Kanjiža i okolna sela

14 komentara

1. 1. novembar 2016. u 11:51

   vojislav ananić

   K A NJ I Ž A
   Naseljena mesta
   Kanjiža kao opština i centar opštine se nalazi na desnoj obali reke Tise, na najsevernijem delu Jugoslavije, za oko jedan šironski stepen bliže severnom polu nego ekvatoru. Ova teritorijalno-upravna jedinica se graniči sa istoka rekom Tisom, to jest opštinom Novi Kneževac, sa juga Sentom, sa zapada Suboticom, sa severa jugoslovensko-mađarskom granicom, prostire na 399 kvadratnih kilometara.
   Opština, omeđena sa istoka rekom Tisom, odnosno opštinom Novi Kneževac (Törökkanizsa), sa juga Sentom (Zenta), sa zapada Suboticom (Szabadka), a sa severa jugoslovensko-mađarskom granicom, prostire na 399 kvadratnih kilometara.
   Današnja opština Kanjiža je stvorena 1. januara 1960. godine spajanjem tri ranije opštine – Kanjiže, Horgoša i Martonoša. Ona se sastoji od 13 naselja:

   Adorjan
   Doline
   Horgoš
   Kanjiža
   Male Pijace Mali Pesak Martonoš
   Novo Selo Orom
   Totovo Selo Trešnjevac
   Velebit
   Vojvoda Zimonjić
   Ova naselja se nalaze delom pored Tise, delom na lesnoj terasi, a delom na lesnoj zaravni.
   Broj stanovnika u naseljima:
   Naselje Broj stanovnika u
   1981. g. 1991. g. 2002. g.
   Adorjan 1.203 1.154 1.132
   Doline 663 367 515
   Horgoš 7.596 7.093 6.300
   Kanjiža 11.687 11.182 10.193
   Male Pijace 2.445 2.144 1.958
   Mali Pesak 165 150 115
   Martonoš 2.732 2.394 2.182
   Novo Selo 297 330 210
   Orom 1.903 1.895 1.560
   Totovo Selo 913 758 708
   Trešnjevac 2.105 1.994 1.864
   Velebit 438 357 365
   Vojvoda Zimonjić 382 272 338

   Ukupno:

   35.261
   30.090
   27.440
   Pošto je ovo područje predstavlja jako istureni deo državne teritorije, u međunarodnom saobraćaju i robnom prometu kanjiški prostor ima specifičnu funkciju kao pogranična opština jedna je od najprometnijih izlazno-ulaznih vrata prema srednjoevropskim zemljama. Na teritoriji opštine se nalazi i drumski i železnički prelaz na jugoslovensko-mađarskoj državnoj granici kod Horgoša. Ovaj drumski prelaz spada među najprometnije granične prelaze. Aktiviranjem potiske železnice – koje je u toku – u međunarodnom tranzitnom prometu mogao bi se rešiti problem preopterećenosti subotičkog prometnog čvora. Rekonstrukcija ove potiske pruge bi imala ogroman ekonomski efekat. Posredstvom horgoškog prelaza kopnene veze su veoma dobre i sa zapadnim i sa severozapadnim zemljama naročito izgradnjom novog međunarodnog puta.
   Kanjiža je i rečna opština. Rečni prelaz kod našeg grada u pisanim dokumentima prvi put se spominje 1093. godine. Kroz devet vekova Kanjiža je u svim državnim formacijama uživala prednosti koje proizlaze iz funkcije rečnog prelaza. Kod ovog prelaza su se ukrštale saobraćajnice zemaljskog značaja. Posle izgradnje mosta za drumski saobraćaj tranzitni karakter kanjiškog prostora još jače je izražen. Robni i putnički saobraćaj između severnog Banata i severne Bačka odvijaju se preko ovog mosta. Mogućnosti rečnog saobraćaja na Tisi nažalost nisu iskorišćeni.
   Kanjiški prostor se nalazi na severoistočnom delu panonskog žitorodnog i intenzivnog stočarskog rejona, pripada panonsko-beogradskom rejonu. U odnosu na glavne energetske sisteme, potpunom izgradnjom sistema gasovoda – ima važnu ulogu. Jaka energetska baza na sopstvenom prostoru – nafta i zemni gas – ne služi u dovoljnoj meri neposrednim interesima privrednog razvoja opštine.

