu svega što je rečeno u Hronici Mađarske o Bečeju, da se to odnosi samo na Bečej uz tvrđavu, gde je vojska i gde se odvija život.
    Zbog svega ovog smatram, da se kao prvi pismeni trag u istoriji Novog Bečeja može uzeti 1091. godina.
    Možda nam kao istorijski dokaz, o postojanju Bečeja u jedanaestom veku, može poslužiti i lepo očuvan mač pronađen u ruševinama bečejske tvrđave. Mač je pronašao Šandor Bizonji iz Novog Bečeja, jedan od poklonika novobečejske prošlosti, a njegova udovica je mač poklonila Narodnom muzeju u Zrenjaninu (1946) preko tadašnjeg upravnika Šandora Nađa. Mač je lepo očuvan i ukrašen, a potiče iz jedanaestog ili početka dvanaestog veka.
    Ovo je izjavio Šandor Nađ na sastanku Zavičajnog kluba 13. septembra 1986. godine u Novom Bečeju, a meni je još jednom detaljnije objasnio telefonom 22. septembra 1986. godine, kad sam ga upozorio da kustos zrenjaninskog muzeja (takođe 22. septembra 1986.) tvrdi, da oni u Muzeju nemaju taj mač.
    Ono što Rudolf Šmit iznosi u studiji Grad Bečej: »Dokumentarno se Bečej pominje tek godine 1238. kada kralj Bela I poklanja iznova konventu krstaša u Stonom Beogradu selo Bečej (villa Weche). Ono iznova baš potvrđuje da je Bečej i ranije postojao.
    Sentklarai je kategoričan u tvrđenju da se Bečej oduvek nalazio na mestu gde je i danas. Tvrđenja da je nekada bio na ostrvu, on objašnjava – da je Tisa zbog taloženja mulja i peska menjala svoje korito. Za to postoje mnogi dokazi u ritovima i jarugama, pa čak da je Tisa i s istočne strane omeđila naselje Bečej te se tako on sa svojom tvrđavom izvesno vreme mogao naći i na ostrvu.
    Bečej se do sredine dvanaestog veka, za vreme vladavine Gejze, sa svim područnim opštinama vrlo lepo razvijao kako kaže Sentklarai cvetao je. Taj razvoj je samo neznatno ometen unutrašnjim nemirima i pustošenjima koje je u banatskim naseljima radio Borić, bosanski ban koji je u ugarskim prestonim borbama učestvovao protiv Ištvana III. Za vreme vladavine Bele III oko 1190. godine sva su mesta ovog područja živela u priličnom blagostanju, pa je i u Bečeju uzela maha zemljordnja, zatim razvoj manufakture i trgovine. Bečej je, zahvaljujući svom povoljnom geografskom položaju održavao posredno i neposredno vrlo živu saobraćajno-trgovačku vezu s južnim kraljevima, posebno s Vizantijom, što je obezbeđivalo bogatstvo i uslove za brzi razvoj.
    Taj procvat je vremenom bio ugrožen i Bečej je preživeo teške potrese 1241. godine kada su u ove krajeve prodrli Tatari na čelu s Batu-Kanom.
    Lazar Mečkić
    Novi Bečej I Vranjevo Kroz Istoriju
    Novi Bečej kraljevski slobodan grad i sedište Torontalske županije
    U prvom razdoblju svog ponovnog nastanka — piše Sentklarai — Bečej je pripojen nekadašnjoj Bečejskoj županiji, koja je, možda, dobila ime i od kasnijeg Velikog Bečkereka, kojeg su, u prvo vreme, takođe zvali Beče. Granice županija su od Kneza Gejze naovamo često menjane, ali smatra ovaj autor da je nekadašnja bečejska županija identična sa županjiom Torontal.
    Bečej se 1332. godine javlja na listi onih mesta koja plaćaju desetak glavnom torontalskom župskom uredu. On je u to vreme već bio oveće mesto. U Torontalskoj županiji zabeležen je kao prvi civitas, da bi ga ponovo našli 1440. kao opidum. Tada se već i Arača (1441), pa zatim Bečkerek i Bašaid javljaju kao opidumi.
    U Banatu se u prvim godinama trinaestog veka javljaju kao gradovi — sedišta županija: Temišvar, Čanad, Bečej i Kovin. Najznačajniji grad je Temišvar, koji je od 1310. do 1323. godine bio i prestonica Ugarske sedište kralja Karolja Roberta.
    Bečej je 1331. godine, u vreme vladavine kralja Roberta, proglašen za prvi kraljevski slobodan grad. Posle njega su proglašeni 1342. godine Temišvar, a zatim, za vreme vladavine Robertovog sina Ludviga, Meze Šomlo 1343, Hodaš i Lugoš 1371. itd.
    Poraz Srba od Turaka na Marici (1371) i pogotovu na Kosovu (1389) primorao ih je da se u daljoj borbi protiv Turaka u većoj meri oslone na Mađare. Godine 1404. sklopljen je savez između despota Stefana Lazarevića i mađarskog kralja Zigmunda, što je iz osnova izmenilo položaj Srba u Ugarskoj.
    Prema tom sporazumu stari despot Stefan Lazarević žurio je da još za života obezbedi egzistenciju svom sestriću Đurđu Brankoviću, tako ovaj postaje velmoža (Fonemes) Mađarske i član zemaljskog sabora. Njemu i njegovim muškim potomcima će pod mađarskim protoktoratom pripasti Srbija.
