Srbi u Lovri (Mađarska)

10 komentara

1. 6. decembar 2017. u 10:37

   Vojislav Ananić

   SRBI U MAĐAPCKOJ: STATUS, INSTITUCIJE, IDENTITET

   Apstrakt: Rad predstavlja pregled pitanja vezanih za položaj i identitet savremene srpske zajednice u Mađarskoj. Najveći broj podataka prikupljen je tokom terenskog istraživanja sredinom devedesetih godina prošlog veka, koji se odnosio na etnički identitet Srba u Budimpešti i okolini. Ova zajednica je danas malobrojna, ali njene aktivnosti, vidljivost i samosvest umnogome prevazilaze mali broj.
   Ključne reči: Srbi u Mađarskoj, nacionalna manjina, etnički identitet.
   I
   Srpska zajednica u Mađarskoj danas je relativno malobrojna i možda predstavlja i brojčano najmanju srpsku zajednicu u regionu centralne i jugoistočne Evrope. Popis stanovnika iz 2001. godine daje broj od 3816 osoba koje su se izjasnile kao pripadnici ove manjine. Prema proceni srpskih institucija, kao što je Samouprava Srba u Mađarskoj, njih ima oko 5000 – 10000. Organizacije nacionalnih manjina daju sopstvene procene i korekcije brojeva koji su dobijani na popisima stanovnika. Te korekcije se i zvanično uvažavaju, zbog pretpostavke da pripadnici manjine nisu uvek spremni da se na taj način izjasne na popisu, što ne znači da ne osećaju pripadnost zajednici. I druge etničke i nacionalne manjine su danas u Mađarskoj malobrojne grupe, pa se današnja Mađarska može ubrojati u red relativno nacionalno homogenih zemalja. Pored toga, međutim, treba imati u vidu da je istorijski gledano područje današnje Mađarske veoma značajno za koncipiranje savremenog shvatanja etničkih – nacionalnih manjina, odnosno da je u njoj „stvoreno i kumulirano jedno dragoceno istorijsko iskustvo“ o odnosima većinskih i manjinskih naroda (Kmeć, 1991: 74), koje je relevantno i danas. Takođe treba imati u vidu i da aktivnosti, vidljivost u javnosti i samosvest koju još uvek iskazuju Srbi u Mađarskoj umnogome prevazilazi njihov mali broj.
   Geografski posmatrano, naselja u kojima danas ima Srba prostiru se uz Dunav, i uz srpsko-mađarsku državnu granicu. Na popisu stanovnika iz 1990, bilo je 39 naselja u kome se bar neko izjasnio kao pripadnik ove zajednice. Uslovno rečeno, veća koncentracija ovog stanovništva, jer se radi o maloj populaciji, postoji u Budimpešti i okolini (uz Dunav – od sela Lovre na Čepelskom ostrvu do Sentandreje), kao i uz Moriš (od Segedina do Batanje). Po Baranji i Bačkoj žive rasuto u više naselja, a u nekima od njih (Vilanj, Šumberak) žive samo po dve-tri srpske porodice. Može se reći da se značajniji društveni život odvija u onih desetak naselja koja imaju koliko-toliko brojnu zajednicu (Batanja, Lovra, Pomaz, Kalaz, Deska, Bata, Čip, Santovo…). Ta naselja imaju između 100 i 300 stanovnika koji se opredeljuju kao Srbi. Uz to, srpska populacija je verovatno najbrojnija u Budimpešti, u kojoj su smeštene i njene najvažnije današnje institucije, ali su tu i procesi asimilacije najjači, odnosno, međusobna povezanost u urbanim uslovima najslabija. Mehanički priliv doseljenika sa prostora bivše Jugoslavije tokom 90-ih, ali i kasnije, doneo je najviše demografskih promena upravo u glavnom gradu Mađarske. Sentandreja kao istorijski, crkveni i kulturni centar doseljenih Srba ima veliki simbolički značaj ne samo za Srbe u Mađarskoj nego i za ukupnu srpsku nacionalnu kulturu, ali je broj danas nastanjenih Srba u njoj mali – svega oko 60.
   Postojanje današnje zajednice Srba u Mađarskoj predstavlja rezultat istorijskih okolnosti, odnosno dugotrajnih migracija stanovništva sa Balkana u Podunavlje. Doseljavanje srpskog stanovništva u različitom intenzitetu može se pratiti još od srednjeg veka, a posebno su ga intenzivirala turska osvajanja. Pečat ovom procesu svakako je dala Velika seoba iz 1690. godine, predvođena patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem. S obzirom na okolnosti u kojima je došlo do seobe, brojevi izbeglih Srba su nepouzdani. Onovremeni letopisci beleže da je u Habsburšku monarhiju tada prešlo 37 000 srpskih porodica, ali nije poznato kako su ustanovili taj broj (Čakić, 1990: 114). Neki istoričari ipak pretpostavljaju da je u Velikoj seobi oko 60 000-70 000 ljudi prešlo u Ugarsku, a da je oko 30 000 stiglo do okoline Budima i Sentandreje (Popović, 1990: 320). Srpski doseljenici su se po Ugarskoj rasejali u malim grupama, većinom po selima, ali i po gradovima, gde su tokom XVIII veka uspeli da se uzdignu na društvenoj lestvici i da stvore specifičnu kulturu, koja je od značaja i za kulturu Srba uopšte. To i danas predstavlja temelj pozitivnog identiteta, odnosno osećanja ponosa srpske zajednice u Mađarskoj.
   Srbi su preko tri stoleća živeli na teritoriji današnje Mađarske kao organizovana, institucionalizovana, „vidljiva“ manjina, na čijem čelu se i u svetovnim i u duhovnim pitanjima nalazila crkva. Tokom XIX veka, međutim, karakteriše ih upadljiva depopulacija. Ona je posledica niskog nataliteta, povratne seobe (najčešće na teritoriju današnje Vojvodine, ali posle oslobođenja Srbije od turske vlasti i u samu Srbiju), a u jednoj meri i asimilacije, pa su kraj veka Srbi dočekali kao brojno, pa i materijalno oslabljena grupa. Pred Prvi svetski rat, na teritoriji današnje Mađarske, njihov broj je prema popisu stanovnika iz 1910. iznosio oko 26 000. Stvaranjem novih država i povlačenjem trijanonskih granica posle rata, stanovnicima srpske pripadnosti u novostvorenoj Mađarskoj data je mogućnost da optiraju za Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca (od 1929. godine – Jugoslaviju). Posle preseljenja više od 60% ovog stanovništva, izvršenog početkom dvadesetih godina XX veka, na teritoriji Mađarske ostalo je tek nešto više od 7 000 Srba i njihov broj se od tada polako još više smanjuje (Prelić, 1995: 45-53).
   Srbi u Mađarskoj danas imaju status nacionalne manjine, a prava su im, kao i ostalim takvim grupama, garantovana na osnovu zakona donetog 1993. godine. Na osnovu tog zakona, kao i na osnovu Ustava Republike Mađarske, nacionalnim i etničkim manjinama garantovana su individualna i kolektivna prava na očuvanje različitih aspekata posebnog etničkog identiteta – jezika, kulture, istorije, itd, održavanje veza s maticom, učešće u javnom životu, političko udruživanje i druga. Manjine po zakonu imaju i pravo predstavljanja u parlamentu (Bado-Palock, 1998: 321-322), ali se ovo pravo do danas ne ostvaruje, jer to državni organi nisu omogućili.
   Inovaciju u mađarskom zakonu o manjinama, na koju su se kasnije ugledala i neka druga zakonodavstva u regionu, predstavlja mogućnost osnivanja manjinskih samouprava, na lokalnom nivou i na nivou cele države. Prve se biraju u isto vreme kad se odvijaju i lokalni izbori. Lokalne manjinske samouprave su deo lokalne vlasti i imaju ingerencije kad se donose odluke na lokalu koje se tiču nacionalnih manjina (recimo, u domenu školstva). Ove druge se biraju posredno (elektorskim sistemom) i svaka manjina može da izabere samo jednu. One imaju relativno jaku poziciju u političkom zastupanju manjina, pre svega u domenu kulturnih prava, prava na obrazovanje, informisanje i sl.
   Srbi u Mađarskoj imaju svoje institucije, od kojih neke postoje u kontinuitetu od nekoliko vekova, a neke su formirane u poslednje dve decenije, na osnovu novog zakona. Pored samouprava, koje su najznačajnije u savremenom političkom smilslu, istorijski se kao najvažnija od njih može smatrati Srpska pravoslavna crkva, odnosno, Budimska eparhija. To je i najstarija institucija Srba u Mađarskoj. Istorijski gledano, ona svakako ima i ogroman značaj za očuvanje etničkog identiteta svojih pripadnika. Počeci pravoslavlja na teritoriji današnje Mađarske datiraju i pre Velike seobe, a od vremena Seobe, Srpska crkva, odnosno Eparhija budimska, stekla je i značajnu autonomiju, čiju osnovu su činile privilegije dobijene od cara Leopolda I još 1690. godine. One su između ostalog podrazumevale slobodu veroispovesti i slobodu izbora mitropolita kao poglavara crkve (Radonić i Kostić, 1954: 91-92). Budimska eparhija se danas, sa sedištem u Sentandreji, teritorijalno poklapa sa prostorom koji obuhvata savremena mađarska država – dakle, obuhvata sve pravoslavne Srbe koji su mađarski državljani ili stalno žive u ovoj zemlji. Budimskom eparhijom rukovodi Njegovo preosveštenstvo episkop budimski, kao episkop-dijecezan. Eparhija ima tri protoprezviterata: Budimski, Mohački i Segedinski, trideset sedam parohija sa, prema crkvenoj evidenciji, oko 5 000 duša. U vlasništvu eparhije je četrdeset hramova i jedan manastir – Grabovac – koji se obnavlja kao ženski (Galić, 1994: 42). Kasnije je obnovljen i manastir u Srpskom Kovinu na Čepelu, kao muški. Takođe se, na osnovu zakona koji je omogućio povraćaj imovine crkvama u Mađarskoj, koji je donesen 1990. godine (Vukomanović, 2003: 206-207) u vlasništvu Srpske pravoslavne crkve u Mađarskoj ponovo našla zgrada Tekelijanuma, zadužbine Save Tekelije osnovana 1838. godine. Ovo ima izuzetan simbolički značaj za srpsku zajednicu, mada simbolički i ekonomski potencijali ove zgrade u samom centru Budimpešte nisu još uvek u potpunosti iskorišćeni.
   Treća vrsta ustanova koje zaslužuju da se ubroje u najznačajnije su škole, među kojima treba istaći Srpsku osnovnu školu i gimnaziju „Nikola Tesla“ u Budimpešti. Škole sa nastavom na maternjem jeziku se među Srbima u Mađarskoj često označavaju kao „ključ opstanka“ ove zajednice. Situacija sa školstvom je komplikovana i kompleksna, ali mnogo je postignuto na njihovom razvoju, posebno s obzirom na relativno mali broj đaka, različit nivo predznanja, i neujednačene potrebe učenika u različitim sredinama. Paralelno sa radom na razvoju školskog sistema za pripadnike manjina, devedesetih godina tekla je i reforma mađarskog školstva, pa je to rad činilo još kompleksnijim. Sredinom devedesetih godina, srpska zajednica uspela je da posle razdvajanja sa hrvatskom zajednicom postavi na noge osmogodišnju školu, gimnaziju i obdanište u Budimpešti, u kojima je nastava tekla isključivo na srpskom jeziku, kao i dvojezičnu osmogodišnju srpsku školu u Batanji, da razvije dvojezičnu nastavu u nižim razredima osnovnih škola u Lovri i Desci, i da organizuje nastavu u još nekoliko škola u unutrašnjosti, gde je srpski kao maternji jezik bio izborni predmet.
   Pored toga, po naseljima gde još ima srpskog življa postoje i klubovi, biblioteke, kulturno-umetnička društva, i druge. Među značajne treba uvrstiti i Srpsko pozorište u Mađarskoj. Među mlađim ljudima vrlo su popularna kulturno-umetnička društva, koja neguju srpski folklor, kao što su Banat iz Deske, Opanci iz Pomaza ili Taban iz Budimpešte. Među klubovima, najstariji je onaj u Pomazu, osnovan 1968. godine. Srpski demokratski savez, koji je pre osnivanja Samouprava imao ulogu predstavljanja srpske manjine, posle 1995. godine transformisan je u kulturnu ustanovu, ali je danas uglavnom pasivan. Samouprava Srba u Mađarskoj (kao i lokalne samouprave) ima mogućnost i da osniva različite ustanove i organe – tako je 2003. godine osnovan Kulturno-informacioni centar Srba u Mađarskoj, a zatim i Srpski pedagoški i metodološki centar. Najmlađa ustanova osnovana 2010. je Srpski institut u Budimpešti, koji ima cilj da organizuje i podstiče naučna istraživanja vezana za Srbe u Mađarskoj.
   Srbi u Mađarskoj, kao i druge manjine, imaju pravo na informisanje na maternjem jeziku. U okviru Mađarske državne televizije od 1992. godine postoji emisija Srpski ekran, a u okviru Radio- Pečuja od 1993. godine i srpska redakcija i emisija, ali njihova slušanost, odnosno gledanost je mala, u slučaju radija zbog ograničenog dometa, a u slučaju TV-a, zbog kratkog vremena trajanja emisije i relativno nepovoljnih termina. U Budimpešti izlaze „Srpske nedeljne novine“ (od 1991 do 2007 – „Srpske narodne novine“), nedeljnik Srba u Mađarskoj, koji je nastao razdvajanjem prethodnih, „Narodnih novina“ na tri posebne redakcije: srpsku, hrvatsku i slovenačku. Njihov osnivač i izdavač je najpre bio Srpski demokratski savez, a zatim Samouprava Srba u Mađarskoj. Od donošenja manjinskog zakona list se finansira iz državnog budžeta posredstvom Državne zadužbine za manjine. Distribuira se pretplatnicima poštom. Broj pretplatnika je 1991. godine bio preko 1200. Takođe, od pre nekoliko godina, na srpskom jeziku postoji i internet radio Srb, koji podržava Samouprava Srba u Mađarskoj, kao i Radio ritam, koji podržava Samouprava Srba u Budimpešti.
   Postojanje mreže sopstvenih institucija ne samo danas nego i u prošlosti može se smatrati i jednim od ključnih faktora opstanka grupe. Može se reći da kontinuitet postojanja i funkcionisanja institucija bitno utiče na produkciju i održavanje simbola etničkog identiteta, odnosno na kontinuirano postojanje distinktivnog identiteta ove etničke grupe koje se zbog toga odmah nameće istraživaču u ovakvom slučaju je pitanje održavanja posebnog etničkog identiteta.
   Pojmu identiteta, odnosno etničkog identiteta u istraživanju Srba u Mađarskoj pristupam pre svega na način koji se obično određuje kao bartovski, dakle kao pojmu koji se ne odnosi na objektivno stanje, nego na subjektivan, takođe i kontekstualan i istoričan, simbolički proces razgraničavanja nas i drugih.
   S obzirom na to da je svest samih aktera osnovni kriterijum etničke pripadnosti, o etničkom identitetu može se najpre govoriti iz ovog aspekta.
   Moji sagovornici, Srbi u Mađarskoj, sami sebe određuju kao izrazito samosvesnu grupu koja veoma drži do svoje posebnosti i identiteta. Oni sebe smatraju integralnim delom srpskog naroda i u isto vreme lojalnim građanima Mađarske. Dugotrajnost i istorijska dokumentovanost njihovog prisustva, doprinos kulturi matičnog, ali i mađarskog naroda, predstavlja temelj njihovog pozitivnog identiteta. Nije, međutim, izbrisana ni svest da su današnji Srbi u Mađarskoj potomci doseljenika, a Velika seoba iz 1690. godine, predvođena Patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem ostaje verovatno najupečatljivija slika u njihovoj kolektivnoj svesti.
   Dublje istraživanje, međutim, pokazuje izvesne ambivalencije i nekoherentnosti njihove etničke identifikacije – fleksibilne i nekoherentne kriterijume članstva u grupi, dvostruke i višestruke identitete, ambivalentan doživljaj bliskosti / udaljenosti kako prema matičnom, tako i prema većinskom okružujućem narodu i tome slično. Danas se, međutim, na nekoherentnosti i dvosmislenosti gleda kao na karakteristike fenomena identiteta uopšte. Pored toga, može se pretpostaviti da u slučaju identiteta pripadnika manjina postoji jedan specifičan vid ambivalentnosti, s obzirom da oni osećaju povezanost kako sa državom u kojoj žive, tako i sa državom i narodom iz koga potiču. U slučaju mojih sagovornika pokazalo se da ovo osećanje oscilira između osećanja dvostruke uključenosti i dvostruke isključenosti (osećanja pripadnosti i ovde i tamo i nepripadanja ni ovde ni tamo).
   Ključni simboli oko kojih ova grupa gradi svoj poseban identitet su pravoslavna veroispovest i srpski maternji jezik. Vera i jezik verovatno su najčešći simboli kojima se inače etničke grupe razlikuju jedne od drugih, pa ni ovaj slučaj nije izuzetak.
   Što se tiče pravoslavne veroispovesti, svi moji sagovornici su kršteni (sa jednim izuzetkom). Preko 90% je krstilo i svoju decu. Oko dve trećine njih se izjasnilo kao iskreni vernici, oko polovine ide u crkvu redovno, a i drugi odlaze često ili bar za najveće praznike. Razlozi odlaska u crkvu za iskrene vernike su prvenstveno religiozne prirode, ali snažan motiv predstavlja i osećanje etničkog identiteta, zatim vaspitanje, tradicija, društveno povezivanje… Božić, Uskrs i krsna slava su praznici koji se obavezno slave u svim porodicama. Većina mojih sagovornika sredinom devedesetih godina prošlog veka smatrala je da se u Srpskoj pravoslavnoj crkvi nacionalni i verski aspekt prožimaju i da je kroz istoriju crkva bila ključna institucija koja je obezbedila kontinuitet postojanja srpske zajednice u Mađarskoj. Međutim, na popisu iz 2001. godine, po prvi put se pojavila značajna razlika u broju onih koji se deklarišu kao pravoslavci (ispod 2000) i onih koji se deklarišu kao Srbi (3816). Ova pojava zbunjuje (Lastić, 2004: 808) i zahteva podrobnije istraživanje.
   Današnja jezička situacija svih mojih sagovornika karakterisana je bilingvizmom i to pretežno neravnopravnim bilingvizmom u korist mađarskog, a veoma retko u korist srpskog jezika i to samo kod najstarije generacije. Svi moji sagovornici bilingvalnu situaciju u principu vide kao prednost i većinom bi ravnopravni bilingvizam smatrali idealom, mada teško dostižnim u sadašnjim uslovima. Komunikacija unutar zajednice još uvek se preferira na maternjem jeziku, ali su mogućnosti za ovo sve manje. Uzrok tome su mešoviti brakovi, inercija, slabije znanje maternjeg jezika, ali i preferiranje jezika većine, posebno kod mlađe generacije. Karakteristično je za jezik (ali i za druge simbole identiteta) da se njihova realizacija pomera iz svakodnevnog u praznično i ritualno. Znanje jezika je, međutim, moguće i revitalizovati – ono nije statična kategorija. U vezi s tim posebna nastojanja se ulažu u razvoj školske mreže, odnosno razvoj nastave na maternjem jeziku. Televizija i internet takođe daju mogućnosti, koje možda još nisu dovoljno iskorišćene, da se nadoknade nepovoljni uslovi u okruženju.
   Pravo na zvaničnu upotrebu jezika (recimo u sudskom procesu) formalno postoji, ali su moji sagovornici smatrali da nema potrebe da se ovim pravom koriste.
   Na održavanje identiteta grupe svakako utiču i kulturno nasleđe i istorijsko pamćenje, ali i savremeno kulturno stvaralaštvo. Vrlo je zanimljivo da u ovoj maloj zajednici poslednjih godina književne radove objavljuje čak desetak pisaca i pesnika.
   Na mogućnosti za održavanje distinktivnog etničkog identiteta utiču različiti faktori, pa i karakteristike same grupe koje se vremenom menjaju. Prvo, posledice višedecenijskog procesa depopulacije srpske zajednice u Mađarskoj danas se ispoljavaju, može se reći i dramatično – jer ova zajednica danas broji svega nekoliko hiljada osoba i ima nepovoljnu demografsku strukturu. „Novi Čarnojevići“ tek treba da se integrišu, a rezultati tog procesa nisu izvesni. Postoje razlike u mentalitetu novih doseljenika i starosedelaca, koje primećuju i jedni i drugi.
   Pre svega malobrojnost grupe, ali i neki drugi faktori, uslovljavaju i drugu veliku promenu, a ta je povećavanje broja mešovitih brakova, do koje je došlo u relativno kratkom periodu posle II svetskog rata. Procenat mešovitih brakova, početkom veka minimalan i još uvek relativno mali između dva rata, povećao se danas na preko 50%, pa su ovi brakovi i potomci iz njih danas zapravo postali karakteristični slučajevi u posmatranoj grupi. U vezi s tim je i sve šire prihvatanje mađarskog jezika kao efektivnog jezika komunikacije, u privatnoj sferi, ali danas već i unutar čisto srpskih porodica. Treće, proces urbanizacije, koji je posebno u godinama posle II svetskog rata bio izrazit, u vidu talasa migracija sa sela u grad i urbanizacija samih sela, menja način života i kulturne navike populacije. Sve to zahteva od ove male grupe nove oblike kulturnog prolagođavanja.
   Kraj XX i početak XXI veka karakterišu takođe procesi tranzicije, koja je dubinski menjala državu i društvo u Mađarskoj, sa ne uvek unapred vidljivim ishodima. Istovremeno, matična država je prolazila kroz veoma dramatične procese (raspad prethodne federalne države, etnički sukobi, duboka politička, ekonomska i opštedruštvena kriza, opadanje međunarodnog ugleda matice tokom devedesetih godina prošlog veka, itd), i ovi procesi su takođe imali uticaja na situaciju Srba u Mađarskoj.
   S obzirom na okolnosti, može se reći da je ova mala zajednica kroz procese tranzicije prošla ipak uspešno, i da danas predstavlja „institucionalizovanu manjinu“, koja ostvaruje svoja prava na identitet i kulturu, a takođe i uspešno uspostavlja partnerske odnose na različitim nivoima i sa matičnom državom i sa državom u kojoj živi. Ipak, dotle nije lako stigla, i tokom tog procesa morala da mobiliše sve svoje snage i rešava brojne dileme, bez gotovih recepata. Čini se ipak da je najveća od tih dilema – kako se suprotstaviti spontanoj asimilaciji, pred ovom zajednicom danas još uvek otvorena.