   dr Pap Đerđ
   Adorjan
   Adorjan je jedan od najstarijih naselja cele Bačke koje se po najnovijim istraživanjima spominje već 1198. godine u jednom pisanom dokumentu pod nazivom Adryan u Bodroškoj županiji Pores Tise. Prema tome je prošle godine imao 800. godišnjicu. Ovo naselje se sastojalo u srednjem veku od dva sela: od Gornjeg i Donjeg Adorjana. Iz 1271. godine imao još jednu povelju, a iz 1331. godine i detaljan opis granice poseda. 1406. godine Adorjan dobija dozvolu za održavanje nedeljnih pijaca. U ovo vreme je imao i više manastira (Sveti Martin, Sveti Đorđe i Sveti Nikola i manastir Bogorodice).
   Početkom turske vladavine se stanovništvo razbežalo, ali za kratko vreme je ponovo nastanjeno. Kasnije opustošeni hatar sela je priključen Kanjiži.
   Sadašnje selo je staro oko sto pedeset godina. Kanjiška crkvena uprava je 1858. godine podigla malu crkvu u blizini Tise, gde je već bilo koncentrisano oko 60 kuća. Oko crkve su se formirale ulice koje se od centralnog trga razilaze prema zapadu, jugu i istoku. 1884. godine već ima osam ulica. U ovom veku je još izgrađeno više ulica, najkasnije ulica Aranj Janoša.
   Adorjan je agrarno seli Stanovništvo se bavi gajenjem duvana, paprike, žitarica. U celoj Vojvodini je dobro poznat adorjanski duvan. Aktivno stanovništvo se većinom bavi sa zemljoradnjom ili je zaposleno u Kanjiži, Senti itd. Selo ima mesnu zajednicu, školu do 4 razreda osnovne škole.
   dr Pap Đerđ
   Velebit
   Velebit se nalazi na obodu lesne zaravni na nadmorskoj visini od 106 m, s glavnim putem je povezan putem preko Zimonića. Današnji Velebit je mlado, plansko osnovano naselje sa pravilnom uličnom mrežom. Na području današnjeg sela nađeni su tragovi drevnih civilizacija, kultura (Bakreno, bronzano doba). Naselje se formiralo posle 1. svetskog rata za potrebe kolonizovanog stanovništva. Na njihovo poreklo ukazuje i naziv naselja. Za vreme 2. svetskog rata bilo je doseljeno i mađarsko stanovništvo do 1944. godine. U ekonomskom životu sela je od najvećeg značaja Ribarsko gazdinstvo Kapetanski rit.
   dr Pap Đerđ
   Vojvoda Zimonjić
   Zimonjić se nalazi na dodiru lesne terase i Kanjiškog rita, 5 km od Kanjiže. Osnovan je između 1921. i 1926. godine kao plansko naselje u blizini važnih kolskih puteva, nekadašnje kanjiške čarde i železničke pruge. Ima nekoliko ulica. Glavni pravac ovih ulica je paralelan sa glavnim putem. Zimonjić se poljavljuje kao samostalno naselje 1948. godine. Stanovništvo se bavi sa zemljoradnjom ili je zaposleno u kanjiškim preduzećima.
   dr Pap Đerđ
   Doline
   Doline leže na najudaljijenom mestu od matičnog grada, Kanjiže. Formirala se gusta mreža salaša već u prošlom veku, a kasnije je izgrađena i železnička pruga i mala stanica, škola i čarda. Od 1948. godine se vodi kao samostalno naselje. Prirodni uslovi poljoprivrede su veoma povoljni, i mehanizacija je na visokom nivou.
   dr Pap Đerđ
   Kanjiža
   Naziv Kanjiže je verovatno slovenskog porekla i može se izvoditi iz reči knez, kneževa, ali ne zna se šta je prvobitno označavao, neku vodu, na primer potok, ili neki posed, eventualno sedište kneza, župana. Od reči knez potiče i Kenesna, Canisa, Kenese, Kanisa, Kanjiža.
   Po arheološkim nalazima na priobalskom uzvišenju pored Tise, u okolini današnjeg Ribarskog trga postoje tragovi naseobine počev od bronzanog doba. Formiranje naselja može se objašnjavati blizinom i bogatsvom reke Tise, prelaza preko reke i raskrsnicom zapadnih, južnih i severnih puteva.