    Despot se sa svojim bojarima obavezao na vernost Mađarskoj. Za tu obavezu kralj Zigmund dao je svome vazalu na uživanje gradove Golubac, Beograd, pokrajinu Mačvu, mnoga imanja u Sremu i Banatu, među kojima Bečejski i Bečkereški spahiluk. Istovremeno je dobio i titulu župana Torontalske županije sa sedištem u Novom Bečeju. Sedište Torontalske županije nalazilo se u Novom Bečeju sve do osvajanja ovih krajeva od strane Turaka (1551—2).
    Po dolasku Bečeja u posed srpskih despota doseljava se u ove krajeve pored običnog stanovništva i deo plemića iz Srbije. Tako su posednici velikih imanja u tom području bili pojedini članovi visokog srpskog despotskog plemstva. Postojali su vlasnici tih imanja najčešće kupovinom, ali i raznim uslugama mađarskoj državi. Kao podžupan Torontalske županije u Arači je 1417. godine Brajan.
    Srpski despoti su na svoje posede u Mađarskoj naselili toliko Srba, da je Ugarski sabor 1439. godine rešio da se ne dozvoli dalje doseljavanje stranaca.
    U to vreme, 1434. godine, vraćajući se iz Jerusalima, u Bečeju je bio Bertrandon de la Brokijer, koji u svom putopisu kaže: »… Stigoh u jednu varoš (znači Bečej je već i u to vreme varoš — L. M.) koja pripada rečenom despotu i zove se Veršet (Bečej), a tu pređoh jednu vrlo veliku reku i jako duboku, koju zovu Tisa. A otud dođoh u Segedin …«”
    Borba oko mađarske kraljevske krune dovela je na presto porodicu Hunjadi. Despot Đurađ Branković bio je uz poraženu stranku — na strani svojih rođaka Urliha Celjskog i Nikole Gorjanskog. Dolaskom na vlast Hunjadi Janoša konfisikovana su Despotova dobra u Mađarskoj pa i Bečej. Srbi koje je despot Đurađ Branković naselio, a bilo ih je mnogo, ostali su na tim imanjima i posle konfiskacije.
    Hunjadi je, prema nekim izvorima, držao Bečej 1450. godine i te godine je tu pod njegovim rukovodstvom održana sednica mađarskog državnog sabora.
    Sukob između despota Đurđa i Hunjadija traje do 7. avgusta 1451. godine, a krajem te godine Bečej je ponovo u posedu Đurđa Brankovića. Ali ni velika opasnost koja je pretila od Turske nije uspela da izgladi dalje sukobe između despota, njegovog rođaka Urliha Celjskog sa Hunjadijevom strankom. Tako su despotovi ljudi napali Hunjadijevog šuraka, Mihalja Silađija koji je u to vreme bio komandant Beograda, pri odbrani Beograda od Turaka. Tom prilikom poginuo mu je brat Ladislav, a Mihalj Silađi se spasio. Ubrzo zatim, 17. decembra 1455. godine, napada Silađi s četom konjanika Despota u njegovom dvorcu u Kupinovu u Sremu. U toj borbi je Despot ranjen (izgubio je dva ili tri prsta na desnoj ruci), uhvaćen i odveden u Beograd. Bio je primoran da svoju ženu Jerinu pošalje u Beograd kao taoca i da preda svoje gradove: Bečej u torontalskoj i Šomljo u krašovskoj županiji. Pored toga morao je, na ime otkupnine, da isplati Silađiju 10.000 dukata. Kada je za ovo doznao kralj Ladislav V Posmrče (mađarsko-poljski kralj 1444— 1457) pun gnjeva »naredi da se obustavi predaja pomenutih dobara i isplati otkupnina«. U povelji kralja Ladislava od 21. marta 1457. godine baca se krivica na Hunjadija kao na vinovnika čitavog ovog sukoba.
    Tako se Bečej ponovo našao u posedu Đurđa Brankovića u kome on provodi vreme u lovu i u političkim pregovorima. Uskoro (krajem 1456. godine) despot Đurađ Branković umire u svojoj osamdesetprvoj godini života.
    Bečej je u vreme slavnih dana Hunjadijevih bio u punoj snazi i vlast sprskih despota — kako kaže Sentklarai — služila je za povećanje njegovog ugleda. Detalji o tome nalaze se u poverljivim arihvskim dokumentima br. XXVII u Segedinu, a potiču iz 1458. godine za vreme vlade kralja Maćaša. Kralj je lično morao da interveniše, da zabrani komandantima tvrđava i nadzornicima skela, koji su bili u službi na imanjima srpskog despota, da građane Segedina ne opterećuju bilo kakvim nametima.
    Prilično dugo posle toga, ne čuje se o Bečeju ništa. Turske čete upadaju u Banat, prolaze pljačkajući i ubijajući, i u okolini Bečeja, ali ne pokušavaju da izvrše napad na Bečej. Tako se ističe da su trupe pod komandom tamiškog grofa Pavla Kinižija 1482. godine kod Bečeja uspešno suzbile 10.000 turskih konjanika koji su se iz Smedereva uputili prema Temišvaru.
    Sve češći upadi Turaka u Banat podigli su stratešku važnost bečejskog grada, ali nije zabeleženo da je u to vreme izvršeno povećanje ili poboljšanje tvrđave.
    Posle pobede kod Mohača (1526), kada je turska vojska pored ostalih krajeva preplavila i Bačku, ostao je grad Bečej netaknut, što govori da je on bio s druge strane Tise u Banatu.

