24. decembra 1456. – Umro srpski despot Đurađ Branković Smederevac. Vladao je od 1427. do 1456. godine.
Despot Đurađ Branković je rođen 1377. kao drugi sin Vuka Brankovića i Mare, ćerke kneza Lazara. Nosio je ime po svecu (Đorđu Kapadokijskom), kao i njegov unuk Đorđe Branković, iako nisu imali isto prezime, već su se po imenima očeva prezivali jedan Vuković, a drugi Stefanović. Od vremena Mavra Orbinija (1601. godine), istorija njihovu porodicu naziva Brankovićima.
Đurađ je u početku bio na strani svog ujaka, despota Stefana Lazarevića. Posle bitke kod Angore (1402. godine), između njih je došlo do razlaza i sukoba. Gonjen od Stefana zbog svojih veza sa Turcima, Đurađ je pobegao sultanu Sulejmanu, nasledniku Bajazita, i sa turskom vojskom pošao protiv njega. Iz borbi koja je usledila na Kosovu (Gračanička bitka, 21.11. 1402.), Stefan je izašao kao pobednik. Otada je Đurađ vodio turkofilsku, a despot Stefan ugrofilsku politiku u Srbiji.
Posle smrti kneginje Milice (1405. godine), Đurđu se pridružio i mlađi Stefanov brat Vuk, koji je tražio za sebe pola države. Uz pomoć sultana Sulejmana, oni su postigli znatne uspehe i dobili južni deo Srbije. Kada se protiv sultana Sulejmana podigao njegov brat sultan Musa, Vuk Lazarević je poginuo od ruke Musinih ljudi, kažnjen radi izdaje (1410. godine), a Đurađ se, majčinim posredovanjem, kod njene najmlađe sestre princeze Olivere pomirio sa ujakom (1412. godine).
Kao zapovednik srpske vojske, Đurađ je rešio, u odlučnoj bici pod Vitošom (1413. godine), borbu između Muse i brata mu sultana Mehmeda I, napavši i pobedivši prvog.
Godinu dana posle toga (1414.), uzeo je za ženu Jerinu (Irinu) Kantakuzen. Jerina mu je bila druga žena, ime prve žene nije sačuvano (žena sa kojom je imao ćerku Jelenu i verovatno ćerku Maru), dok je Jerinom imao četiri sina (Todora, Grgura, Stefana i Lazara) i još jednu ćerku Katarinu.
Od 1422. do 1426. Đurađ se duže zadržavao u Zeti, gde je jedno vreme ratovao protiv Mlečana. 1426. godine se spominje njegov svečani doček u Dubrovniku. Te iste godine, na državnom saboru u Srebrnici kod Stragara, Đurađ je bio proglašen za naslednika despota Stefana. Ugarski kralj Žigmund Luksemburgški je sporazumom u Tati priznao Stefanovu volju, ali je zauzvrat tražio da mu se posle smrti Stefanove vrate Mačva sa Beogradom i grad Golubac.
Srpski despot
Posle Stefanove smrti (19. jula 1427.), Đurađ je postao srpski despot. Izgubivši Beograd, on je podigao na Dunavu novi grad – Smederevo (zbog toga je nazvan Đurađ Smederevac), između 1427. i 1430. Golubački vojvoda Jeremija nije hteo predati svoj grad Mađarima, nego ga je dao Turcima.
Mađarski kralj je despotu Đurđu poklonio posede u tadašnjoj Mađarskoj, u kojima su se nalazila sledeća mesta: Zemun, Slankamen, Kupinik (Kupinovo) i Mitrovica (Sremska Mitrovica) u Sremu, Stari Bečej (Bečej), Kulpin, Čurug, Sveti Petar, Perlek, Peser i Petrovo Selo (Bačko Petrovo Selo) u Bačkoj, Bečej (Novi Bečej), Arač, Veliki Bečkerek (Zrenjanin) i Vršac u Banatu. Kao i njegov prethodnik, Stefan Lazarević, i despot Đurađ je na svoje posede u Mađarskoj naseljavao Srbe. Pored pomenutih poseda na području današnje Vojvodine, despot je dobio još mnoga mesta u drugim delovima tadašnje Ugarske. Zabeleženo je da je u Araču živeo despotov činovnik Brajan, a u Apatinu Nikola Peretić.
