Žabalj i okolna sela

11 komentara

1. 14. avgust 2017. u 12:15

   vojislav ananić

   ŽABALJ

   Opština Žabalj se nalazi u jugoistočnom delu Bačke, u blizini reke Tise. Čine je sledeća naseljena mesta: Žabalj, Čurug, Đurđevo i Gospođinci. Obuhvata 405 kvadratnih kilometara i nalazi se u geografskom centru Vojvodine.
   Nalazi se na raskrsnici puteva izmedju Bačke i Banata. Sa Zrenjaninom je povezana lokalnim putem L7, sa Temerinom regionalnim putem R 104, a kroz opštinu prolazi i regionalni put R 122, Šajkaš – Bačko Gradište i magistralni put M 7, Novi Sad – Zrenjanin.
   Teritorija opštine bogata je vodenim tokovima i to reke Tise, Mrtve Tise, Jegričke i razgranate kanalske mreže, koja čini sistem kanala Dunav – Tisa – Dunav. Opština Žabalj ima 25.777 stanovnika po poslednjem popisu.

   Odgovori

2. 17. avgust 2017. u 10:01

   vojislav ananić

   Gospođinci
   Selo danas na sporednom koloseku

   Gospođinci su smešteni na onom nekada važnom uporedničkom putu koji vodi od Žablja prema Temerinu i dalje na zapad. Oni su i na železničkoj pruzi Novi Sad-Žabalj-Bečej i dalje na sever. Izgradnjom novih putnih pravaca, a posebno puta Novi Sad – Zrenjanin pored Žablja, značaj puta kroz Gospođince je opao, pa samim tim su se i Gospođinci našli po strani. Gospođinci su izgrađeni na desnoj pritoci Jegričke koja se zove Mala bara. Izbor mesta za selo bilo je uslovljeno interesom feudalnog gospodara i njegovim dobrom. Atar sela se nalazi na južnoj bačkoj lesnoj terasi koja je prekrivena černozemom i livadskom crnicom. Selo se nalazi u blizini dva veća naselja, Žablja i Temerina, a svi zajedno su u senci Novoga Sada koji na njih deluje kao magnet. Neki izvori govore da je još 226. godine n.e. na mestu današnjeg naselja postojalo rimsko utvrđenje Santa Marija, što je vrlo verovatno, s obzirom da zapadno od današnjeg sela prolazi veštački rov, poznat kao “rimski šanac”. Međutim, poznato je da Rimljani nisu prelazili Dunav, ali su mogli imati isturene vojne odbrambene punktove prema varvarima. Na tragove o ovom selu nailazimo tokom 14. i 15. veka. Naselje se prvi put spominje 1341. kao Boldogasonjafalva, a kada se početkom 15. veka ovamo doseljavaju Srbi naziva se Bogorodičino selo. U ovom starom srpskom imenu sela i s obzirom da je seoska slava Velika Gospojina (Gospoja, Gospođa) treba tražiti vezu sa današnjim imenom Gospođinci. Ovo naselje se nalazilo na potezu zvanom Selište. Od 1440 jedno vreme je Đurađ Branković držao posede u Gospođincima. U tursko vreme selo pripada titelskoj nahiji, a 1590. zabeleženo je da ima 34 kuće i 1650. slovi kao srpsko naselje. Kada su Turci napustili ove krajeve (1698) i Gospođinci su opusteli.

   Današnji Gospođinci su ponovo naseljeni 1715. a 1745. kao komorsko naselje uključeni su u Potisku granicu. Granica se ukida 1750, ali osnivanjem Šajkaškog bataljona Gospođinci se 1769. uključuju u njega i ostaju do njegovog raspuštanja 1873. godine. Za vreme Narodnog pokreta 1848/9. selo je popaljeno, ali je brzo obnovljeno i nastavilo je da živi. Na kraju Prvog svetskog rata Gospođinci su u novoj državi – Kraljevini SHS.

   Gospođinci su tipično vojvođansko selo sa ulicama koje se seku pod pravim uglom i ušorenim kućama.

   Prvi dućan u Gospođincima otvorio je još 1789. Todor Vasiljev koji je 1818. to “lično pravo” želeo da preda sinu popa Kešanskog, ali mu nije bilo dozvoljeno. Pravo na dućan posle njegove smrti preneto je na Josima Kanačkog, sina čuruškog trgovca Petra Kanačkog, koji je postao postao treći trgovac u Gospođincima. U prvoj polovini 19. veka selo je imalo ćurčije, krojače, kovače, kolare i druge neophodne zanatlije. Osim krčme, Gospođinci su imali 1830. svratiše (prenoćište) “Kod crvenog krsta”. Još 1885. su osnovali Srpsku čitaonicu i imali su pevačko društvo. Prva škola izgrađena je 1763. godine.
   Na razmeđu 19. i 20. veka Gospođinci imaju ciglanu i mlin, a 1903. osniva se Srpska zemljoradnička zadruga. Srpska zadruga za međusobno pomaganje i štednju i Prva srpska čestičarska zadruga osnivaju se 1902. godine. I između dva svetska rata postojala je Zemljoradnička zadruga (1929-1941).
   Literatura: Šajkaška I i II, istorija, MS i Vojvođanski muzej, Novi Sad, 1975.

   Branislav Bukurov, Opština Žabalj, 1983.Jegričkja, PČESA, Novi Sad, 1996.

   Dragan Kolak
   25. Jan 2008.

   Odgovori

3. 17. avgust 2017. u 10:06

   vojislav ananić

   Đurđevo
   Najlepša pravoslavna crkva u granici

   Đurđevo je izgrađeno na meridijanskom putu koji prolazi sa desne strane Tise. Istočna strana sela naslawa se na aluvijalnu terasu. Selo je podignuto u skladu sa najboljom tradicijom planske gradnje i propisima. Selo je kvadrat ispresecan pod pravim uglom pravim i širokim ulicama. U sredini Đurđeva je veliki slobodan prostor sa parkom oko kojeg su sve značajnije javne zgrade i privatne kuće. Za razliku od kvadratne površine sela, atar Đurđeva je nepravilnog oblika i formiran je na feudalnim posedima početkom 19. veka, kada je selo pripojeno Šajkaškom bataljonu.

   Tokom 14. i 15. veka ostalo je nešto tragova o Đurđevu. Za turske vladavine pripadalo je titelskoj nahiji u Segedinskom sandžaku. Oko 1570. imalo je četiri kuće, ali je kasnije opustelo. Obnovljeno je 1800. sa 203 srpske porodice doseljene iz Temerina. Naselje je dobilo naziv Đurđevo, verovatno, zato što je obnovljeno u proleće na Đurđevdan. Ili, ime je moglo poteći od imena terena koji se u starini zvao Almaš-Senđerđ (Almas-Szentgyorgy), a možda i zato što je 1413. na tom prostoru zabeleženo selo Đerđi (Gyorgyi) koje su Srbi zvali Đorđevac. Tek, pismenih dokaza o krštenju sela nema. Posle razvojačenja Šajkaškog bataljona 1873. Đurđevo pripada Bač-Bodroškoj županiji.
   Tokom 19. veka broj stanovnika značajno raste. Tome su naročito doprineli Rusini koji se u velikom broju doseljavaju iz drugih mesta. Krajem 19. veka doseljavaju se Nemci i Mađari. Stanovništvo se uglavnom bavi zemljoradnjom. Potreba za zanatlijama bilo je i u ovom mestu. Kao i kod svih šajkaških naselja podaci o zanatlijama se mogu pratiti od 1815. godine. Te godine se pominje nekoliko dućanskih i stočnih trgovaca. Todor Mušicki je jedan od dućandžija. Zato što nije mogao da zarađuje za život ćurčija Georgije Mihajlović želeo je da se 1816. iseli , ali mu nije odobreno, jer bi oslabila njegova kućna zadruga. Iste godine se iselio čizmar Mihail Jovanov. Devet trgovaca stokom se pominju 1833. godine. Oni otkupljuju 5-30 mršavih goveda dohrane ih i prodaju mesarima. Đurđevo je 1900. imalo svoju zemljoradničku zadrugu i 1904. Srpsku čestičarsku zadrugu (štedionicu). Između dva svetska rata ima čak tri zemljoradničke zadruge, od 1929. do 1940.godine. U ove zadruge bili su učlanjeni i Rusini. Imalo je Đurđevo i Zemljoradničku kreditnu zadrugu (1929-1941). Od slabe industrije imaju mlin i ciglanu. 0d 1913. je delovalo Opštinsko privredno društvo Rusina.
   Najlepša pravoslavna crkva u celoj bivšoj Slavonskoj granici je crkva Sv. Spasa u Đurđevu. Podignuta je ubrzo po naseljavanju ovog mesta. Građena je od solidnog materijala, dugačka 28 metara, široka 8 sa tornjem visokim 22,7 metara.
   Srpska škola u Đurđevu nastala je posle naseljavanja sela 1800. godine. Posle četiri godine zabeleženo je da je školska zgrada nova i dobra i da ima 40 đaka. Sredinom 19. veka bila je u lošem stanju i sa dve učionice.Prvi poznati učitelj bio je đakon Ćiprovac. Njega je 1816. zamenio Aleksandar Mušicki iz sela. Neposredno pred ukidanje Šajkaškog bataljona Đurđevo je imalo Pavla Bokšana, učitelja za mušku decu i Iliju Barbulovića za žensku. Od 1919. u Đurđevu je škola postala državna narodna škola.
   Literatura: Šajkaška, I i II, istorija, MS i Vojvođanski muzej, Novi Sad, 1975.