    Odgovori

  10. 1. novembar 2017. u 13:39

    Vojislav Ananić

    Lazar Mečkić – Novi Bečej I Vranjevo Kroz Istoriju

    Karlovački mir i rušenje novobečejske tvrđave

    Posle pobede Austrije nad Turcima kod Sente, 11. septembra 1697. godine, Turci su se povukli u Banat, trupe pod komandom Evgenija Savojskog, nastavile su da ih gone i na levoj obali Tise u pravcu Beograda. Tako su oslobođeni Bečej, Bečkerek i nastavljen dalji put prema jugu, iako je istočni deo Banata s Temišvarom ostao u turskim rukama.
    Mir je, s priličnim odugovlačenjem, zaključen tek 1699. godine u Sremskim Karlovcima. Prema odredbama Karlovačkog mira, Turci su potpuno napustili Bačku i zapadni deo Srema od Slankamena u pravcu Morovića na Bosutu, dok je istočni deo Srema i ceo Banat pripao Turcima. Posle potpisivanja mirovnog ugovora nastalo je prilično odugovlačenje oko napuštanja Banata od strane austrougarske vojske.
    Napuštanjem Banata, od strane austrijskih trupa, prešlo je u Bačku, koja je pripala Austriji i ono malo Srba iz Bečeja i tamo osnovali Novi Bečej.
    Ugovorom je predviđeno da se svi gradovi i utvrđenja duž Tise i Dunava razruše, a taj zadatak, kada su bile u pitanju tvrđave u Bečeju i Bečkereku, trebalo je da urade trupe Evgenija Savojskog, što su one odlagale tako da je tvrđava u Novom Bečeju porušena tek 1701. godine. To istovremeno govori, da su se austrougarske trupe nalazile na ovom području još dve godine posle potpisivanja Karlovačkog mira, ili četiri godine od poraza Turaka kod Sente. Ovo je važno imati u vidu pri ocenjivanju zatečenog stanja u Banatu nastalog posle povlačenja Turaka iz Banata i zaključenjem Požarevačkog mira, devetnaest godina kasnije (1718).
    Posle potpisivanja Karlovačkog mira Austrija je učvrstila svoje granice duž desne (Bačke) obale Tise i desne obale Moriša. Stvorena je Potisko-pomoriška granica. Za graničare su naseljeni Srbi iz okoline Estergoma i Budima.