Prvi pad despotovine
Nateran od strane Turaka, Đurađ je priznao, pored mađarske, i tursku vrhovnu vlast, i plaćao im je godišnje 50.000 dukata kao danak. Dugo je vodio politiku odanosti i prema Turcima i prema Mađarima. Njegova kćer, Mara, postala je žena sultana Murata II (1435.), a druga mu se kćer, Katarina, udala za grofa Ulriha III Celjskog, rođaka mađarskog kralja Sigismunda. Posle smrti Sigismundove (u decembru 1437.)Turci su pripremili veliki napad protiv Srbije i Mađarske. Gotovo cela Srbija, osim Novog Brda, je bila osvojena. Smederevo je zauzeto, 18. avgusta 1439. godine. Novo Brdo se održalo sve do 27. jula 1441. godine, zahvaljujući turskom rasporedu snaga prema Beogradu. Osmanlije ne napadaju Zetu, mada je bila deo srpske despotovine, dajući mogućnost sultanovom vazalu Stefanu Vukčiću Kosači – da umjesto njih obavi posao i prisajedini Zetu svom vojvodstvu.
U vreme okupacije Srbije i Đurđevog boravka u izgnanstvu u Zeti, njegova tetka princeza Olivera prenosila mu je tajne diplomatske poruke na relaciji Dubrovnik – Bar – Budva.
Duga Vojna
Đurađ je prvo potražio sklonište u Zeti. Nakon boravka u Mlecima (1440), ne uspevajući da od njih kupi grad Ulcinj, ponovo se vraća u Zetu, gde u svom utvrđenom gradu Baru boravi šest meseci. Kako su Turci raspisali ucenu za njegovu glavu, postaje nepoverljiv prema najbližim saradnicima. Iz tog razloga, izdavši na brzinu neke povelje gradu Budvi, 12. aprila 1444. godine – Đurađ se sklanja u Dubrovnik. Kroz tri dana saznaje da mu je sin Grgur završio u turskoj tamnici. U Dubrovniku 8. maja saznaje za osljepljivanje sinova Stefana i Grgura. Njihova sestra, sultanija Mara, nije uspela da spreči sultanovo delo. Kada je video svoje sinove lišene „zenica očnih“, Đurađ je najpre ridao i naricao, a zatim „jedva k sebi biv, naredi privesti mnoštvo Ismailćana. Sednuvši na zemlju reče isklati ih, dok sav ne ogreznu u krvi njihovoj“. Tako se o despotu Đurđu priča u žitiju njegovog unuka, Sv. Maksima (despota Đorđa Brankovića), i ta priča je trebalo da naljuti srpske ratnike protiv Turaka. U Dubrovniku Đurđa zatiče i vest o padu Novog Brda. Ne želeći da na Dubrovčane navlači bes Turaka, mesec dana kasnije (25. aprila 1441) otići će u Ugarsku.
Odmah posle pada Smedereva i velikog dela despotovine pod Turke, zapretila je opasnost i despotovim posedima u Mađarskoj. Kada je na mađarski presto došao kralj Vladislav Posmrče, oduzeo je od despota mnoga imanja i poklonio ih svojim pristalicama jer je despot podržavao svog rođaka Ulriha Celjskog.
Za to vreme Stefan Vukčić Kosača je pripremao svoj pohod na Zetu. Ova je akcija zaposedanja Zete trajala je od početka septembra do kraja novembra 1441. godine. Bosanski vojvoda u Gornjoj Zeti zauzima krajeve oko Morače, grad Soko (kod sela Štitara u blizini Cetinja) i Medun. U Donjoj Zeti, Stefan kreće na grad Bar. Osvaja ga, predajom od 20. septembra 1441. godine. Raspolažući velikim novčanim sredstvima, despot je uspeo da popravi svoj položaj u Mađarskoj i da prikupi veliku vojsku. Istovremeno, posredstvom kardinala Cezarinija, formirana je Liga protiv Turaka. Na čelu Lige su bili poljsko-mađarski kralj, Vladislav Posmrče, Janoš Hunjadi (Sibinjanin Janko) i despot Đurađ. Oni su sa velikom vojskom provalili 1443. godine u Tursku i pobedonosno došli sve do Sofije. To je bila takozvana Duga Vojna. Hrišćanska pobeda je uzbunila čitav Balkan. Turci su, našavši se u neprilici, ponudili mir. Zahvaljujući posredovanju sultanije Mare i despota Đurđa, mir je bio sklopljen u Segedinu 1444. godine. Na osnovu ovog mira, despot je dobio natrag svoju državu, sa 24 grada, uključujući Novo Brdo, Golubac i Kruševac, a 22.8. 1444. je ponovo ušao u Smederevo.