   Na osvom mestu je za vreme Rimljana i seobe naroda stvoreno stražarsko mesto i izgrađeno jedno zemaljsko utvrđenje – Feldvar kod ušća potoka Kaniša, kasnijeg Kereša.
   Govoreći o dolasku Mađara u Karpatski bazen, hroničar ugarskog kralja Bele III, Anonimus (Bezimeni) tvrdi da su 896. godine kod Kanjiže prelazile vojskovođe Zuard, Kadoča i Bajta da bi osvojili teritorije preko Tise.
   Po srednjovekovnim poveljama Kanjiža je bio kraljevski posed, a 1093. godine je pripadao opatiji u Panonhalmi, zajedno sa ribnjakom Mirot, a na mestu današnjeg Budžaka je postojalo drugo naselje pod imenom Satmar, u vlasništvu mitrovačke opatije.
   Uoči tatarske najezde – po podacima popisa iz 1240. godine Kanjiža je imala 27 porodičnih zajednica, tj. domaćinstva, odnosno oko 135 stanovnika, po zanimanju su bili kmetovi konjanici, ribari i tovarnici robe itd.
   U doba tatarske i turske najezde Kanjiža je bila uništena i opustošena, umesto naselja izvori spominju samo zemljano utvrđenje Feudvar (Földvár). Za vreme senćanske bitke je okolinu Kanjiže obilazio austrijski general Marsilji i izradio kartu utvrđenja Feldvar. To se vidi na spomen-ploči na Ribarskom trgu.
   Nakon turske najezde Kanjiža je postala deo Potiske vojne granice kao utvrđeni šanac, a posle razvojačenja vojne granice formiran je Potiski komorski okrug, 1751. godine. Tom prilikom Kanjižu napušta srpsko stanovništvo, preseljavaju se u Banat, pa čak i u Rusiju. Umesto njih Mađarska komora od 1753. godine useljava Mađare iz severnih županija Mađarske, čiji status se izjednačava sa prevom Srba, 1773. godine. Kanjiža i Bačka su postale deo Bač-bodroške županije, naselje dobija titulu palanke i pravo ubiranja skelarine.
   Sledećih 150 godina u razvoju grada znače veliki napredak: intenzivirala se poljoprivredna proizvodnja, naseljavaju se pustare u okviru kanjiške uprave kao što su Adorjan, teritorija današnjeg Trešnjevca, Oroma, Dolina, Totovog Sela pojavom rasutih, pa i koncentrisanih salaša. Grad dobija privilegije održavanja godišnjih sajmova i pijaca (četvrtkom) od Marije Terezije, pojavljuju se razni zanati i esnafi već u 18. veku, pa čak i počeci industrije. U razvoju naselja dolazi do prekida za vreme mađarske građanske revolucije. Tokom 1849. godine Kanjiža je dva puta spaljena i opustošena, ostalo je samo oko 110 kuća. U drugoj polovini 19. veka grad je ponovo izgrađen. Formiraju se kvartovi: Kereš, Centar, Tisina obala (Tisza part), Topart, a kasnije Ujvaroš i na kraju Falu, sadašnji 1. kvart preko Kereša.
   U društvenom životu grada 19. veka vodeću ulogu imaju zemljoposednici, bogati preduzetnici, trgovci i zanatlije. Obrazuje se Udruženje zemljoposednika „Gazdaker”, Kasina, Udruženje zanatlija, javljaju se čitalački kružoci, sindikati, izgrađen je Vigado i Narodni park (Népkert). Osnovani su parni mlinovi, prva parna ciglana i crepana (osnovao je Herman Grinfeld 1903. godine), opeke i crepa, pilana i ovako se zaposlio i višak agrarnog stanovništva. Već u ovo vreme je bilo značajno i kanjiško građevinarstvo. Naši zidari, tesari, kubikaši su radili u celoj srednjoj Evropi.
   Prve decenije 20. veka su donele još veći, dinamičniji razvoj, 1908. godine Kanjiža stiče status grada sa uređenim većem, izgrađena je 1912. godine nova gradska kuća, lekovita banja, nova katolička crkva Sveti Pavle pored stare crkve izgrađene još u 18. veku i pravoslavne crkve koja je 1700-tih godina dobila današnji izgled.