    Novi Bečej i Vranjevo posle proterivanja Turaka iz Banata

    Nije prošlo mnogo vremena od zaključenja Karlovačkog mira, dolazi do ponovnog rata između Austrije i Turske (1714—1718). U tom ratu Austrijanci su oslobodili Banat, istočni deo Srema, 15. avgusta 1717. osvoje Beograd, a zatim i krajeve južno od Dunava i Save, sve do Niša.
    Zaključenim mirom u Požarevcu 21. jula 1718. godine između Austrije, Mletačke Republike, s jedne, i Turske, s druge strane, pripali su Austriji Banat i ceo Srem, gradovi — Beograd, Šabac, Bjeljina, Brčko i na jugu Srbije sve do Paraćina.
    Zapadni, ravničarski deo Banata bio je, posle povlačenja Turaka, naseljen Srbima, a samo po planinskim obroncima i to u manjem broju Rumunima. Za Mađare se zna, da su u to vreme živeli samo u Malom Somboru, naselju kraj Moriša.
    Smatra se da je u Banatu tada bilo 200—250 skoro čisto srpskih naselja, a samo u manjem broju živelo je mešano srpsko-rumunsko stanovništvo. U čanadskom, bečkerečkom i pančevačkom okrugu bilo je oko 9.000 srpskih domova. Potisje je predstavljalo ritove i močvare, a narod je dobrim delom živeo nomadskim životom, gajeći kržljava goveda i svinje, a samo neznatan broj se bavio zemljoradnjom.
    Posle proterivanja Turaka iz Banata, vraćaju se iz Đačke raniji stanovnici (banatskog) Bečeja i naseljavaju se na mestu gde je i nekada bio Bečej. Ovo naselje dobilo je naziv Novi Bečej, a onaj deo što je ostao u Bačkoj Srpski, a kasnije Stari Bečej.
    Novi Bečej je i posle proterivanja Turaka obnovljen na mestu u neposrednoj blizini Tise oko male crkve (manastira). Tu, oko manastira, nalazilo se i groblje. Sve do izgradnje železničke pruge, Veliki Bečkerek — Velika Kikinda (1883), prekoputa manastira, u kući koja je bila kasnije vlasništvo Staud Karolja nalazila se pošta. Prazan prostor, koji je do nedavno postojao između te kuće i kuće Laze Krstića, na uglu Ulica Jaše Tomića i revolucije, nalazila se — takozvana — mezulana, gde su se zamenjivali poštanski konji.
    Razvijajući se sve više u pravcu severa i nešto malo dalje od Tise, te je u tom delu izgrađena i nova — velika pravoslavna crkva. U blizini crkve je utemeljeno novo groblje, koje je negde osamdesetih godina devetnaestog veka premešteno istočno od Novog Bečeja, na mestu gde se danas nalazi staro pravoslavno groblje, a nedaleko od njega utemeljeno je i katoličko groblje, da bi se iza katoličkog, u pravcu železničke pruge, utemeljilo novo pravoslavno groblje.
    U blizini velike pravoslavne crkve, prema predanju nalazio se turski bunar ozidan ciglom u širini (prečnika) od tri metra. Tu je navodno iz turskog perioda postojao i zid visok oko pet metara. Na tom mestu su mađarske vlasti izgradile vatrogasni toranj, visine petnaest-dvadeset metara, kvadratnog oblika čija je stranica duga oko pet metara. Vatrogasni toranj je srušen 1966-67. godine i na tom mestu podignuta je zgrada Narodnog univerziteta.
    Od proterivanja Turaka, iz tadašnjih dokumenata vidi se da se počeo upotrebljavati naziv Turski Bečej (Torok Becse), a ponekad Novi Bečej (Uj Becse). Marija Terezija ga je podigla na rang trgovišta, dajući mu pravo na održavanje vašara.
    U to vreme naseljenici Novog Bečeja su bili isključivo Srbi, gde su oni još 1685. godine imali svoju parohiju, a već 1731. izgradili su i crkvu. Te, 1731. godine, imao je trinaest popovai i tri đakona. Od popova je jedan bio prota, a jedan protojerej, četiri porotnika svete stolice, a ostalih šestorica su bili obični sveštenici.
    U Novom Bečeju je 1717. godine, posle proterivanja Turaka, bilo svega dvadeset domova. Deset godina kasnije (1727) četrdeset pet, a za sledećih deset godina (1726/37) pedeset šest poreskih obveznika. Novi rat 1737—1739. godine sveo je domaćinstvo na manji broj nego što je bilo posle proterivanja Turaka 1717. godine. Turci su odveli u ropstvo petnaest, a od kuge je umrlo sedamnaest osoba. Te godine bili su porodične starešine: knez Živan Šević, Mitar Kiselički, Stojko Marić, Mihailo Racković, Pavle Udvarski, Stefan Luxin, Stefan Segedinčev, Jovan Racković, Marija Berovica, Ostoja Baschonin, Nikola Rajin, Damjan Rajin, Petar Milošev, Raka Kapetan, Radovan Gluhi, Jovan Ružić i Vijat Rajin.
    Na severoistočnom delu sadašnjeg atara sela Vranjeva, iznad Kerekto-a izdvajao se jedan ogranak Tise koji je krivudao prema jugu (danas se ostaci tog rukavca naziva Mali Begej da bi se kod Gustoša (Prkosa) ispred velikog magazina, verovatno gde su današnji ostaci bare »Venecija«, ulio u matični tok Tise. Nekad je taj rukavac Tise bio plovan.
    Na levoj strani tog Malog Begeja prostirala se pustara pod imenom Vran, danas se taj potes naziva Vranjak. Tu je postojalo naselje još iz bronzanog doba. Za vreme Turaka tu su živeli Srbi pastiri, što potvrđuje i Pećki pomenik u kome je 1717. godine zabeleženo mesto Vranova s trinaest domova.
    Prema predanju Vranjevo je dobilo naziv po vranama kojih je na tom području bilo na hiljade. U arhivskom materijalu našli smo gde sreski načelnik 1782. godine izveštava da su u bečejsko-vranjevačkoj šumi ubijene 9.623 vrane.
    U ataru sela Vranjeva nalazilo se više naseljenih mesta: Arača, Šimuđ, Matej i dr. Šimuđ je posle oslobođenja od Turaka imao devet domova da bi pred rat 1737—1739. taj broj porastao na trideset četiri poreska obveznika. Turci su u tom ratu iz Šimuđa odveli u ropstvo jedanaest porodica i sedam oženjenih i jednim neoženjenim sinom. Tada je od kuge umrlo jedanaest lica.
    U Šimuđu se 1739. godine pominju kao porodične starešine: knez Mijat Vuković, Dimitar Stanković, Mihajlo Mulić, Lazar Rakić, Trifun Skeledžić, Života Vojmović, Stojša Radić, Jovan Markešević, Miloš Filipović, Stojan Šoljmošaniin i Subota Bojić.