   Branislav Bukurov, Opština Žabalj, Novi Sad, 1983.

   Dragan Kolak
   19. Jan 2008.

   Odgovori

4. 17. avgust 2017. u 10:22

   vojislav ananić

   Žabalj
   Najlepše kompanijsko mesto

   Kada se putem, što povezuje potiska mesta, krene iz Segedina niz Tisu i zastane na raskrsnici ovog meridijanskog puta sa putem uporedničkog pravca koji povezuje Novi Sad sa Zrenjaninom i dalje vodi na istok prema Temišvaru, to znači da se stiglo u Žabalj. U sedište i središte, ranije sreza danas, opštine.
   Žabalj je jedno od 14 naselja Šajkaške i sedište istoimene opštine u južnobačkom regionu. Istočnu granicu opštine predstavlja reka Tisa. Od nje je Žabalj udaljen 12 kilometara i zbog toga nije mogao da ima svoje pristanište. Pored Žablja od 1899. prolazi železnička pruga iz Novoga Sada prema Subotici i Segedinu. Izgradnjom novih saobraćajnica Žabalj je postao bliži Novom Sadu (22 km) i Zrenjaninu (29 km) i tako popravio svoj geografski položaj.
   Povoljniji položaj Žablja, i opštine, pruža prirodna sredina što se ogleda u ekološko-ekonomskim uslovima. Žabalj je smešten na bačkoj lesnoj terasi, koja je poznata po svojoj plodnosti i pogodna je za gajenje žitarica i industrijskog bilja.
   Prema arheološkim nalazištima može se reći da je Žabalj veoma staro naselje. Nađeni arheološki materijal je iz vremena latenske i sarmatske kulture. Najstariji podaci o Žablju su iz 1514, kada je bio utvrđenje što ga je Doža Đerđ preoteo od sremskog vladike. Međutim, za Žabalj se znalo u vreme vladavine ugarskog kralja Vladislava IV Kumanca, koji je u Žablju izdao dve povelje dok je boravio u krajevima oko ušća Tise u Dunav. Tako bi najraniji pomen Žablja mogao biti 1272, a najkasniji 1290. godine. Kada su ga zauzeli Turci pripadao je titelskoj nahiji u Segedinskom sandžaku. Na jednoj karti zabeležen je 1566, a 1682. se beleži kao naseljeno mesto. U to vreme je zabeležen kao Zablija. Po turskim izvorima iz 1699. Sablija je selo na obali Tise. Stari Žabalj bio je na mestu koje je udaljeno „sat hoda na istok“ od današnjeg mesta, tj. na Tisi. Na staro mesto podseća toponim „Selište“. U vreme velike poplave 1770. staro naselje je gotovo potpuno uništeno. Trinaest godina kasnije, 1783, car je odobrio preseljenje Žablja na sadašnju lokaciju na lesnoj terasi, koja je pošteđena od poplava. Da bi se odužili caru za dozvolu da presele selo meštani su predložili da se ono nazove Jozefdorf (Josifovo selo). Ovaj naziv sela ostao je u službenoj upotrebi za sve vreme postojanja Šajkaškog bataljona.
   Posle austrijsko-turskih ratova i zaključenja mira u Sremskim Karlovcima (1699) Žabalj ulazi u sastav Potiske vojne granice, a kada je ona ukinuta 1750. pripada jedno vreme Potiskom distriktu sa sedištem u Bečeju. Osnivanjem Šajkaškog bataljona 1763. Žabalj je bio jedno od prvih šest provincijalnih mesta koje se uključuje u ovu vojnu i administrativnu formaciju. Posle razvojačenja bataljona (1873) Žabalj se uključuje u županijsku civilnu upravu i mesto se izričito naziva Žabalj, ili mađarski Zsablya.
   .
   Žabalj je oduvek imao jaku tradiciju kao upravni centar, iako je glavni grad Šajkaškog bataljona bio Titel. Žabaljski srez je od ukidanja bataljona obuhvatao pet naselja: Gospođince, Đurđevo, Nadalj, Čurug i Žabalj. Prilikom formiranja opštine u novije vreme Nadalj je pripojen srbobranskoj opštini, a Žabalj sa ostala tri naselja čine jedinstvenu geografsku, privrednu i državno-upravnu teritoriju. Žabalj je sedište jedino crkveno-organizacione zajednice SPC za 14 naselja šajkaške oblasti, odnosno, sedište protojereja za Šajkašku.

   Kroz čitav 19. vek Žabalj se razvijao, ali je broj stanovnika sporo rastao. Prvi podatak je iz 1766. kada je Žabalj imao 1073 žitelja. Sto godina kasnije, 1866, imao je 4.441 stanovnika. Od 1910. do poslednjeg popisa broj stanovnika se kreće između osam i devet hiljada.
   Sredinom 19. veka kroz Žabalj je prolazio trgovački put koji je vodio od Petrovaradina i Novoga Sada do nasipa na Tisi (Stari Žabalj) i dalje za Banat. Ove primitivne puteve redovno su pratili veličanstveni drvoredi, najčešće, bagremova. Zasađivanje drvoreda započelo je 1808. na osnovu naredbe komandujućeg generala Slavonije i Šajkaškog bataljona.

   U granici se sva privredna aktivnost odvijala u kućnim zadrugama, sa zemljoradnjom kao osnovnim (pored vojničkog) zanimanjem. I pored drugostepene uloge potrebe za zanatlijama i drugim zanimanjima uvek je bilo. Podaci o broju zanatlija, kako u Žablju tako i u ostalim graničarskim mestima, su oskudni i odnose se na prvu polovinu 19. veka. Ovde se najranije spominju ćurčije Sima Tabaković, koji se 1815. iselio u Veliki Bečkerek i Jovan Janković u neko provincijalno mesto. Iste godine pominje se i zakupac krčmi Jozef Derfer koji je u Karlovcima kupio 800 akova vina. Dve decenije kasnije pravo na krčmu imala je Eva Derfer, Jozefova žena ili ćerka. Isti Jozef Derfer je 1821. otvorio i prvo svratište (gostionica sa prenoćištem) u Žablju „Kod princa Ludviga“. Postoje podaci i o prvom kolaru (Mihael Skala), stolaru (Paris), saraču-sedlaru (Jovan Odrovina), krojaču (Petar Savić), abadžiji (Petar Jovanović). Najbrojniji majstori među zanatlijama bili su kovači. U Žablju se najranije pominje kovač Đura Pastrovečki, čiji je sin Joška, kao kolarski kalfa, 1816. dobio pasoš „radi vandrovanja“.