   Mladena Prelić

   Izvor: Društvo Sveti Sava, BPATCTBO, XVI, Beograd, 2012.

   Odgovori

2. 9. jun 2018. u 17:39

   Vojislav Ananić

   PRAZNICI I PROSALVE SRBAU MAđAPCKOJ I SIMBOLIZACIJA ETNIČKOG IDENTITETA

   Apstrakt: U radu se govori o praksama proslavljanja praznika kod Srba u Mađarskoj, prvenstveno na osnovu ličnih istraživanja autora sprovedenih u ovoj zajednici u poslednjoj deceniji XX veka, i kasnijih dopuna ovog istraživanja. S obzirom na svoju izrazitu simboličnost, praznici su veoma indikativan pokazatelj identiteta jedne zajednice. Kao najznačajnije, ova zajednica obeležava praznike uz crkveni kalendar, kao i godišnjice značajnih istorijskih događaja, odnosno istorijskih ličnosti. Ipak, najzgusnutiju simboliku vezanu za ispoljavanje etničkog identiteta pokazuju svetosavske proslave. Način proslavljanja praznika Svetog Save (27. januara) je tokom XX veka prolazio kroz proces značajnih promena koje su ukratko opisane u poslednjem delu rada.
   Ključne reči: Srbi u Mađarskoj; praznici; simbolizacija etničkog identiteta; svetosavske proslave.