   Prvi svetski rat je doneo burne promene u životu Kanjiže. Na teritoriji nekadašnje gradske javne pašnjake je naseljavano slovensko stanovništvo, i osnovana su naselja Velebit i kasnije Vojvoda Zimonjić, stvaraju se i druga naselja, a burne promene se javljaju i za vreme 2. svetskog rata, ali privredna i demografska struktura grada je uglavnom ostaje nepromenjena sve do šesdesetih godina, a onda počinje ekonomski uspon i u poljoprivredi, i u industriji. Počinje eksploatacija nafte, modernizacija puteva, izgrađuje se novi most na Tisi, ukida se nažlaost železnički saobraćaj i prema Senti i prema Subotici. Nakon poplave Tise 1970. godine izgrađen i novi nasip i Kanjiža je dobila novo stambeno područje refulacijom ušća Kereša.
   Znatno se razvija građevinska industrija, proizvodnja građevinskog materijala, metalna industrija, proizvodnja izolacionog materijala. Izgradilo se novi rekreacioni centar sa lekovitom banjom, stvarali su se i uslovi intenzivne poljoprivrede, i stočarstva.
   U Kanjiži uvek je bila posvećena velika pažnja i školstvu i kulturi. U našem gradu je osnovano jedno od prvih zabavišta u Vojvodini, uvek je bila mreža osnovnih škola, već 1880-tih godina je radila šegrtska škola, a 1965. godine je osnovana i Srednja poljoprivredna škola. Kanjiža je imala i pozorište već u 1840-tih godina. Grad ima biblioteku, kulturno-obrazovnu ustanovu „Cnesa”, kulturno-umetnička društva, muzičku školu, a sad se gradi i novo pozorište tj. pozornica, s druge strane veoma uspešne sportske i rekreacione klubove.
   Značajne i čuvene su i razne kanjiške manifestacije: Kolonija književnika koja ima tradiciju od 47 godina, dani džeza, Atletski i plivački maraton, razvijeno je i javno informisanje lokalnog značaja. Imamo nedeljnik Új Kanizsai Újság, časopis Orbis i kablovsku televiziju.
   U Kanjiži je rođen Besedeš Jožef čuveni hidrolog, Dušan Dimitrijević pisac i predsednik Matice srpske, pisac Tobijaš Ninčić, nazvani Ozorai Arpad, pisac Kanizsai (Čuka) Ferenc, pesnici i pisci Konc Ištvan, Tolnai Oto, slikar Dobo Tihamer i drugi značajni naučnici i umetnici.
   dr Pap Đerđ
   Male Pijace
   Male Pijace – uzalud bismo ovaj naziv tražili čak i najboljim geografskim kartama izdatim pre 1935. godine, iako ima izvrstan položaj: plodno ostrvo u zagrljaju Telečke visoravni (ovde je zovu: Orompart), nekada čuvenog Kiriša i neplodnog Jaraša, na susretu peskovitog zemljišta sa crnicom, brežuljaka sa pašnjacima i ovih sa ritovima – Severna Bačka u minijaturi. Kiriška Pijaca (Körös-piac), a od 1938. konačno Male Pijace (Kispiac) je zakasneli naslednik prastarih naselja, čija se istorija gubi u krvavim olujama daleke prošlosti, na koje ukazuju samo pojedini nazivi ili po koji stari grob (najznačajnije nalazište je otkriveno kraj Kiriša 1964. godine – iz dobe seobe naroda) svedoči o prisustvu čoveka od davnina. U srednjem veku na ovom raznolikom tlu nalaze se dva sela. Prvo – 1333. – Pusta Ighaz (Puszta-Egyház) koje i nakon više decenijske turske vladavine, 1590. godine još uvek ima 22 oporezovanih kuća (kada na primer Senta ima samo 8). Nešto kasnije se javlja „Vastorok” ili „Vastorka”, a potom – vekovima samo pustoš, sa po kojim zalutalim imenom, koja predanje deformiše, ali se lako mmože pratiti: Puczai Puszta, Pucsut, Pucs, ili Stara Torina – Salatornja. Biografija drugog starog naziva se takođe lako prati: Ostorak – Ostora – Ostorka – Ustorka, a „objašnjenje” se sâmo nudi narodnoj etimologiji: toliko je daleko od svega, kao vrh biča (mađarski: ostor).