   Kako se Žabalj nalazio na trgovačkom putu, 1826. je dobio tri godišnja vašara (15. aprila, 20. juna i 29. septembra). Trgovina ja bila prilično razvijena, najstariji podatak o dućanskom trgovcu je iz 1790. godine. Bio je to Ilija Leta, koji je posle skoro tri decenije (1818) osiromašio i skoro propao. Ćerka trgovca Ilije Čavića se 1797. udala u Novi Sad i odnela je u miraz Antoniju Vučetiću 450 forinti. U Žablju se od 1815. pominju trgovci sa prezimenom Mihajlović, Antonije-Aca (1815), Jovan (1819) i Teodor (1826). Verovatno su bili braća ili bar rođaci. Iako trgovac Antonije Mihajlović je 1816 na Tisi kod svog sela postavio dve vodenice za mlevenje žita. U vezi sa gradnjom srpske crkve u Žablju pominju se 1832. kao značajniji trgovci Timotije Sarajlić i Teodor Sarajlija. Očigledno je da su se doselili iz Sarajeva ili, bar, njihovi preci.

   Posle raspadanja kućnih zadruga graničari-zemljoradnici se udružuju i osnivaju zemljoradničke zadruge. Neposredno pred ukidanje Šajkaškog bataljona osnovana je 1868. Titelska zemljodelska zadruga koja je imala svoje filijale u svim šajkaškim selima, pa tako i u Žablju, gde je trebalo otvoriti i poljoprivrednu školu. Žabalj je imao zadrugu 1903. i čak dve od 1930 do 1940. godine.

   Stvaranje novih, kapitalističkih odnosa pratio je i razvoj bankarskih institucija – novčanih zavoda. Još 1875. otvorena je Prva zadruga Srba Šajkaša, zadruga za međusobno pomaganje i štednju, pa Srpska kreditna zadruga 1905, Prva šajkaška štedionica d.d. 1908. i na kraju Srpska žabaljska štedionica.

   Začetke industrije u Žablju predstavljaju osnivanje tri mlina i dve ciglane od 1920. do 1940. i konopljare 1935. godine. Parni mlin Ignaca Vajsa, koji je zapošljavao 10 radnika bio je prvi mlin u Šajkaškoj. Nagli razvoj svilarstva nametnuo je potrebu prelaska sa manufakturne na industrijsku proizvodnju. U tu svrhu Žabalj je 1888. dobio otkupnu stanicu za čaure svilene bube, a početkom 20. veka podignuta je i svilara. Žabaljski srez je imao ukupno 296 zanatlija u ova četiri sela.

   Zdanje pravoslavne crkve u Starom Žablju porušeno je kao i sve ostale javne zgrade prilikom preseljenja sela na novu lokaciju. Nije poznato kada je stara crkva podignuta a još se i danas razaznaje mesto na kome je bila podignuta i obeležava se vencem. Ni novopodignuta crkva nije zadovoljavala potrebe opštine, pa je 1832. odobrena gradnja sadašnje crkvene zgrade koja je dovršena 1835. i osveštao ju je bački vladika Georgije Hranislav u maju iste godine. Posvećena je prenosu moštiju Sv. Nikole.

   Iako je nadvojvoda Ludvig u svom izveštaju iz 1808. naglasio potrebu gradnje rimokatoličke crkve u Žablju, ona je sagrađena tek 1824. u slavu Device Marije. Ovu crkvu osveštao je kaločki kanonik Mihajlo Čupor 1826. godine. U vreme bune 1849. ova crkva je izgorela, ali je posle obnovljena. Prvi sveštenik u njoj bio je Franc Šramko (1824-1841).
   Najstariji podatak o srpskoj školi potiče iz 1735. godine. Prvi poznati učitelj bio je pop Nikola, a posle njega pop Georgije. Izvori beleže da je 1772. školu pohađalo 48 đaka a prema podacima iz 1785. škola je sagrađena od čerpića i zgrada je dobro izgledala, deca nisu redovno išla na nastavu, opština je slabo snabdevala školu ogrevom a uspeh je bio vrlo slab. Prvi učitelj koji se pominje u 19. veku bio je Petar Jovanović, koji je od 1815. do 1819. služio u Žablju. U celoj Šajkaškoj, pa i u Žablju, stanje srpskih škola bilo je rđavo. Međutim, ni posle ukidanja bataljona, kada su škole prešle u državne ruke stanje se u njima nije bitnije promenilo. U Žablju je komunalna (opštinska) škola imala posebna odeljenja za mušku i žensku decu. Tek uoči svetskog rata stanje u opštinskim školama se popravlja. Tokom 1919. u Žablju je otvorena državna narodna škola.

   Srpska čitaonica i kasina otvorene su 1882. godine. Imao je Žabalj i pevačko društvo „Šajkaš“.

   Svojevremeno je Žabalj bio najlepše kompanijsko mesto u celoj Granici.
   Literatura: Šajkaška I i II, istorija, MS i Vojvođanski muzej, Novi Sad,1975.

   Branislav Bukurov, Opština Žabalj, Novi Sad, 1983.

   Dragan Kolak
   28. Jan 2008.

   Odgovori

5. 17. avgust 2017. u 18:08

   vojislav ananić

   Čurug
   Selo koje najviše liči na grad

   Čurug je najveće naselje u Šajkaškoj. Danas to više nije.