    Kolonizacija Nemaca

    Posle proterivanja Turaka i Požarevačkog mira želela je Austrija, iz strateško-politličkih razloga, da Banat pretvori, u privrednom pogledu, u najnaprednije područje. Zbog toga ga nije pripojila Ugarsikoj, nego je, na predlog Evgenija Savojskog, stvorena posebna pokrajina pod imenom »Tamiški Banat« koji je bio vezan neposredno za Dvor. Sva zemlja i druga materijalna dobra postali su kameralno-državno dobro. Za guvernera Banata postavljen je generali grof Klaudije Mersi.
    Banat, u stvari, nikada nije činio jednu celinu pa ni u etničkom pogledu. Istočni — brdoviti deo, naseljen pretežno Rumunima, oduvek se odvajao od zapadnog — ravnog Banata koji su uglavnom naseljavali Srbi. Brdoviti — istočni deo nekada je predstavljao celinu s Erdeljom.
    Dvorska komora je, odmah po proterivanju Turaka, razradila plan političkog i privrednog razvoja Banata. Ubrzo posle toga 1717. godine doneta je takozvana Instrukcija Kameralne komisije za uređenje Banata, da bi 1719. guverner Mersi doneo i svoj projekat o uređenju Banata.
    U cilju prodiranja Austrije, preko Balkana, na istok, došlo se do uverenja da se samo kolonizacijom Nemaca u Ugarskoj može obezbediti siguran oslonac vladarskom domu. Komisija za obnovu Ugarske predložila je još 1689. godine naseljavanje Nemaca, naročito u južnim krajevima Ugarske.
    Posebno u Banatu koji je predstavljao najjužniji opustošeni kraj, i poslednji oslobođen od Turaka.
    Kolonizacijom Nemaca Austrija je želela u prvom redu da naseli ove, skoro opustele, krajeve i da obezbedi poljoprivrednu proizvodnju kao osnovu tadašnje ekonomske politike. Ali nema sumnje da je značajnu ulogu igrao i čisto politički momenat. Naseljavanjem Nemaca obezbediće se politička sigurnost. To je stanovništvo koje je svojom nacionalnom pripadnošću vezano za austrijski Dvor, pa je predstavljalo i veću sigurnost u vojničkom pogledu, kada je u pitanju čuvanje južnih granica Carevine.
    Zbog toga je Banat trebalo tako organizovati da predstavlja neku vrstu klina između Mađara i Turaka koji su im, često, bili čak i naklonjeni.
    U prvo vreme, po oslobođenju Banata, bilo je zabranjeno naseljavanje Mađara kao i Srba graničara iz Potisja i Pomorišja. Znači, cilj je bio da se i etničkim sastavom stanovništva ovih krajeva obezbedi stabilnost i bezbednost Monarhije.
    Stvaranjem jake privrede u Banatu obezbedili bi se prihodi od poreza za jačanje odbrambene sposobnosti zemlje, pa su im i za jedno i za drugo bili najpogodniji Nemci iz Nemačke, gde je u to vreme bilo viška stanovništva.
    Ovim se može objasniti i odugovlačenje razvojačenja Potisko-pomoriške granice, koja je postala izlišna još 1716. godine, odmah po proterivanju Turaka iz Banata. Znači, razlog oklevanja razvojačenju nije bio otpor Srba pripajanju tih teritorija ugarskim županijama, kao što se to u nekim publikacijama objašnjava.
    Beogradskim mirom, zaključenim 1739. posle poraza Austrije kod Grocke, između Turske i Austrije predviđeno je, pored predaje svih krajeva južno od Save i Dunava, još i rušenje svih tvrđava na levoj strani Dunava, što je posebno zahtevalo da se granica prema Turskoj pojača ne samo vojnički već i privredno.
    U takozvanoj ranoj — terezijanskoj kolonizaciji (1739—1749) nekoliko nemačkih porodica se 1748. godine naselilo i u Novi Bečej. Njihova prezimena nalazimo u arhivskom materijalu, ali su se oni kasnije, ženeći se i udavajući se za Mađare, asimilirali i postali Mađari.