Sukob s Mađarima
Mađari su brzo narušili ugovor sa Turcima, dok je Đurađ ostao veran sklopivši separativni mir. U novom ratnom pohodu, Mađari su bili loše sreće: bili su potučeni, a sam kralj Vladislav je poginuo u bici kod Varne (10.11. 1444.). Zbog toga su odnosi između despota i Mađara zahladili. Despot je želeo da zavede red u zemlji i da izleči rane od prošlih ratova. Đurađ nije uspeo da povrati celu Zetu, koju su u vreme propasti Srbije delom zaposeli Mlečići, a delom herceg Stefan Vukčić. Zbog toga je despot 1448. godine ratovao sa Mlečićima i kao polusaveznika dobio Skenderbega, ali u tim borbama nije imao sreće, isto kao ni u Bosni, gde je želeo da se dočepa bogate Srebrenice.
U borbama Mađara i Turaka (1448. godine), despot nije učestvovao. Štaviše, despot je posle Hunjadijevog poraza na Kosovu (17.-19.10.) (Drugi Kosovski Boj) istog uhvatio i zatvorio, terajući ga da mu plati štetu nanesenu od strane Mađara srpskom stanovništvu, prilikom njihovog prolaska kroz Srbiju. Posle prihvaćene obaveze i mnogih obećanja od mađarskog sabora, Hunjadi je pušten na slobodu (na Božić 1448. godine).
Odnosi između Srbije i Ugarske su posle toga postali mnogo gori. Sam papa je oslobodio Mađare od datih obaveza, kao iznuđenih u nevolji. Odnosi su postali nešto bolji posle dolaska na presto sultana Mehmeda II Osvajača (1451.), koji je od početka bio prijateljski raspoložen prema Đurđu. Sultan je vratio Srbiji Toplicu i Glubočicu, a bosanski kralj Srebrenicu. Posredstvom despota Đurđa, došlo je do mira između Mađara i Turaka, a Hunjadijev sin, Matija, veren je sa despotovom unukom, Jelisavetom.
Prilikom osvajanja Carigrada (1453. godine), učestvovala je i jedna jedinica srpske vojske, koju je despot poslao, budući da je bio turski vazal. Posle pada Vizantije, sultan je, iznenada, 1454. godine, krenuo protiv Srbije, pod izgovorom da Đurađ održava veze sa Mađarima i da neuredno plaća danak. Despotu su u ovoj borbi pomogli Mađari, potisnuvši Turke iz Srbije. Međutim, 1455. godine je počela nova turska ofanziva. Novo Brdo, kao i cela Južna Srbija su pali u ruke sultanu. Despot je ponovo otišao u Ugarsku, a takođe i u Beč, da traži pomoć. Prilikom povratka, u decembru 1455. godine, je kod Kupinova od strane Mađara napadnut, ranjen (Izgubio tri prsta desne ruke) i zarobljen, a pušten je i oslobođen nametnutih mu obaveza tek na posredstvo kralja Ladislava V.
Kraj života
Da bi sprečio stvaranje nove lige, sultan je ponudio Đurđu mir (1456. godine), ustupajući mu delove Srbije severno od Kruševca. Međutim, Turci su iste godine preko Srbije sa velikom vojskom krenuli na Mađare. Despot je prešao u Bečkerek (Zrenjanin), a njegova vojska je junački odbila sultana kod Smedereva. I turska opsada Beograda se završila neuspehom. Te zime (24.12. 1456.), završio je despot svoj život; sahranjen je u Krivoj Reci ispod Rudnika.
Ceo svoj dugi vek (živeo je preko osamdeset godina), Đurađ je proveo u ratnim okršajima, pa je, godinu dana pred smrt, izgubio tri prsta na desnoj ruci braneći se mačem od konjanika zapovednika Beograda, Mihaila Silađija (Svilojevića iz starih srpskih letopisa i narodnih pesama). Taj „trpenija venac“ primio je „v približenih žitija koncu“ (kad se približio kraj života). Rana mu, izgleda, nikako nije mogla da zaraste i od nje je i umro.