   Smešten je na visokoj lesnoj terasi na desnoj obali Tise. Tisa je, praveći svoj najveći meandar kod Čuruga, podlokavala lesnu terasu i stvorila je strme odseke. Mesto se tako našlo na samoj obali reke.Korito reke je ispravljeno 1858. i meandar je postao velika mrtvaja. Pre prokopavanja novog toka Tisa je imala veliki značaj za Čurug i okolna sela, jer je on bio pristanište i trgovačko mesto. Sada je on to prestao da bude.
   Kroz Čurug prolazi važna saobraćajnica u pravcu sever-jug, kojom je mesto povezano sa svim potiskim naseljima od Segedina do Titela. Istim pravcem ide kroz Čurug i železnička pruga od Novog Sada do Subotice i prema Mađarskoj.
   Iako je Čurug poljoprivredni kraj, racionalno gazdovanje u čuruškom ataru počelo je tek posle komasacije iz 1894. godine. Od tada se na udaljenijim imanjima intenzivno grade salaši gde su se obavljali svi poljoprivredni poslovi.
   Čurug je vrlo staro naselje. O tome govore i arheološki nalazi na lokalitetu “Jarak” kod Čuruga. Stručnjaci smatraju da se radi o vremenu na prelazu iz halštatske u latensku kulturu sredinom 4. veka pre nove ere. Svoje naseobine gradili su Kelti, Jazigi, Dačani, Huni, Avari, Protobugari, Franci sve do dolaska Slovena i Mađara.U bačkoj županiji za vreme Arpadovaca bila su četiri naselja sa imenom Čurug. Jedno od njih je prethodilo ovom Čurugu na Tisi. Prvi pomen imena mesta je u poveljama kralja Bele IV iz 1238. pod imenom Čurlak (Churlak). Od 1254. Čurug se spominje kao posed koji često menja svoje gospodare. Neko vreme je bio posed Đurđa Brankovića. Dolaskom Turaka (1526) u ove krajeve Čurug pripada titelskoj nahiji u segedunskom sandžaku. Prema popisu iz 1554. imao je svega šest domova a u 17. veku se vodi kao naseljeno mesto. Sa Arsenijem Čarnojevićem, 1690, u Čurug se doseljava veći broj porodica. Posle Karlovačkog mira (1699) Čurug ulazi u sastav Potiske granice i sedište je kapetana (Jovan Lazarević). Ukidanjem granice 1750. uključuje se u Potiski dištrikt sa sedištem u Bečeju. Kada je osnovan Šajkaški bataljon (1763) Čurug je jedno od prvih šest provincijskih mesta koja 1769. ulaze u sastav Bataljona, najpre sa Gospođincima čini jednu kompaniju,a 1809. se izdvaja u posebnu.
   Tokom 19. veka Čurug je zadesilo pet velikih nesreća: kuga hara 1830/31; u Srpskom narodnom pokretu 1848/9. selo je popaljeno, živalj pobijen, što je preostalo izbeglo je; kolera kosi Čurug 1866. i dve poplave, 1888. i 1895. godine.
   Posle razvojačenja Bataljona (1873) Čurug pripada novoformiranom žabaljskom srezu u okviru bačko-bodroške županije. Ujedinjenjem Vojvodine sa Kraljevinom Srbijom, posle Prvog svetskog rata postaje deo države Srba, Hrvata i Slovenaca.
   Prva pravoslavna crkva u Čurugu podignuta je 1742. od pletara. Međutim, kako se živalj uvećavao bilo je potrebe da se izgradi nova crkva, veća i od boljeg materijala. Crkva je sagrađena 1773. na istom mestu kao i stara a uz blagoslov bačkog vladike Arsenija (Radivojevića) posvećena je na Spasovdan iste godine. Prema tvrdnjama parohijalnog administratora Vasilja Teofanovića (1891) ona je trajala sve do 1849. kada je zajedno sa selom spaljena. Obnavljanje spaljene crkve na istom mestu nije bilo preporučljivo zbog blizine Tise (28 m) i opasnosti od podlokavanja. Gradnja nove crkve u središtu sela započela je 1857, posvećenje u slavu Spasova obavio je žabaljski protojerej Maksim Papić 1861. a blagoslovio bački vladika Platon (Atanacković) 1862. godine.
   Čuruška škola je bila među najstarijima u Šajkaškoj. Najraniji pisani podatak je iz 1785. kada je ocenjeno da je stara i trošna. Sa gradnjom nove i lepše se odugovlačilo, čak se smatra da je i 1802/3, kada je imala 60 đaka, bila u istom stanju kao i ranije. Zabeleženo je da je 1835. sagrađena jedna zgrada a druga je podignuta 1851/2. o trošku opštine. Tek od 1815. bili su poznati čuruški učitelji, a dotle je nastavu izvodio Ignjat Savić. Od 1919. radila je državna narodna škola.
   Srpska čitaonica otvorena je 1869. na predlog učitelja Stevana Jankovića. Njegovim zalaganjem osnovano je i Srpsko crkveno pevačko društvo 1868. godine. Kulturno-prosvetno društvo “Kolo” osnovano je 1902. a čuruška omladina osnovala je 1907. društvo “Srpski Soko”. U Čurugu je pored ovih društava postojala i radila Ženska dobrotvorna zadruga u Šajkaškoj. Pored srpskih radila je i Mađarska čitaonica, Mađarsko pevačko društvo, zatim Jevrejsko ukopno društvo i slično.
   Popisom iz 1720. u Čurugu je zabeleženo 18 ribara, lađar, dunđer, mesar, kočijaš, ćurčija, dva abadžije i jedan osrednji trgovac. Čurug je onda imao i jednu suvaču i, naravno, suvačare. Podaci o prvim samostalnim zanatlijama su iz 1815. i kasnije. Kolar Jozef Fuks je još 1810. plaćao taksu, ali se tek 1815. stalno naselio u Čurugu. Prvih godina 19. veka Čurug je najveće naselje u Šajkaškoj, pa se samim tim smatrao i trgovačkim mestom, s obzirom da su se u jesen žitaricama tovarile lađe za Hrvatsku i savernu Mađarsku i u druge krajeve u Monarhiji. Tako je 1803. bilo osam trgovaca. Trgovci žitaricama bili su Teodor, Petar i Jovan Petrović a stokom su trgovali članovi porodice Tapavica. Mihail Tapavica držao je krčmu koju mu je preneo rođak Matijas Lorenc, dok je sam kupio još tri. Prvo svratište (gostionica sa prenoćištem) „Kod dva bela goluba“ otvorio je još 1809. trgovac Petar Kanački, koji će kasnije do 1815. zakupljivati i krčme. Na Tisi kod Čuruga 1825. bilo je devet vodenica. Početkom 1914. raspisan je konkurs za uvođenje električnog svetla u domove i po ulicama.
   Između dva svetska rata postojala su dva mlina, ciglana i mlekara. Zatim dve zemljoradničke zadruge koje su osnovane još 1901. i radile su do 1941. godine.
   Od finansijskih institucija treba spomenuti najraniju Zadrugu za međusobno pomaganje i štednju iz 1880/82. godine. Od 1902. do 1909. otvorene su još tri slične novčane zadruge.
   Čurug nije mogao da postane centar uprkos tome što je najveće naselje u Šajkaškoj. Razlozi su u nešto nepovoljnijem geografskom položaju. Zato je upućen na Žabalj, sedište, nekada sreza, danas opštine i Novi Sad, centar regiona. Čurug je planski građen, sa ušorenim kućama i unakrsno prosečenim ulicama. Od svih šajkaških naselja on ima izgled koji najviše liči na gradski. Njegov centar je uređen po ugledu na najveće gradske centre, sa proznim prostorom i parkom, čije su glavne ulice dobile asfalt još pre Prvog svetskog rata.

   Literatura: Opština Žabalj, Branislav Bukurov, Novi Sad, 1983; Šajkaška I i II, Istorija, MS i Vojvođanski muzej, Novi Sad, 1975;

   Čurug kroz istoriju, MZ Čurug i Prometej, 2002.

   Odgovori

6. 22. avgust 2017. u 05:31

   vojislav ananić

   Gospođinci

   Kratak istorijski pregled

   Na tlu na kom se danas nalazi selo sa svojim atarom, živeli su u starom veku narodni skitničkih plemena: Huni, Avari, Kelti, Jazigi, Dačani i drugi, zatim Rimljani, Vizantijci i turci da bi ga u 5. veku pre Nove ere naselili Sloveni. Na mestu današnjeg naselja postojala je rimska utvrda Santa Marija i to 266. pa je tako ovaj prostor ušao spisak najranije naseljenih u Vojvodini. Prvi put u istoriji Gospođinci se pominju 1341. godine pod imenom Boldogasonjfalna da bi naseljavanjem Srba u 15. veku naselje dobilo ime Bogorodičino selo. Ime je dobilo po Bogorodičinoj crkvi sagrađenoj na desnoj obali Jegričke u prvom naselju udaljenom kilometar od današnjeg. Gospođinci kao naselje koje se pominje 1410. godine, udaljeno od prvog oko 2,5 km na delu atara koji se danas naziva selište, imalo je 22 porodice.Novo naselje na domaku Jegričke i male bare bilo je dužeg veka a poslednjih decenija na tom terenu nalaze se predmeti koji datirau iz 15. veka. Interesantni su nalazi posuđa, oruđa, kovanog novca i posuda od pečene gline. Između ostalog pronađeno je i groblje, prilikom obrađivanja zemlje i utvrđeno je da su ljudi sahranjivani u sedećem položaju. Stanovi u ovom naselju u mnogome su se razlikovali od onih u prvobitnom naselju, zamuniceu kojima su živele porodice su zamenjene građenim kućama. Kuće su bile niske, sa trščanim krovovima, bez zidova. I zanimanje ljudi se donekle promenilio pored primitivne zemljoradnje ljudi su na močvarnom zamljištu počeli da gaje šalitru. Godine 1440. naselje je postalo posed Despota Đurđa Brankovića. Ovo i još nekoliko naselja darovao mu je Ugarski kralj Albert. Naselje je vek kasnije pripalo Titelskoj nahiji. Godine 1590. imalo je 34 porodice, 1650. zabeleženo je kao čisto sprsko naselje. U sastav Šajkaškog bataljona ulazi 1769. godine i naseljavaju ga”Šijaci” iz Bosne i Dalmacije i dobijaju današnje ime – Gospođinci. Mađari 1849. spaljuju selo ali je 1853. godine obnovljeno.
   Privreda
   U pogledu privrede Gospođinci su uglavnom orijentisani na poljoprivredu. Od ukupnih 5.206 ha na oranične površine otpada 4.624 ha ili 88, 8% a preostalih 11, 2% čine voćnjaci, vinogradi, livade i neplodno zemljište. U višegodišnjem proseku vodeća kultura su žitarice a u okviru njih najviše je zastupljen kukuruz. Od industrijskih kultura gaje se šećerna repa, soja, suncokret i idustrijska paprika. Stočarstvo je u Gospođincima odnosu na ratarstvo slabije razvijeno i njime se isključivo bavi privatni sektor. Od stoke se najviše gaje svinje, zatim goveda, ovce, koze i živina.