    Vranjevo i razvojačenje Potisko-pomoriške granice

    Posle Karlovačkog, a zatim Požarevačkog mira i proterivanja Turaka iz Banata i severnog dela Srbije prestala je potreba za Potisko-pomoriškom granicom. Nastali period zatišja odgovarao je Dvoru da sprovede kolonizaciju Nemaca, a Srbima da se odloži razvojačenje granice i njihovo pretvaranje u kmetove ugarskim spahijama.
    Marija Terezija, navodno, nije želela da teritorije Potisko-pomoriške granice pripoji županijama, ali je na navaljivanje mađarskog plemstva to ipak učinila 1741. godine.
    Stvarno razvojačenje granice nastalo je tek 1750. godine, a Srbima je ponuđeno da pređu u Banat, ili da ostanu u svojim dotadašnjim mestima, ali pod županijskom upravom. Nekako se u to vreme povela akcija, od strane katoličke crkve, za prelazak u katoličku veru (unijaćenje), što je još više uznemirilo Srbe, pa se uveliko počelo govoriti o odlasku u Rusiju.
    Oni, koji nisu želeli da idu u Banat, niti da se u svojim mestima priključe županijama, odluče se na seobu u Rusiju, posebno što ih je i Rusija raznim obećanjima vrbovala.
    Da bi zaustavio iseljavanje u Rusiju, Dvor je naložio županijama da postupaju pažljivije sa seljacima, a narodu je izdat proglas da se nikom neće dozvoliti da Srbe goni na versku uniju i da im se neće ukinuti privilegije. Oni koji neće da ostanu, mogu preći u Banat gde ima dosta slobodne zemlje. Istovremeno je izdat i »kazneni patent« protiv agenata koji vrbuju srpski narod za seobu u Rusiju. Ovim patentom je predviđeno hapšenje svih agenata i njiihovih pomagača, a »ako im se krivica sa dva zakonita svedoka dokaže, imaju se osuditi na smrt na vešalima«.
    Predstavnici potisko-pomoriških graničara, na čelu s oberkapetanom Gavrilom Novakovićem koji će se kasnije naseliti u Velikoj Kikindi, i vicekapetanom Lazom Popovićem koji se kasnije naselio u Vranjevu, sklopili su u Beču, 20. oktobra 1750. godine sporazum, s vojnim vlastima, o pravima i obavezama graničara koji se presele u Banat. Ediktom od 23. oktobra 1751. godine ostavljeno je graničarima tri godine da razmišljaju: da li će ostati u vojnom staležu ili će preći u paore.
    Kao što je istaknuto po oslobođenju Banata od Turaka, vlasti, zbog kolonizacije Nemaca, nisu želele naseljavanje Srba u Banatu, ali je već i u tom periodu, pa do razvojačenja granice, prešlo oko 2.500.
    U interesu održavanja reda, za odbranu i zaštitu Tise i omogućavanje odvijanja normalnog saobraćaja formirano je u severnom delu Banata šest četa (kompanija). Jedna od njih je imala svoje sedište u Vranjevu, a na čelu joj se nalazilo vicekapetan Laza Popović iz Vranjeva.
    Kako je naselje bilo udaljeno od Tise, to je pokrajinska vlada za Tamiški Banat naložila preseljenje takozvane oberkapetanije iz pustare Vranova (Vranjak), na uzvišicu grebena, koji se prostirao od ruševina bečejske tvrđave pa do jezera Bakto (Pakto), u blizini pristaništa na Tisi zvanom Gustoš, nešto severnije od današnjeg Velikog magazina na dolmi. Tu se kasnije izgradilo selo Vranovo, koje je nazvano šanac Vranjevo.
    Posle razvojačenja Potisiko-pomoriške granice 1751—1752. godine baron Engelshofen, guverner za Tamiški Banat, pozvao je raspuštene graničare, koji žele da ostanu pod oružjem, da se presele u šanac na levoj obali Tise. Ovom pozivu odazvali su se mnogi Srbi graničari iz Starog (Srpskog) Bečeja, Bačkog Petrovog Sela i Mola. S tim doseljenicima broj se toliko povećao da je Vranjevo 1752. godine imalo 578 stanovnika, a 1758. godine 140 porodica (tadašnje porodice su brojale oko šest do osam članova).
    Poreklo stanovništva svakog mesta, naseljenog od bivših graničara iz Bačke, ceni se po poreklu njihovih sveštenika, kao i na osnovu knjiga krštenih. Još prilično dugo, posle preseljenja 1751. godine, dolazili su kumovi iz Bačke da krste decu. Na osnovu toga zna se da su Vranjevo naselili graničara iz Starog Bečeja, Petrovog Sela i Mola; Karlovo graničari iz Mola i Ade, Mokrin graničari iz Sente i Petrova Sela itd.
    Po preseljenju iz Bačke u Vranjevu su bili sveštenici: Filip Mihajlović iz Starog Bečeja; Teodor Petrović iz Petrovog Sela i Stefan Nikolić, rodom iz Ležimira u Sremu.
    Prvobitno nastanjivanje Vranjeva, na prostoru na kome se i danas nalazi, bilo je, prema predanju, od ugla današnjih ulica Josifa Marinkovića i Ivana Milutinovića pa do ugla Ulice Josifa Marinkovića i 7. jula, tj. duž današnje glavne ulice Vranjeva, a kasnije južno prema Novom Bečeju i severno prema Malom Begeju. Prva crkva nalazila se na mestu gde je i danas srpsko-pravoslavna crkva. Prvo groblje bilo je od ugla današnjih ulica Josifa Marinkovića i Svetozara Markovića pa prema bivšoj opštini na uglu Josifa Marinkovića i Rajka Rakočevića – ulice. Kasnije je groblje premešteno severo-istočnije od Ulice 7. jula, pa zapadno u ulici Marka Oreškovića. Posle sto godina, od dolaska graničara iz Bačke 1852. godine, groblje je utemeljeno na mestu gde se i danas nalazi, s tom razlikom da su oni najstariji delovi već više godina prekopani i pretvoreni u sirovinsku bazu Fabrike crepa Polet. Na tom groblju prvi je sahranjen Mija Vlaškalin, beležnik vranjevački, inače drug i prijatelj Svetozara Mliletića.
    Naredbom Pokrajinske vlade u Temišvaru od 31. marta 1753. godine, novoosnovana mesta u severnom Banatu, dobila su nazive po krštenim imenima članova carske porodice. Tako se smatra da je i Vranjevo dobilo ime Franjevo po Franji Lotaringijskom — mužu Marije Terezije. Mada je, na geografsko-političkoj mapi »Temišvarer Banat« iz 1723—1725 .godine, mesto gde se nekada nalazilo naselje na pustari Vran, obeleženo s »Franlevai Company«.
    O Vranjevu se iz kasnijih podataka moglo zapaziti da je pored prirodnog priraštaja stanovništva i nadalje prisutna migracija, doseljenje novih porodica iz Bačke, ili iz drugih mesta iz Banata u kojima su se graničari iz Bačke prvobitno zadržali. Ovo je bilo sasvim razumljivo, jer su se još posle dvadesetak i više godina rođaci i prijatelji nastanjivali bliže jedni drugim, što nije moglo biti u potpunosti učinjeno u prvom momentu preseljenja.
    Vranjevo je 1771. godine imalo već 195 domova, a 1777. (godina kada je podignuta buna u Vranjevu) zabeleženo je 1354 stanovnika. Svi dotadašnji stanovnici u Vranjevu bili su Srbi, a tek 1786. godine je novobečejski vlastelin Pavle Hadži Mihajlo naselio šezdeset Mađara. Broj stanovnika naglo raste tako da već 1825. godine Vranjevo ima 681 domaćinstvo s 5.361 stanovnikom.
    Kasnije naseljeni Mađari u Vranjevu naročito u periodu 1820— 1840. su, uglavnom, zanatlije-brodograditelji i mlinari, a zatim povrtari i kubikaši za čijim se radovima osećala velika potreba. To su uglavnom bili Mađari iz okoline Segedina, Hodmezevašarhelja i iz Jasšaga i Kunšaga (dve pokrajine u Mađarskoj). Zahvaljujući njima, ovde su reke dosta brzo ukroćene i njihovi rukavci vraćeni u korita, a kanalima su isušeni mnogi prostorni baroviti tereni.