   U međuvremenu je istorija izmenila status ovog kraja: prestaje turska vladavina, a celo ovo područje se orijentiše prema graničarskom Martonošu i dugi niz godina – sve do nedavnina – deli njegovu sudbinu u dobru i zlu.
   Pored srpskih graničarskih porodica koje uživaju određene beneficije – a neki od njih (Eremićevi, Đurišićevi) postaju plemići i steknu posede i kraj Kiriša – sredinom XVII veka naseljavaju se mađarski kolonisti koji rade kao nadničari na imanjima posednika. Grade se salaši, formira se za ovo područje karakterističan salaški region i razvija se tipičan način življenja: leti na salašu, zimi u selu. Opustošeni kraj se dakle ponovo naseljava: kraj starih ruševina, ili čak od njihovih ostataka, na njihovom mestu dižu se nove zgrade u koje se useljavaju siromašni salašari. Neki od njih stiču male posede, na njima podižu svoje domove.
   No, bez obzira na tužbe, kraj koji se označava nazivima: Martonoški salaši, Kiriš, Oštorak, Stara Torina ili Szalatornya, i dalje se naseljava. Godine 1874. gradi se prva škola (na Subotičkom putu), čuvena čarda, u koju zalaze i „bećari” i kraj puteljaka se formiraju nizovi salaša, sa tendencijom koncentracije u naselje.
   Krajem XIX i početkom XX veka, paralelno sa razvojem robne proizvodnje i dinamičnijim razvojem saobraćaja, dolazi do izražaja pogodan položaj današnjih Malih Pijaca za razmenu robnih viškova okolnih područja koja su se specijalizovala za proizvodnju određenih kultura: žito, kukuruz, vino, voće, stoke i stočnih proizvoda. Ovde se održavaju ogromne pijace koje podjednako posećuju Subotičani, Horgošani, Kanjižani, Oromčani, kasnije i Velebićani, Trešnjevčani, pa čak i Čantavirci. Lokacija pijaca se menja zavisno od materijalnog uticaja pojedinog trgovca ili gostioničara (Ilija, Vereš, Kenjereš, Goldštejn) na opštinske očeve u Martonošu, pa se – zavisno od toga u čijem je regionu, menja i naziv pijace: Goldštejnova, Ilijina itd. ali ostaje činjenica velikih i malih čuvenih pijaca.
   Razvoj jedne privredne grane utiče i na druge: podstiče njihov razvoj. Tako se u selu razvija vinogradarstvo, ratarstvo, stočarstvo, ribolov na Kirišu, čija je plitka, ali plahovita voda okretala ogromne točkove sedam vodenica (nazvanih „potyogók”). Domaća radinost, a posebno korparstvo – nasleđeno iz Martonoša – je takođe u punom cvatu. Blizina okolnih naselja je međutim – pored očite koristi – prouzrokovala da se selo nikako nije moglo osamostaliti. Zaostalost, položaj „bogu iza leđa” nestaje tek pedesetih – šezdesetih godina, zahvaljujući elektrifikaciji, priključnom putu, razvoju školske mreže, amaterske kulturne delatnosti, izgradnji doma zdravlja i doma kulture, jačanju društvenog sektora u poljoprivredi (PK „Bačka” Horgoš). Sve ovo ubedljivo govori o perspektivama kako naselja, tako i njegovih oko 3.800 stanovnika, koji – verno čuvajući svoje tradicije, znaju se otvoriti prema novom, zaslužujući time položaj pažnju i simpatije.