   Srbi u Mađarskoj, uprkos svojoj relativnoj malobrojnosti, u javnoj sferi pokazuju jasnu želju da se održe kao kulturno poseban kolektivitet, negujući sopstveni identitet koji ih razlikuje od okružujućeg društva.Tokom devedesetih godina XX veka, obavljala sam u ovoj zajednici dugotrajna terenska istraživanja koja su bila fokusirana upravo na problematiku konceptualizacije i simbolizacije posebnog etničkog identiteta. S obzirom da proslavljanje praznika predstavlja upravo samu suštinu simboličkog izražavanja identiteta, smatrala sam tu problematiku veoma indikativnom za jedno ovakvo istraživanje. U ovom radu ću izneti kratak i nužno nepotpun pregled dobijenih rezultata vezanih za praznike i proslave kod Srba u Mađarskoj, dopunjene informacijama koje sam dobijala u kasnijoj komunikaciji sa ovom zajednicom.
   Okupljanje povodom praznika i proslava među Srbima u Mađarskoj je veoma popularno. U intervjuima koje sam obavljala tokom istraživanja, moji sagovornici su izjavljivali da im se praznici koji se u zajednici proslavljaju dopadaju ili veoma dopadaju. Oni visoko vrednuju aktivnost organizatora i učesnika, kao i vidljivost zajednice u javnom prostoru koja se time postiže. Rečima jedne od sagovornica – Aktivni smo u odnosu na druge. To je važno. Ima problema, ali se čujemo.
   Ako bismo pokušali da napravimo najopštiju tipologiju praz- nika i proslava koji se obeležavaju među Srbima u Mađarskoj, mogli bismo da ih podelimo na dve grupe – na one koji prate crkveni kalendar tokom godine, kao i na one kojima se obeležavanju značajne godišnjice, bilo da se radi o istorijskim događajima, bilo o značajnim ličnostima. Inače, Skupština Samouprave Srba u Mađarskoj proglašavala je u više navrata neke praznike za izuzetno značajne za kulturu i identitet ove zajendice, recimo 1995. Svetog Savu, a 1999. godine – Vidovdan. Takođe je Samouprava Srba u Budimpešti 2004. godine odredila i Sretenje i Dan seobe (treća nedelja novembra, ako je moguće vezuje se za Sv. Aranđela) kao izuzetno značajne praznike o čijem se proslavljanju ona stara. I u ovim slučajevima praznici se vezuju za crkveni kalendar, ali pri tome imaju i širu etničku, nacionalnu i kulturnu simboliku, a neki od njih su u međuvremenu postali nacionalni praznici i u samoj matičnoj državi. Najznačajniji od njih – Sveti Sava – biće detaljnije opisan u trećem delu ovog rada.
   I
   Najpre će biti nešto više reči o praznicima godišnjeg ciklusa, vezanim uz crkveni kalendar. Kao relevantan primer možemo da uzmemo selo Lovru, koje je tokom XX veka, sve do danas, jedino preostalo naselje u Mađarskoj u kome Srbi predstavljaju većinu. U vreme istraživanja u pamćenju i običajnoj praksi Lovrana određeni rituali vezivali su se za preko 40 dana tokom godine: Božićne poklade, Sv. Varvara, Sv. Nikola, Sv. Ignjatije, Tucindan, Badnji dan, Božić (3 dana), Sv. Vasilije, Krstovdan, Bogojavljenje, Sv. Jovan, Sv. Sava, Zadušnice, Mesopust, Bele poklade, Todorova subota, Lazareva subota/Vrbica, Cvetna nedelja, Uskrs (Veliki četvrtak – Uskršnji ponedeljak), Đurđevdan, Markovdan, Sv Nikola letnji, Zadušnice, Duhovi, Vidovdan, Ivanjdan, Petrovdan, Sv. Ilija, Preobraženje, Velika Gospojina, svećenje marve na drugi dan Gospojine, Mala Gospojina, Sv. Petka, Sv. Luka, Zadušnice, Mitrovdan, Đurđic, Aranđelovdan, Sv Stevan Dečanski / Sv. Mrata.
   Iako pokazuju trajnost i određenu sklonost tradicionalizmu, praznici godišnjeg ciklusa, odnosno običajne prakse koje se uz njih vezuju, tokom vremena neminovno prolaze i kroz procese promena usled različitih faktora, a neki su se tokom vremena sasvim izgubili. Dvadeseti vek doneo je izrazitiji proces modernizacije, kao i period izrazite ateizacije koja je nametnuta vladajućom ideologijom posle II svetskog rata. Agrarno magijski sloj rituala – obezbeđivanje rodnosti, plodnosti i zdravlja magijskim postupcima – najizrazitije se gubi tokom XX veka, posebno u njegovoj drugoj polovini. Ima mnogo primera za to – kuvanje žita na Sv. Varvaru, mešenje velikog broja različitih obrednih hlebova na Badnje veče, izvođenje magijskih radnji za zdravlje na Sv. Đorđa, danas u selu rade ili znaju samo starije žene. Poseta polaženika na Sv. Ignjatija, posvećivanje žita na Mar- kovdan i posvećivanje marve na Veliku Gospojinu, recimo, savim su se izgubili. U ovim slučajevima, gubi se društveno-ekonomska podloga praznika, što postaje naročito karakteristično posle 1960. godine, od kada se zemlja u Mađarskoj kolektivizuje. U nekim primerima, direktnu ulogu u izmeni ili nestajanju običaja igrali su zakoni koje je donosila država. Jedan primer takvog zakona je zabrana vršenja crkvenih obreda izvan crkve, koji je u Mađarskoj donet 1956. godine. Međutim, ovaj uticaj nije uvek bio mehanički. Oni običaji do kojih je zajednici bilo stalo, tamo gde su uslovi dozvoljavali – ili su bili tajno održavani (recimo – uskršnji ophod) ili su obnovljeni čim je zabrana prestala (recimo – Sveti Sava kao školska slava). Kada je krajem osamdesetih godina atmosfera u državi počela da se menja, moji sagovornici u Lovri smatrali su da je trenutak povoljan za obnavljanje nekih tradicija koje su u međuvremenu počele da se gube. Tako je recimo od 1989. godine ponovo otpočeo ophod vertepaša na Badnje veče. Ali uprkos tim nastojanjima koji mogu da se označe kao procesi retradicionalizacije, uočava se da su u zapamćenoj prošlosti običaji bili u daleko većoj meri obavezujući i bogatiji ritualnim radnjama, nego u današnje vreme. Svi pripadnici srpske zajednice u Lovri su smatrali su kao praznike Božić, Uskrs, krsnu slavu i bučuru (crkvenu slavu), dok se u ostalim slučajevima javljaju razlike među generacijama, i od porodice do porodice.
   Procesi promena i gubljenja običajne prakse još su izrazitiji ukoliko se pojedinac ili porodica presele iz seoske sredine u gradsku. Božić može biti dobar primer za to. Dok je u seoskim i prigradskim naseljima još uvek moguće držati se višednevnih rituala koji počinju uoči Božića, poput unošenja slame, u nekim naseljima i badnjaka, pripremanja velikog broja obrednih kolača na Badnje veče, nošenja vertepa, i sl. porodica koja se doselila iz okoline Budimpešte u grad šezdesetih godina prošlog veka, danas proslavlja Božić krajnje svedeno – na Badnje veče priređuje se posna večera, na Božić – samo ukoliko je dan neradni – zajednički se odlazi u crkvu, a zatim se kod kuće priređuje svečani ručak sa lomljenjem česnice. Članovi porodice rade takav posao da nije uvek moguće da za Božić uzmu slobodan dan i obrednu praksu moraju da prilagode tome, kao i urbanim uslovima života.
   U urbanim uslovima menjaju se i drugi tradicijski običaji. Ima primera u generaciji rođenoj šezdesetih godina dvadesetog veka, da se slava u Budimpešti proslavlja kao velika žurka. Takođe se poslednjih godina javlja tendencija uspostavljanja nekih formi zajedničkih proslava slave izvan doma svečara. Takav primer je zajednička proslava – prijateljski sastanak svečara – u Srpskom klubu u Budimpešti. Tako, na primer, poslednjeg četvrtka u januaru 1998. godine u Klubu u Budimpešti okupilo se dvadesetak pripadnika zajednice iz Budimpešte i okoline, starije generacije da bi zajednički proslavili Sv. Nikolu i Sv. Jovana, što su bile slave petorice članova Kluba. Na zajedničkoj dugačkoj trpezi gorela je sveća, koljivo je takođe bilo spremljeno, kao i posluženje i vino, koje su gostima posluživali svečari. Veče je provedeno u razgovoru i zajedničkom pevanju uz gitaru (pesme su naravno bile na maternjem jeziku – uglavnom opštepoznate starogradske, narodne i novokomponovane).
   U savremenim uslovima obredna praksa se dakle često svodi samo na neke elemente, a njene funkcije nisu samo religijske, nego i društvene (održavanje porodičnih i širih društvenih veza, socijalizacija mladih članova), i – što je za ovu zajednicu posebno važno, imaju i funkciju simbolizacije etničke različitosti.
   Možda je najbolji primer polifunkcionalnog praznika, koji po- red religijske sadržine u najvećoj meri ima dimenziju društvenog okupljanja, ali takođe i simbolizacije etničke pripadnosti – crkve- na slava.
   Crkvena slava je praznik posvećen svecu – zaštitniku crkve, odnosno praznik na koji je crkva bila osvećena. Proslava praznika je u rukama crkve i crkvene opštine. Taj dan se među Srbima u raz- nim krajevima Mađarske naziva različito – u Budimpešti i okolini rasprostranjeni su nazivi crkvena slava i bučura.
   Iako je praznik u osnovi verski, ta dimenzija možda i nije u prvom planu – i sami lokalni sveštenici u besedama često naglašavaju prvenstveno društveni karakter događaja: okupljanje zajednice, zajedničko slavlje, kao i njeno trajanje i perspektive za budućnost – recimo, sveštenici ističu prisustvo mladih porodica sa decom, pozivaju sve prisutne da se ovako isto okupe i dogodine i mnogih sledećih godina i slično. Na ovim slavama okupljaju se redovno i pripadnici zajednice koji nisu vernici, što takođe svedoči da je slava pre svega društveni događaj, pa tek onda crkveni praznik.
   O crkvenim slavama Srba u Mađarskoj između dva rata, Lazar Terzin zabeležio je sledeće:
   „Dan kada je osvećena crkva se slavi svečano. To se zove ‘crkvena slava’, ‘hram’, ‘kermes’, ‘kermens’, ‘bučara’. Ponegde slavi se ovo tri dana.
   Za ovaj dan se zovu gosti – zvanice ili uzovnici. Nekada su ne samo pojedinci već i crkvene općine imale svojih uzovnika (Lipova). Uoči dana drži se svečano bdenije. Ponegde dolaze tzv. zavetovani, ili bolesnici, koji noćivaju u porti. Ovima sveštenici čitaju molitve, a zavetnici i bolesni čine crkvi poklone. Na sam dan je svečana liturgija. Posle liturgije, odmah, mladež odigra samo jedno kolo u porti i svi se razilaze, svojim kućama. Svaki se otima da vodi kući gosta. Posle ručka se skupe svi u porti, gde se igra i veseli. Mada postoje crkvene naredbe da je točenje zabranjeno, ipak se na mnogo mesta, prave šatre u porti i tu se toči i veseli. Nekad je biva- lo da se tu poklanjalo crkvi novaca. A iza svakog ovakvog poklona se pucalo iz ‘prangija’, ili se zvonilo. Ovi običaji donose crkvi lepog prihoda i zato se teško iskorenjuju. Ponegde se oko crkve po ceo dan pojalo i pevalo. A po kućama naročito. Dok mladež igra, stariji se sakupljaju da se među sobom razgovaraju i da gledaju kako se mladež provodi.”
   Savremeni način proslavljanja crkvenih slava kod Srba u Mađarskoj, početkom 80-ih godina XX veka opisan je na sledeći način:
   Uoči samog dana slave u crkvi se drži bdenije. Na dan slave drži se liturgija. Posle liturgije, prema tradiciji, u porti se odigra kolo i onda se svi razilaze kućama na ručak. Svako se trudi da tog dana ugosti što više gostiju, ne samo pozvanih, nego i nepozvanih. Posle ručka se opet svi okupe u porti, gde se posle večernjeg reže kolač, koji se deli prisutnima, a zatim se svi časte vinom. Za čašćavanje je zadužen kum slave, meštanin koji ima porodicu, koga na svakoj slavi određuju, odnosno, on se dobrovoljno javlja kao kum slave za sledeću godinu. Običaj je da se za kuma bira mlad čovek koji je porodicu zasnovao nedavno, ili baš te godine. Kum donosi pre podne na službu kolač umotan polivačem, stavlja ga na sto i razvezuje. Na večernjem, u porti kolač raseku sveštenik i kum, a zatim ga zvonar seče na sitne komade. Supruga kuma slave zatim nudi sve prisutne kolačem, a kum vinom. Prisutni sveštenici nazdrave, i pošto mesni paroh održi govor, svi se čašćavaju vinom i kolačima. Posle toga se celo popodne u porti veseli i igraju se kola uz pratnju najčešće nekog lokalnog orkestra. Prema tradiciji koja je danas zaboravljena, postojao je tačno utvrđen redosled igara. U Pomazu, Kalazu i Sentandreji na dan slave se igranka („provodnja“) drži i uveče, od sedamdesetih godi- na obično u Domu kulture, a ranije po seoskim mehanama. Današnje igre se razlikuju od tradicionalnih – igraju se novije vrste kola i savremeni plesovi, ali u porti se igra samo kolo. Sve veći akcenat na društvenom okupljanju i svetovnim sadržajima vidljiv je od sedamdesetih godina prošlog veka, kad se recimo u Pomazu uz datum proslave vezuje i niz različitih sadržaja pod nazivom Srpski dani, koji uključuje nastupe folklornih grupa, predavanja, izložbe i sl, vezane za srpsku kulturu u Mađarskoj ili matičnoj zemlji Sedamdesetih i osamdesetih godina Srpske dane organizuju lokalne srpske organizacije, u sklopu Pomaških narodnosnih dana tokom meseca maja. Kulturni programi koji reprezentuju srpsku kulturu odvijaju se i tokom manifestacije Sentandrejsko leto, vezano za dan crkvene slave Preobraženje.
   Pored ovoga, Srbi u Mađarskoj odlaze na još jednu vrstu hodočašća – na slave onih crkava koje više nisu „žive“, odnosno koje više nemaju svoje vernike. Od svih je najznačajnija svakako slava manastira Grabovac, na Petrovdan (12. jula). U Egersku crkvu se odlazi na praznik letnjeg Sv. Nikole (22. maja). I proslava slave crkve u Srpskom Kovinu (Uspenje Bogorodice, 28. avgust) kao i u Stonom Beogradu (Sv. Jovan, 7. juli) mogu da se ubroje u ovakva hodočašća, mada u ovim mestima još postoje – izuzetno malobrojne – crkvene opštine.
   Osim crkvenih slava, postoji i običaj odlaženja na bunare i izvore koji se smatraju svetim, na pojedine crkvene praznike, na primer na Sv. Iliju na bunarčić u Čobancu i na Ilijinu vodu u Budimpešti, na Gospojinu na Vodicu pored Baje i na Staru vodu pored Sentandreje.
   II
   Pored praznika uz crkveni kalendar, drugu veliku grupu svečanosti kod Srba u Mađarskoj predstavljaju obeležavanja zna- čajnih godišnjica, odnosno zajedničkih sećanja na istorijske do- gađaje i znamenite ličnosti vezane za srpsku istoriju i kulturu. Komemorativne svečanosti su inače od izuzetnog značaja u moderno doba, u kome se zajedničko istorijsko pamćenje potvrdilo kao jedan od temelja na kome se zasniva i simbolizira identitet određenih grupa. To svakako važi i za Srbe u Mađarskoj. Održavajući ovakve svečanosti, oni održavaju i svest o svojoj pripadnosti srpskom narodu kao celini, a takođe i svest o svojoj specifičnosti u okviru te celine.
   Krajem osamdesetih godina prošlog veka sticajem okolnosti održane su tri godišnjice od najvećeg značaja za srpsku nacionalnu kulturu, vezane za dvestagodišnjicu rođenja Vuka Karadžića (1987), šestogodišnjicu Kosovske bitke (1989) i tristagodišnjicu Ve- like seobe Srba (1990). Tokom 1987. godine, Srbi u Mađarskoj su se uključili u obeležavanje proslave Dva veka Vuka, a potom i u druge dve velike proslave. Za Srbe u Mađarskoj svakako je od najvećeg istorijskog, simboličkog i emotivnog značaja bila ova poslednja. Centralni događaji u okviru svih ovih proslava bili su organizovani od strane međudržavnih komisija (u to vreme još uvek mađarsko-jugoslovenskih) na visokom državnom nivou u kojima su bili i predstavnici Srba iz Mađarske. Istovremeno su oni sami na lokalnom nivou, u klubovima, školama, isl, organizovali i niz prigodnih lokalnih proslava. Tokom proslave Dva veka Vuka, između ostalog, otkriven je spomenik Vuku Karadžiću, u Budimu, u nekadašnjem srpskom delu grada zvanom Taban. Tokom proslave godišnjice Kosovske bitke, u junu 1989. godine, na centralnoj pro- slavi u Sentandreji, otvoren je obnovljeni Vladičanski dvor i otkriven spomenik Knezu Lazaru postavljen u dvorištu kompleksa u kome se pored zgrade Eparhije nalaze i pripadaju Saborna crkva i Crkveno-umetnička i naučna zbirka Srpske pravoslavne Eparhije budimske u Sentandreji.
   Interesantno je da su, osim što su organizovali proslavu u Mađarskoj, Srbi iz Mađarske prisustvovali i centralnoj proslavi u matičnoj zemlji, na Vidovdan, na Gazimestanu.
   Obeležavanje tristagodišnjice Velike seobe bilo je koncipirano tako da traje tokom cele godine i obuhvati i inkorporira sve praznike i značajne datume koje inače slave Srbi u Mađarskoj, a vrhunac je predstavljala centralna završna manifestacija u Sentandreji kojoj je prisustvovao i tadašnji predsednik Mađarske Arpad Genc i brojni ugledni gosti iz matice i Mađarske, kao i veliki broj pripadnika same zajednice. Ovom manifestacijom simbolizirano je istorijsko trajanje i legitimnost prisustva na ovom prostoru današnjih Srba u Mađarskoj, koji su se (uglavnom) tu doselili Velikom seobom, kao i njihov doprinos kulturi matice, ali i Mađarske, kao zemlje u kojoj žive, i već nekoliko vekova održavaju svoju – kulturnu, jezičku, versku – posebnost.
   Osim istorijskih godišnjica, ova zajednica vrlo uspešno obeležava i godišnjice koje su vezane za ličnosti značajne u ovoj sredini. Tako su na primer Srbi u Budimpešti i okolini tokom perioda mog istraživanja obeležili značajne godišnjice vezane za Jašu Ignjatovića, Savu Tekeliju, Nikolu Teslu i Tihomira Vujičića.
   III
   Ipak najznačajniji praznik koji se obeležava kod Srba u Mađarskoj danas svakako je Sveti Sava. On predstavlja u ovom slučaju paradigmu praznika u dirkemovskom smislu, vreme kada zajednica slavi samu sebe, u ovom slučaju, pre svega svoju etničku različitost, značaj i vrednost svoje kulture u različitom većinskom okruženju.
   Svetosavske proslave ne predstavljaju samo građansku zabavu, nego nose i vrlo jasnu simboliku etničkog identiteta. Sveti Sava bi zapravo mogao da se smatra sinonimom za srpski etnički identitet. Svest samih organizatora svetosavskih proslava u Budimpešti o tom aspektu sasvim eksplicitno se izražava, na primer, u svečanom govoru predsednika Samouprave Pere Lastića na Svetosavskoj akademiji 1996. godine:
   „Danas je dan kad se slavi osnivač samostalne Srpske pravoslavne crkve, prvi srpski književnik, prosvetitelj i svetitelj Sv. Sava. Od Sv.Save pa do danas postoji ili se poznaje kontinuitet samosvojne srpske kulture, srpskog jezika i srpskog pravoslavlja. Ovo je dan kada se slavi zajednička vera, zajednička prošlost i sudbina. Ovo je dan kada se slavi srpska kultura vezana za srpski jezik i veru. Jer, šta smo bez našeg srpskog jezika, bez naše kulture, bez naše vere, bez naše prošlosti? To su ti sastavni delovi, suštinski elementi koji nas čine Srbima.
   Današnji dan, Dan sv. Save se posvećuje identitetu srpskog naroda.“
   Prateći promene koje su pratile obeležavanje ovog praznika tokom proteklog veka, s obzirom na njegovu paradigmatičnost, možemo sagledati i neke karakteristike same srpske zajednice u Mađarskoj, kao i okolnosti u kojima se ona nalazila.
   Svetovni aspekti svetosavskog kulta kod Srba u Ugarskoj/Mađarskoj
   Nastanak svetosavskog kulta, posebno njegovih svetovnih as- pekata, u velikoj meri je povezan sa Srbima u Ugarskoj. Današnji Srbi u Mađarskoj sebe zbog toga smatraju naslednicima jedne duge tradicije.
   U Karlovačkoj mitropoliji kult Svetog Save širio se iz fruškogorskog manastira Kuveždina. Postoje pisani tragovi i da je praznik bio obeležavan u Srpsko-latinskoj školi u Sremskim Karlovcima polovinom XVIII veka. Kao školski patron Sveti Sava je prvi put proslavljen 1812. godine u Zemunu. U Segedinu 1839. godine navodno je prvi put u litiji pevana svetosavska himna „Uskliknimo s ljubavlju“. Početkom šezdesetih godina, srpska omladina i tekelijanumski đaci u Budimpešti otpočinju povodom Svetog Save da drže besede, novi tip građanskih proslava, preuzet verovatno od Čeha, koje se sastoje od svečane akademije i bala. Tako se od početka do šezdesetih godina XIX veka upravo u ovim krajevima formiraju i ustaljuju glavni oblici svetovne proslave – školska proslava, svečana akademija i bal. Inicijativu u širenju svetosavskih proslava po Srbiji najčešće su imali Srbi koji su u to vreme dolazili iz Ugarske. Svetosavske proslave postale su do kraja XIX veka uobičajene svuda gde postoje srpske zajednice, a naročito tamo gde postoje srpske škole, a Srbi iz drugih krajeva bili su podsticani da obeležavaju praznik Svetog Save na način kako to čine „prekosavski“ Srbi.

   Predratne svetosavske proslave u Tekelijanumu u sećanju najstarije generacije Srba iz Budimpešte

   Nekolicina Srba rođenih pre II svetskog rata u Budimpešti, pripadnika građanske klase, sa kojima sam stupila u kontakt tokom svojih istraživanja etničkog identiteta Srba u Mađarskoj devedesetih godina prošlog veka, sećala se svetosavskih proslava i balova održavanih u svečanoj sali Tekelijanuma u vreme njihovog detinjstva i mladosti. Zajednica Srba i u Budimu i u Pešti bila je između dva rata već sasvim skromna po broju. Praznici vezani za crkveni kalendar ipak su se revnosno održavali, a poseban značaj imao je Sveti Sava. Organizaciju svetosavske priredbe objedinjavala je Pravoslavna crkva, u čijoj nadležnosti su u to vreme bile osnovne škole (srpske pravoslavne veroispovedne) i koja je od 1902. imala i patronat nad Tekelijinom zadužbinom. Proslava je održavana u Pešti, gde se jedna do druge nalaze i crkva sv. Đorđa i nekadašnja škola i Tekelijanum (današnje ulice Veres Palne i Szerb). Na dan praznika đaci srpske škole i drugi članovi zajednice okupljali su se u crkvi. Tu je održana služba, i prerezan je kolač. Obično je bio prisutan i Budimski episkop (u periodu od 1912 do 1951. to je bio Georgije Zupković), koji je držao svešteničku besedu. Posle službe prelazilo se u Tekelijanum, gde su đaci srpske škole i studenti – pitomci Tekelijinog zavoda davali program. Peštanski crkveni hor je pevao i pojao, a neki put su davane i pozorišne predstave. Zapamćeno je i da je svečani govor obično držao upravnik Tekelijanuma (u godinama uoči rata to je bio profesor Ivan Popović) ili neko od pitomaca, istaknut, dobar student. Uveče se u istoj sali održavao bal, obično sa stotinak prisutnih, pre svega Srba iz Budimpešte, ali i iz cele okoline. Na balu se čuo i mađarski jezik, jer je u gradskoj populaciji otpočeo proces jezičke asimilacije, kao i sklapanja mešovitih brakova. Balske haljine su bile obavezne za žene, a za muškarce frakovi i smokinzi. Jedan mladi talentovani Srbin iz Pešte svirao je u godinama uoči rata na klaviru pretežno narodna kola, ali i okretne igre. Posebno popularno, po sećanju sagovornika, bila je kolo „Seljančica“. Bal je trajao do iza ponoći.