    Naseljavanje Mađara u Novom Bečeju i Vranjevu

    Mađari su, sve do poraza, kod Mohača 1526. godine, bili najbrojniji narod na teritoriji današnje Vojvodine, što se ne može reći i za Banat gde su Srbi, u odnosu na ostale krajeve Vojvodine, bili najbrojniji.
    Za vreme turske vladavine čitava današnja Vojvodina i deo Srema koji je pripao Hrvatskoj, a i Baranja bili su naseljeni Srbima i na mađarskim geografskim kartama bili su ovi krajevi označeni kao »Racország«.
    Dvor je želeo da naseljavanjem Nemaca u Banat i Bačku sprovede germanizaciju. Pored toga, smatralo se, da se ne postiže ništa ako bi Mađare iz jednog kraja zemlje prebacili u drugi, jer će tada onaj kraj ostati bez radne snage, te je navodno zato i odlagao naseljavanje Mađara u te krajeve.
    U Banatu su primenjivane prohibitivne mere za Mađare. Tako je mađarskim plemićima otežana kupovina zemlje koju su lako kupovali Cincari, Jermeni, Srbi i Nemci, što je trebalo da spreči, ili bar da oteža, masovno naseljavanje Mađara u Banat. Ali i u Banatu je, tokom vremena, uspostavljena vlast županija, izuzimajući za određeno vreme srpska sela koja su pripadala Velikokikindskom dištriktu, koje se nisu suprotstavljale, nego naprotiv podsticale doseljavanje Mađara. Mađarska komora nastojala je, naročito, da u banatsko potisje naseli Mađare kako bi oni bili sa obe strane Tise i na taj način »razdvojila kompaktnu masu Srba u Bačkoj i Banatu«.
    Na osnovu podataka Zrenjaninske katoličke biskupije može se zaključiti da se Mađari nastanjuju u Novom Bečeju još pre beogradskog mira (1739. godine), kao i da je u Novom Bečeju postojala katolička kapelica izgrađena od čerpića još 1747. godine. »Teško je dati precizno podatke o godini naseljavanja prvih Mađara u Novom Bečeju, posle proterivanja Turaka, ali iz arhive za župu Bečej vidi se da su ti prvi naseljenici došli iz Segedina i Beograda. Za naseljenike iz Beograda se navodi da su bili zanatlije iz raznih krajeva Mađarske a da su se iz Beograda naselili u Veliki Bečkerek i Novi Bečej«.
    Sentklarai u Istoriji parohija Čanadske biskupije piše da se u selima Velikokikindskog dištrikta teško moglo nastanjivati stanovništvo druge narodnosti, i navodi da je 1778. godine u Vranjevu bilo svega dvadeset osam rimokatolika (Mađara), ali kad je Tamiški Banat vraćen Ugarskoj i kada je susedno mesto — Turski Bečej došao u posed vlastelina Šišanjija u Vranjevu je počeo da raste i broj rimokatolika (Mađara). Tako je 1786. godine doseljeno 60 Mađara, a od tada se vrši doseljavanje zemljoradnika, zanatlija, brodskih tesara (brodovi su tada bili od drveta) i mlinara iz okoline Segedina, iz Bačke i okoline reke Moriša. Kako je u to vreme Turski Bečej bio bogato trgovačko središte, gde je cvetala trgovina žitom, to je njegov rečni promet omogućio i dobru zaradu, ne samo bečejskom stanovništvu, nego i vrednom mađarskom stanovništvu u Vranjevu.
    Prema podacima iz arhive Biskupije, u Novom Bečeju je 1764. godine bilo 214, a u Vranjevu 13 vernika Mađara.
    Iz arhivskog materijala vidi se da katolički paroh iz Novog Bečeja 1784. godine vodi spor s novobečejskim vlastelinom oko isplate dotacije, a godinu dana ranije, 1783. traži se od županije u Velikom Bečkereku da naloži vlastelinu da uspostavi školu i dovede učitelja za katoličku decu. Tu je i odgovor Hadžimihajla, spahije novobečejskog, da je spreman da dotira katoličkog učitelja ako je ovaj školovan. Dalje, iz 1784. godine nalazi se izveštaj o nepravednom postupku novobečejskog vlastelina prema stanovniku Novog Bečeja pod imenom Miča Đerđ. Iste godine paroh novobečejski Nagy Szentmiklos moli da se pokrene postupak protiv vlastelina, koji mu je uskratio obaveznu godišnju platu, da bi pod 12. VIII 1874. godine našli priznanicu o isplaćenoj godišnjoj plati katoličkom parohu u Novom Bečeju.