   Današnje naselje Gospođinci počelo se podizati krajem 18. i počekom 19. veka na desnoj pritoci reke Jegričke. Neposredno na maloj bari nicale su prve kuće. Od 1769. godine Gospođinci postaju graničarsko mesto u sastavu Šajkaškog bataljona do 1873. godine. Iz tih vremena ostao je šanac (jarak) koji se pruža u pravcu sever-jug kao granica Austrije i Turske. Današnje naselje Gospođinci počelo se podizati krajem 18. i početkom 19. veka. Izgrađeno je na desnoj pritoci reke Jegričke. Vihor Drugog svetskog rata 1914. i 1941. godine zahvatio je i Gospođince. Iz tog vremena i danas se čuva u srpskoj pravoslavnoj crkvi barjak sa 98 pločica – imena dobrovoljaca iz I svetskog rata. Borba protiv fašističkog terora odnela je 71. žrtvu ovog malog bačkog sela.
   Izvor: Internet

   Odgovori

7. 22. avgust 2017. u 05:46

   vojislav ananić

   ŽABALJ

   Žabalj: Prostor Žablja je bio naseljen još u praistorijsko doba. U Žablju su iz tog perioda otkriveni ostaci gusto zbijenih zgrada koje formiraju naselje, u nauci poznato kao „Nova Zemlja“. Na osnovu „rezultata rekognosciranja i manjih zaštitnih istraživanja na ovom naselju, očigledno se radi o najvećem naselju ovog doba u Šajkaškoj.“1 Istraživanjem pomenutog lokaliteta, otkriven je sloj starije vičanske kulture „iznad koga se formirao sloj mlađe potiske grupe.“2 I „upravo na ovom lokalitetu, beleži se južna granica potiske grupe.“3 Teorija pretpostavlja, na osnovu analogije, da na lokalitetu „Nova Zemlja“ postoji prisustvo kulturnog sloja koji pripada kulturnim grupama Tiszapolgàr i Bodrogkeresztúr , međutim, „materijalni ostaci su oštećeni velikom erozijom naselja obradom zemlje i atmosferalijama.“4 Istraživanja su vršena na najviše ugroženim delovima naselja, gde je nestao veći deo kulturnog sloja.“5Prisustvo još jedne kulturne grupe otkriveno je na osnovu naseobinskog materijala i ostave u Žablju 6, a to je prisustvo tzv. Badenske kulturne grupe.
   Ostaci iz bronzanog doba na lokalitu Žablja ne postoje i, samo se pretpostavlja da su na ovoj teritoriji živeli pripadnici Belegiške kulturne grupe.7
   Što se tiče gvozdenog doba, istraživanja nam otkrivaju da su do prodiranja Rimljana „u južnoj Bačkoj živela slobodna keltsko-dačka plemena.“8 Keltska prisutnost u Bačkoj se vezuje za II vek stare ere. Arheološka nalazišta potvrđuju da „jugoistočno od današnjeg Žablja postoje tri brežuljka, ostaci nekadašnjeg zemljanog utvrđenja, a u ataru prema Mošorinu još 14 ovakvih brežuljaka – ostataka utvrđenja nepoznatog porekla.“9 Na prostoru opština Žabalj i Titel, postoji nekoliko arheoloških lokaliteta koji ukazuju na prisustvo keltske i dačke kulture, ali takođe i na prisustvo Sarmata i Rimljana. Arheološka istraživanja iz šezdesetih godina prošlog veka, pružaju nam dragocene podatke o prisutnosti ovih kultura: „Vrlo intezivno je u periodu latena bila naseljena teritorija današnjeg Žablja. U potesu „Vračara“, južno od sela, a blizu kanala odnosno starog Tisinog rukavca „Devenj“, vidljivi su intezivni tragovi većeg naselja.“10 Ovde je pronađen veoma obilan keramički materijal, tri savijena koplja „koja sigurno potiču iz grobova spaljenih pokojnika, pa se može pretpostaviti da je uz naselje ovde postojala i nekropola.“11 Tragovi naselja, ali veoma nejasni, uočeni su i duž Jegričke bare na lokalitetu „Nova zemlja“ i na lokalitetu „Vašarište“, „sa slojem koji indicira prisustvo dačkog materijala, a kod ustave Jegričke našlo se prilikom zemljanih radova na kulturni sloj s latenskim kućama.“12 Takođe, materijal pronađen na lokalitetu „Nova zemlja“ koji se pruža „u potesu „Martinci, severno i istočno od sela“13, otkriva postojanje sarmatskog naselja sa brojnim ostacima keramike i životinjskih kostiju, kako sarmatskog, tako i rimskog porekla. Međutim, na teritoriji „Šajkaške ne posedujemo do sada ni jedan nalaz koji bi se mogao pripisati Hunima ili Gotima.“14 Dok u ostalim delovima Bačke postoje takvi dokazi, npr. na lokalitetu Karavukovo (datiran na V v.n.e.) ili Zmajevo. O avarskom prisustvu na području Šajkaške svedoči nekoliko arheoloških nalazišta otkrivenih kod Titela, Kovilja i Kaća. Pojedini rimski ratni izveštaji iz 6. v.n.e. i 7. v.n.e. obaveštavaju nas i o prisustvu Slovena u panonskoj niziji, koji su se kretali zajedno sa Avarima.15
   Dolaskom ugarskih plemena u panonsku niziju u 9. veku, i istovremenim proterivanjem Bugara sa ove teritorije, Žabalj, kao i cela Šajkaška ulazi u sastav, kasnije formirane ugarske države. Istoriografija beleži da je „znatno pre osnivanja sadašnjeg Žablja postojalo naselje Zeblje (latinski Seble).“16 Tako je na ovom mestu kralj Ladislav 4. Kumanac (1272 – 1290.), za vreme svog boravka blizu ušća u Tisu izdao dve povelje. Dalje, Žabalj se (mađarski Zsablya)17 pominje i 1514. godine, u vezi sa velikim seljačkim ustankom Doža Đerđa. Za vreme mađarske vladavine Žabalj je bio u sastavu bačke županije. Kasnije, turskim osvajanjem panonske nizije, od 1526. do 1688. godine, Žabalj (turski Sablia)18 ulazi u deo titelske nahije i pominje se u dva dokumenta – na jednoj karti iz turskog perioda (1566), i u putopisnom dokumentu Evlije Čelebije iz 1682. godine, u kojem se navodi da je Žabalj naseljeno mesto.19 Dominantna privredna grana i u vreme turske vlasti je poljoprivreda: obrađuje se zemlja, gaje svinje i ovce, ali i pčele, izlovljava se riba iz obližnjih reka i ribnjaka. U vreme austro-turskog rata (1683-1699.), Žabalj je često menjao svog gospodara, već prema ratnom ishodu. Po okončanju rata i uspostave Karlovačkog mira (26. januara 1699.), u Žablju je boravio i znameniti austrijski vojskovođa Eugen Savojski, kada je „odavde po zaključenju mira raspustio svoju vojsku.“20 Odlukom karlovačkog mira, moralo je biti porušeno i utvrđenje u Žablju koje je princ Eugen izgradio kao meru obezbeđenja od pritiska turskih snaga. Nakon ovih događaja Žabalj i „celo područje kasnije Šajkaška ponovo je pripojeno bačkoj županiji, kojoj je pripadalo i pre turskih osvajanja.“21
   Od 1701. do 1751. godine, formiranjem Potiske vojne granice, Žabalj postaje utvrđeni šanac sa posadom od 250 ljudi, a nakon toga, od 1763. do 1873. godine, osnivanjem Šajkaškog bataljona bio je sedište kompanije. Šajkaški bataljon je u etničkom smislu bio sastavljen, u najvećem broju, od Srba-graničara (Šajkaša) i učestvovao je „u skoro svim ratovima koje je Austrija vodila za vreme postojanja ove vojne formacije.“22 Međutim, Bataljon je „u svom punom obimu upotrebljen samo za vreme austrijsko-turskog rata od 1788. do 1791. godine.“23 Treba istaći da su Srbi-graničari dovedeni na Tisu i Dunav iz tzv. Gornje Zemlje, sa područja severne Ugarske. Nakon ukidanja dunavskih šajkaških stanica u Đuru, Komoranu i Ostrogonu, „kada su se šajkaši morali sa svojim porodicama preseliti u južnu Bačku, koja tada po njima nazvana Šajkaška.