   Promene u načinu proslavljanja Svetog Save posle II svetskog rata

   Posle Drugog svetskog rata, 1947. godine, zakonom su u Mađarskoj između ostalog podržavljene srpske pravoslavne veroispovedne škole, a 1952. godine, pored drugih, i Tekelijina zadužbina. Sa temeljnim promenama društvenog sistema, promenio se i zvanični odnos države i društva prema crkvi. Zbog toga su i mogućnosti za proslavljanje Svetog Save kao i karakter same proslave bili bitno promenjeni. Tako se, na primer, u srpskim školama proslava i dalje održavala, ali u znatno drugačijem duhu nego do tada. Primer proslave u školi u selu Lovri 1950. godine donose „Naše novine“ Na priredbi je o značaju Rastka Nemanjića govorio (odnosno „održao referat“) učitelj, a zatim su školska deca izvela mali pozorišni komad „Učimo ruski“. Tom prilikom srpskoj školi je predstavnik Mađarske partije trudbenika uručio prigodan poklon Ministarstva prosvete – hemijsku laboratoriju i globus. Na kraju je zajednički otpevana „Internacionala“ (!).
   Svakako, na praznik su se u crkvama držale liturgije, ali sa relativno skromnijim brojem vernika. Takođe u tom periodu nije bilo moguće vezivati crkveni praznik sa školskom proslavom. U nekoliko sela, gde je srpska zajednica bila nešto brojnija i gde su prilike omogućavale, svetosavska proslava u crkvi ili parohijskom domu ipak se održavala svečanije i sa učešćem većeg broja dece i meštana (Deska, Lovra, Pomaz).
   Od šezdesetih godina, atmosfera u društvu postaje malo liberalnija, Mađarska i Jugoslavija obnavljaju veze, a o nacionalnim manjinama počinje da se govori kao o „mostovima prijateljstva“. Društvo više polaže na mogućnosti pripadnika manjina da neguju svoju kulturu, posebno jezik i folklor. Stvaraju se i „nove narodnosne tradicije“. Jedna od njih su i „narodnosni balovi“.Tokom 60-ih godina, poslednje subote u januaru uobičava se u Budimpešti velika „centralna“ smotra južnoslovenskog folklora i bal Južnih Slovena- večernja zabava, u okviru koje se organizuje i kulturni program (najčešće nastup neke folklorne grupe) i večera, posle čega sledi igranka i veselje, uz „živu svirku“. Godine 1965. po prvi put kao zabavljači na balu učestvuju umetnici iz Jugoslavije. Uskoro je postalo uobičajeno da jedne godine gostuju umetnici iz Beograda, a druge iz Zagreba. Ova manifestacija je postala veoma popularna, ali je bila izrazito svetovnog i zabavnog karaktera, sa igrankom kao najznačajnijim događajem.
   Iako su u srazmerno velikom broju Srbi – posebno mlađi ljudi
   – rado prisustvovali južnoslovenskim balovima, osećanja Srba vezana za ovu priredbu bila su u izvesnoj meri ambivalentna. Bal, o kome se javno govorilo kao o „novoj narodnosnoj tradiciji“, Srbi su doživljavali s jedne strane i kao nastavak svoje svetosavske tradicije. S druge strane su ga doživljavali i kao raskid sa njom, jer ništa u načinu na koji je ova priredba bila organizovana nije bilo zajedničko sa „pravim“ srpskim svetosavskim balovima, osim datuma. Naročito stariji pripadnici zajednice imali su utisak da se njihova tradicija upotrebljava, a u isto vreme i potire.
   Poslednje decenije XX veka – povratak tradiciji
   Da se zapamćena svetosavska tradicija ipak ne bi sasvim izgubila, u drugoj polovini sedamdesetih godina nekoliko uglednih Srba iz Budimpešte i Sentandreje – aktivnih u društvenom životu srpske zajednice i u Demokratskom savezu Južnih Slovena, odlučili su da u Sentandreji na dan 27. januara obnove ,,prave“ svetosavske balove, sa svečanim programom koji bi sadržao i svetosavsku besedu, recitovanje svetosavskih pesmica, u čemu bi učestvovala školska deca, i zajedničko pevanje svetosavske himne. Nije izričito naglašeno da se radi o Svetom Savi, nego je bal u pozivnici označen kao „tradicionalni srpski“. Godine 1987. ovu proslavu su zabeležile i „Narodne novine“.Kraj osamdesetih godina najavljuje suštinske promene društvenih sistema u istočnoevropskim zemljama, pa i u Mađarskoj. U matičnoj zemlji to je takođe vreme izrazitih promena – do tada zajednička federativna matična država – Jugoslavija – počinje da prolazi kroz turbulentne faze raspada i etničkih sukoba. To se odražava i na jedinstvo južnoslovenskih manjina u Mađarskoj. Kada su krajem 80-ih godina prošlog veka odnosi između nacionalnih zajednica u samoj matici postali vrlo zategnuti, i na ivici konflikta, postalo je jasno da će biti teško održati južnoslovensko zajedništvo izvan nje. Tako je 26. januara 1990. godine u Grand hotelu Hungarija održan poslednji bal Južnih Slovena u organizaciji Demokratskog saveza Južnih Slovena u Mađarskoj, ali bez prisustva tamošnjih Srba. Sutradan, na sam praznik, 27. januara, srpska zajednica je održala svoju proslavu u Sentandreji. Ovog puta je i na pozivnicama naznačeno da se radi o „tradicionalnoj svetosavskoj proslavi“ (ne više o „srpskom balu“).
   Proslava je počela u Požarevačkoj crkvi gde je popodne služeno večernje sa rezanjem kolača. Uveče je održana proslava i bal u holu jedne osnovne škole u Sentandreji, u organizaciji Srpskog kulturnog udruženja iz Sentandreje. Prostor koji je aranžiran kao pozornica bio je ukrašen slikom svetog Save i srpskom zastavom (trobojkom sa ocilima). Prisutne je u ime domaćina pozdravio predsednik udruženja Steva Petrović. Svetosavske pesme su odrecitovale dve učenice osnovne škole iz okoline Budimpešte (jedna od njih bila je odevena u šumadijsku narodnu nošnju). Sentandrejski sveštenik je održao besedu o životu i radu svetog Save. Školska deca su izvela recital koji je otpočeo pesmom Na Vračaru i muzičke tačke. Folklorni ansambl tada još zajedničke Srpsko-hrvatske gimnazije iz Budimpešte, „Luč“, izveo je koreografiju „Zlatna jabuka“ (po motivima Parisovog suda, koreograf Antun Kričković), kao i splet srpskih igara. Sekstet, sastavljen od članova sentandrejskog muškog hora
   Javor uz pratnju na gitari otpevao je nekoliko popularnih narodnih i starogradskih pesama, a na kraju i Uskliknimo sljubavlju…. Posle programa usledila je igranka, na kojoj je svirao pomaški tamburaški orkestar. Prisutno je bilo oko 300 ljudi, što je za populaciju Srba u Mađarskoj vrlo veliki broj. Te 1990. godine na veoma svečan način planirano je i obeležavanje tristagodišnjice Velike seobe. Posle dugog niza godina, Srbi iz Mađarske su osetili da u matici postoji interes sa njihove probleme. Između ostalog, i to ih je ohrabrivalo da otpočnu osnivanje svog posebnog Saveza. Do toga je i došlo u junu iste godine u Sentandreji. Početkom oktobra, posle trideset devet godina ustoličen u Sentandreji Budimski vladika (g. Danilo Krstić), a cela godina bila je i u matici i ovde proglašena Godinom Seobe, obeležena nizom manifestacija, što je kulminiralo velikom završnom proslavom 12-14. oktobra u Sentandreji i Srpskom Kovinu (na Čepelskom ostrvu).
   Svetosavska proslava, sa bogatijim programom, i gostima – umetnicima iz Kruševca, održana je na istom mestu i sledeće godine, dok je 1992. godine Srpski demokratski savez odlučio da se svetosavska proslava i bal, s obzirom da je to najvažniji praznik ove zajednice, preseli u Budimpeštu i u njegovoj organizaciji proslavi na najsvečaniji način. Zahvalnost je izražena sentandrejskom klubu i Sentandrejcima, koji su očuvali njen kontinuitet u periodu kad je to bilo vrlo važno, a sigurno ne i jednostavno. Za mesto proslave izabran je hotel Ramada Grand na Margitinom ostrvu. U pripremu proslave uloženo je dosta energije saradnika i aktivista Saveza. Na balu je bilo prisutno preko šest stotina gostiju u tri sale hotela. Ovo je verovatno bio jedan od najvećih skupova u novijoj istoriji Srba u Mađarskoj, mada prisutni nisu bili samo pripadnici manjine, nego i brojni Jugosloveni koji su tih ratnih godina u velikom broju dolazili u Mađarsku u potrazi za sigurnijom egzistencijom. Program su pripremili učenici Srpske onovne škole i gimnazije u Budimpešti, besede su držali episkop budimski i dr Božidar Kovaček, potpredsednik Matice srpske. Gost – pesnik sa Kosova Radoslav Zlatanović – odrecitovao je jednu svoju pesmu. Hor „Javor“ je pevao narodne i komponovane popularne pesme, a na kraju svečanog dela i svetosavsku himnu – Uskliknimo s ljubavlju. U zabavnom delu nastupio je KUD „Banat“ iz Deske, kao i gosti iz Beograda Vesna Čipčić i Milan Mihajlović, sa odlomcima monodramskih i humorističkih tekstova Posle večere je počeo bal na kome su svirali Bački medaljoni iz Novog Sada i domaći orkestri Radovana Belančića i Antuna Vizina. Prihod sa bala bio je namenjen deci i porodicama postradalih u ratu na prostoru bivše Jugoslavije.
   Sveti Sava je na sličan način proslavljan i narednih nekoliko godina, ali malo skromnije. Ipak, ovo je najznačajnija proslava srpske nacionalne manjine u Mađarskoj, koju od 1996. počinje da organizuje Samouprava Srba u Mađarskoj. Ta tradicija u srpskom slučaju nije samo „narodnosna“, nego znatno duža, opštesrpska i direktno povezana sa simbolizacijom etničkog identiteta. U svetlu toga da se u slučaju svetosavskih balova ne radi samo o pukoj zabavi, nego o visoko simboličnom događaju za identitet celokupne zajednice, može se razumeti da je upravo ovaj bal do kraja 90-ih godina ostao jedini „centralni“ bal koji jedna nacionalna manjina priređuje u Mađarskoj .
   Godine 1996. Samouprava Srba u Mađarskoj rešila je da se umetnički program razdvoji od bala, i da se svečana akademija priredi zasebno. To je s jedne strane urađeno zbog praktičnih razloga – brojna publika koja dolazi na bal nije uvek zainteresovana da gleda dug i ozbiljan umetnički program, a sa druge zbog želje da se tradicija svetosavskih akademija vrati u ovu sredinu u kojoj je i započeta. Posle umetničkog programa i svetosavskih beseda koja su zapravo predavanja naučnika Srba iz Mađarske ili gostiju iz matične zemlje otvara se i neka prigodna umetnička izložba.
   Sledeće 1997. godine obnovljena je još jedna tradicija vezana za svetovni svetosavski kult – proslava Svetog Save u Tekelijanumu, pod pokroviteljstvom Patronata Tekelijine zadužbine. Te godine, posebna svetosavska proslava održana je i u samoj srpskoj školi u Budimpešti, gde su sveštenici osvetili nedavno obnovljenu školsku zgradu, a zatim i koljivo i kolač, a učenici i školski hor izveli prigodan svetosavski program.
   Ovaj model proslavljanja Svetog Save uobičajio se i zadržao sve do danas. Na dan Svetog Save liturgije se drže u svim crkvama u Mađarskoj koje imaju sveštenike, a školska proslava svuda gde ima posebnih srpskih škola (Batanja, Deska, Lovra) ili nastave na srpskom jeziku (Bata, Čip, Pomaz, Santovo…). U odnosu na njih proslava koju organizuje Patronat u Tekelijanumu, smatra se kao centralna svetosavska proslava.
   Iz opisanog primera nastajanja potiskivanja i obnove svetosavskih proslava – očigledna je duboka privrženost ovom prazniku, izjednačavanje sa samom suštinom srpskog etničkog identiteta. Pitanje je svakako za dublje istraživanje na koji način tradicije opstaju u periodima potiskivanja – šta se desilo sa Svetim Savom – u ovom slučaju tradicija nije bila potpuno prekinuta već je na jedan izmenjeni način nastavila da se održava. Može se pretpostaviti da je u privatnoj i nezvaničnoj sferi nekim alternativnim putevima njen značaj i smisao prenošen na nove generacije. Osim toga kompleksan značaj Svetog Save u srpskoj kulturi koji ne može da se svede na jednu dimenziju omogućava da se on adaptira na procese promena i da u nekom vidu preživi različite ideologije s obzirom na istorijski i kulturni značaj koji je takoreći nemoguće negirati.
   IV
   Osvrćući se na kraju na sve što je rečeno o proslavljanju praz- nika kod Srba u Mađarskoj, može se primetiti da pored toga što oni koji praznuju motivaciju nalaze u određenom tradicionalizmu i želji za održavanjem kontinuiteta nekih kulturnih vrednosti, praznici takođe izražavaju i savremenu situaciju i potrebe zajednice, i vremenom podležu promenama. Praznovanje takođe, čak i u slučaju verskih praznika, nije motivisano samo verskim osećanjima, već ima i druge funkcije, a u savremeno doba, funkcija simbolizacije identiteta grupe može se smatrati sve više preovlađujućom. Kad se radi o nacionalnoj manjini u drugačijem kulturnom, jezičkom i verskom okruženju, u vreme savremenog sve većeg širenja unificirajućih obrazaca kulture u svakodnevnom životu, pod uticajem procesa modernizacije i globalizacije, može se pretpostaviti da će se različitost i simbolizacija posebnog (etničkog) identiteta locirati se sve više u sferu praznika. i da će u tom pogledu sve veću ulogu imati kolektivni rituali koji se obavljaju u javnom prostoru, nad onim individualnim, porodičnim i privatnim. Ova razvojna tendencija se već uočava na primeru praznika i proslava Srba u Mađarskoj.

   Mladena Prelić

   Izvor:: BPATCTBO, XVI., Beograd, 2012. Časopis Društva „Sveti Sava“

   Odgovori

3. 9. jun 2018. u 17:40

   Vojislav Ananić

   SRBI U MAĐAPCKOJ

   Od Srba na Novom Zelandu u prethodnom broju „Bratstva“, došli smo, ovog puta do Srba u Mađarskoj. Duga i ne baš uvek srećna istorija naših sunarodnika ostavlja puno prostora za razmišljanje, divljenje, kada se radi o istoriji i kulturi, ali i za setne tonove kada je reč o opstanku – kako prošlosti tako i u budućnosti.
   Kako to da u susednoj Mađarskoj ima tek nešto više Srba nego na dalekom Novom Zelandu? Da li je naša država danas, posle svih grešaka u prošlosti, izvukla neke pouke i uspostavila tešnje kontakte, da ne kažemo – pružila i bolju podršku Srbima sa druge strane granice? Ako te podrške uopšte i ima, ona je, reklo bi se, uglavnom verbalna. Utisak je da se može, pa i mora, mnogo više. To, uostalom važi i za druge srpske zajednice u regionu, ne samo za Mađarsku.
   Ovog puta, izabrali smo dva priloga Mladene Prelić, našeg eminentnog stručnjaka i istraživača iz Etnografskog instituta SANU u Beogradu. Njen plodni rad je dugo fokusiran upravo na različite aspekte položaja i identiteta srpske zajednice u Mađarskoj i privlači pažnju, kako naučne, tako i opšte javnosti.
   Uz priloge Mladene Prelić, smatrali smo da čitaoce mogu interesovati i dokumenti koje je pripremio Gojko Miletić i koji unekoliko objašnjavaju zašto je tako malo Srba u Mađarskoj u odnosu na ranija vremena.
   Najzad, u podrubrici „Srpske sudbine tamo daleko“ pozajmili smo prilog Marka Lopušine, novinara koji se dugo godina bavi problematikom srpske dijaspore. Posvećen je izvanrednom srpskom kulturnom pregaocu Predragu Mandiću iz Pečuja, koji je za svoj plodni rad prošle godine dobio nagradu „Dositej Obradović“.