    Tako se, i pored svih nastojanja Marije Terezije i posle nje Josifa II, nije moglo sprečiti naseljavanje Mađara u Banatu, pogotovo što je regulacija reka i odvodnjavanje baruština i mrtvaja iziskivalo radnu snagu za koje poslove su Mađari bili jedini i pravi radnici. I ne samo ti radovi, nego su i vodom natopljene zemlje Banata bile pogodne za povrtarstvo i sađenje duvana, što je takođe zahtevalo vične i vredne radnike kakvi su bili Mađari. U tu svrhu su 1784. godine naseljeni Mađari u Padeju, jer se njihovo naseljavanje na pustari Raba pokazalo kao vrlo uspelo u gajenju duvana.
    Najveće naselje Mađara u Banatu bilo je u Debeljači, nastalo na prediji pod imenom Develak. Prvi kolonisti naseljavaju se tu 1774. a naseljavanje većih mađarskih masa u Debeljači obavljeno je 1794. godine.
    U to vreme, 1794. godine, naseljeno je dosta Mađara i u Novom Bečeju, čiji su doseljenici uglavnom jobađi (kmetovi) pobegli iz Hodmezevašarhelja i okoline zbog teških spahijskih nameta.
    Prema podacima dobijenim iz novobečejske parohije u Novom Bečeju je 1810. godine bilo 1.004 katolika. Najveći porast stanovnika u Bečeju zabeležen je u periodu od 1810. do 1846. godine. Tako je prema popisu iz 1846. godine bilo ukupno 5.679 stanovnika od kog broja 3.087 Mađara i 2.592 Srba. Ti podaci se prilično razlikuju od iskazanih u popisu objavljenom 1851. godine prema kome je ukupan broj stanovnika bio 4.446 od kog broja 2.204 Mađara i 2.242 Srba. Teško je poverovati da se za pet godina broj smanjio za čitavih 1.200 stanovnika. Obrnuto mogao je samo dalje rasti zbog relativno visokog nataliteta, a i mehaničiki priliv je bio intenzivan. Skloni smo da veću realnost pridamo podacima objavljenim 1851. godine. Masovnije naseljavanje Mađara u Novi Bečej usledilo je 1820. godine iz okoline Segedina i Hodmezevašarhelja.
    Mađari iz Jazšaga i Kunšaga (pokrajine u Mađarskoj) naseljavaju 1826. godine pustaru Araču, odakle se kasnije raseljavaju po susednim opštinama: Vranjevo, Novi Bečej, Beodra.
    Ne zna se koje godine su se doselili, ali prema podacima iz 1851. godine u blizini Novog Bečeja, na Borđošu postojalo je mađarsko selo sa 130 kuća i 864 stanovnika mađarske nacionalnosti, koji su se bavili sadnjom duvana.
    Naseljavanje Mađara se nastavlja još intenzivnije u drugoj polovini devetnaestog veka te tako prema podacima iz 1905. godine njihov broj u Novom Bečeju je 5.452 prema 1.961 Srba, da bi se 1910. godine taj broj popeo na 5.994.
    U ratnom vihoru 1914—1918. nastradalo je, ili se posle priključenja tih krajeva Jugoslaviji iselilo, tek prema popisu iz 1921. godine broj Mađara u Novom Bečeju je 4439, što je za 1.155 manje nego pre jedanaest godina. Ovde treba napomenuti da se u popisu 1921. godine javlja čak 639 stanovnika od »ostali«, koji se nisu deklarisali ni kao Mađari mi kao Srbi, a pri popisu iz 1910. godine pod stavkom »ostali« bilo je svega devetnaest stanovnika. Doduše, to bi moglo da znači, da su se u popisu 1910. godine, Jevreji, Cigani i svi drugi ili svojevoljno deklarisali kao Mađari, ili su ih popisivači tako razvrstali.
    Naseljavanje Mađara u Banat, kao vrednih kubikaških radnika, povrtara i odgajivača duvana, znatno je doprinelo unapređenju poljoprivrede i privrede uopšte u severnom i srednjem

    Odgovori
1 2