   dr Pap Đerđ
   http://www.kispiac.rs
   Mali Pesak
   Mali Pesak je mlado naselje. Nastalo je 70–80-tih godina prošlog veka. 1881. godine je postojalo samo osam ušorenih kuća duž polskog puta kroz pešćanu površinu. Postanak naselja je vezan prodajom isparcelisanog zemljišta bezzemljašima i dobrim položajem u lokalnom saobraćaju. Jezgro današnjeg naselja se nalazi na starom kolskom putu Subotica–Kanjiža na kojem se u prošlom veku neposredno odvijao saobraćaj između Martonoša i Subotice. Ovaj put je imao još veću ulogu u 18. veku kada je povezao vojni šanac Martonoša, Kanjiže i Subotice. Od ovog puta se odvaja dva lokalna puta. Jedan vodi do nekadašnjeg velikog Stočnog pašnjaka a drugi do najudaljenijih delova martonoškog hatara. Na ovoj raskrsnici puteva nalazila se čarda i odmaralište i salaš plemićke porodice Eremić iz Martonoša. Današnje naselje ima četiri ulice i više grupa rasutih salaša. Na ovom području postoje dve pedološke granice: na zapadu između žutog i crnog peska, a na istoku između žutog peska i livadske crnice. U okolini sela ima i dve humke: Velika humka i Dupla humka koje su bile podignute za označavanje granice feudalnih poseda. Drugi naziv sela je Nesir (Neszür) što je u vezi sa vinogradima i vinogradarstvom što je značajna poljoprivredna grana.
   dr Pap Đerđ
   Martonoš
   Martonoš u pisanim dokumentima se prvi put spominje 1237. godine, u vezi sa jednim manastirom po imenu Mortinus koji je nakon tatarske najezde obnovljen. Prilikom obilaska jednog vlastelinskog poseda 1335. godine se spominju plemići iz Martonoša, na primer Bekuš, sin Lerinca od Martonoša i Pesćenji Ištvan de Martonoš.
   Po ovim izvorima posad Martonoša se graničio sa selima Ludašeđhaz, Đekenjto, Pustaeđhaz (Današnja Stara Torina). Dolaskom Turaka naziv sela se opet spominje, na primer u junačkim pesmama poznatog mađarskog pesnika-kroničara Tinodi Lantoš Šebešćena. Martonoš se u ovo vreme više puta stradao, ali je uvek obnovljeno. Mađarska vojska je pobedila Turake 1552. godine, već 1554. godine međutim bilo je pod turskom vlašću sa tri poreskog obveznika do godine 1569. je broj stanovnika naglo povećao. Poznati turski putopisac Evlija Čelebi ovako piše o mestu: „Tvrđava Martonoša, nazvana po nekadašnjem graditelju je drevno mesto, naši su ga zauzeli 1554. godine. Ima jednog zapovednika i 15 vojnika. Tvrđava je mala i nalazi se pored Tise. Naselje ima 150 mađarskih kuća i jednu crkvu”.
   Oktobra 1686. godine Martonoš je oslobođen od turske vlasti, i utvrđenje je ulazilo u sastav Potiske vojne granice i dao je 50 pešaka i 25 konjanika a imao je oko 300 oporezovanih pojedinaca. Za vreme Rakocijeve bune je bilo više puta spaljeno. Oko 1750. godine je počelo doseljavanje mađarskog stanovništva koje je naredbom Marije Terezije od 1774. godine izjednačeno sa satarosedelačkim srpskom stanovništvom. Starešine šanca su dobili od carice plemstvo (Egrešići, Đurišići i Eremići) i 60 jutara zemlje.
   Godine 1771. Martonoš je imao 206 kuća, a po popisu iz 1784. godine naselju pripadaju sledeće pustare: Gornji i Donji Puč, Gorni Oštorak, a veličina hatara je 17.848 kat. jutara. Na kraju 1870. godine se Martonoš potpuno oslobodio otkupom od svih urbanijalnih obaveza zajedno sa krunskom okrugom što je omogućilo intenzivnije naseljavanje, povećanje broja salaša.
   Martonoš je nekada imao veoma povoljan položaj jer se nalazio pored Tise, ali usled promene rečnog korita je ovaj položaj izgubio. Ima železničku stanicu, autobusku vezu, na Tisi je nekada saobraćala i skela prema Krsturu, ali je posle izgradnje kanjiškog mosta izgubila značaj.
   Martonoš je danas seosko naselje. Većina stanovnika se bavi zemljoradnjom, povrtarstvom, gajenjem paprike, luka, krompira. I stočarstvo je dobro razvijeno. Zanatstvo ima dugu tradiciju, cehovi su osnovani već 1826. godine. Čuvene su martonoške korparske radionice, sušionice paprike. Selo ima osnovnu školu, zdravstvenu stanicu i kulturno društvo. Mesnu upravu čini mesna kancelarija i mesna zajednica.