   Dušan Zupan

   Izvor:: BPATCTBO, XVI., Beograd, 2012… Časopis Društva „Sveti Sava“

   Odgovori

4. 9. jun 2018. u 17:42

   Vojislav Ananić

   Dobro došli na stranicu srpske zajednice u Mađarskoj

   Veoma nas raduje što se interesujete za našu veb stranicu. Na našoj stranici možete da dođete do korisnih informacija o životu srpske manjine u Mađarskoj, njenom položaju, školstvu, kulturnom i političkom život
   Prisustvo Srba na području današnje Mađarske datira još iz srednjeg veka. Od kraja 14. veka do pada despotovine 1459. godine prisutan je proces seoba stanovništva Srbije u severne krajeve. U delovima južne Ugarske na granici prema Osmanskom carstvu Srbi su služili kao pogranična vojska ugarskog kralja.
   Broj srpskog stanovništva znatno se povećava sa Velikom seobom 1690. godine, dolaskom oko 60.000 ljudi koji su prešli Savu i Dunav naselivši se širom tadašnje države i stigli čak na sever do Sentandreje. Ovu Veliku seobu predvodio je Patrijarh Arsenije III Čarnojević. U tom periodu Srbi postaju velika etnička grupacija, koja na osnovu carskih Privilegija dobija status političkog činioca. Privilegije koje je izdao austrijski car Leopold I zagarantovale su Srbima prava, veroispovednu slobodu, oslobađanje od nekih feudalnih dažbina i ostale bitne povlastice.
   U umetnosti dolazi do napuštanja zografskih formi i prihvatanja barokne kulture. Sentandreja postaje umetnička celina kakvih je malo u srpskoj kulturi 18. veka, o čemu svedoče 7 baroknih crkava i bogata crkveno-umetnička zbirka muzeja Budimske eparhije. Posebnu ulogu odigrali su Kiprijan Račanin i Gavril Stefanović Venclović. Na prelazu između 18. i 19. veka dolazi do pomeranja srpskog kulturnog centra iz Beča u Budimpeštu, a zatim u Novi Sad. Srbi su u Budimu imali svoje novine i bili veoma dobro organizovani. Godine 1896. osnovana je Matica srpska koja je kasnije preseljena u Novi Sad. Bečki dvor je dao uglednijim Srbima visoke činove, plemićke titule i posede za njihove zasluge (Čarnojevići, Popovići, Raškovići, Tekelije). Sava Tekelija jedan od najistaknutijih i najobrazovanijih Srba toga vremena zaveštao je svoju imovinu za dobrobit srpskog naroda (bogatu biblioteku, imanje za školovanje srpske omladine – Tekelijanum). Tada su osnovan prve građanske škole i gimnazije, štampane knjige.
   Od kraja 18. veka srpsko stanovništvo je u stalnom opadanju a uzroci su različite prirode. Najveći broj opadanja srpskog stanovništva zabeležen je optacijom u tadašnju Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca kada je svoje domove napustilo veliki broj ljudi.
   Do Prvog svetskog rata značajnu ulogu u negovanju jezika i kulture imala je je Srpska pravoslavna crkva, kao i u periodu između dva svetska rada mada je u tom razdoblju znatno opao broj stanovništva. Crkva je povodom verskih praznika okupljala narod i uz pomoć sveštenika i učitelja organizovala razne priredbe i posela. Ove priredbe su u većini srpskih sela bile pozorišne predstave, odnosno, amaterska društva iz naselja, koja su sem predstava izvodila i razne igre, pesme i muziku. Osnivanjem antifašističkog fronta (1948), koji je kasnije prerastao u Savez južnih Slovena u Mađarskoj, počeo je nov period kulturnog života. U većini naselja osnivaju se klubovi u čijem okviru rade i razne sekcije: folklorna, muzička, dramska i etnografska. Ovi nisu bili samo za Srbe, nego su mogli da se uključe i Mađari.
   To su bili klubovi u Pomorišju: Batanja, Deska, Segedin i na jugu: Santovo, Mohač, odnosno, naselja Medina, Lovra, Čip, Bata, Kalaz, Pomaz, Sentandreja i Pešta. U periodu 90. godina prošlog veka pomenuti klubovi prerastaju u folklorna društva i dolazi do značajnijeg preokreta osnivanjem Samouprave Srba u Mađarskoj koja je i danas jedini relevantan predstavnik u javnom i političkom životu Srba u Mađarskoj. Donošenjem Zakona o pravima nacionalnih i etničkih manjina u Mađarskoj 1993. godine koji navodi ukupno 13 nacionalnih i etničkih manjina i uvodi samoupravni sistem manjina. Prema pomenutom zakonu omogućeno je i osnivanje Zemaljske samouprave tj. Samouprave Srba u Mađarskoj kao krovne organizacije Srba u Mađarskoj. Najviše telo zamaljske samouprave (SSM) je skupština koja u ovom ciklusu broji 21 člana. Na čelu Samouprave Srba u Mađarskoj nalazi se predsednik kojeg imenuje skupština na 4 godine, kao i dva potpredsednika takođe birana na predlog predsednika što treba da izglasa skupština.

   Izvor: Samouprava Srba u Mađarskoj

   Odgovori

5. 9. jun 2018. u 17:44

   Vojislav Ananić

   SRPSKE SUDBINE

   „TAMO DALEKO“

   PREPRAG MANDIĆ – NOVI DOCITEJ IZ PEČUJA

   Urednik srpskog radio programa, profesor i novinar već decenijama u Mađarskoj brine o srpskom jeziku, kulturi i informisanju. Zato je i postao dobitnik priznanja „Dositej Obradović“
   U Pečuju, na jugu Mađarske, danas ima oko tri stotine Srba. Ova malobrojna zajednica naših ljudi uspela je da se upiše u kalendar kulturnih manifestacija grada bogatim celodnevnim programom „Dana srpske kulture u Pečuju“.
   Zbog toga je sedište mađarske županije Baranja postalo nosilac laskave titule prestonice evropske kulture. Najveće zasluge za to ima jedan čovek – profesor Predrag Mandić.
   – Nas je ovde ostalo jako malo. Ipak smo se prihvatili veoma delikatnog zadatka da prikupljamo i sačuvamo od zaborava sve ono vredno što su Srbi stvorili na ovim prostorima. Ovom manifestacijom, koja se organizuje svake godine, predstavili smo se većinskom mađarkom življu i brojnim turistima u najboljem svetlu. Mi smo ubeđeni da je srpskoj kulturi mesto u evropskim tokovima, jer imamo vredne stvaraoce o kojima bi morala i Evropa da sazna.
   Ovako je doktor Mandić sublimirao misiju „Dana srpske kulture u Pečuju“.
   Delo Svetog Save – Moja porodica je decenijama negovala svoje srpsko poreklo. Vanjda sam od oca i majke nasledio ljubav prema Svetom Savi, čija dela i život izučavam, ali i ljubav prema otadžbini, koju imam u Mađarskoj i u Srbiji. Njih spaja reka, zbog koje najviše i volim pesmu „Dunave, kraj tebe mi srce moje ostade“. Srećan sam što je moja otadžbina umela da pohvali moj rad i da me tako obaveže da još više brinem o njoj i o našem narodu – rekao je u svom govoru dr Predrag Mandić.
   Naš sagovornik je urednik srpskog programa radio Pečuja koji se emituje svaki dan u trajanju od dva sata i urednik izdanja „Baranjske sveske“ oko kojeg se okupljaju malobrojni srpski inte- lektualci, pokušavajući da u tim sveskama sačuvaju od zaborava ono najvrednije što su Srbi vekovima stvarali na prostorima sadašnje Mađarske.
   – U Pečuju – kako ističe dr Mandić – kultura i vera su zaista jedno.
   Srbi su u ovaj deo Mađarske stigli i pre 14. veka. Bilo je perioda kada je bilo više Srba koji su se selili, a zatim i vraćali. Ostavili su značajne tragove u Pečuju koji je kolevka hrišćanstva i centar duhovnosti.
   Predrag Mandić je Srbin iz Mađarske. Rođen je u Segedinu 29. decembra 1964. godine u porodici oca Ljubinka Mandića i majke Smilje, rođene Putnik. Osnovnu školu završio je u Kaćmaru, a potom maturirao u budimpeštanskoj Srpsko-hrvatskoj gimnaziji 1983. godine. Diplomirao književnost i srpski jezik na Univerzitetu„Lorand Etveš“ 1989. i doktorirao 1994. godine. Zaposlio se na Višoj učiteljskoj školi „Jožef Etveš“ u Baji. Bio je predavač Univerziteta „Atila Jožef“ u Segedinu od 1991. do1993. Angažovan je kao naučni saradnik Fondacije „Miloš Crnjanski“u Segedinu.
   – Za svoj patriotski rad u oblasti obrazovanja, kulture i informisanja Ministarstvo vera i dijaspore je doktoru Mandiću dodelilo nagradu i povelju „Dositej Obradović“ za 2011. godinu – rekao je na svečanoj dodeli nagrada Vukman Krivokuća, pomoćnik ministra.
   Nagradu i povelju sa imenom najvećeg srpskog prosvetitelja dr Predrag Mandić je dobio iz ruku patrijarha srpskog Irineja i ministra vera i dijaspore Srđana Srećkovića.
   Porodično slavlje – Na svečanu dodelu priznanja Ministarstva vera i dijaspore doktor Mandić je došao sa kompletnom svojom porodicom. Poveo je dedu, oca i tasta. A pored njega su stajali supruga Janja, inače profesorka, sin Marko i kćerka Mirna. Sin je kamerom snimio dodelu nagrade i povelje, ali i nadahnuti govor svog oca, koji samo što nije zaplakao za govornicom.
   Nagrada i povelja „Dositej Obradović“ se dodeljuje za izuzetan doprinos, rezultate i zasluge postignute u oblasti obrazovanja pripadnika dijaspore i Srbima u regionu u očuvanju kulturnog, etničkog, istorijskog i verskog identiteta, ostvarivanju kulturne, prosvetne i sportske saradnje i u unapređivanju saradnje s verskim zajednicama.
   – Gospodin dr Predrag Mandić je novinar, šef srpske redakcije Mađarskog radija, predsednik Pečujsko-baranjskog srpskog udruženja, zatim potpredsednik pečujske Crkvene opštine, počasni član Srpske zajednice u Segedinu, član kuratorija Fondacije Miloš Crnjanski i istaknuti član srpske zajednice u Mađarskoj- kaže pomoćnik ministra Krivokuća.
   Mandić sa jerejom Milanom Erićem iz Pečuja radi na očuvanju crkveno-umetničke zbirke i izgradnji nove crkve u Pečuju na mestu stare i oronule. Predsednik je Pečujsko-baranjskog srpskog udruženja, ne- vladine civilne organizacije, i potpredsednik Crkveno-opštinskog odbora u Pečuju. Za to je Mandić nagrađen Pohvalnom poveljom 1982. i potom i Svetosavskom poveljom.

   Marko Lopušina („Novosti“) „Srpske novine“, Crna Gora, 29. avgusta 2011.