Bio je nesrećan čovek i toga je bio svestan. Franjevcu Jovanu Kapistranu (1385 — 1456), koji ga je nagovarao da ostavi veru predaka, odgovorio je: „Narod moj veruje da sam mudar, mada sreće nemam. A ti sad tražiš od mene da učinim nešto po čemu bi moj narod pomisliti mogao, da sam u starosti pameću pomeo“. Oglašavan od Mađara i od zapadnjaka za izdajicu, zbog svog držanja u doba kosovske bitke iz 1448. godine, „smiderski gospodin“ Đurađ je od Jurija Barakovića (u „Vili Slovinki“, 1613.), stavljen u pakao, u „srce zemlje“, u „donju propast“. Legendu o izdajstvu prihvatilo je, na neobjašnjiv način, naše narodno predanje, ali je nju vezalo za Đurđevog oca, Vuka Brankovića, i za kosovsku bitku iz 1389. god.
O Đurđu nije stvoren kult, pa prema tome nema biografije ni crkvenih pesama njemu posvećenih. U staroj srpskoj književnosti sačuvana su dva spisa o tome kako je Đurađ 1453. godine preneo mošti apostola Luke u Smederevo. Pisci su savremenici toga očajničkog pokušaja despota — davljenika da spase sebe i svoju despotovinu, a mošti su slamka za koju se on hvata. Nad mrtvim telom despotovim nepoznati smederevski besednik držao je krajem decembra 1456. godine posmrtni govor, koji dolazi među najlepše i najpotresnije stare srpske tekstove.
Imao je nesumnjivo najburniji život od svih srpskih vladara i postao je jedna od najtragičnijih ličnosti srpske istorije. Lik despota Đurđa postoji na njegovoj povelji svetogorskom manastiru Esfigmenu iz 1429. godine. Prikazana je cela porodica despota Đurđa. Lik despota Đurđa nalazi se i na novcu.
IZVOR: Vikipedija
21. novembar 2017. u 13:10
Vojislav Ananić
Đurađ Branković, despot (?, oko 1375 — Smederevo, 24. XII 1456)
Poticao je iz jedne od najpoznatijih srpskih porodica poznog srednjeg veka. Bio je sin „gospodina” Vuka i gospođe Mare, kćeri kneza Lazara. Kao dečak doživeo je Kosovsku bitku 1389, koja se odigrala na očevim posedima. Smrt oca dočekao je sa nešto više od dvadeset godina. Pošto su posle Vukove propasti najveći deo zemalja Brankovića poseli Turci i Lazarevići, s majkom i braćom preživljavao je teške dane. Uspeli su ipak da od sultana otkupe očevu zemlju na samom početku XV v., kada je osmanlijskoj državi zapretila velika opasnost od mongolskog kana. S bratom Grgurom 1402. učestvovao je u bici kod Angore. Posle bitke prešao je u Carigrad, gde ga je ujak Stefan Lazarević bacio u tamnicu. Pošto je uspeo da se oslobodi uz pomoć vlastelina Rodopa, vratio se u svoju zemlju. U njoj je, uz tursku pomoć, 1402. ratovao protiv ujaka Stefana i Vuka, koji su se kroz Oblast Brankovića vraćali na svoje posede. Lazarevići su dobili bitku, koja se odigrala u okolini Gračanice. U to vreme počeo je da vodi glavne porodične poslove. Uskoro je ostao jedini muški član kuće, jer mu se stariji brat Grgur zakaluđerio i 1408. umro u Hilandaru. Mlađeg brata Lazara Turci su ubili 1410. Tih godina bio je veran vazal turskog sultana Sulejmana, koji je vladao evropskim delom Carstva. U skladu s tim položajem, pomagao je pobunu Vuka Lazarevića protiv brata Stefana. Od 1410. do 1412. učestvovao je u ratu među sinovima sultana Bajazita I. Najpre se držao Sulejmana, zatim Muse, koji je pokušao da ga otruje. U neposrednoj životnoj opasnosti gonjen je po istočnim predelima Balkanskog poluostrva, ali je uspeo da se skloni u Solun. Posredništvom majke Mare izmirio se sa ujakom Stefanom. Kako despot Stefan nije imao dece, znalo se da će naslediti srpski presto. Predvodeći hrišćansku vojsku 1413. pod planinom Vitošom u Bugarskoj potukao je sultana Musu, čime su završene borbe za presto u Turskoj. Pod novim sultanom Mehmedom I nastupila su mirna vremena.
