Lički pop Stojan Šobat pre Dositeja Obradovića definisao pojam Srbin

 Kako je sveštenik iz Like Stojan Šobat još krajem 18. veka i pre Dositeja Obradovića definisao pojam Srbin. Priredio saradnik portala Poreklo Jovan Eror.

Upravo iz Like potiče intrigantno svedočanstvo o starom i novom tumačenju srpstva koje se javlja na razmeđi epoha u drugoj polovini 18. veka. Naime, protoprezbiter krbavski (Korenički) Stojan Šobat sastavio je u Debelom Brdu kod Bunića 1772. veronaučni priručnik, katehizam (štampan u Veneciji 1813. pod naslovom Nauka hristianska), u narodu poznat kao Vopros (po prvoj reči “vopros” – pitanje, na šta sledi “otvjet” – odgovor).

Na početku te didaktične knjižice autor daje definiciju pojma “Srbin”: u prvom odgovoru ona još podseća na staru, tradicionalnu identifikaciju srpstva s pravoslavljem (Vopros: Kto jesi ti? – Otvjet: Az jesm čelovjek, Serblin, hristianin), dok se u drugom odgovoru nazire sasvim novo shvatanje koje gotovo da se poklapa s modernom nacionalnom svešću (Vopros: Po čemu zoveš se Serblin? – Otvjet: Zovem se po rodu i slovu onih ljudi od kojih proishodim, a koji imenuju se Serbli).

Neki istoričari (npr. Ferdo Šišić, Milan Radeka) spremni su Šobatu pripisati jasan osećaj nacionalne pripadnosti, znači i 20-ak godina pre Francuske revolucije za koju se veže postanak moderne nacije. U svakom slučaju ovaj je “Korenički protopop” na neki način pretekao prosvetitelja Dositeja Obradovića, koji se obično smatra prvim glasnikom modernog srpstva. Nažalost, nema mnogo istraživanja koja bi pobliže rasvetlila kako se dogodila ta semantička promena.

“Posvjetovčenju” srpskog imena tek su delimično mogle doprineti srpske narodno-crkvene privilegije i institucije poput narodno-crkvenih sabora, jer su sve te “etnarhijske” strukture istovremeno imale svoju snažnu konfesijsku dimenziju. Političkoj sekularizaciji srpstva možda je najviše doprinela habsburška prosvetiteljsko-apsolutistička politika, koja je na osnovu istih “srpski privilegija” s kraja 17. veka, od 1745. konstituisala “ilirsku naciju” kao zaseban politički narod, izuzet od ugarskog (i hrvatskog) političkog naroda. Ilirsko ime, doduše, nikada neće zaživeti među Srbima, ali je ta epizoda mogla doprineti političkoj sekularizaciji srpstva u Monarhiji, koja je do punog izražaja došla 1790. na Temišvarskom saboru, na kom se već jasno razlučuje pripadnost religiji od pripadnosti narodu.

IZVOR: Predmoderne etnije u Lici i Krbavi prema Popisu iz 1712/1714. Marko Šarić, Filozofski fakultet u Zagrebu.  Priredio saradnik portala Poreklo Jovan Eror.