“24 Stanovništvo se, u ovoj novoformiranoj oblasti, pored profesionalne vojne službe bavilo ratarstvom, stočarstvom i izlovom rečne ribe.25 Graničari su bili samo uživaoci zemlje koja se smatrala vojnom lenom, odnosno feudom. Lena se delila na porodično dobro i iberland (slobodnu zemlju). Porodično dobro se nije moglo otuđiti i ono je bilo državno, dok se iberland mogao slobodno prodati, ali uz posebne uslove, jer je posedovanje zemlje u Šajkaškoj bilo strogo skopčano sa graničarskom službom i vojnom organizacijom.26 Međutim, bilo je u dobroj meri razvijeno zanatstvo i to pre svega za vojne potrebe, a zatim i za svakodnevni život Graničara i njihovih porodica. Interesantno je primetiti nacionalnu obojenost koja je karakterisala bavljenje jednim zanatom. Krojači, obućari, sarači, užari i čizmari, mahom su bili Srbi. Kovačkim zanatom su se u velikoj meri bavili Nemci i Romi, mada je u Žablju bilo i Srba koji su se bavili ovim poslom. Stolarskim, tesarskim, kolarskim i ciglerskim zanatima isključivo su se bavili Nemci i Česi. Oni su, takođe, činili i većinu zidara. Dućandžije (trgovci) bili su mahom Srbi. A početkom 19. veka radile su pod zakupom i dve krčme.27 Sve ove zanatlije su u Žabalj, kao i na ceo prostor Šajkaške, naseljavane posebnim vojnim odobrenjima. Zbog poplava 1770. godine, u kojima je Žabalj teško stradao, na molbu njegovih žitelja 1783. godine, austrijski car je odobrio premeštaj mesta. Stanovnici su Žabalj napustili 1784. godine, da bi na pogodnijem i uzvišenijem mestu osnovali Novi Žabalj. Kuriozitet je, da je sredstva za zidanje nove pravoslavne crkve u Žablju, zbog lojalnosti Šajkaša austrijskoj državi, svoj lični prilog dao i austrijski car Josif II. Opština je tada donela odluku da se u znak zahvalnosti prema caru, Žabalj zvanično preimenuje u Jozefovo ili nemački Josepsdorf 28. Međutim, kod Srba je u svakodnevnoj upotrebi zadržano staro ime Žabalj. Školstvo se u Žablju razvija od 1735. godine kada se osniva prva srpska škola, tzv. „opštinska narodna škola“.29 1780. godine po naredbi cara Josifa II, Žabalj zajedno sa Titelom i Koviljom, dobija tzv. nemačku trivijalnu školu. Vredno je pomena da se u tom periodu u „Žablju nalazilo sedište pravoslavnog protojereja za opštine Bataljona.“30 Takođe je u Žablju bilo sedište samostalne katoličke parohije (od 1804. godine) u čijem sastavu su bile opštine Žabalj, Gospođinci, Nadalj, Čurug, Đurđevo, Sentivan (danas Šajkaš) i Kać. Revolucionarne 1848/49. godine, Srbi su, zbog zaštite svojih nacionalnh prava, došli u direktan sukob sa političkim i teritorijlnim težnjama Mađara u formiranju unitarne i jednonacionalne mađarske države. Ovaj sukob se reflektovao i na Žabalj kada ga zadesila mađarska odmazda 1848. godine u kojoj je stradao veliki broj Žabaljaca, kako u samom mestu, tako i u zbegovima. Pored opljačkane ili uništene privatne svojine, zapaljena je i oskrnavljena zgrada srpske-pravoslavne crkve u centru mesta.31 Žabaljcima je trebalo više od decenije da se materijalno, ekonomski i demografski oporave od ovih ratnih događanja.
   Na nesreću, političke prilike ponovo ne idu na ruku Srbima, tako je austrijsko-mađarskom nagodbom (1876) formirana nova Austro-Ugarska država, a tom aktu je prethodilo razvojačenje Granice 1873. godine. Ovim činom je ukinut i Šajkaški bataljon koji je „u administrativno-političkom pogledu uklopljen u sastav bačko-bodroške županije.“32 Rasformiranjem Bataljona nastaju dva sreza: titelski i žabaljski. Pod žabaljski srez potpadaju opštine: Žabalj, Đurđevo, Gospođinci, Čurug i Nadalj. Ukidanjem Bataljona započinje i ekonomsko propadanje stanovništva koje je bilo primorano da sa vojničko-poljoprivrednog režima života i upravljenog privređivanja, pređe na režim isključive agrarne proizvodnje, što je dovelo do teških ekonomskih posledica, za nove, tržišne uslove, nespremno stanovništvo Šajkaške, pa i za stanovništvo u samom Žablju. Kao mera samopomoći u Žablju se osniva Prva šajkaška štedionica – zadruga od 1884. do 1908.33 Ovakvi oblici pomoći su razvijani na celoj teritoriji Vojvodine, međutim, nisu doneli značajnije rezultate, već su naprotiv, doveli do još većih ekonomskih nevolja preterano zaduženom stanovništvu. Sve ove okolnosti su uslovile i promenu nacionalnog sastava stanovništva u Žablju, te se nakon razvojačenja granice u njemu naseljava veći broj Nemaca i Mađara, međutim, srpsko stanovništvo je i dalje po brojnosti najdominantnije. Prema popisu iz 1890. godine, Srba je bilo 4.690, Mađara 1.017, Nemaca 884, Rusina 17, Rumuna 6, Hrvata 2 i ostalih 81.34
   Završetkom I svetskog rata, 25. novembra 1919. godine, ujedinjenjem Vojvodine sa Kraljevinom Srbijom i Žabalj ulazi u sastav novoformirane države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. U novoj državi Žabalj zadržava poziciju centra sreza kao deo Dunavske banovine. Ekonomski gledano u njemu se pored najviše zastupljene poljoprivrede, snažno razvija zanatstvo, a slabije industrijska proizvodnja. Od industrijskih postrojenja u Žablju rade tri mlina, dve ciglane i kudeljara. Zadrugarstvo je dobro razvijeno kako u celoj Šajkaškoj tako i u Žablju, te se osnivaju dve srpske i jedna nemačka zemljoradnička zadruga. U ovom razdoblju buja bogat politički i društveni život. Od kulturinih institucija u Žablju je „postojala srpska, nemačka i čitaonica mladih Rusina.“35 Žabalj tog vremena je lepo uređeno mesto sa javnom baštom u centru, javnim kupatilom i otvorenim bazenom. Saobraćajno, Žabalj je bio drumski spojen sa Novim Sadom. Železnički saobraćaj u ovom mestu počeo je da se razvija izgradnjom pruge Novi Sad – Žabalj – Bečej – Senta.36 U tom periodu je za potrebe prometa ljudi i roba, izgrađena velika železnička stanica, koja postoji i danas. Drugi svetski rat za Žabalj znači nove nevolje. Kada je Mađarska izvršila okupaciju Bačke i uvela 11. aprila 1941. godine Vojnu upravu 37, Žabalj se našao u sastavu Mađarske države u „ponovo osvojenom ‘Južnom kraju’“. U decembru 1941. godine, Mađarska je „tu okupaciju ozvaničila u parlament kao ‘vraćanje oblasti matici državi.’“38 Sa ovakvom situacijom se većina stanovnika nije slagao, te je kao i u celoj južnoj Bačkoj započelo pregrupisavanje snaga otpora. U julu mesecu 1941. godine u žabaljskom ataru su „vršene i kontrolisane od strane MK KP“39 raširene i veoma uspešne akcije paljenja žita i uništavanja poljoprivredne mehanizacije. Zbog sve većeg pritiska okupacionih snaga „sredinom decembra 1941. godine mesni odredi žabaljskog sreza, izmičući pritisku neprijatelja, našli su se na salašu Gavre Pustajića u žabaljskom ritu. Tada je štab partizanskog odreda preuzeo neposredno rukovođenje ovim odredima.“40 Tim činom je formiran Šajkaški partizanski odred. Zbog slabe brojnosti u ljudstvu i opremljenosti, Odred nije bio značajnije aktivan na terenu, međutim, neprijateljskom ofanzivom, ilegalna mreža je otkrivena i tada dolazi do oružanog sukoba čiji je ishod bio fatalan za partizanski pokret. Kulminacija sukoba se desila 4. januara 1942. godine, kada je otpočela ofanziva mađarskih fašista i žandarma.41 U ovom sukobu nije bilo značajnih vojnih gubitaka, međutim, okupacione snage su celu ovu situaciju iskoristile kao opravdanje da 5. januara, sa jakim vojnim i žandarmerijskim snagama otpočnu veliku odmazdu nad civilnim stanovništvom u Šajkaškoj i Novom Sadu, pa i u samom Žablju.42 U istoriji i u narodu, ovaj događaj se pamti kao „Zloglasna racija“. Tih dana je „najveći broj uhapšenih ubijen je na nasipu Jegričke, u neposrednoj blizini njene utoke u Tisu“43, ispred malog mosta koji nosi ime „Crna ćuprija“. Nakon pogubljenja, tela žrtava su bacana u vodu Tise i Jegričke (u pogromu je ubijeno 653 stanovnika Žablja)44. Racija je planovima mađarske vlade iskorišćena za etničko čišćenje srpskog življa sa prostora Šajkaške.
