Gruža u praistoriji

PRIREDIO: Saradnik portala Poreklo Saša Zarić                            

U  paleolitsko doba, pre 40.000 godina oblast Gruže je imala izgled  neprohodne divljine obrasle raznovrsnim rastinjem kao što su leska, bor, jela, smreka, beli grab, jasika i drugo. U nepreglednim bujnim šumama živele su opasne divlje životinje, mamut, pećinski medved, pećinska hijena, pećinski lav, razne vrste govečeta, konja i jelena.

Neolit ili mlađe kameno doba je period praistorije u kome je čovek potpuno ovladao proizvodnjom i upotrebom oružja i oruđa od glačanog kamena. U neolitskom dobu se po prvi put javljaju stalna naselja i sedalački  način života. Posle ledenoga doba na ovim prostorima je nastala topla, vlažna klima sa bogatom vegetacijom i velikim prašumama.

Blaga i vlažna atlantska klima koja je nastupila oko 5.500 godina pre nove ere pružila je izuzetno povonjne uslove za život čoveka. Teritorija Gruže je zbog  povoljnih klimatskih uslova, raznovrsnog biljnog i životinjskog sveta, plodnog zemljišta i mnoštva rečica, potoka i izvora oduvek bila privlačna za naseljavanje. Oko 5.400 godina pre nove ere u Grivcu je nastalo neolitsko naselje koje spada u najraniju fazu mlađeg kamenog doba, protostarčevačku kulturu Naselje u Grivcu je jedno od najstarijih i najbolje proučenih neolitskih lokaliteta na Balkanu. Najstarija staništa u neolitskom naselju u Grivcu su bile poluukopane ovalne kolibe sa gornjom šatorskom konstrukcijom građenom od  drveta, oblepljenom zemljom i pokrivenom travom. U  Grivcu je pronađen veoma brojan i raznovrstan arheološki materijal, mnoštvo kamenog oruđa i oružja, posuđe, ukrašena keramika, antropomorfne i zoomorfne figure,predmeti mitskog, magijskog i obrednog karaktera.

U ataru današnjeg sela Kusovac postojala su dva praistorijska naselja na lokalitetima Nešovića brdo i Buban. Naselja su bila formirana na padinama okrenutim dolini reke Gruže. U oba naselja su zastupljene dve praistorijske kulture, starija Starčevačka i mlađa Vinčanska. Naselje na lokalitetu Nešovića brdo se prostiralo na približno  50 hektara i ono se svrstava u najrasprostranjenija neolitska naselja na Balkanu. Na ovim lokalitetima su obavljeni sondažni radova tokom 1981. i 1982.godine. Ovi radovi su sprovedeni iz potrebe za arheološkim ispitivanjem na području sliva reke Gruže na prostoru koji će poplaviti voda akumulacionog jezera hidrosistema „Gruža“. Ispitana je površina od ukupno 110 m2. Utvrđeno je postojanje kulturnih slojeva praistorijskih naselja debljine preko 2 metra. Od starijih  naselja Starčevačke kulture pronađeni su ostaci primitivnih staništa zemunica, dok su od mlađih naselja Vinčanske kulture pronađene površine blatom oblepljenih koliba. Pronađeni su veoma brojni fragmenti  sudova iz starije Starčevačke kulture, koji na sebi nose posebne stilske karakteristike. Pronađen je i veći broj celih i fragmentisanih statueta od  pečene zemlje terakote, kao i brojne koštane, kremene i kamene alatke. Ukupan broj pronađenih predmeta prelazi brojku od 5.000.

U periodu mlađeg kamenog doba u oblasti Gruže su postojala neolitska naselja u atarima današnjih sela Bare, Brestovac, Grivac, Kusovac, Ljuljaci, Pajsjević, Rašković i Žunje. Feliks Kanic je u svom delu “Srbija zemnja i stanovništvo” napisao da je prilikom obilaska gružanskog kraja pronašao arheološki materijal u ataru sela Radmilović koji potiče iz praistorijskog doba.

U bakarno i bronzano doba u Gruži srećemo Bubanjsko-Humsku kultru. U jednoj nekropoli pod  humkama  u selu Barama, pronađen je zlatni nakit koji je sličan nakitu iz „Prijamovog blaga“ u Troji. U selu Ljuljaci pronađeno je naselje gradinskog tipa na lokalitetu Milića gradina. Na Milića brdu je tokom istraživanja u periodu od 1965. do 1979. godine pronađena bogata arheološka građa na osnovu koje je  bilo moguće rekonstruisati  tipove i oblike staništa. Naselje na Milića brdu u Ljuljacima je  protovatinske i vatinske kulture. Naselje je bilo utvrđeno posebno izgrađenim bedemom na jugozapadnoj strani čija debljina varira od 70 do 140 cm. Visina bedema je iznosila do 2 metra. U naselju na Milića brdu je otkriveno 29 kuća a najveći broj njih je delimično očuvan. Kuće su građene jedna uz drugu. Na Milića brdu je pronađeno preko 12.000 predmeta od pečene gline, uglačanog i okresanog kamena, roga i kosti kao i predmeti od bakra i bronze.

Gvozdeno doba je najmlađi period praistorije, koji smenjuje bronzano doba i traje do početka nove ere. Ovo je doba kada je čovek ovladao proizvodnjom i upotrebom gvožđa. Iz epoha bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba u Gruži su postojala naselja u Bečevici, Borču, Oplaniću, Ljuljacima, Grivcu, Kneževcu, Barama, Guncatima, Dobrači, Kamenici..

Gruža, pitoma i plodna, oduvek privlačna za naseljavanje, još uvek nije dobro arheološki ispitana i sugurno da krije mnoge tajne iz pradavnih vremena.