   Izvor:: BPATCTBO, XVI., Beograd, 2012.. Časopis Društva „Sveti Sava“

   Odgovori

6. 10. jun 2018. u 12:49

   Vojislav Ananić

   SRBI U SEGEDINU

   Grad Segedin po izvorima, postojao je već u 12. veku. Dokazano je da je još pre dolaska Mađara bilo Slovena u ovom delu Panonije i da je prvo hrišćanstvo dospelo sa Istoka putem grčkih misionara, i zato ga nazivaju „slovenskim hrišćanstvom“. Najstarija crkva segedinska, koja je sada rimokatolička katedrala, bila je posvećena sv. Dimitriju, a ovaj je bio rimski svetitelj. Dovoljno je pozvati se na pismo pape Inokentija 3. Upućeno mađarskom kralju Emeriku 1204. godine, u kojem žali da u celoj Ugarskoj posstoji samo jedan latinski manastir i mnogo grčkih. U oblasti katoličke nadbiskupije bila je i pravoslavna eparhija. Poznato je da je prvi ugarski kralj Stevan 1. Počinjee goniti pravoslavce i to nedaleko od Segedina ka Čanadu i silom ih naterivati da prime zapadnu veru. Po nekima su čak i Segedin Sloveni osnovali na osnovu nekih mitoloških dokaza, ali se ovo kasnije negira od mađarskih pisaca koji tvrde da se slovensko stanovništvo sa Mađarima tek u kasnije doba pomešalo, pošto je Segedin osnovan odmah po po dolasku Mađara sa Arpadom.
   Grad Segedin – u pogledu Srba – počinje vidnu ulogu igrati prilikom dolaska Turaka na Balkansko poluostrvo. Tu se drže ugarski sabori, kao 1444. Godinena kome se povi i despot Đurađ Branković i učestvuje u sklapanju sedinskog mira. Godine 1458 na segedinskom saboru kralj Matija konfiskuje imanje despota Brankovića i pristane da bosanski prestolonaslednik Stevan Tomašević kao zet despotice Jelene zauzme presto Brankovića. Tomaš je lično bio na tom saboru u Segedinu. Despot je imao velika imanja u okolini Segedina, koja su bila naseljena Srbima. Zapolja ne ode u Mohačku bitku nego sa svojom vojskom — koja je većinom bila srpska — čeka rezultat bitke i nastavlja svoju akciju sa svojim rođakom Petrom Petrovićem. Tu je prebivao i car Jovan Nenad oko 1526. godine. Kada su Turci napredovali u Bačkoj, Segedinci sklope savez sa B. Radičem, šajkaškim zapovednikom.
   Posle zauzeća Budima 1541 godine ceo predeo između Dunava i Tise bio je pod turskom interesnom sferom, iako je zakoniti vladar bio austriski car Ferdinand.
   Turci zauzmu Segedin 1543 godine i ovde koncentrišu svoje snage za dalje napredovanje. Turci vladaju 144 godina u Segedinu. Prvo je bio pod budimskim pašalukom, kasnije pod jegarskim, koji se podeli na tri Sandžaka: Hatvan, Solnok i Segedin. Segedinski Sandžak se prostirao na južni deo čongradske i šoltske županije i na celu Bačku. Na čelu Segedinskog Sandžaka bio je segedinski beg; pod njim su bili gradovi: Subotica, Sombor i Titel. Prvi beg je bio Mustafa, koji je obnovio tvrđavu. Pošto se mađarsko stanovništvo povuklo ka severu, u predgrađu tvrđave u t. zv. Palanci behu većinom Srbi. Od 1554. godine duže vreme je bio na čelu Segedinskog Sandžaka Mehmed Sokolović. U 1556. godini u segedinskoj tvrđavi bilo je 35 martalosa „Raca“, a u 1558/59. godini 283 najamnih vojnika. 1552. godine Mihailo Tot, glavni varoški birov segedinski, želeći da oslobodi Segedin od Turaka, pokuša to sa Petrom Bakićem i njegovim hajdudima, ali ne uspe da zauzme tvrđavu nego samo Palanku opustoši.
   Za vreme Turaka od rimokatoličkog sveštenetva ostanu samo Franjevci u donjoj varoši i oni su živeli od narodne milostinje i od bira, ali ih je u skupljanju bira sprečavao mitropolit „racko-vlaški“. Stanovništvo se razbegne. Koliko je Segedin bio opustošen pokazuje ova činjenica: godine 1522. bilo je u njemu 1493 kuće, a iduće godine ostane 246. Turska vojska je stalno prolazila kroz Segedin. Segedin se oslobodi 1686. godine. Stanovništvo se pomalo vraća. Mađari većinom prebivaju u gornjoj i donjoj varoši i po salaševima, dok u Palanci najviše Srbi i Nemci stanuju.
   Mehmed Sokolović 1557. godine obnovi Pećsku patrijaršiju koja je postojala do 1776. godine. Svakako se za to vreme organizovala srpska pravoslavna crkva na teritoriji austriskih careva. U Segedinu je bila srpska Mitropolija „bačke oblasti“.
   Zna se za sledeće mitropolite odnosno episkope: Filipa, Savu, Mardarija, Simeona, Zaharija (1556), Georgija (1578—1581), Mardarija (1603), Neofita (1641), Mihaila (1651), Georgija (1667).
   Dolaskom patrijarha Arsenija Čarnojevića, za segedinskog episkopa beše postavljen Jeftimije Drobnjak 1695. godine sa sedištem u manastiru Bođani zato što je Palanka segedinska bila popaljena i izložena stalnim napadima od hajduka. Rajzner, pisac istorije grada Segedina, spominje „rezidenciju“ rackog episkopa, a i ja sam čuo od starih Segedinaca, da je postojala stara „rezidencija“ na obali Tise, nedaleko od crkve, koja je takođe bila onda na obali. Crkva je porušena usled opravke tvrđave 1716. godine. U crkvenoj arhivi prvi trag o poseti vladike je 1727. godina o Božiću, kada je Sofronije Tomašević prebivao u Segedinu od subote do srede.
   Zasada nemamo pismenog dokaza o tome da je i pre Turaka postojala pravoslavna crkva u Segedinu, ali današnja rimokatolička katedrala poreklom je iz Srednjeg veka i bila je posvećena sv. Dimitriju (Solunskom). Znajući da je ovaj svetac naročito poznat kod južnih Slovena, čak i mađarski istoričari priznaju, da je ova današnja rimokatolička katedrala nekada mogla biti pravoslavna. Što ce tiče sveštenika zasada sam konstatovao sledeće: po zapisima Karlovačkog arhiva i zapisa u segedinskim maticama bili su sledeći sveštenici: 1690. god. prota Kuzma; 1692 se pominje pop Neško (v. zapis br. 1); god. 1714. pop Moisije; 1724. Božidar Lazarević, protoprezviter; od 1727—1733. Đorđe Radosavljević i Arsenije Vasilijević; od 1734—1745. Arsenije Živković, protoprezviter, koji kasnije postane episkop pakrački (1777—1781), zatim bački 1781—1782 g.); Jovan Slivinski, paroh, od 1741 —1759; Jovan Popovnć, namesnik, 1742—1782; Teodor Veselinović, paroh, 1760—1770; Mihailo Živanović 1771—1809; Jovan Ostoić 1782—1799; Prokopije Radulović 1802—1825; Simeon Sarajlić, jeromonah-administrator, 1809—1810 god, ntd.
   U Segedinu je bilo više pravoslavnih crkava. Osim nikolajevske u Palanci, zna se za tzv. „malu“ ili „grčku“ crkvu u gornjoj varoši (Zapis br. 126).
   Pošto su dobar deo posade u tvrđavi sa Turcima sačnnjavaln i Srbi, svakako je i tamo bila jedna pravoslavna crkva pored turske džamije, što se primećuje po starim bakrorezima, jer katolika nije moglo biti u službi Turaka toliko da im se sazidala crkva. Rajzner, pisac istorije Segedina, priznaje samo dve pravoslavne crkve, a za sve ostale tvrdi da su rimokatoličke. Za crkvu u tvrđavi ne spominje kada je zidana, nego da je posle odlaska Turaka p r e d a t a rim. katol. biskupu! On uopšte ne priznaje da je bilo Srba za vreme Turaka, nego da su Srbi došli tek sa potiskim graničarima, dakle posle Turaka.
   Kad je zidana gornjovaroška crkva posvećena sv. arhanđelima Mihailu i Gavrilu — ne zna se, ali da je postojala ranije dokazuje to što je već od 1727. g. vodila svoj „Tevter cerkovni“. Stare matice su izgorele i postoje tek od 1744. godine. Po tim maticama se zna da su bili sveštenici u gor. varoškoj crkvi: Josif Vitković od 1744—1746 g.; Blagoje Dimitrijević 1747—1757. g.; Andrej Avramovnć 1757— 1761; Teodor Ostojić 1761—1763; Jovan Petrović 1763—1765; Jovan Ostojić 1766—1782; Pro- kopije Radulović 1783—1802; Joanikije Janković, jeromonah -administrator 1811—1813; Sava Gačparović 1813—1819; Teodor Borišević 1820 —1821; Timotej Jovanović 1826—1830; Petar Janković 1830—1832; Dimitrije Janković 1832— 1834; Stevan Paču, admin. 1846—1848 kao poslednji sveštenik gornjovaroške crkve. Posle 1848. godine parohiske dužnosti su obavljali parosi nikolajevske crkve uz posebnu nagradu, ali crkvena opština gornjovaroška je postojala sve do 1853. godine, kada preda crkvu sa imanjem obščestvu nikolajevske crkve tako, da se ona stara za bogosluženja (v. zapis br. 83). Prilikom velike poplave 1879. godine crkva se upola sruši, a 1881. godine varoš je ekspropriše sa crkvenim zgradama zajedno.
   Prilikom osnivanja Potisko-pomoriške granice (1702), među grannčarnma su domšgarali Srbi. Zapovednici Novak Petrovnć i naročito Vasa Đulinac (Zapis br. 9) prebivali su u Segedinu i bili „ktniori“ (prnložnnci) nikolajevske crkve.
   Koliko je naš narod još i posle Turaka propatio, vidimo iz sledećih podataka: 1689 g. Tisa poplavi Segedin; 1692 izbije kuga; 1697 požar uništi Palanku; 1704 Rakoci spali Palanku; 1706 opet požar; 1708—09 kuga; 1710 sve zgrade izgorele u Palanci.
   Za vreme Rakocijevog ustanka zapovednik tvrđave je bio general Globic, kome su u pomoć dolazili srpski hajduci pod zapovedništvom kapetana Vuling iz Žablja i kapetana Kibe sa oko 3000 Srba, koji su tukli Kuruce kod Čongrada 1703 god. i napadali grad Kečkemet, gde su se Kuruci povukln. 1704 g. Kuruci zauzmu Palanku, aln se povuku. Kasnije sam Rakoci zauzme Palanku, spaln je i povuče se. Stanovništvo se razbegne i komandant Globic podeli kuće i zemlju među „Racima“, od kojih mnogi ostave oružje i počnu zemlju obrađivati, a oni koji su ostali u službi zahtevaju, da im se za zapovednike daju njihovn ljudi, t.j. Srbi. Temišvarski paša dozvoljava, da Srbi Segedinci mogu svoju marvu na tursko područje terati na pašu. Kuruci dalje napadaju i uznemiruju Segedin i okolipu. Srbi ih gone i opet napadaju Kečkemet. 1709 g. Rakoci hoće da zauzme Segedin jer ga „Raci“ uznemiravaju, ali pošto temišvarski paša zabrani da se sa njegovog područja snabdeva hranom Rakocijeva vojska, ovaj odustane od napada i više ga i nema. Tvrđava se počinje renovirati posle izlaska Turaka 1686 g., ali usled stalnih ratova prestane se sa radovima i opet se nastavi 1714—1717 g.
   1718 g. komandant tvrđave Herberštajn otpusti 102 grannčara, tako da ostaje samo 294 i od ovih imaju svoje kuće 240, a 108 njih imaju i zemlje. Koliko je varoš bila sirota dokazuje to što je varoš uzajmila od Srba Milovana i Malivuka 600 forinti.
   1722 g. izgore 62 kuće od kojih su samo 10 mađarskih i 1 nemačka a ostale srpske. 1748 g. opet izgori u Palanci 61 kuća, oko desetak mađarskih i bunjevačkih, a ostale sve srpske.
   Što se tiče života srpskog naroda i vere U pravoslavne, tu nam stoji na raspoloženju građa iz crkvenog arhiva segednnskog. Zasada još nisam pregledao Mitropolijski arhiv u Sr. Karlovcima, ali ono što je Rad. Grujić saopštio u Vojvođanskom zborniku dovoljna je i jasna slika o stanju srpskog naroda u to doba u Segedinu.
   God 1716 usled opravke tvrđave poruši se stara pravoslavna crkva i privremeno je druga podignuta. Skupljaju se prilozi i vrše predradnje za zidanje nove crkve. Ali to je išlo dugo i sporo ne samo zbog stalnih nemira i eleltentarnih nepogoda, nego stoga što Srbi ne behu u takvoj materijalnoj mogućnosti da podignu sebi odgovarajuću crkvu. 1725 g. dobiju od Dvorske komore kao naknadu za porušenu crkvu a za zidanje nove — 526 for. — 1726 god. carska komora daje dozvolu za pečenje 4 miliona cigalja.
   God. 1727 Vasa Đulinac, oberkapetan Banata temišvarskog, pokloni nikolajevskoj crkvi Minej (v. zapis br. 9.).
   1731. godine Srbi se uveliko bore za svoja prava kako građanska tako i verska. Protiv volje Magistrata, koji je sastavljen većinom od Mađara i Nemaca naseljenih u Segedinu, izabere se za senatora Ignjat Gakič (Zapis br. 10,) koji je bio crkveni gutor. Srbi imaju svoje t.zv. „tribune“ i „sirotinjske oce“. Zahtevaju da Srbin može biti varoški kapetan i birov. Sa svojim molbama idu čak do carskog dvora. Carskom naredbom Srbi se opraštaju svetkovanja rimskih praznika.
   1732. god. završi se zidanje privremene crkve. Ove godine Srbi graničari udaljuju se iz Geske (salaši) i svaki dobije oštetu od 400 for.
   1738 god. generalu Piosaskom, zapovedniku tvrđave, Srbi daju „deškrecije“ „na njegov dan“ u vrednosti od 9 for. i 50 kr.
   1739 god. senator Gakič podnosi caru tužbu što se Srbima uskraćuju građanska prava. Generalu se daje 18 akova vina na poklon, a 1740 god. 99 f. da pomogne Srbima da dođu do svojih prava, a naročito da ne moraju svoje dućane zatvarati prilikom rimskih praznika i zbog novog kalen- dara.
   1741 god. „đeneralu o Novom Letu odneta kafa i limun u vrednosti 4 f 89 kr. o Uskrsu 5 funti i 2 lota šećera „fajn“ u vrednosti 3 f 80 kr.“
   1744 g. generalno se opravlja privremena crkva.
   1746 g. opština uputi „memorial“ Magistratu o predmetu svetkovanja praznika, koji je poslat u Karlovce i Beč.
   1748 g. Srbi mole pravo „purgerstva“. 1749 g. na crkveni sabor izaslat Vasa Laušev(ič), trgovac. Vrše se predradnje za zidanje (sadanje) Crkv. opštinski arhiv iz god. 1726.
   Objavio u „Glasu Istine“ 1884 godine Mladen Josić. Isti je ovu borbu Srba objavio još u četiri članka u istom listu iste godine.
   Dosad je ispečeno 778.700 kom. cigalja. Crkvena opština je imala sada već svoju ciglanu odakle kupuju i stanovnici Segedina, Sente i Martonoša.
   1756. god. stavi se u crkvu cehovski barjak koji je stao 445.87 for.
   1757. god. mađarska dvorska komora upućuje segedinski Senat, da se upražnjeno senatorsko mesto popuni „sa jednim pravoslavinim Ilircem.
   1761 god. sačinjen ugovor sa molerom Joanom Popovičem za molovanje ikonostasa za 320 for.
   1767 god. crkva je dobila bogoslužbene knjige od ruskog carskog dvora (v. zapis br. 28. 29).
   1773 god. Srbi mole Magistrat, da se namesto umrlog senatora Vase Lauševića ponovo izabere jedan Srbin. 1774 god. borba za senatorstvo. Ide se u Karlovce. Najugledniji članovi opštine daju novac za akciju. U Beč poslat Georgije Panin i Georgije Dožić, koji za put dobijaju „crkvenih novaca 450. nemeckih forinti”. Molba se podnese kraljici Mariji Tereziji. Kraljica naredi 9 septembra Magistratu, da se ima jedan senator Srbin izabrati. Crkva ima svoju krečanu te prodaje kreč ne samo Segedincima nego Senti, Horgošu, Kaniži, Sirigu, Martonošu i Moholu.
   1775 god. episkop Arsenije Radivojević šalje blagoslov za zidanje nove (sadanje) crkve. 1777 god. c. opština je dobila dozvolu za pečenje još 3 miliona cigalja. 11 jula 1778 god. smesti se — prilikom osvećenja temelja — olovna ploča sa zapisom o osnivanju crkve. (v. zapis br. 35). 1779 god. građu za crkvu liferuje Rista Tabaković iz Lipove. Stara crkva se poruši i materijal prodaje. 1780 god. c. opština diže zajam od gradonačelnika Franje Babarci koji zajam se vraća 1784 god. (Zapis br. 40).
   1780 god. prvu kuću na sprat sazida Srbin Teodor Damjanović, trgovac.
   1782 god. sastavi se inventar nove crkve. Komandantu tvrđave uzajmi se 1000 for. na koju svotu isti plaća interes. 1788 god. Magistrat donese rešenje, da se srpskom učitelju daje plata iz varoške kase godišnje 150 f. Učitelj je bio Dimitrije Stojanović „Illiri nacio školi Segedinskia učitelj‘% a od c. opštine prima 26 for., stan i ogrev. Zbog rata sa Turcima carsko žito se skuplja i u crkve smešta, ali kasnije Srbi iznajme jednu kuću i tamo smeste žito. 1789 god. iznosi se žito iz obe crkve. Naređuje se blagodarenije za pobedu nad Turcima od generala kavalerije princa Koburga i ruskog generala Suvarovog.

   Odgovori

7. 10. jun 2018. u 12:50

   Vojislav Ananić

   2.

