Poreklo stanovništva naselja Donji Stajevac (po knjizi Donje Stajevce), opština Trgovište – Pčinjski okrug. Prema knjizi Jovana F. Trifunoskog „Gornja Pčinja“, nastaloj na osnovu podataka prikupljenih delimično 1940. godine, kao i 1949. i 1950. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Donji Stajevac je na brdima i u dolovima na desnoj, a manjim delom i na levoj padini doline Tripošnice. Susedna sela su: Gornji Stajevac, Gornja Trnica i Goločevce.
Vode.
Meštani koriste vodu za piće iz izvora, koji nose ove nazive: Pekadinski, Stamenski, Bela Voda, Popov Dol, Stamenče, Slavkov Kladenac i dr.
Zemlje i šume.
Topografski nazivi za potese su: Gradište, Selište, Juručka Kuća, Kovačeva Glava, Petrova Gora, Vrtena Buka, Cvetkova Čuka, Reka, Budavica, Plešin Dol, Vodenički Rid, Leskova Padina, Orlovo Gnezdo i Murteš.
Tip sela.
Donji Stajevac je selo razbijenog tipa i podeljeno je na mahale koje su dosta udaljene jedna od druge. Kuće su u mahalama bez reda sagrađene na raznim rastojanjima. Na desnoj padini doline Tripošnice nalaze se mahale: Šarkovci (25 kuća), Ribna (15), Pekedanci (10), Zdravkovci (14) i Valjavica (23) – ona je pored same reke. Na levoj padini nalaze se mahale: Dolina (9), Rid (20) i Barje (20).
Donji Stajevac je 1949. godine imao ukupno 10 rodova sa 136 domaćinstava.
Postanak sela, starine i prošlost.
Pored Tripošnice, na levoj strani blizu mahale Rid i Barje, dižu se uzvišenje Gradište. Na Gradištu ima ostataka od zidova, nalaze se cigle i ćeramide. Priča se da je tu bilo utvrđenje iz kojeg su podzemnim kanalom moglo sići do Tripošnice. Kada su Turci napali, ovo utvrđenje nisu mogli odmah osvojiti. Ali su tada iz utvrđenja izašle plovke u Tripošnicu, te su na taj način napadači otkrili tajni ulaz za naselje i odatle ga osvojili.
Selištem se zove mesto u današnjoj Šarkovskoj Mahali. Po pričanju nekih, tu je bilo selo, kasnije uništeno. Danas se na Selištu poznaju zidine od kuća, otkapava se „ćumur“, „zgurina“ i po neka „starinska para“. Izvesno su na ovom Selištu živeli Juruci, jer u njegovoj blizini postoji lokalitet Juručko Kućište.
Donji Stajevac ima crkvu sagrađenu 1858. godine – posvećenu Sv. Petru i Pavlu. Crkva se nalazi u mahali Valjavici na mestu gde je pre toga bila crkvina. Dok nisu sagradili crkvu, meštani su za verske potrebe išlo kod sveštenika u Žapsko – Bujanovac. Stanovnici Stajevca tada su se sahranjivali bez sveštenika a decu su krštavali posle nekolko godina od rođenja. Od kada je crkva sagrađena, Stajevac je počeoda važi kao verski centar za okolna sela. U Donjem Stajevcu do 1919. godine u isto vreme je živelo 7 do 9 sveštenika.
Preko Stajevca ranije je vodio karavanski put. On je bio naročito živ kada je Gornja Pčinja postala granična oblast Turske, od 1878. do 1912. godine. Zbog toga su u Stajevcu postojala dva hana; Crkveni i Postolov Han. Pri han je bio porušen 1915. godine. Pomenutim putem, kako se kazuje, preko Stajevca prolazila je turska vojska, debrani, Tatari koji su terali „azno“ na mazgama i dr.
Donji Stajevac osnovali krajem XVIII veka doseljeni rodovi. Do 1912. godine Donji u Gornji Stajevac računali su se kao jedno selo i zvalo se Stajevce. Pomenute godine, zbog velikog broja kuća i znatnog prostora izabrana su dva kmeta i selo je podeljeno na Donji i Gornji Stajevac – ranije Gornja Mahala. U Donjem Stajevcu najstarija je Šarkovska Mahala.
Pisani pomen o Stajevcu očuvan je u pomeniku manastira Prohora Pčinjskog. U navedenom pomeniku selo je zapisano kao Stajovci.
Poreklo stanovništva.
Svi stanovnici su doseljeni. Najveći deo sadašnjih srpskih stanovnika potiče od predaka koji su ovde dobegli iz kumanosvskog i preševskog kraja. Tamo su im Arbanasi i Turci grabili žene, uzimali dobre konje, volove i slično.
Rodovi su:
-Markovci, Aranđelovdan, su prvi doseljenici. Mesto starine ne znaju. Ovde žive preko 160 godina: Anastas, 66 godina – Veljko – Anđelko – Marko, doselio se Markov otac. Imaju iseljenih porodica u leskovačkom kraju, Ražnju (Srbija) i Karavukovu – Bačka.