   O poreklu naziva Martonoš nema pouzdanih podataka. Po mišljenju nekadašnjeg beležnika sela Kovač Ištvana, izloženom 1864. godine na ovom mestu je živeo jedan ribar po imenu Márton (Martin) na „zlatnom bregu” to jest na onom usvišenju, bregu na kojem se nalazi i današnje selo. Verovatnije je da je ime u vezi sa manastirom Svetog Martina (Szent Márton), ili strmom obalom Tise kod sela koja se na mađarskom jeziku zove „mart”.
   dr Pap Đerđ
   Novo Selo
   Novo Selo je najmlađe naselje kanjiške opštine. Nastalo je na prostoru nekadašnjih velikih imanja (Batini, Šotijevi, Dukaijevi salaši). Na ovom mestu se posle 1945 godine formiralo Poljoprivredno dobro koje je danas u okviru Agroindustrijskog kombinata. Pored ovog poljoprivrednog dobra je nastalo malo naselje za potrebe poljoprivrednih radnika.
   dr Pap Đerđ
   Orom
   Orom je 1889. godine postao samostalno naselje. U formiranju sela presudni uticaj su imali železnička stanica, raskrsnica raznih puteva i osnovna škola. Železnička stanica je postavljena na mesto gde kolski put Kanjiža–Čantavir–Topola prelazi preko pruge i tu se stvorio naseobinsko jezgro. Pored škole su građeni mlinovi, trgovine, krčma itd. Izmerene i podeljene su parcele za građevinsko zemljište i tako se od grupa salaša formiralo selo zatvorenijeg tipa.
   Orom se nalazi najudaljenije od Tise. Najbolje saobraćajne veze ima sa Suboticom a i sa Sentom, a najslabije su veze sa sedištem opštine. Od aktivnog stanovništva sa oko 80% bavi se poljoprivredom. Najjače stočarske grane su svinjarstvo i govedarstvo. Selo ima osnovnu školu, mesnu zajednicu, zemljoradničku zadrugu i kulturno društvo.
   dr Pap Đerđ
   http://www.orom.org.rs
   Totovo Selo
   Postanak naselja – i sam naziv svedoči o tome – je vezan za ime zemljoposednika Tot Jožefa koji je u blizini svog salaša isparcelisao oranice i prodao, delom podelio svojim nadničarima i bezemljašima. Kasnije, 1905. godine je izgrađena crkva, a u drugoj deceniji našeg veka sagrađena je i škola i žandarmenijska stanica, otvorena je i trgovinska radnja mešovite robe. Na takav način se iskristalisalo istorijsko jezgro današnjeg sela na raskrsnici više poljskih puteva. Naselje je postalo samostalna administrativna jedinica posle reorganizacije kanjiškog hatara 1948. godine. U ovo vreme se broj stanovnika i povećao napuštanjem i srušenjem salaša, ali u poslednje dve decenije se naglo smanjuje populacija jer školovana i kvalifikovana omladina odlazi u Kanjižu, Suboticu. U 90-tih godina se javljaju pozitivne promene i u administrativnom i u ekonomskom smislu. Totovo Selo je postalo samostalna mesna zajednica, dobilo je poštu a nestala je i saobraćajna izolovanost naselja uspostavljenjem autobuskih veza prema Kanjiži i Subotici. Izgrađen je jedan mlin a i naftno polje je pozitivno uticalo na ekonomski razvoj i mogućnosti zapošljavanja. U kulturnom pogledu je najznačajnija štamparija i izdavalačka kuća Grafička radnja „Logos” u okviru parohije crkve „Svetog Josipa”. Prirodna sredina sela je jednolična, ali lepa. U okolini naselja nadmorske visine zaravni kreću se oko 102 m pa je teritorija izrazito ravna, mada ima i nekoliko većih humki. Ova prirodna sredina stvara povoljne uslove za poljoprivredu. Totovo Selo je danas napredno stočarsko-ratarsko naselje. Stočarstvo je savremeno organizovano po zahtevima intenzivnog stočarenja. Najjače zastupljene ratarske kulture su pšenica, kukuruz, šećerna repa, suncokret. Ratarska gazdinstva su dobro opremljena i mehanizacijom.
   dr Pap Đerđ
   http://www.tothfalu.com
   Trešnjevac
   Okolina današnjeg Trešnjevca je bila nastanjena i u preistorijsko doba, za vreme neolita. O tome svedoči arheološki materijal u blizini Osnovne škole. Prvi pisani dokumenti o srednjovekovnom naselju potiču iz 1271. godine pod nazivom Feel-ADRIAN, Gornji Adorjan gde su postojali i manastiri. Na osnovu tih podataka je pisao poznati istoričar Dudaš Đula da Felše Adrian mogao biti jedino na mestu današnjeg Teteheđeša (raniji naziv Trešnjevca).