Odložio je oružje i 26. decembra 1414. venčao se s dosta mlađom Jerinom (Irinom), koja je bila iz solunske grane bivše vizantijske carske kuće Kantakuzin. Nju je verovatno upoznao dve godine ranije, za vreme boravka u Solunu. Ova Grkinja u Srbiji je ostala do kraja života i, doduše kao „prokleta”, bolje je zapamćena nego bilo koja druga srednjovekovna vladarka. Izgleda da mu to nije bio prvi brak, pošto su Dubrovčani 1408. pisali gospođi Mari pominjući „gospođu Jelenu, kćer gospodina Đurđa”. Jelena se kasnije u izvorima više nikada ne pominje. U narednim godinama kao gospodar svoje oblasti ostao je veran ujaku despotu Stefanu. Posle smrti Balše III despot Stefan nasledio je Zetu, ali i težak rat s Mlečanima koji su se utvrđivali na istočnoj Jadranskoj obali. Despot je 1423. prepustio ratovanje Đurđu, koji se s vojskom spustio u Primorje. S njim je već 1423. kod benediktinske opatije Sv. Srđa i Vakha na Bojani sklopio mirovni sporazum. Pošto je na terenu ostalo dosta nerešenih sporova, sledeće godine zaključio je novi ugovor u kopaoničkoj Plani. Preostala sporna pitanja rešio je novim sporazumom, sklopljenim 1426. u Vučitrnu. Pošto se nagodio s Mlečanima, despot Stefan mu je prepustio upravu nad Zetom. Đurađ se avgusta 1426. u nju preselio s porodicom. U međuvremenu Jerina mu je izrodila šestoro dece: sinove Todora, Grgura, Stefana i Lazara, i kćerke Maru i Kantakuzinu. U septembru je sa porodicom posetio Dubrovnik, u kojem je svečano dočekan i bogato ugošćen. Već dotle umrla mu je majka Mara, kao kaluđerica Marina.
Najkasnije 1425. despot Stefan predstavio ga je vlasteli i kliru, na državnom saboru u rudničkoj Srebrenici, kao budućeg naslednika prestola. Da bi postao novi vladar srpske države, morao je biti priznat i u spoljnom svetu, pre svega u Ugarskoj i Turskoj. Ugovorom u Tati priznao ga je ugarski kralj Žigmund. Posle iznenadne Stefanove smrti 19. jula 1427. postao je srpski vladar. Najpre se nagodio s kraljem Žigmundom, kome je ustupio Beograd, ali ne i Mačvansku banovinu, iako se na to obavezao ugovorom u Tati. Još teže je bilo nagoditi se sa sultanom, koji je od 1425. ratovao u Srbiji. Ipak je uspeo 1428. da i s njim sklopi mirovni sporazum. Priznao je vrhovnu tursku vlast, što je podrazumevalo slanje pomoćne vojske i plaćanje harača, koji je 1433. iznosio 50 000 dukata godišnje. Njegovim dolaskom na vlast i međunarodnim priznanjem Srbije konačno su ujedinjene zemlje Lazarevića i Brankovića. Kako je držao i oblasti Balšića, postao je jedini gospodar sačuvanih delova nekadašnjeg Srpskog carstva. Srpska država se ponovo prostirala od Dunava do Jadranskog mora. Pošto su Ugri držali Beograd a Turci Niš, Kruševac i Golubac, srpska država nije imala većih utvrđenih gradova. Zato je sazidao novu prestonicu, Smederevo. Mada je podigao najveću srednjovekovnu tvrđavu, ona nije mogla da zaustavi tursko osvajanje. Dok je zidano Smederevo, uglavnom je boravio u letnjikovcu Nekudimu i u Žiči. Prve dve godine vlade nosio je skromnu titulu „gospodin”. U leto 1429. krunisao ga je despotskom krunom Georgije Filantropen, izaslanik vizantijskog cara Jovana VIII Paleologa. Vladajući kao veran turski vazal uspeo je da proširi svoju državu pripajanjem delova Bosne: Srebrenici i njenoj okolini dodao je delove Usore i utvrđene gradove Zvornik i Teočak. Dok je prema bosanskom kralju vodio ofanzivnu politiku, prema Mlečanima u Zeti bio je popustljiv. S njihovim predstavnicima avgusta 1435. u „velikoj sali za audijencije” smederevskog dvora rešio je sporna pitanja koja su remetila miran život na terenu. Njegov položaj kao vladara Srbije i dalje su određivali odnosi između Turske i Ugarske. Da bi se što čvršće vezao za njih, ugovorio je kćerkama političke brakove: stariju Maru dao je u harem sultanu Muratu II, a mlađu Kantakuzinu udao za Nemca Ulriha II Celjskog, grofa Nemačkog carstva, srodnika ugarskog dvora i slavonskog bana. Uspevao je da održi političku ravnotežu prvih deset godina svoje vlade, ali su 1437. događaji krenuli mimo njegove volje i Srbija je postala poprište ratovanja. Sredinom te godine Ugri su udarili na Turke upravo preko njegove teritorije. Osvajanje Despotovine završilo se 1439. padom Smedereva.