   Nakon racije, u Žablju se veoma teško živelo. Stanovništvo je bilo u stalnom strahu od nove odmazde. Uvedena je mađarizacija ličnih imena građana srpske nacionalnosti i svih natpisa na firmama. Pored toga: „Vršen je pritisak za prelazak iz pravoslavne u katoličku veru, a na ime troškova vojne akcije u raciji, stanovnici srpske narodnosti su morali priložiti novčana sredstva na ime njegovog pokrića.“45 Mnogi stanovnici su moblisani u radne jedinice tzv. „munkaše“46, a mladi Srbi su morali ići na predvojničku obuku (tzv. leventa) koja se odvijala isključivo na mađarskom jeziku. Zbog desetkovanog stanovništva, ali malog broja boraca na terenu, do kraja rata u Žablju nije bilo većih akcija, te se deo boraca iz žabaljskog sreza uklopio i ratovao najčešće u Sremu, u novoformiranom Bačkobaranjskom odredu. Pred kraj rata snažnim prodiranjem snaga Crvene armije, potpomognutim jedinicama jugoslovenskih partizana iz pravca Banata, započelo je oslobađanje Šajkaške. Ulaskom 3. čete Šajkaškog partizanskog odreda, stanovništvo Žabalja konačno je dočekalo oslobođenje svog mesta 22. oktobra 1944. godine. Posleratne godine za Žabalj znače vreme društvene, privredne i kulturne obnove. Tada nastupa period dubokih društvenih, privrednih i demografskih promena. Na nivou lokalne uprave, Žabalj zadržava svoje centralno mesto sreza na teritoriji, u to vreme, Autonomne Pokrajine Vojvodine. U zanosu socijalističke obnove koji je zahvatio novu Jugoslaviju, pedesetih godina prošlog veka, obnavljaju se škole, gradi se nova zgrada sadašnje opštine i doma zdravlja, formira Narodni univerzitet u Žablju. Kao osnovni nosioc kulturnog razvoja samog mesta, ali i Đurđeva, Gospođinaca i Čuruga, ova institucija pokreće rad mesnih bioskopa, javnog razglasa, osniva biblioteku i ogranke u sva četiri mesta sreza. Narodni univerzitet 1964. godine formira Zavičajni muzej sa Spomen zbirkom na Tisi. Osamdesetih godina ide se korak dalje, opština Žabalj i Univerzitet u Žablju osnivaju Spomen područje koje obuhvata niz važnijih arheoloških lokaliteta, staru crpnu stanicu, pomenutu Spomen zbirku, dve zgrade šajkaških graničara, splet kanalske mreže i ribnjak. Privredno, Žabalj se naslanja na tradiciju poljoprivredne proizvodnje, te su u njemu nakon rata osnovane poljoprivredne zadruge „Jedinstvo“ i „Šajkaška“. U ovim godinama sa uspehom radi paprikara i svilara. Na tradiciji predratne proizvodnje, paralelno se razvija i mlinarska industrija. Izlovljava se riba iz ribnjaka, a sedamdesetih godina prošlog veka, razvija se turizam koji u ovo bačko mesto dovodi, u najvećem broju, lovce iz Italije. Na bogatim lovištima u Žabaljskom ataru pretežno se lovi fazan, divlja svinja, zec i srndać. U Žablju se razvijala i klanična industrija, a osamdesetih godina, kreće sa radom jedna od najvećih i, u to vreme najmodernijih šećerana – „Šajkaška“. U Žablju je sa značajnim uspehom radio i proizvodni pogon novosadske fabrike „Jugodent“. Industrijski razvoj Žablja obuhvata rad još jednog važnog privrednog subjekta, a to je fabrika za proizvodnju ventilacije, ventilacionih sistema, opreme za stočarstvo, električnih grejača i peći na gas – „VOS“, koja je osnovana 1976. godine.47 Na sportskom planu u Žablju se nakon drugog svetskog rata neguje, i to sa zapaženim rezultatima, rukomet, boks, fudbal, i konjički sport. Kruna razvoja sportskog života u Žablju, čini izgradnja nove sportske hale. U blizini Žablja, na obali Tise, 2003. godine, otvoren je i Golf centar – golf teren „ sa svim pratećim objektima“.48
   Administrativno, Žabalj je i danas centralno mesto. U njemu se nalazi opštinska uprava, skupština opštine, sud, katastar, geodetski zavodi, dom zdravlja, služba hitne medicinske pomoći, predškolska ustanova, osnovna i srednja škola učenika u privredi i vatrogasna stanica. U Žablju radi veliki broj trgovačkih i zanatskih radnji, otvoreni su brojni ugostiteljski objekti i banke. Žabalj je gasifikovan još sredinom osamdesetih godina prošlog veka. Svi ovi pokazatelji govore da je Žabalj izrastao u udobno mesto za život, ne samo zbog razvijene infrastrukture, već i zbog saobraćajnih veza. Smešten na magistralnom putu Novi Sad – Zrenjanin, između dva jaka privredna i kulturna centra, ova bačka varoš ima sve preduslove za svoj, još snažniji sveukupni razvoj.
   Geografski položaj, saobraćajne veze, klimatski uslovi, karakteristike zemljišta
   Žabalj je udaljen od reke Tise 12 kilometara. Međutim, „Žabalje je ograničen dvema rečicama. Na severu je „dosta izražen meander Jegričke, a na zapadu manja desna pritoka Jegričke.“49 Vodeni tokovi su oblikovali i njegov današnji izgled: „Ove rečice su čak uticale da se Žabalj topografski nepravilno razvija.“50, mišljenja je Branislav Bukurov. Dalje, Žabalj je izgrađen na raskrsnici puteva, „koji se unakrsno seku u centru grada.“51 Drumski, Žabalj je povezan starim asfaltnim putem (tzv. potiski put) koji se prostire pravcem sever-jug. Za vreme Austro-ugarske monarhije ovo je bila važna saobraćajnica koja je povezivala Žabalj preko Titela, Bečeja i Sente sa Segedinom. Drugi asfaltni put, koji se prostire pravcem zapad-istok, povezuje Žabalj preko Zrenjanina sa Temišvarom. Treći, moderan asfaltni put izgrađen početkom osamdesetih godina prošlog veka „povezuje Žabalj s Novim Sadom najkraćom – dijagonalnom – vezom a Novi Sad preko Žablja sa Zrenjaninom.“52Železnički saobraćaj funkcioniše od 1899. godine kad je pored Žablja izgrađena pruga Novi Sad – Žabalj – Bečej – Senta Horgoš – Segedin, odnosno Subotica.53 Dobar geografski položaj u odnosu na okolna mesta i dva velika grada, Žablju je obezbedio status administrativnog centra, kako danas, tako i ranije u njegovoj istoriji.
   Dr Zdravko Rajčetić
   1 [Hrsg]: Feudvar I, Das Plateau von Titel und die Šajkašlka Titelski plato i Šajkaška, Oetker-Voges, Kiel, 1998, str. 144.
   2 Nav. delo: str. 144.
   3 Isto.
   4 Nav. delo: str. 145.
   5 Isto.
   6 Isto.
   7 Nav. delo: str. 152.
   8 Gavrilović, Slavko(uredinik): Šajkaška istorija I, Matica srpska/Vojvođanski muzej, Novi Sad, 1975, str.7
   9 Maletić, Mihajlo (urednik) : Vojvodina: znamenitosti i lepote, Novinsko-izdavačko preduzeće Književne novine, Beograd, 1968,str. 524.
   10 Nav. delo: str. 21.
   11 Isto.
   12 Nav. delo: str. 22.
   13 Gavrilović, Slavko (urednik): Šajkaška istorija I, str. 55.
   14 Nav. delo: str. 72.
   15 Nav. delo: str. 75.
   16 Maletić, Mihajlo (urednik): Vojvodina: znamenitosti i lepote, Novinsko-izdavačko preduzeće Književne novine, Beograd, 1968, str. 524.
   17 Popović, D. J. (urednik): Vojvodina I, Prometej, Novi Sad, 2008, str. 123.
   18 Popović, Dušan: Srbi u Bačkoj do kraja XVIII veka, SANU, Beograd, 1952.
   19 Gavrilović, Slavko (urednik): Šajkaška istorija I, str. 114.
   20 Nav. delo, str. 525.
   21 Nav. delo 119.
   22 Gavrilović, Slavko (urednik): Šajkaška istorija I, str. 5.
   23 Nav. delo, str. 5.
   24 Davidov, Dinko: Gornja Zemlja, Zavod za udžbenike, Beograd, 2008, str. 144.
   25 Gavrilović, Slavko (urednik): Šajkaška istorija I, str. 30.
   26 Gavrilović, Slavko (urednik): Šajkaška istorija II, Matica srpska/Vojvođanski muzej, Novi Sad, 1975, str. 211.
   27 Isto, str. 301.
   28 Grupa autora: Vojvodina: znamenitosti i lepote, str. 525.
   29 Gavrilović, Slavko (urednik): Šajkaška istorija II str. 329.
   30 Gavrilović, Slavko (urednik): Šajkaška istorija I str. 307.
   31 Popović, J. Dušan: Srbi u Vojvodini: knjiga treća, Matica srpska, 1990, str. 298.
   32 Gavrilović, Slavko (urednik): Šajkaška istorija II, , str. 341.
   33 Radenić, Andrija: Iz istorije Srbije i Vojvodine, Matica srpska/Istorijski institut, Novi Sad/Beograd, str.307
   34 Gavrilović, Slavko (urednik): Šajkaška istorija II, str. 377.
   35 Nav. delo, str. 497.
   36 Bukurov, Branislav: Opština Žabalj, Prirodno-matematički fakultet u Novom Sadu – Institut za geografiju, Novi Sad, 1983, str. 31.
   37 Vasić, Đorđe: Hronika o oslobodilačkom ratu u južnoj Bačkoj, Savez udruženja boraca NOR SR Srbije za Vojvodinu, Novi Sad, 1969, str. 29.
   38 Nav. delo: str. 29.
   39 Ćurčin-Filip, Milorad I.: Putevima slobode u ravnici, Savez udruženja boraca NOR opštine Žabalj/Izdavački odbor hronike opštine Žabalj i Redakcioni odbor, Žabalj, 1974, str. 170.
   40 Nav. delo: str. 141.
   41 Ćurčin-Filip, Milorad I.: Putevima slobode u ravnici, str. 218.
   42 Nav. delo: str. 234.
   43 Golubović, Zvonimir: Racija u Južnoj Bačkoj 1942., Istorijski muzej Vojvodine, Novi Sad, str. 72.
   44 Nav. delo: str. 253.
   45 Nav. delo: str. 278.
   46 Vasić, Đorđe: Hronika o oslobodilačkom ratu u južnoj Bačkoj, str. 327.
   47 Anonim: Opština Žabalj – Čurug, Đurđevo, Gospođinci, SO Žabalj, Žabalj 2003, str. 30.
   48 Nav delo: str. 2.
   49 Bukurov, Branislav: Opština Žabalj, str. 84.
   50 Nav. delo, str. 84.
   51 Isto.
   52 Isto, str. 10.
   53 Isto, str. 84.
   Izvor: Internet

