Poreklo stanovništva sela Dodoši, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Tipično su prijezersko selo. Nalaze se u podnožju Razvršja, pored rjčice Karatune. Od vrha (Bobije) Razvršja, brdske ogolićene strane se okomito spuštaju, završavajući se ka Karatuni sa nekoliko manjih bregova. Upravo na njima, stiješnjeno između rječice i strana, razvilo se naselje. Na prvoj, Dapčevoj glavici, uza samu rječicu načičkane su kuće, koliko ih najviše može stati. Iza tog brijega, oko omanje ugnutog zemljišta, koje se y vrijeme većih kiša pretvara u lokvu, takođe su grupisano razmještene kuće, naročito pri prisojnoj strani Dejanove glavice. Malo podvojena, na onižoj glavici je grupacija kuća, koja se kao dio naselja naziva Cukalj. Ostali dijelovi sela nazivaju se Prisoje, (čine ga kuće koje su zbijeno poređane pri Dapčevoj glavici i predstavljaju „fasadu“ naselja, okrenutu Karatuni), zatim Bokula (gusta grupa kuća na drugoj strani iste glavice) i Dejanova glavica. Od prve do druge glavice je oko 150 m; Cukalj je izdvojen za oko 80 m; a srednje rastojanje između svih kuća je u prosjeku 5–10 m. Mada su kuće za ovdašnje prilike stameno i ukusno pravljene, građene su bez reda; na ovako malom i bregovitom prostoru, praktično ga nije ni moglo biti.
U selu, od mosta na Karatuni, vodi samo jedna uličica do crkve i škole na Dejanovoj glavici. Od nje do ostalih kuća krivudaju uzani pravci. Čitavo selo liči na kakvo rtasto kameno utvrđenje, naročito kada ga blokiraju narasle vode Skadarskog jezera. Tada one i prodru u niže dijelove nekih kuća.
Granica atara sa sjevera počinje Od Košćelova brijega pa se prema jugu spušta rječicom Biševinom i preko Provaline i Malog Brdišta dopire do Kladnjice, gdje grebenom Andrinske gore do Trnovog pristana skreće na zapad, pa se, praveći okuku rječicom Karatunom, nastavlja prema sjeveru — preko Vrbice, Kasomove prodoli, Radova krša Lompareve gore do Veljeg zalaza i najzad preko Razvršja izbija na Košćelov brijeg. Visina naselja je (lod crkve) 30 m, a atar, čija dužina je (CI-JZ) 5,4 km i širina (Z-I) 1,7 km, zahvata 8,88 km2 površine.
Na njegove glavne prirodne odlike ukazuju sljedeći podaci: Od ukupno 184 ha površine na poljoprivredu otpada 156 (obradive 91, tj. na oranice i bašte 46, vinograde 1 i livade 44), zatim na pašnjake 26, bare 33, šume 10 i na neplodno zemljište 19 ha. Karakteristično je, dakle, relativno veliko učešće bare, livada i pašnjaka, koji se u stvari manje–više od oktobra do marta ili aprila plave.
Istorijat.
Dodoši su relativno mlađe naselje. U turskim defterima 1521. i 1523. godine navedeno je da su imali 9, odnosno 8 kuća. Gotovo stoljeće kasnije Bolica kaže da je naselje imalo 16 kuća i 40 vojnika. Dva vijeka zatim Dipre i Somijer za kuće saopštavaju isti podatak.
U vezi sa ponovnim jačim naseljavanjem Dodoša (1835—40) Jovićević je ispitivanjem ostataka naselja, toponima i predanja ustanovio da je ono nastupilo usljed porasta jezerske vode, zbog koga je došlo do raseljavanja stanovništva iz naselja (Salkovina, Trumše, Šarike i Balije), koja su se nalazila u najbližoj okolini Žabljaka.
Godine 1865. selo je imalo 118 d., a 1879. zajedno sa Žabljakom 133 sa 470 stanovnika (234 m. i 236 ž.). Zatim je 1899. samo selo imalo 111 d. i 1903. 107. Pripadalo je žabljačkoj kapetaniji. Jovićević je u naselju evidentirao 96 d. Do 1925. taj broj je porastao na 102 sa 421 stanovnikom. A zatim je bilo: 1948 (109 :507), 1953 (106 :.407) i 1971 (69 :241). Od zadnjeg broja te godine je u selu od rođenja živjelo 183, a doselilo se iz iste (30) i drugih opština Crne Gore 28, odnosno iz seoskih naselja 51, mješovitih 3 i gradskih 4 stanovnika. Od njih se 42 doselilo prije 1941, a ostali poslije te godine. Dnevnik migranata je tada bilo 21. U zadnja dva popisa domaćinstva su prema broju članova bila: sa 1 (10 : 13), sa 2 (13 :20), sa 3–5 (41 :20) i sa više od 5 (29 : 16).
