Poreklo stanovništva sela Podgorac, opština Boljevac – Zaječarski okrug. Prema knjizi Marinka Stanojevića „Crna Reka“ u okviru Zbornika Timočke krajine – Izdanje Beograd 1931. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Selo leži na podnožju planina Malinika i Kornjeta, na visoravni, nagnutoj sa severa k jugu, zatvoreno sa svih strana visokim brdima i brežuljcima, sem južne, koja je ravna i tako se spušta do Krivovirskoga Timoka ili Crne Reke. Kuće su na peskovitom škriljcu. naslaganom u pločama od 3—4 m. pod površinom zemlje.
Vode.
Kroz selo protiču dve reke: Velika reka i Sirota reka ili Saraka. Velika reka dolazi sa zapada i presiše; Sirota reka teče sa istoka i uvek ima dovoljno vode.
Izvorima i česmama Podgorac je vrlo bogat, bogatiji od svih sela u okolini. Voda je izvrsna za piće i uvek čista i bistra. Ima šest česama: turska česma, u sredini sela; Osmanova česma pred opštinskom kućom; Donja česma u donjem kraju sela; gornja česma u gornjem delu sela; srednja česma u istonom delu sela i ciganski česma u delu gde žive Cigani (blizu groblja). Pored ovih česama ima manjih izvora i kladenaca.
Za vreme velikih kiša, pljuskova, a osobito kad se tope veliki snegovi na Maliniku i Kornjetu, pomenute reke nadoću, ali ne čine štete selu, jer su rečna korita duboko urezana, te se voda nikada ne izliva.
Pod bregom Vilinom Čukom, na istočnom kraju sela, u samom koritu Seoskog potoka, nalazi se jedan gvožđevit izvor, čiju vodu seljani ni za šta ne upotrebljavaju. U ataru ovoga sela ima tri izvora, koji nose ime Fundonj (izvori). Oni su na 2 km. jugozapadno od sela. Cele godine iz njih izbija voda čitava reka, ali od Spasovadanu dok sneg ne počne padati prestaju davati vode. Naročito su ovi izvori jaki kad se snegovi počnu topiti.
Klima.
Podgorac je zaklonjen sa svih skoro strana, pa je zaklonjen i od vetrova. Izuzetak je jug, s koje duva južni vetar. Najopasniji je severoistočni vetar, koji zovu gornjak. On najčešće duva noću, obično 2—3 dana. Zbog njega podgorčani pokrivaju svoje zgrade, osobito kuće, teškim kamenim pločama od škriljca, koga ima u izobilju.
Zato što je Podgorac otvoren jugu, u njemu je nešto toplije nego li u okolnim selima.
Sneg pada od početka novembra i traje do aprila, a može biti debeo do 1.5 m., u planini još i više.
Zemlje i šume.
Selo ima dovoljno zemlje za obdelavanje. Sva je zemlja oko sela, udaljena često po 5—10 km., na jugoistoku. Najbolja je zemlja pri ušću Velike reke i Sarake u Timok. Tamo se seju sva žita i kukuruz.
Podgorac ima bogatih pašnjaka u prostoru od 4—6 km. na severu i zapadu. Otuda je ovo selo vrlo pogodno za stočarstvo.
Šuma ima takođe vrlo dobrih u celoj okolini. Ima vrlo dobrih privatnih zabrana cerove i hrastove šume. Najbolji su zabrani u Sirošoj reci, Fundonji i kraj Timoka. Osim ovih zabrana ima ogromnih prostorija pod šumom severno od sela, koje se prostiru u širinu po 35—40 km. U ovim mestima: Mikulji, Klencušu, Brezovica, Maliniku i Boju. U Mikulju i Maliniku ima borova i jela, inače je svuda bukva, grab, cer i granica. Po krševitom zemljištu rastu ruj, jorgovan i mečja leska. Šuma je neupotrebljiva, jer nema podesnih puteva za njenu eksploataciju.
Utrina i planina su im zajedničke. Ima vrlo dobrih livada po planini, koje su zajedničke tek kad se trava pokosi. To često biva po Petrovdanu. Najplodnija im je zemlja u Timoku; ostalo je zemljište srednje rodnosti i rodi samo kad je godina kišovita.
Tip sela.
Podgorac je sasvim zbijenog tipa, kuća do kuće i samo ih često putevi razdvajaju. Sredinom sela prolazi vrlo dobar nasip, drum koji vodi iz Boljevca u Brestovačku Banju. Ovaj put deli selo na dva dela: na istočni, veći i zapadni, manji kraj. Samo u sredini sela nekoliko je kuća ušoreno, onde gde su kafana, škola, opštinska kuća i nekoliko otmenijih građana. Inače su kuće građene bez ikakva reda.
Donji, južni kraj sela je vrlo zbijen, dok je severni gornji kraj nešto razbijeniji. Razmak je između kuća u gornjem kraju oko 50 m., u donjem oko 30 m.
Sa svih strana selo je opkoljeno salašima, koji bi se mogli grupisati u četiri zaseoka: Na Timoku, udaljen od sela 20 km. prema jugoistoku, broji oko 70 domova; y Valja Rnže, 3 km. severoistočno, sa oko 45 domova; u Sirošoj reci, 5 km istočno, sa 37 kuća, i u Fundonju, 3 km. zapadno, sa 32 doma. Ostali su salaši razbacani u malom broju po Maliniku, Mikulji, Klencušu, Voju i Brezovici. Polovina seljaka živi na salašima.