   Odgovori

8. 4. jun 2018. u 16:18

   Vojislav Ananić

   ČURUG, mesto u Bačkoj, pored Tise. Ima 10.184 stanovnika (1910), od kojih Srba 7.211, Mađara 2.730, Jevreja 203; pravoslavnih 7.226, katolika 2.601. Prvi put se Č. spompnje 1238. Oko 1440. bio je u posedu despota Ćurđa Brankovića. Za turskog gospodstva pripadao je Č. titelskoj nahiji. 1554. imao je jedan, a 1590. 12 poreskih domova. Posle oslobođenja od Turaka pri obrazovanju Vojne Granice uređen je kao šanac. U to doba Č. je bio srpsko naselje i imao je 103 popisata doma (1720). Posle razvojačenja potiske granice pripao je Č. Kameralnom vrhovnom, okrugu. U Č. je najveća i jedna od najlepših srpskih crkava.

   L i t e r a t u r a: V. Teofanović, Pravoslavna srpska parohija u Čurugu 1908, g. (1909). ,D. P.

   IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, IV KNJIGA, S—Š, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D.D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR ERIK MOŠE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1929.

   Odgovori

9. 5. april 2019. u 14:09

   Vojislav Ananić

   Čurug

   U Bačkoj županiji nalazila su se dva Čuruga, jedan Čurug, koji je zabeleži 1325, i drugi Tot–Čurug, koji je zabeležen 1498. Oko 1440—1. držao je današnji Čurug u posedu despot Đurađ Branković. Za vreme Turaka zabeležen je u titelskoj nahiji. 1554. imao je 1 dom, koji je plaćao, i 5 domova koji nisu plaćali porezu. Oko 1570. imao je 2, a 1590. 12 domova. I u 17. veku zabeležen je kao naseljen. 1699. pripao je Vojnoj granici. 1702–3. određeno je da ima da drži 80 graničara. 1720. imao je Čurug 99 srpskih i 4 mađarska doma. 1769. nalazila su se y Čurugu tri srpska sveštenika. Od 1769. do 1873. bio je u sastavu Šajkaškog bataljona. 1769. imao je 201, 1773. imao je 234, 1786. 278 srpskih domova.
   1781 naselili su se u Čurug „Šijaci” iz Dalmacije.
   Potesi: Boronj, Detelište, Gradište, Kukuruzište, Livade, Martince, Slatine, Srednje njive, Ševina humka.
   Delovi naselja: Bozej, Bogoš, Detelinara, Crvenka.
   U Čurugu su se rodili: Todor Ilić Češljar, slikap (1745 – Petrovo Selo, 1793); Miloš Cvetić, glumac i (1845 – Beograd, 1905); dr Laza Paču, državnik (1865 — Vrnjci, 1915).

   Izvor: dr DUŠAN J. POPOVIĆ – SRBI U BAČKOJ DO KRAJA OSAMNAESTOG VEKA – (ISTORIJA NASELJA I STANOVNIŠTVA),
   ŽIVAN SEČANSKI – POPISI STANOVNIŠTVA BAČKE TOKOM OSAMNAESTOG VEKA, (GRAĐA ZA ISTORIJU NASELJA I STANOVNIŠTVA)
   BEOGRAD, 1952.

   Odgovori

10. 4. decembar 2019. u 11:38

    Vojislav Ananić

    ČURUG

    1. Arsen Đulinac
    2. Mina Lazarović
    3. Atanasie Pajazatović
    4. Živko Popović
    5. Jovan Kanački
    6. Gaja Sudarski
    7. Gosen Popović

    Izvor: Slavko Gavrilović – Prilozi za biografije oficira Potiske i Pomoriške vojne granice, Zbornik za istoriju Matice srpske, br. 61

    Odgovori