Istovremene promjene y glavnim starosne–polnim grupama izgledale su ovake: y prvoj 197:75 (ž. 79:36), y drugoj 174:96 (ž. 95:54) i u trećoj 54:69 (ž. 28:39). Ovdje, dakle, treća grupa (naročito žene) ima naglašenu tendenciju porasta.
Struktura stanovništva.
U istom periodu obrazovna obilježja mještana bila su: bez škole 101:74 (ž. 81:68), sa četvorogodišnjom 191:95 (ž. 80:31), sa osmogocišnjom 20:24 (ž. 2:9), sa srednjom 11 :6 (ž. 1:1), sa višom 0:1 i kvalifikovanih radnika 0 : 12 (ž. 3) a nepismenih 66 : 55 (ž. 60 :53), od kojih starijih od 35 godina 55 : 55 (ž. 59 : 50).
C druge strane, tada je posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava bila: bez zemlje (12 : 15), do 2 ha (72:43), sa 2—5 (6:6) i sa više od 5 (3:4), odnosno poljoprivrednih 47:22, mješovitih 34:11 i nepoljoprivrednih 20 :36.
U 1953. godini 207 aktivnih izdržavalo je 283 lica; u poljoprivredi 194:270 a sa ličnim primanjima bilo je 16. U naredna dva popisa taj odnos se izmijenio ovake: aktivnih 128:79, izdržavanih 245 : 131; y poljoprivredi prvih 101:48 i drugih 157:69, a sa ličnim primanjima 34:26. I jedne i druge godine u industriji je radilo 10 : 17, u drugim privrednim djelatnostima 7:2 i u vanprivrednim 3 : 3 lica.
Komunikacije.
Saobraćajni položaj Dodoša je u novije vrijeme izvjesno poboljšan. Krak od puta Titograd – Cetinje, koji vodi preko Rvaša, nastavljen je Od tog sela (3 km) do Vukovih zgrada u Bobiji uoči zadnjeg rata, a odatle je do Dodoša (4,5 km) dovršen 1970. god. Selo je inače podjednako udaljeno od Cetinja i Titograda — po oko 30 km. Do Rijeke Crnojevića, udaljene 15 km, najčešće saobraćaju čamcima (čunovima), danas mahom motorizovanim. Na drugoj strani preko Žabljaka izlaze na Jadransku magistralu i prugu Titograd – Bar. Glavno sredstvo prevoza je i danas čamac (čun sa prikačenim motorom, tj., kako ga nazivaju, pentom). Otvoreni prema Skadarskom jezeru, mještani smatraju čun ne samo nezamjenjivim prevoznim sredstvom nego i bitnim činiocem standarda. Kad Jezero narasta, okolni prilazi selu pretvaraju se y pristane, kojih je nekoliko _ pod Cukalj, Pod Viganj, Zgrade, Bijeli Brod, Ledina, Stucenac, Mala lokva. Kad se voda ljeti povuče, ostaje jedini pristan na Karatuni, preko koje je 1954. godine napravljen most.
Tip sela.
U ovom veoma zbijenom selu ima 97 kuća,5 od kojih su 19 prizemne, 76 na izbi i 2 dvospratne: sve su pokrivene tiglom, a sa daščanim plafonom je 70, sa malterisanim 23 i bez njega 4. U međuratnom periodu opravkama na 24 kuće napravljene su 24 prostorije, a u poratnom na 38 kuća 43 (soba, kuhinja, ostava). Prepravke su ovdje, kao i u mnogim drugim selima, vršene i na onim kućama koje su obnovljene y međuratnom periodu. U stambenom fondu ovog naselja popisano je 90 stanova sa 3.502 m2, od kojih su 52 iz prvog, 15 iz drugog, 15 iz trećeg i 9 iz četvrtog perioda. Sa otvorenim ognjištem bilo je 47 i sa zemljanim podom 2. Prema vrsti su: 38 posebnih soba, 38 jednosobnih i garsonjera, 12 dvosobnih i 2 trosobna, a prema korišćenju – 69 su stalno nastanjeni, 4 privremeno, a 17 napušteno na duže vrijeme.
Stanovništvo.
U selu žive:
-Jovićevići (18:18),
-Gazivode (5 15),
-Ražnatovići (3 10),
-Vukotići (3:8),
-Pejovići (2 :4),
-Mihaljevići (3 :3),
-Jankovići (3:5),
-Pajovići (1:4),
-Dajkovići (4 : 8),
-Strugari (3 :4),
-Kostići (4 7),
-Kraljevići (5:0),
-Markovići (1:1),
-Buškovići (3:2),
-Lopičići (0:1),
-Kažići (3:7),
-Vukmirovići (0:2),
-Pajovići (0:3) i:
-Šofranci (1:2 domaćinstva).