-Barčani, Aranđelovdan i Nikoljdan, su poreklom iz Ramna kod Kumanova. Rodovsko ime dobili su po tome što se svakog proleća oko njihovih kuća napravi bara. Izgleda da im je staro prezime Cekinci, jer se mesto gde su osnovali prve kuće sada zove Cekini Kući. Barčani žive u ovom selu preko 160 godina. Stamen, 68 godina – Jovan – Anđelko – Stojko, doselio se Stojkov otac sa bratom. U mestu starine „bilo naselje od Turcite“ u zbog toga su došli ovde kada je Gornja Pčinja bila uglavnom „pusta“. Imaju iseljenih porodica na Ovčem Polju, Rečici kod Kumanova, Lipovcu kod Vranja i Banatu.
-Šarkovci ili Baba-Stojinci, Aranđelovdan, ne znaju za svoje poreklo. Imaju iseljenih porodica u Srbiji u Karavukovu.
-Opančarovci, Aranđelovdan, ne znaju za svoje poreklo. Neki njihov predak „nosio je opanke na kajišima“ i po tome su dobili ime. Imaju dve iseljene porodica i Goločevcu.
-Ribna, Aranđelovdan, se dele na:
-Ivanovce i Trajkovce. Ne znaju za svoje poreklo. Imaju iseljenih porodica u Vojvodini, kumanovskom kraju i u Čukarki kod Preševa. Iseljenici u Čukarki se sada zovu Krstini i žive i dve kuće.
-Valjavičarci (Stošinci) su poreklom iz Ramna kod Kumanova. Otuda su doseljeni pre oko 130 godina.Došla su dva brata od kojih potiču današnji stanovnici. Jedan brat se zvao Stoša: Aleksandar, 36 gdoian – Mane – Mladen – Marinko – Stoša, jedan od braće koji se doselio. Iz starine su izbegli zbog turskog zuluma. Naselili su se na praznu zemlju. Ime su dobili po tome što su napravili valjavicu. Imaju iseljenike u preševskom kraju i Vojvodini.
-Pekedanci, Aranđelovdna, ne znaju za svoje poreklo. Žive i istoimenoj mahali. Rodovsko me su doneli iz starine. Imaju iseljenika u Ovčem Polju.
-Zdravkovci (Ristinci). Zdravkovci su nekada činili jedan rod sa Pekedancima. Neki njihovi iseljenici danas žive u Vojvodini, gnjilanskom kraju, okolini Leskovca i Ovčem Polju.
-Dolinari* se dele na:
-Čorbadžice i Baba Stojance. Doseljene su pre oko 120 godina ali ne znaju odakle: Stevan 23 godine – Stojanče – Jaćim – Jovan – Stojko, koji se doselio. Čorbadžici su dobili me po tome što su ranije bili bogati sa stokom. Ime Dolinari postalo je po položaju mahale. Imaju iseljenika u Ovčem Polju i Vojvodini.
-Ridari ili Šindari, Aranđelovdan i Nikoljdan. Preci se doselili kao braća, ali mesto starine ne znaju. Ime Šindari dobili su po topografskom nazivu Šindina Padina gde imaju kuće. Neki njihovi iseljenici žive u kumanovskom kraju i Vojvodini.
Seoska slave ja Sv. Mučenik Leontije – 1. jula. Tome svecu selo se „zanovetalo“ jer je često tukao grad i jednom je vladala čuma.
Stanovnici u mahali Barju imaju posebnu mahalsku slavu – Sv. Petku.
Iseljeni rodovi.
-Jovan Stojčin se iselio u Ravni Dol u Poljanici.
-Stankovci su se iselili u Lukovo kod Vranja na tursko imanje.
-Pavlovci su se iselili u Barbarušnicu kod Vranja zbog turskog zuluma.
-Stajovčani su se iselili u Gornju Trebešinju kod Vranja. Vode poreklo od braće Gruje i Nise iz Stajevca.
-Sekulci su se iselili u Žapsko kod Vranja, gde su ih doveli Turci da budu čifčije.
-Ovčarci su u Dubnici kod Vranja.
-Krsta, rod koji se iz Stajevca iselio u Ćurkovcu – Krajište. Predak došao kao dete, čuvao koze pa ga beg oženio.
-Džipkovići su se krajem XIX iselili u Vranje.
-Stamenkovići su se u Barbacu u istoj oblasti. Predak se iselio kao domazet.
-Zlatanovići su se iselili pre 80 godina u Novu Brezovcu – Pčinja.
-Mihajlovi su iseljeni u Veliki Rajinac.
-Cvetkovci su se iselili u Nesalce.
-Stanojko se iselio u Lučane kod Preševa, doselili se posle 1912. godine.
-Milčini su se iselili u Reljane kod Preševa, posle 1912. godine.
-Đorđevi su iseljeni u Samoljicu kod Preševa, posle 1912. godine.
IZVOR: Prema knjizi Jovana F. Trifunoskog „Gornja Pčinja“, nastaloj na osnovu podataka prikupljenih delimično 1940. godine, kao i 1949. i 1950. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)