   1790. god. Segedinci prilikom pazara u Pešti sa ostalim deputircima izaberu Monasterliju i Avakumovića da odu u Beč i potpo mognu mitropolita u pogledu privilegija. C. opštini šalje svoja gravamina u 4 tačke u Temišvar na sabor, lično odnesu Marko Steič, Vasilije Bugarinovič i Georgije Veselinovič. Maja 10-og umre u Segedinu Gavril Tenecki, moler iz Arada.
   1791. god. Magistrat osudi Ignjata Marjanovića na 25 batina zbog uvredljivog ponašanja prema parohu Živanoviću, a kazna da se izvrši pred crkvom; na molbu c. opštine kazna se izvrši pred varoškim domom. Za lokalnog direktora srp. škole postavi se senator Georgije Acković. Segedinci se pretplaćuju na „Serbske Novine“ koje izlaze u Beču.
   1792. god. vladika J. Jovanović želi da poseti Segedin, ali ga c. opština odbija sa motivacijom, da nemaju maternjalne mogućnosti da ga prime.
   1793. god. otvori se škola u Senpeteru (salaš) u kojoj je prvi učitelj Jovan Radotić sa platom 80 for. godišnje, stan i ogrev. Za vre. me francuskog rata caru se šalje 1000 for. preko agenta Stefana novakovnća u Beču.
   1794. god. prota iz Mohola javlja da episkop namerava o Roždesgvu Hristovom u Segedin doći „da mu se spremi čnst kvartir, horšpan sa 6 konja i hamova i jedče kočije za bagažiju“. Na pisma episkopa J. Jovanovića u kojem upućuje c. opšginu da za paroha ištu sesiju, odgovaraju da oni neće dosađivati Magistratu; jer i za školu odnosno učpteljsku platu su samo preko velikovaradskog proinspektora mogli doći.
   1795. god. generalna opravka škole. Učntelju se zabranjuje da u crkvi grčki i vlaški peva „pošto takvog naroda nema“ (tj. u Segedinu). Sazida se nova škola 1797 godine (v. zapis br. 44). 1800 god. za zndanje škole — tj. da mogu vratiti za zidanje ranije uzajmljenn novac—uzajme od Dimitrija Anastasijevića Sabova iz Karlovaca 5000 for. Na istoj obveznici Marija ot Anastasijević poklanja školi polgodišlji interes od 150 for.
   1805 god. počinju se održavati srpski „balovi“ u školskoj dvorani. Po iskazu ešggropa bilo je troška 85.47 for.; serviralo se jelo i piće, napr. 2 para ćurana po 3 for = 6 for; za meso 5 f; 2 i po akova vina 20 f; jedna bečka piva 5 f, za muziku 16 for. itd. — Ove godine se svečano osveti nova crkva od episkopa Jovana Jovanovića (v. zapis br. 48). Pršškom osvećenja crkve episkop se honoriše sa 200 for., arhimandrit 25 f., subotički namesnik 10 f., otac Simeon Kanjiški 10 f., đakon 20 for. itd. Kao crkveni komesar fungira već od ranije Arkadije Belan, senator. Ove godine se osnuje „školska fundacija“ za izdražvanje škole; najveći Založnici su: Atanasnje Arsenijevnć, Joan Gavri- lović, Petar Čavrgov, Georgije ot Dožič, Arkadije ot Belan, senator. 1810 god. gornjovaroška c. opština osnuje „sveštennčku fundaciju“; najveći priložnici su: Teodor Harnš iz Halaša, Joan Panaotovič iz Halaša, Kiro Rac, Nikola Damjan(ovič) iz Halaša, Joan Stefanovič iz Majše, Georgaje Fottn nz Segednna, Gavrilo Palkovnč, Georga Joannovnč, Petar Georgievič, Aron Gvozden svi iz Halaša. — I nikolajevska crkva osnuje svešt. fundaciju sa kapitalom od 15.325 for.; najviše priložnln: Arkadije ot Belan, senator, Joan n Petar ot Dožič, Petar Čavrgov, Sofronije Stojšič. Petar Čavrgov st. — Grad Segedin ište i dobija zajam od segedinske srp. c. opštine u svoti od 2300 forintn.
   1812. god. počnlje se voditi školskn protokol; učntelji Teodor Jerković p Petar Petrovič, nadziratelj Georgpjs ot Dožič, katiheta Dimitrije Dimitrijević, admtor paroh, došao izDalja. Po školskom protokolu ove 1812 god. šmdo.čova srpsknh 120; duša muških: 526 ženskih: 520, svega: 1026. Dece od 6—12 god. muš- kih: 58, ženskih: 47, svega 105. U ovaj protokol su uvedene sve naredbe za školu.
   1813. god. izgorn goršovaroška crkva, skupljaju se prnlozi za opravku.
   1814. god. urgnra se kod Magpstrata, da segedinski paroh dobije platu nz varoške kase.
   15. avg. 1820. god. udarn gro.m u toraš nikolajevske crkve, požar jako ošteti crkvu, ikonostas je spasen. 1821 god, skupljaju se prnlozi za Drkvu, Magistrat daje 1000 for. (v. zapis br. 36).
   1823 godine Joanu Kneževiću, proigu.manu hilandarsko.č, daje se prilog 20 for. 1825 god. Dobije se prilog za opravku torša od „plemenitog Obščestva” novosadskog. Duša je ove godine bilo u Segedinu 1883.
   1829 god. crkv. opština moli crkvenu vlast, da se sačo jedan paroh ostavi pošto ne mogu dva paroha izdržavatn. Komesar je pri c. opštini senator Jovan Petrovnć. Po cirkularnoi protokolu prote u potiskom distriktu,
   U 1828/29 škol. godnne od 8360 škol. obveznika pohađalo je školu 3375 učenika. 1833 god. određuje se plata novom parohu iz varoške kase 600 for. val; od crkvene ošntine 300 for. 10 JUtara ze.člje, koju je poklonno Justin Pavlović; bir od 70 pari i štola. Za paroha se ište Pavle Stamatović iz Jegre, koji se doseli 1834 godine.
   1836 god. epnskop bački Stefan Stanković poseti Segedin. (Zapis br. 70). Segedinci se pretplaćuju na „Narodni Serbski List“. Po iskazu Stamatovićevom u parohiji je bilo duša muških: 356, ženskih: 376, svega 732.
   1839. god. Stamatović pokreće akciju za Črkvenu autonomiju.
   1840. god. c. opština upućuje poziv svima većim c. opštinama u Mitropoliji karlovačkoj da se pridruže akciji: da car sazove nar. c. sabor. Crkvena opština u Trstu odgovara, da se ne može odazvati pozivu, da ne bi austriske vlasti zamerile.
   1841. god. c. opština razašilje štampan proglas i poziv za akciju, da se sazove nar. c. sabor — delo P. Stamatovića. — Osnuje se „sirotinjska fundacija.
   1842. god. Stamatović izabran za deputirca Kongresa (sabora) od strane sveštenstva eparhije bačke.
   1844 godine paroh Pavle Stamatović odlazi u Golubince, ostavlja lepo oproštajno pismo.
   Namesto Stamatovića dolazi za paroha odnosno administratora Aleksandar Vuković.
   1846 god. reši c. opština da podnese tužbu caru, što se Dimitrije Popović, koji je ovde bio đakon i učitelj, ne potvrđuje za paroha.
   1847 god. Stevan Petrović, senator i komesar, protivi se tome, da se pošalje molba caru radi postavljanja Dim. Popovića za paroha i zato se njemut. Petroviću u sednici crkv. opštinskoj izglasa nepoverenje i od Magistrata se ište za komesara Nikola Kotuljar, senator i veliki kapetan. Od strane crkvene vlasti imenuje se za paroha Aleksandar Vuković; skupština protestuje i ne dozvoljava instalaciju. Uloži se protest kod kralja zbog povrede patronatskog prava. — Caru se šalje molba radi saziva nar. crkv. sabora i da se popuni stolica bačke eparhije. — Ove godine bude naređeno od mađarskih vlasti da se matice imaju „na vengerskom jeziku voditi“.
   1848. god. administrator Vuković sa nekoliko Srba izbegne iz Segedina. Na izbor sabor. poslanika pošalje se od strane c. opštine Dr Jovan Sremac. Postavi se mađarska zastava; skida se dvoglavi orao sa najvećeg barjaka i stavlja se mađarski grb. Maja 30-og održi se poslednja sednica crkvene opštine u kojoj se apelira na Magistrat zbog ubistva Srba. (Zapis br. 79).
   1849. god. prota ruske vojske Platon Menčic osveti nikolajevsku crkvu 24 jula, pošto je bila oskrnavljena od Mađara (v. zapis br. 80). Arsenije Stojković kao zamenik vladike bačkoga iz manastira Grgetega naređuje parastos za vojvodu Stefana Šupljikca za nedelju 18 decembra. —
   1850 god. vrati se administrator Vuković na parohiju. Privremeni učitelj je Ilija Popović. — Crkv. opština se ponovo sastaje u sednice i vode se zapisnici. Okolnim selima, koja su izgorela za vreme „bunta“, pozajmljuju se crkvene knjige i utvari. — Zvona segedinske crkve nikolajevske bila su odneta u Arad i Veliki Varad..— pronađena su i vraćaju se.
   Vasilije Radoslav je sačuvao crkveni kapital nikolajevske crkve za vreme prevrata i to crkveni kapital u svoti 4091 for. i 17 kr i svešteničku fundaciju od 4096 f. 56 kr. svega 8187 for. i 73 kr. Novac preuzima novi tutor Dimitrije Lotić, kasnije se izdaje pod kamatu. — U prvoj sednici crkv. opštine 12 febr. ove God. komesar je bio Vasilije Dimitrijević, senator. U sednici konstatovano, da su „košutovci“ dva zvona odneli. Izdaje se uverenje Josifu Dicgenu što je 11-og oktobra 1848 god. prilikom napada na Srbe „našu crkvu od puka odbranio“. — Gornjovaroški manual iskazuje crkveni kapital 6750 for.
   1851. god. Konzistorija saopštava, da je „dalekopisec“ (telegraf) povučen od Segedina do Temišvara i Novbga Sada odnosno do Petrovaradina. 1852 god. balovi se i nadalje održavaju. —Konzistorija naređuje: pre rukopoloženja svaki Svršeni klirIk ima dve nedelje u eparhijskoj Kancelariji vežbati se; pred’ samim rukopolo- ženjem 2—3 dana ima pred komisijom ispit polagati iz svih bogoslovskih predmeta. Po rukopoloženju novi đakon ima u Novom Sadu 4 nedelje prebivati i svakodnevno se u bogosluženju vežbati. Svaki đakon pred rukopoloženjem za prezvitera ima u prisustvu Konzistorije jednu propoved održati o slobodno izabranoj temi. — Episkop saopštava da se odriče svoga prihoda sinđeliskog; otsada će izdavati sinđelije bez takse.
   1853 god. gornjovaroška crkv. opština parentira pokojnog Aleksandra Subiča, koji je „od rebella kao mučenik ubijen“ (v. zapis br. 83).
   1857 god. Franja Josif I poseti Segedin.
   1861. god. gimnazisti pijarističke gimnazije — Srbi — primaju se uz honorar za crkvene pojce; ove godine su bili Petar Perić i Dušan Stojanović, učenici VII. razreda — Na svečanost Matice srpske crilikom 100-godišnjice rođenja Save Tekelije za 17 avgust izaslati su od strane crkv. opštine Stefan Petrović i Jovan Sremac.
   1862. god. učitelj Toma Janikijević počinje voditi „Spomenicu“ t.j. školski letopis. — Skupljaju se prilozi za srp. narodno pozorište i za pravnu Akademiju.
   1865 god. Stefan Savić, crkveni II tutor, skuplja pretplatu na dela Vuka Karadžića. Skupljaju se i popisuju članovi za Maticu srpsku. Konstantin Pavlovič, ruski državni savetnik, ostavi segedinskoj crkvi 2000 holandskih forinata, do koje ostavine crkva nije nikad mogla doći.
   1867. god. postane glavni tutor Jovan Sremac, glavni kapetan Grada Segedina.
   1869. god. na izbor poslanika na nar. crkv. sabor u Kulu izašilju se Mihailo Lefter i Jovan Sremac, varoški kapetan, i pošto gradonačelnik ne dozvoljava Sremcu, i Lefter se zahvali te ee na njihovo mesto izaberu Gavril Laušević i Pera Milić. Crkv. opština izglasa nepoverenje patrijarhu Samuilu Mašireviću što je samovlasno raspustio nar. crkv. sabor, a poverenje Jovanu Subotiću — pismeno sastavio Jovan Sremac. — Postoji. omladinsko društvo „Sloga“. Na osnovu kralj. reskripta organizuje se crkvena ogaitnna. Pretsednik Mihailo Lefter, advokat, podpredsednik Jovan Damjanović, perovođa Jovan Sremac, glavni varoški kapetan; odbornici: Stefan Petrović, bivši veliki župan, Đorđe Čakovac, Jovan Božić, Roman Sremac, Đorđe Nešković, Mrnua Krestić, Stevan Savić trgovac, Đorđe Karačo- nji, Gavrilo Laušević, Stevan Savić, poreski | inspektor, Jovan Hariš i Petar Milić.
   1870. god. Srpsko trgovačko pevačko društvo vežba se u školi. Za paroha izabran Isidor Zubanović. Ukida se bir; plata iz va- roške kase 650 for., štola, stan i 10 jutara zemlje.
   1871. god. crkv. opštnna pošalje pretstavku mađarskoj vladi, da se potvrde zaključci nar. crkv. sabora.
   1874. god. srednjoškolci osnuju pevačko dru- štvo.- U srp. osnovnoj školi ima 31 učenik. Ukida se segedinski protoprezviterat i sedište postane Stari Bečej, protiv čega c. opština ulaže protest.
   1875. god. zamenik gradonačelnika Segedina postaje Vasilije Veselinović. Srpska dobrotvorna zadruga Srpkinja postoji već nekoliko godina. — U lokalnom listu segedinskom „Segedi Hirado“ izađe članak u kojem se napadaju Srbi, da u školi zanemaruju mađarski jezik; ovo demantuje školski odbor srp. c. opšpše, Učitelj Toma Janikijevnć odlično vodi poslove; pretsednik škol. odbora je Jovan Sremac, a upravitelj škole je paroh Isidor Zubanović.
   1879 godine Tisa poplavi ceo grad osim onog dela Palanke gde se nalazi nnkolajevska crkva i njena najuža okolina, pošto je to najviši deo grada. Evangelička crkv. opština moli, da može držati bogosluženje u srpskoj gornjovaroškoj crkvi, pošto su njena crkva i zgrade pod vodom. Ovo se dozvoli, ali za kratko vreme i gor. var. crkva bude opkoljena vodom. Izdaje se proglas za skupljanje priloga za nastradalo stanovništvo. Gradonačelnik moli da se u porti nikolajevske crkve mogu barake podići za živalj koji je ostao bez krova. Crkv. opština odgovara da, iako je već u crkvene zgrade smešteno preko 40 duša, dozvoljava zidanje baraka pod uslovom, da se respektuje svetinja mesta. I sama crkv. opština je stradala utoliko, što su se zgrade gor. varoške crkve sve srušile u vodi; sama crkva je u vodi i sklona padu; grobnice nikolajevske crkve se napuniše s vodom tako, da se patos spušta i ikonostas je u opasnosti.
   Podnese se izveštaj gradonačelinku o materi- jalnoj šteti od poplave: nikolajevska crkva je oštećena u vrednosti od 1000 for. gor. varoška crkva sa 500 for.; duša ima 400: imovne stanje c. ošntnne je u kapntalu 7886 f. 13 kr. ne uračunavši sirotnnjsku fundaciju od 1993for.i 15 kr.
   1881 god. ekspropriše se gornjovaroška crkva sa zgradama i prpmljeno je u crkv. blagajnu 5754 for. — Opravlja se nikolajevska crkva; na svodu muškog hrama slikar Hodina izltala lepu fresku (v. zapis br. 98).
   1883 god. umre paroh Isndor Zubanović a na njegovo mesto se nzabere Đorđs Jevrić iz Temišvara. Franja Josif I poseti Segedin (v. zapis br. 100). Srpska ženska zadruga podnosi račune: kapital 1553.39 f. kojn se držn u banci; od kamate i prnloga deca se zimi snabdevaju odelom.
   1885. god. o Bogojavljeniju za prangije i barut potrošn se 8.50 f; o uskrsu za bengalsku vatru se potrošn 35 for. Mesna ko.maida zahvaljuje, što je c. opština dala jedan hektoltitar vina vojnicima, kojn su učestvovali na Voskreseniju. Sofnja Damjanović iz Telššvara poklanja crkvn ikone i pošalje Ljubomira Aleksandrovia, akad. slpkara, radn pregleda mesta U crkvi, gde će se ikone smestiti.
   1886. god. Dr Jovan Sremac upućuje tutora da isplati pomoć od 5 f. Petru Boškoviću, vojvodi crnogorsko.m. Spisi o legatu 2000 hol. for. Konstantina Pavlovića iz Rusije nalaze se u Novom Sadu. Milan Petrović, kralj. srpski potporučnnk artiljerije i profesor jezika na Akademiji, moli pomoć da može otići u Beograd; dobija 5.30 f.
   1888 god. državnn školskn nadzornik saopštava da je zabranjena „Istorija srpskog naroda“ od Koste Mandrovića, štampapa u Beču 1885 godnne.
   1893. god. umre mnogozaslužni učitelj Toma Janikijević.
   1894. god. Antonije Malenica, profesor iz Srbije, dobije pomoć od 3 for Za manastir Gračanicu se daje prilog od 5 for.
   1896. god. umre paroh Đorđe Jevrić i na njegovo mesto dolazi Lazar Šević iz Ade. Za učitelja izabran Janko Đ. Ćosić iz Arada. Upravitelji raznih mađarsknh srednjih škola u Segedinu šalju izveštaje parohu o učenicima pravoslavne vere radi katihizacije.
   1897. god., dobiju pomoć Andrija Grujić i Marko Tomašević, Crnogorci iz Nikšića. U veronaučnoj nastavi se obučavaju osim redovnih srednješkolaca i 50 šegrta. Udova paroha Đ. Jevrića sa sedaoro dece voljna je izaći iz paroh. Doma, ako joj se dodeli stan u kojoj crkvenoj zgradi. 33 jula u nedelju na dan arh. Gavrila U Crkvi peva hor Dimirija Agrenjeva SlavJanskog, na čemu c. opština blagodari. god. umre Stevan Savić, koji ostavi crkvi 20.000 for.
   1898. god. arhimandrit gračanički dobije pomoć 10 f. Dr Petar pl. Despinić, sudija, podnosi ostavku na pretsedništvu c. opštine, pošto odlazi iz Segedina.
   O školi ćemo još osim navedenog papomenuti sledeće: Naša osnovna t. zv. narodna škola je postojala svakako pored segedinske Mitropolije još za vreme Turaka, jer u segedinskom Crkvenom arhivu postoji popis od 1700 god. o skupljanju priloga za crkvu i školu po bačkim šančevima: Temerin, Kać, Vrbas, Petrovac, Kucura, Sivac, Sentomaš, Turija, Piroš, Čenej, Palanka, Sombor, Vutok, Feudvar i Bečej — „na škulski dolazak i arač.
   Škole su u više mahova zidane svagda pored crkve. Sami Srbi su je izdržavali sve do 1788 god. kada su posle velike borbe izvojevali da se iz varoške kase dobije godišnje 150 for. Gornjovarošani nisu imali svoju školu, nego su svoju decu slali u „palanačku“ školu i doprinosili izdržavanju iste.
   1736 god. — ranijih podataka nema — spominje se magister Atanasije Cvejić. Učitelja je bilo i zvonara, ali samo privremenih i u malo slučajeva. Bilo je stalnih učitelja, đakona i sveštenika. Za vreme rada rusko-slovenske škole Maksima Suvorovog. segedinska srpska narodna škola imala je dva Rusa učitelja i to su bili: Manuil Sofroniev od 1736—1740 g. i Joann Slivinski, đakon-učitelj od 1740—1742 godine. Da li su oni došli sa Suvorovim ili su bili njegovi učenici — ne znam. Slivinski postaje paroh segedinski i služi kod nikola- jevske crkve od 1742—1759 god. Traga nema u arhivu segedinske crkve da je Suvorov prebivao u Segedinu. Ako su pisma ili kopije i nestali iz tih godina, ali postoji Tevter u kojem su zavedene plate svagdašnjih učitelja i po tome Tevteru sve do 1736 odnosno 1738 godine plaćen je jedino učitelj Atanasije Cvejić. U 1736 god. od marta do oktobra bio je privremeni učitelj Petar Živković, kada je došao Manuil Sofroniev. Poznavajući Suvorova po opisu Rad. Grujića u spomenutom delu, ne mogu pretpostaviti da bi on učiteljevao bez ikakve plate, osim ako ga nije pomagao vladika bački Visarion Pavlović. U tol! slučaju može biti da je Suvorov Cvejića, Živkovića i Sofronievog i kasnije dospelog Slivinskog i eventualno druge u Segedinu poučavao, pošto je u Segedinu prebivao od jeseni 1735 do avgusta 1736 godine. Iz istih pisama karlovačkog Arhiva, koje navodi R. Grujić, jasno se vidi, koliko su se Segedinci starali za školu i učitelja. Taj Ignjat Rakič, koji je lično bio u Beču, beše trgovac i glavni epitrop crkveni već 1726 godine, kada ide lično vladici Sofroniju Tomaševiću radi učitelja. Isti Rakič 1731 godine bude izabran protiv volje Magistrata za gradskog senatora; god. 1744 kao delegat segedinske c. opštine ide na narodni sabor u Karlovce.
   1797 god. podignu Segedinci sasvim novu zgradu za školu koja se obeleži mermernom pločom sa crkveno-slovenskim i latinskim natpisom (v. zapis br. 44). 1793 god. kao što sam naveo podigla se škola i na salašu Sentpeteru, ali nije bila dugog veka; poslednji podaci o istoj školi su iz 1800 godine odnosno 1832 godine, kada je zgrada prodata.
   Srednje škole u Segedinu su mađarske. Pijariste imaju svoju gimnaziju od 1721 godine, kada se otvorio I—II razred: parva principija; 1722 god. III—IV razred: sintaksis, gramatika; 1724 i 1725 god.: V—VI razred: poezis, retorika; kasnije 1792 god. otvori se VII razred: filosofija-logika i prozove se Licej; 1793 god. VIII. razred-fizika. Decenijama je ova gimnazija bila jedina srednja škola u južnoj Ugarskoj u XVIII veku i pošto još nije bilo naše gimnazije ni u Karlovcima ni u Novom Sadu, mnogi iz Bačke, Banata, Srema i Slavonije slali su svoju decu u ovu gimnaziju. Posle turaka prvo su Pijariste vršili svešteničke dužnosti i propovedali na „ilirskom“ i nemačkom jeziku.N
   Zanimanje naših Srba u Segedinu. — Kada se raspustiše graničari, Srbi se bave zemljoradnjom i stočarstvom — osim onih koji se još i za vreme turaka bavili trgovinom. Već 1712 god. Hadnađ Subo drži pod zakup pustaru Majšu; Vasa Đulinac Atokhazu i pustaru Ileš za 40 fl.; Vasa arendira i Sirig, Sentivan, Desku i još neke pustare. Jovan Damjanović, senator, 1731 god. isto uzima pod zakup zemlje od varoši. Ali ve- ćina stanovništva palanačkog bavi se trgovinom i zanatstvom. Od 1720 godine dolaze zanatlije, većinom Nemci, koji osnuju cehove i to sa Srbima zajedno. Srbi jorgandžije i abadžije sa Mađarima se pogode, da svake treće godine bude za ceh- majstora izabran Srbin i da se jedna trećina čistog prihoda daje srpskoj crkvi, ali 1725 god., kada je trebao biti izabran Srbin, izabere se opet Mađar. Na ovo se Srbi odvoje i osnuju poseban ceh. Cehovsko pismo nisam pronašao, ali barjak se još 1936 godine, kada sam napustio Segedin, nalazio u nikolajevskoj crkvi (barjak se ovde spominje u 1756 godini).
   Trgovci. Još za vreme Turaka bave se Srbi trgovinom. Georgije Kara 1640 god. liferuje marvu vojsci. U Segedinu su bili čuveni vašari (sajmovi) kako nedeljni tako i godišnji. Trgovci su na ovim sajmovima na leđima nosili svoju robu i tako prodavali — a bili su većinom Srbi koji su materijal u Beogradu kupovali i usljed tok. segedinske vlasti behu u tesnoj vezi sa beogradskvm vlastima, koje su zahtevale da se utera dugovanje. Tako 1722—1726 god. Stevan Radivojević, birov beogradski, požuruje uterivanje potraživanja beogradskih kreditora. Kada 1739 god. Beograd ponovo padne pod Turke, jedan deo trgo- vaca Srba i Nemaca skloni se u Segedin. Srbi trgovci i zanatlije zahtevaju građanska prava i dolaze u sukob sa Magistratom. Sukob i borba traju godinama. God. 1822 osnuje se trgovačko udruženje. Na čelu ovog udruženja su Srbi: Nikola Rakić, Teodor Damjanović, Stevan Savić, Jovan Žeravica, Gavra Laušević,i još 7 Nemaca i Mađara.
   God. 1854 udruženje je imalo 63 člana, među njima Srbi: Dimitrije Božić, Simeon Hariš, Danilo Janikijević, Josif Jaššijević, Blažo Krestić, Pavle Ljubišić, Josif Muntil (Munćan) Georgije Nikolić, Braća Savić, Jovan Žeravica, među šima već i dosta Jevreja. Prilikom godišnjih sajmova 1742 god. Magistrat naredi da prvo mesto dobiju trgovci sa voćem (Mađari), za njima dolaze budimski sabovi, pa grčki, jer- menski, racki i turski trgovci.
   Bila je i štamparija u Segedinu, koja je imala ćirilska slova. Osnovao je Filip Urban Grin, koji je iz Beča došao. U toj štampariji štampane su i srpske knjnge ona manja nzdanja. Od 1801—1825 god. štampane su knjige ili članci od Isidora Sekulića, Atanasija Trandafilovića; od 1826 do 1849 godiie od Trifuna Atanackovića, Stevana Petrovića, Pavla Stamatovića, Ignjata Stratimirovića i Jovana Subotića. Ovo je u najkraćim potezima opic života i uloge naših Srba u Segedinu od 1700 do 1900, dakle za 200 godina, da bi se donekle nagaisi i zapisi bolje razumeli. U natpise i zapise uneo sam takoreći sve što sam u Segedinu našao i nekoliko koji su strani, ali se odnose na Segedin. Zapise dajem tačno, kako su u oripgaalu; nisam ih razvezivao, da bi olakšao stručnjacima pravilno čitanje. Izvori su uglavnom crkveni i gradski arhiv. U gradskom arhivu postoji i t. zv. tajni arhiv, koji se ne stavlja na raspoloženje strancima, ipak do nekoliko podataka došao sam iz tog arhiva. — Bečki Dvorski — ratni arhiv mogao sam — nažalost — samo nekoliko godina pregledati i podatke za segedinske Srbe ispisati. Što se tiče I n v e n t a r a, isti je tačan sve do 1936 god, dok sam prebivao u Segedinu. Da li postoje još i danas ove starine, ne znač, pošto su za vreme okupacije — po čuvenju — stranci ulazili u crkvu. Dodao sam i prepis tri d o m o v n a protokola (,,ispovjedajuščih“) iz kojih se vidi, koliko je bilo porodica i sa koliko članova. Iz njih se vidi, da su u Palanci većinom živeli trgovci i zanatlije, a ostali Srbi na salaševima. U ovim protokolima nije navedeno pojedinačno zanimanje, mesto i godina rođenja, to se iskazuje u kasnijim protokolima.