Sa suprugom Jerinom, sinom Lazarom i dvorom prešao je 1439. u Ugarsku. Tražeći pomoć umešao se u dinastičke borbe, nastojeći da za sina obezbedi budimski presto. Kako u tome nije uspeo, rešio je da ode u Zetu i iz nje povede borbu protiv Osmanlija. Preko Zagreba, gde se susreo sa kćerkom Kantakuzinom, Kjođe, Šibenika i Dubrovnika stigao je u leto 1440. na zetsku obalu. Tamo su Turci na kraju ucenili njegovu glavu i zato je u aprilu 1441. pobegao u Dubrovnik. Dok je u njemu boravio, ne znajući kuda će dalje, sultan je u Anadoliji oslepio njegove sinove Grgura i Stefana. Užasna porodična tragedija ostavila je na njega trajan trag. Pošto je u Dubrovniku proveo tri i po meseca, ostavio je veliko blago i vratio se u Ugarsku. Pokorio se novom kralju Vladislavu i počeo da radi na pokretanju krstaškog rata. Uspeo je, u jesen 1443, da s kraljem i Jovanom Hunjadijem organizuje Dugu vojnu. Preko Niša, Pirota i Sofije vojska je prodrla do Zlatice, ali se zbog jake zime, nestašice hrane i žestokog turskog otpora morala vratiti. Ubrzo su povedeni pregovori koji su doveli do ugarsko- turskog mira, a on je u leto 1444. sklopio poseban ugovor sa sultanom. Vraćeni su mu oslepljeni sinovi i cela Despotovina. Posle 1444. vladao je Srbijom kao veran turski vazal. Njegova zemlja opljačkana i stanovništvom proređena sve više se svodila na Smederevo. Odbio je da učestvuje u ratu protiv Turaka, koji se završio hrišćanskim porazom kod Varne novembra 1444. Ipak, pomagao je sve ugroženiji Carigrad: dva natpisa svedoče da je 1447—1448. obnovio jednu kulu i deo gradskih zidina, ali nije hteo da se pridruži nepripremljenom pohodu Jovana Hunjadija, koga je oktobra 1448. porazio sultan Murat II na Kosovu. Za njega i srpski narod nastupila su još gora vremena kada je 1451. došao na turski presto sultan Mehmed II čiji je glavni cilj bio pokoravanje preostalih balkanskih hrišćanskih država. Prvi je na redu bio Carigrad, koji je razdvajao njegove azijske i evropske posede. Zauzeo ga je 29. maja 1453. Đurađ je morao da kao veran vazal pošalje vojnu pomoć. Pad vizantijske prestonice duboko ga je potresao: kada je primio vest, zatvorio se u sobu i tri dana nikoga nije sebi puštao. Potom je preduzeo velike diplomatske akcije da pokrene evropske države na krstaški rat. Uputio je dubrovačkog vlastelina Junija Gradića u Italiju. Tražio je pomoć od mletačkog Senata, milanskog vojvode Frančeska Sforce, rimskog pape Nikole V i napuljskog kralja Alfonsa Aragonskog a dobio samo obećanja. Turci su 1454. počeli da osvajaju Srbiju i u toku sledeće godine zauzeli Novo Brdo i celu oblast Brankovića. Ostale su mu samo nekadašnje zemlje Lazarevića. Sve ostalo morao je i zvanično da prepusti sultanu. Od 1449. imao je sukobe sa Hunjadijem oko poseda u Ugarskoj gde su krajem 1455. pokušali da ga ubiju u Kupinovu. U novembru 1456. ubili su mu zeta Ulriha II Celjskog u Beogradu.