Poslije 1945. godine iselilo se preko 200 mještana. Na 62 domaćinstva koja su u to vrijeme živjela y selu, dolazi 104 domaćinstava njihovih najbližih srodnika, koji su emigrirali bilo kao jedinke ili kao domaćinstva dolaze povremeno, tačnije najviše preko ljeta, kada selo vri kao košnica, i to pretežno iz Titograda, Cetinja, Beograda, Bara, Ulcinja, Nikšića. U isto vrijeme u selu smo evidentirali 115 lica starijih od 55 godina. Penzionera je bilo 33. U Vojvodinu je kolonizovano 11 domaćinstava sa 45 članova, od kojih su se 3 d. vratila. Prije je na rad y Ameriku išlo 15 mještana,9 a y Carigrad 2.
Zbog relativno teških uslova života, ranije malaričnosti i naseobinske tjeskobe, veliki broj mještana je školovao djecu, kako ranije, tako i danas.
Vode.
Selo se vodom najviše opskrbljuje sa izvora (bunara) Studenca, kao i iz 6 bistijerni. Studenac je zajednički, nalazi se kod mosta, na glavnom ulazu u selo. Druga, stara zajednička bistijerna je u Cukalju, a ostale su privatne; dvije su napravljene tako da se y njih stače voda sa krova kuće. U podnožju Dejanove glavice, u vrijeme jakih kiša javlja se jako vrelo — bučalica, od koga se formira potok.
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
Električno osvjetljenje uvedeno je 1972. godine. Danas domaćinstva imaju: 6 samo ognjište, ognjište i šporet 20, ognjište i električni šporet 37, samo obični šporet 4, samo električni šporet 5, frižider 38, televizor 10, radio–prijemnik 42 (tranzistor 35, gramofon 15), gusle 21, crepulju i sač 27, verige 32, stolovače 55, skrinje 47, novije postelje 70, kauče 64, itd. U selu su odista nastale pozamašne promjene, zahvatajući unutrašnji izgled prostorija i njihovu opremu.
Zbog velike zbijenosti kuća malo je mjesta za pomoćne objekte. Nadomještavani su kućama na izbi. Postojeći, i ovdje y znatnoj mjeri suhozidni, zbijeni su u omanjim dvorištima, oborima. Tu su i živinarnici i svinjarnici. ljetne vrućine i lavirinti tjeskobe nameću ovdje veću higijenu. Cementirana ili dobro popločana dvorišta sa stablima i čokotima, radi hladovine, su neophodnost. Isto tako i tarace na kućama, koje ih dobrim dijelom imaju. Za okućnice, pak, ovdje nema mjesta. Čitavo selo je upućeno na imovinu y ravnici, koja je c jeseni, zimi i u jednom dijelu proljeća pod vodom. Ljetni rad na njivama smjenjuje se u to vrijeme ribarenjem. Dodošani su se za taj posao veoma izvještili, a ništa manje i za spremanje ribe, prije svega – njeno sušenje. Ribolovni pribor je, osobito u novije vrijeme, još značajniji od motike i rala. On se posebno čuva i obnavlja, a svježa i osušena riba je najunosnija stavka. U vrijeme ribolova ili poljskih radova naselje poprima sliku ljudskog ulišta iz koga se po vodi ili polju traže i stvaraju plodovi za život. Bratstva y njemu, kod svih seoskih poslova, ne samo da nijesu predstavljala činioce heterogenosti ili subagregacije, već naprotiv, činioce solidarne, patrijarhalne cjeline, spremne da pomogne nemoćnom i koliko je moguće zbrine inokosnog. Seoska, mada ne baš ružičasta idila, činila je dodoše privlačnim. Specifični uslovi života davali su mu i daju svojevrsna obilježja. Kao zbijena naseobinska skupina, držala se y ondašnjim, ćudljivim prirodnim okolnostima kao izvjestan ostrvski konglomerat, opredijeljen na zajednička ispomaganja i brige. Rad se često organizovano ubrzavao, bilo u ribolovu, ili ništa manje u polju, izloženom i s jeseni i s proljeća nesigurnom vodostoju. Zbog njega, se, ukoliko je kasnio za obradu imanja, moralo ubrzano sve predviđeno poorati i zasijati, ili, ako je poranio i zaprijetio frutu, brzo pobrati, požnjeti i odnijeti. A sva imanja, iako u ravnici, nijesu baš tako blizu. Srednja udaljenost njihova iznosi oko 1 km. Malo kiše je dovoljno da raskvasi i uglibi zemljište, što otežava kretanje i prenos tovara.
Dodoši su, prirodno, oduvijek više gajili krupnu stoku, koju van atara nijesu izgonili. Nešto sitne stoke, kod manjeg broja domaćinstava, obično je drugima davato na čuvanje – u Kučima (Komovi).
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)