   Rajzner: Istorija Segedina. III. str. 359.

   Izvor. Stevan S. Đurđević – SRBI U SEGEDINU
   (Primljeno na II skupu Odeljenja društvenih nauka Z-Š-1956.)

   Odgovori

8. 17. decembar 2018. u 12:03

   Vojislav Ananić

   LOVRA

   http://www.carsa.rs/lovra-srpska-oaza-u-madjarskoj/

   Odgovori

9. 23. januar 2019. u 12:48

   Vojislav Ananić

   SRBI U MIŠKOLCU

   U Miškolcu je bila složna kolonija Srba i Cincara. Postojala je grčko-srpska škola, a njen učitelj 1727. godine bio je Jovan Apostolović. Zabeležen je od zvanične administracije 1753. godine u Miškolcu, trgovac Sterija – predak po ocu, poznatog književnika Jovana Sterije Popovića, iz Vršca. Data je 1754. godine u ruke sinđelija jereju Mihailu iz Moshopolja – Albanije, u “kompaniji miškovačkoj” (tj. Miškolcu). Poslanik srpskog crkveno-narodnog sabora u Temišvaru 1790. godine bio je Đorđe Petaki trgovac iz Miškolca.
   Pravoslavna opština u Miškolcu se žalila na crkveno-narodnom saboru 1790. godine da su pravoslavna crkva i škola u mestu podvrgnuti kontribuciji (državnom porezu). Tražili su još jednu sesiju zemlje da bolje izdržavaju sveštenika.
   Monumentalna poznobarokna srpska pravoslavna crkva posvećena Sv. Naumu građena je 1785-1786. godine. Kult Sv. Nauma su poštovali Cincari. Njegova služba i žitije štampani su 1741. godine u Moskopolju. Mihajlo Gotinis iz Miškolca, poklonio je veliki broj bakroreza “Manastir Sv. Nauma na Ohridskom jezeru”. Originalnu ploču je ostavio na čuvanje pravoslavnoj crkvi u Miškolcu. Reprezentativni duborezbareni ikonostas rad je Nikole Jankovića, završen 1791. godine. Ikone i zidni živopis svodova je slikao poslednjih godina 18. veka slikar Antun Kuhlmajster sa saradnicima. Ikone u gornjim zonama ikonostasa radovi su nepoznatih grčkih ikonopisaca.
   U Miškolcu je 1811. godine ustanovljena jedna grčko-vlaška škola za tzv. Cincare, koji su za njeno otvaranje brzo skupili 25.180 f. u njoj se pored novo grčkog jezika i stari rimski tj. latinski predaje. Jovan Mavrokatije bio je 1818. godine učitelj grčkog jezika u Miškolcu. Pop Miloš Janković rodom iz Stare Kanjiže, protoprezviter u Novom Bečeju umro je 1892. godine. Tokom svešteničke karijere, bio je sredinom 19. veka izvesno vreme paroh u Jegri, pa Miškolcu od 1882. godine.
   Znamenitu knjigu, koju je preveo na srpski jezik učeni Stefan Živković, kupio je 1814. godine u Miškolcu pretplatnik Demeter Liveri kupac. Modernu istoriju čitao je 1823. godine paroh u Miškolcu, pop Georgije Popović. Iz vredne Magaraševićeve knjige mogao se sagledati tok istorije za opisan period 1809-1821. godine. Isti pop Georgije Popović bio je i prenumerant srpske knjige 1828. godine – iz mesta “Miškovac”. Kao pretplatnik on je aktivan 1826. i 1831. godine. Godine 1833. Boršodska županija je tražila da se matični protokoli pri pravoslavnoj crkvi u Miškolcu vode na mađarskom jeziku. Episkop Stanković je to ignorisao. Pozorišnu igru prevedenu na srpski jezik, nabavio je 1838. godine Georgije Popović član i Županijske i Eparhijske skupštine, iz Miškolca. Dana 19. jula 1843. godine u velikom požaru u Miškolcu izgorela je pravoslavna škola, a crkva srećom nije pretrpela stradanje. Putem srpskih novina štampan je potresan apel za pomoć unesrećenim ljudima. Sav ostvaren prihod od nove knjige Jovana Subotića: “Beč i njegove znatnosti” autor je 1843. godine namenio postradalim u Miškolcu.
   Godine 1843. putem novinskog oglasa “Pravoslavno vostočno ispovedanija Opščestvo u Miškolcu” tražilo je za crkvu jednog “pjevca” koji bi bio i sposoban za učitelja. Uslov je da zna mađarski, grčki i nemački jezik da govori. Ponuđena plata je bila 500 f, tri hvata drva za ogrev i “obitalište”. Za Karlovačku srpsku gimnaziju velike priloge su dali bogati i požrtvovani ljudi sa svih strana Srpstva. Tako su iz Miškolca 1853. godine srpskoj obrazovnoj instituciji pomoć u novcu pružili: Pavel ot Sonte sa 500 f. i Mihail Kampomore sa 1000 f.
   Prenumeranti jedne srpske knjige bili su 1855. godini čitaoci iz Miškolca: Georgije Popović “paroh grečeski” (grčki), namesnik i član konzistorije i Petar Popović staklar.
   Odlukom devetog Ugarskog sabora iz 1864. godine, upravu nad pravoslavnom parohijom u Miškolcu i trima parohijskim filijalama preneta je da Budimsku eparhiju. Takvo stanje je bilo do 1918. godine, kada se raspala bivša carevina Austro-ugarska.
   Dopisnik iz Miškolca je 1875. godine izneo svoja zapažanja o situaciji u tom mestu. Tu je nekad u tom kraju bilo mnogo Srba i Grka, a u samom Miškolcu bivalo je do 100 pravoslavnih duša, ali sada ih gotovo i nema više. Jadao se da ne samo što nema podmladka srpskog nego neći ni spomena ni traga ostati o Srbima u Miškolcu. “Jer kako smo se mi sami ostavili i Bog nas je ostavio i napustio na nas svaku bedu i strahotu…”. Imali su tu crkvu još 1787. godine izgrađenu, zlatom i srebrom nakićenu. Ali 27. juna 1875. godine oko pet sati popodne, smrklo se odjednom a sa Karpata je krenuo silan vetar sa kišom i ledom. Stradala je crkva, palo je pozlaćeno kube preko crkve na jednu stranu, a bakarnog polovina na drugu stranu crkve. Druga polovina kubeta pade pravo na krv crkve i skroz je provali. Krst sa zlatnom jabukom skroz je polupan. Šteta je iz prve ruke procenjena na 20.000 f. Svo to drveće i voće u porti je počupano iz korena. Žalio se dopisnik: “Možemo opraviti crkvu, ali kome ćemo je opravljati, kad ne bude Srbina da je čuva, neće ni nje biti…”. Miškolc je opet stradao od bujice, od velike kiše tokom provale oblaka 31. avgusta 1878. godine. Izmereno je navodno 144 mm debljine vodenog taloga u gradu.
   Godine 1894. izvršen je zvaničan uvid od strane eparhije, u stanje pravoslavna crkve i crkvene opštine u Miškolcu. Tamošnji paroh i dušepopečitelj bio je Rumun, pop Aurel Moc. Rukopoložen je 1890. godine u Aradu i opsluživao je pored matične parohije i parohijske filijale Tokaj, Ungvar i Đenđeš. U Miškolcu se pravoslavne crkvene matrikule vode na mađarskom jeziku, od strane paroha. u samom Miškolcu je 26 pravoslavnih duša a zajedno sa filijalama njihov broj iznosi 33 koji tu stalno prebivaju. Crkva u Miškolcu je u vrlo dobrom stanju, spolja i unutra. Velika je i bogato ukrašena, sa svim utvarima i sasudima snadbevena. Ta crkvena oština spada u makedo-valahijske opštine, i ima potpunu autonomiju (od 1868), a priznaje samo duhovnu vlast srpske jerarhije. Zato nije htela da da imovinske podatke o sebi. Ipak je eparhijski revizor Lukijan saznao da je to bogata opština, koja ima nekoliko kuća vrednih 200.000 f. a donose bruto prihode od 8000 f. godišnje. To se troši na paroha, crkvenjaka, pojce itd. Zdanja su ta u vrlo dobrom stanju, i od požara osigurana. Postoji Zaklada pokojnog Konstantina Demetrovića iz Tokaja, u iznosu od 210 f. uloženih u tamošnjoj štedionici, sa ciljem da se od kamate izdržava pravoslavni paroh u Miškolcu, što ovaj i čini.
   Braća Padići trgovci, rodom iz Miškolca, završili Trgovačku akademiju u Novom Sadu Bio je 1861-1864. godine pop Popov protonamesnik u Miškolcu, saradnik “Srbskog dnevnika” iz Novog Sada. Prilog su dali meštani Miškolca januara 1866. godine na Besedi sa zabavom, Budimsko-peštanske omladine. Bili su to: pop Emilijan Margo pravoslavni paroh, Petar Popović staklar i tutor, Matej Ivačković c i k činovnik, Stevan Ljubibratić arendaš, Vartolomej Čisarik apotekar, Stevan Popović trgovački kalfa i dva učenika Liceja. Godine 1881. trgovac iz Miškolca Nikola Jovanović je dao prilog 1000 f. za Fond za podizanje mitropolije.
   U Miškolcu je 1888. godine bilo 84 Srbina pravoslavna, a 1900. godine samo 26 duša. Raskaluđer Vasa Pelagić je bio proteran u Miškolc, i tamo u internaciji proveo godinu dana 1877.
   Bio je 1918. godine pop Bogdan Dejanović paroh srpske filijale u Miškolcu. U vreme prevrata, te jeseni Miškolc se našao usred revolucionarnog vrenja, u raspadnutoj u ratu poraženoj državi. Represije revolucinarnih mađarskih masa su ga dovele u opasnost, pa je pop Bogdan da bi spasao živu glavu u metežu, predao upravu nad crkvom u Miškolcu i pripadajućim filijalama, i sav crkveno-opštinski imetak, grčkom arhimandritu, i sklonio se. Kada se situacija smirila i uveden red, država Mađarska je preko vlade, preuzela upravu nad pravoslavnim imanjima. Vlasti Kraljevine SHS, preko Ministarstvo vera, tražile su 1924. godine da se to sve preda (i arhiva), zakonskom zastupniku arhidijeceze budimske dr Georgiju Zubkoviću.
   Početkom 21. veka postoji pravoslavna crkva u mestu ali nije odavno srpska. Pod juristikcijom je Mađarske pravoslavne crkvenr opštine koja potpada pod Moskovsku patrijaršiju. Pravoslavci su odavno sahranjivani u rimokatoličko groblje. Posle sanacija istih, stari pravoslavni spomenicu se preneti u crkvenu portu. Tu se nalazili i autentični spomenici od 18. veka, sa epitafima ispisanim na mađarskom ili manje – na grčkom jeziku. Ukupno je sada u porti 39 spomenika.

   Izvor: Vikipedija

   P.S.
   U Miškolcu je 1755. bio ban neki od Ananića.

   Odgovori

10. 26. februar 2019. u 09:40

    Vojislav Ananić

    ZAPISI IZ LOVRE

    https://www.youtube.com/watch?v=8TMnvI_hhcs

    Odgovori