Oko tri decenije bio je stožerna ličnost među preostalim balkanskim hrišćanskim gospodarima. Uspevao je da se održi jer je bio jedan od najbogatijih ljudi svog vremena. Naročito velike prihode imao je od rudnika: Novog Brda, Srebrenice, Rudnika, Trepče, Zajače, Krupnja, kopaoničkih rudnika. Srbija je u njegovo vreme bila veliki izvoznik srebra i ostalih metala, veoma traženih na evropskom tržištu. Imala je naprednu poljoprivredu i razvijenu trgovinu sa izuzetno značajnom ulogom Dubrovčana koji su je povezivali sa privredno naprednim područjem Mediterana i uopšte Evrope. Među srpskim srednjovekovnim vladarima car Dušan i on bili su najveći prijatelji Dubrovčana. Otkupljivao je Grke iz turskog ropstva, naročito posle pada Soluna 1430. i nakon propasti Carigrada 1453. Kao istinski helenofil i veliki privrženik istočne hrišćanske vere i kulture, bio je pristalica i zaštitnik isihasta, pravoslavnih monaha svojevrsnog konzervativnog i mističnog pravca koji su bežeći od Turaka stizali u Despotovinu iz grčkih i bugarskih krajeva. Oni su uticali na duhovni život Srbije toga vremena i bili protivnici rimokatolicizma. Nije poslao predstavnike na unijatski sabor u Firenci 1439. Odbio je 1455. da na poziv franjevačkog fratra Jovana Kapistrana pređe na rimokatolicizam. Bio je obrazovan čovek. Govorio je nekoliko jezika, a njegova smederevska prestonica brzo je postala naučno i kulturno središte srpske države. Pored prepisivanja i prevođenja knjiga u njoj su nastala razna originalna dela. Tu su se našli mnogobrojni rukopisi na srpskom, grčkom i latinskom jeziku. Kao predstavnik starog srpskog plemstva držao je do svog visokog porekla.
LITERATURA: Konstantin Jireček, Istorija Srba, I, Beograd 1952, 353—389; Istorija srpskog naroda, II, Beograd 1982, 218—314; Momčilo Spremić, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Beograd 1999.
Momčilo Spremić
18. decembar 2020. u 12:26
Vojislav
Poseta Višegradu, kraljevskom srednjovekovnom gradu
Stopama srpskih kraljeva po višegradskim putanjama
U okolini Budimpešte postoje zanimljiva mesta za opuštanje, živopisni predeli i gradovi. Odabrali smo da to, ovoga puta bude Višegrad. O ovom mestu pisac Jakov Ignjatović beleži da su tamo „hodali srpski kraljevi, Dragutin i Milutin”, a da je u „kraljevskim sentandrejsko-višegradskim šumama lovio veliki Đurađ Branković”.
Ime Višegrad znači „gornji grad” ili „gornja tvrđava”. Danas je to poznato izletište, pre svega gostiju iz obližnje Budimpešte, ali i šireg regiona, koji se nalazi na listi svetske baštine Uneska. Priče, predanja i legende Višegradu daju posebnu magiju i privlačnost. Mesto je poznato po ostacima ranorenesansne palate mađarskog kralja Matije Korvina i srednjovekovne tvrđave. U dugačkom redu znatiželjni posetioci su mirno čekali, da kupe ulaznicu i obiđu tvrđavu. I, dok je do nas dopirala srednjovekovna muzika, koju je uživo na tvrđavi svirao orkestar egzotičnih duvačkih i žičanih instrumenata, čitamo tekst na spomeniku. On svedoči da su se upravo tu, 1335. godine, sastali tadašnji vladari Bohemije, Mađarske i Poljske, i da se nekoliko vekova kasnije, 1991. godine, na istom mestu sastala Višegradska četvorka, koju su činile: Mađarska, Poljska, Češka i Slovačka, te da su ove zemlje zajedno ušle u Evropsku uniju 2004. godine. To simbolično čini preplitanje viševekovne istorijske veze ovih zemalja. Tvrđava je na uzvišenju do koga pešačimo hodočasnim koracima verujući da su na tom zemljištu utisnuta i stopala Nemanjića. Tamni, ljuti kamen kojim je tvrđava građena, odoleo je vekovima, a ono što je urušeno raznim istorijskim vihorima, brižno je u novije vreme popravljano, kako bi se sačuvalo za potomke, kao svedočanstvo o jednom vremenu i životu. Sveke godine, sredinom juna, na Višegradskoj tvrđavi se održavaju turniri srednjovekovnih borilačkih veština. U tom periodu poseta turista se višestruko poveća, a na