U donjem kraju čuvene su kuće Basarabe i Bukuronji; u sredini sela Arsenovići i Kovači ili Kovačevići; u zapadnom delu Đorđevići i Rajkovići; u istočnom kraju Kuči i Trailanovići; u severnom Novakovići i Dimitrijevići. U Valja Rnže žive Kalcani i Burkići; u Timoku Todorovići i Androke.
Celo selo ima oko 720 kuća sa oko 400 salaša.
Postanak sela i porzklo stanovništva.
Selo po današnjem stanovništvu, nije starije od 130–140 godina. Pređe je bilo u dolini Timoka, na mestu koje se zove danas Selište. Tamo su onda stanovali čisti Srbi. Za vreme ratova između Srba i Turaka stanovnici toga sela prebegnu dublje u Srbiju. Doseljenike iz Podgorca zabeležio je Stanoje Mijatović u Resavi na više mesta: u Isakovu (Naselja i poreklo stanovnoštva knj. 26) Cirići (str. 210.), u Popovnjaku – Vasići ·(str. 222.), u Resavici – Peričići i Angelanovaća (str. 226–), u Troponju — Rošjani i Kokošalci (str. 237.). Nesumnjivo da iseljenika odavde ima i u drugim krajevima, osobito u Braničeskom kraju).
Od starih stanovnika sela Podgorca ostale su samo dve porodice:
-Arsenijevića i:
-Kovačevići, koje su pobegle pod planinu Malinik i zasnovale selo Podgorac.
Početkom devetnaestoga veka dođe više od 50 porodica iz Rumunije, te oni povlašiše i onaj zaostatak srpskih porodica.
Docnijeg doseljavanja nije bilo, a bilo je otseljavanja i to u polje, na salaše. Najčešće su slave: Petkovica. sv. Nikola, Đurđevdan, Mitrovdan i Vračevi.
Godine 1865. južni kraj Podgorca sa 52 porodice sasvim se odselio iz sela i osnovao na levoj obali Bogovinske reke novo selo Bogovanu. Uzrok je ovom iseljavanju bio najpre nemanje vode, kad presuši Velika reka (a novo je selo oko lepog i jakog izvora), i drugo, udaljenost zemalja za obrađivanje i pojata (jer udaljenje je bilo 6—10 kilometara).
Na ataru su seoskom dva selišta. Prvo je u Timoku, a drugo oko izvora Sirote reke (Sarake). Stanovnici su i jednoga i drugoga selišta bili čisti Srbi, doseljenici sa Kosova, kao što su:
-Sumrakovčani i:
-Zvezdanci. Sa prvoga selišta stanovnici su prešli u Podgorac, s drugoga u Sumrakovac.
Zasnivanje sela Podgorca je mnogo ranijega datuma, nego što je doseljavanje današnjega stanovništva. Ako su raniji stanovnici bili doseljenici sa Kosova, onda je Podgorac zasnovan krajem sedamnaestoga veka, jer je poznato da su se Kosovljani doselili u Crnu Reku za vreme velike seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem (1690.). Na jednoj karti iz 1718. godine obeleženo je mesto Botguržel), gde su bile vodenice. Nesumnjivo je da je ovde onda već bilo naselja, možda raštrkano i u malom broju, te ga zato kartograf nije ni zabeležio kao naseljeno mesto.
Starine.
Više sela na zapadu, na brdu Kornjetu, vide se ostaci staroga grada. Isto se vidi i na desnoj obali Velike reke. Iz tih gradišta vade se rimske opeke, a nalaze se zlatni i srebrni rimski novci.
Ostataka starih rudišta nalazi se pod Malinikom i na ušću Sirote reke (Sarake). Više sela istočno, na Kravljem bregu, nalaze se ostaci zgure. Na levoj obali Timoka poznaju se starodrevna prališta zlata.
U sred sela nalazi se golemo „Tursko Groblje“ ne daleko od Timoka — „Srpsko Groblje“, u planini pak, kod Klencuša – „Džinovska Groblje“.
U ataru se poznaju i tri stara puta. Prvi je išao levom obalom Timoka, još i sad se vidi stara kaldrma. Drugi je išao uz Petrovačku reku, pored Malinika vodio je u Poenje; on je prosečen kroz gorostasno stenje. Treći put ide niz Veliku reku, da skreće na zapad, uz Kornjet, i preko Brezovice silazi u Resavu kod Bigrenice. Narod sve ove puteve pripisuje kao da su ih radili „Rimljani“.
Zanimanje stanovništva.
Seljani se bave poglavito stočarstvom. Tek kad izgube stoku, bave se zemljoradnjom. Rado se bave podi zanjem voćarstva. Pored toga seljaci rado idu u rudnike okolne, gde rade kao rudarski radnici. Idu u okolne rudnike pa i u dalje, na pr. u Senjski rudnik.
U selu ima drvodelja, kačara i krojača, za tim nekoliko dućana i mehana.
IZVOR: Prema knjizi Marinka Stanojevića „Crna Reka“ u okviru Zbornika Timočke krajine – Izdanje Beograd 1931. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)