smotri učestvuju razna Udruženja za negovanje srednjovekovne kulture i tradicije iz cele Evrope. Učesnici su odeveni u srednjovekovne kostime seljaka, lovaca, ratnika i vitezova. Za tri dana, koliko turnir traje, tvrđava postaje veliki filmski studio. Posetili smo i tri muzejske postavke na najvišem platou tvrđave, u kojima su srednjovekovni eksponati: grbovi, nošnja, oružje, štitovi i oklopi, oruđe i preparirane životinje. Sve je to izloženo u znalački napravljenom ambijentu. Kao da je vreme stalo i prestalo da teče. Sa tvrđave je pogled pucao na vijugavi Dunav, iza čije prve okuke je Ostrogon i granica sa Slovačkom. Nebo i okolni brežuljkasti krajolici daju Dunavu lepu zelenkastu boju. Slikoviti pejzaži i druga obala, na kojoj je Nađmaroš, su bili inspirativni za fotografisanje. Na jednoj klupici od drvenih hoblica, postavljenoj na samom vidikovcu tvrđave, prelistavamo turistički vodič i pravimo plan šta još posetiti u jednom danu, a šta ostaviti za ponovni dolazak, o kome prećutno slutimo. Ponekada radost i zadovoljstvo treba odložiti i uživati u malom, dnevnom trenutku, bez žurbe. Malo je jedan dan da se sve vidi, ali srećom, nije daleko od Budimpešte. Polako se spuštamo šumskom stazom do grada. Priroda plamti jesenjim bojama, nestvarno lepa. Putokazi upućuju putnike namernike o pravcu kretanja. Punim plućima udišemo svež vazduh. Iza svake okuke nas je dočekao po jedan spomenik koji svedoči o stradanju Isusa Hrista. Moja saputnica, koja je bila pre nekoliko godina u Jerusalimu, podseti se jerusalimske ulice „Put suza”, kojom je prošao Isus ka brdu Golgota. Na tom putu, kao i na ovom kojim smo koračale, bilo je 14 stajanja, i svako je obeležavalo biblijski događaj Hristovog stradanja. Zastajemo, posmatramo impresivno dočarane scene Hristovog stradanja, utisnute u reljef i ofarbane crvenom bojom. Podsećamo se: „Koliko god da su naši putevi naporni, koliko god da je težak naš krst, muka Hristova nas stalno podseća da nema veće žrtve od one koju je on podneo za nas, što je dovoljno da naša srca ispuni verom i nadom”. Staza nas je dovela do rimokatoličkog hrama, čiju smo kupolu i krst videli sa tvrđave. Dan se primicao kraju, nebo iznad krajolika je dobijalo rumene nijanse. Na obali Dunava gledamo kako odmiče skela natovarena ljudima i kolima.
BORAVIŠTE UGARSKIH KRALJEVA
U donjem Višegradu je krajem XV veka renesansni kraljevski dvorac izgradio Matija Korvin i to u zrelim godinama svoje vladavine Mađarskom, Hrvatskom i većim delovima sadašnje Slovačke i Češke. On se borio protiv Osmanskog carstva i na našim područjima oko Šapca, Smedereva i drugde, nastavljajući vojnu slavu svog oca Sibinjanin Janka, odnosno Hunjadi Janoša. U Višegradu su rado boravili i ugarski kraljevi: Karlo Robert i Ludvig Veliki, koji se oženio Jelisavetom, kćerkom Stefana II Kotromanića, bosanskog bana. Bilo je to 1358. godine, u njegovom „romantičnom” dvorcu u Višegradu. Tom prilikom primio je na sebe obavezu da štiti Dubrovnik. Dubrovčanima su od tada stvoreni uslovi za slobodnu trgovinu u Podunavlju.
Postavka muzeja kralja Matije
Istorija Višegrada počinje u XI veku, kada se kralj Andrija I vratio iz izgnanstva, sa svojom suprugom Anastasijom, Ruskinjom, i osnovao oko 1056. godine, kod današnjeg Višegrada, jedan manastir koji je posvetio Svetom Andriji Prvozvanom i poverio ga pravoslavnim monasima. Latini su vremenom iz njega potisnuli pravoslavne duhovnike. Taj manastir je postojao do dolaska Turaka u te predele koji su ostavljali pustoš iza sebe. Na jednom visu pored Dunava videle su se 1886. godine ruševine kraljevskog grada Višegrada. Tu je u okviru zidina bila i tzv. Kula Solomonova. Sada se ovde nalazi postavka Muzeja kralja Matije. Izložba predstavlja obnovljenu gotsku fontanu iz kraljevske palate i renesansne spomenike iz Višegrada.
Slavica Zeljković
Izvor: SRPSKE NEDELJNE NOVINE, Budimpešta, 5. novembar 2020.