   Današnje naselje se razvilo sredinom prošlog veka, kolonizacijom uzgajivača duvana i pastira. Jedan maloposednik po imenu Šipoš je prodao svoje zemljište i vinograd od 6 lanaca za građevinsko zemljište. Tako su se nastanili siromašni ljudi na isparcelisano zemljište bez ikakve pravne osnove, i 1857. godine u naselju je živelo već 437 stanovnika. Veleposednici, naročito beležnik Husak su hteli uništiti ovo Šipošovo selo, ili Zakofelde (Zakićevo zemljište) jer su se bojali da će izgubiti pašnjake i jeftinu radnu snagu.
   Gradsko veće Kanjiže se na kraju pomirilo sa situacijom i 1857. godine su već dobili i prvog učitelja, Janoša Kalmana. U sledećim decenijama otvorene su zanatske radnje, mlin, bušeni su arteški bunari, podignuta je žandarmerijska stanica, škola i crkva 1908. godine.
   Tako se oformilo funkcionalno jezgro naselja. Odavde su ulice rasle prema starom Senćanskom putu, duž puteva za Velebit u podnožju zaravni, pored puta za adorjansku železničku stanicu. Raniji nazivi naselja su: Šipošfalva, Zakofelđe, Teteheđeš, Uzunovićevo. Vodeća ekonomska grana sela na nadmorskoj visini od 102 m je poljoprivreda. U selu postoji i zemljoradnička zadruga a oko 40% seljačkih gazdinstva je u veličinskoj kategoriji 1–3 ha, dok broj gazdinstva sa manje od jednog hektara iznosi oko 25%. Najraširenije kulture su žitarice, industrijske biljke i neke povrtarske grane. Stočarstvo je jako razvijeno. Najrazvijenije je govedarstvo i svinjarstvo pa i ovčarstvo.
   Kulturna baština stanovništva je jako bogata i raznovrsna. Sve ove tradicije verno čuva Kulturno-umetničko društvo „Petefi Šandor” koje svake godine organizuje susret „Bogata grana” (Gazdag Ág) za očuvanje i prezentaciju folklora cele opštine Kanjiže.
   dr Pap Đerđ
   Horgoš
   Horgoš je najsevernije naselje Vojvodine. Ova okolina je bogata arheološkim nalazima. Oko devetnaest arheoloških lokaliteta svedoče o tome da je prostor bio naseljen od praistorijskih vremena. Ova iskopavanja govore o prisustvu kereške, vinčanske, bodrogkeresturske, tisapolgarske kulture. Živeli su na ovom prostoru Kelti, Skiti, Huni, Avari, Kumani, Sloveni, Mađari itd. Verovatno zbog ovog značaja je velik broj zemljanih utvrđenja. Poznati lokaliteti su Kamaraš, Budžak, Sičhalom, Kelapoš itd.
   Prvi pisani trag o postojanju naselja nalazimo već u 11. veku, o osnivanju benediktanskog samostana Garam. Tu se nalazilo i jedno ribarsko naselje Horgoš, a često se spominje i selo Sentpeter. Od prvih decenija 13. veka su bili nastanjeni na ovoj teritoriji Kumani koji su dobili veliku autonomiju od kralja Bele IV. Granica ove autonomne teritorije je vodila preko današnjeg Horgoša. O tome svedoče i današnji topografski nazivi: Kunto, Kis-Kunto, Kunhalom itd.
   Najznačajnije otkriće iz ovih vremena je jedna mala crkva i nekoliko grobnica iz vremena tatarske najezde kod Malohorgoškog majura. To ukazuje na postojanje samostalnog naselja kod današnjeg Templomdomba (Crkvena humka).
   Naziv Horgoša se ponovo spominje u pisanim dokumentima 1640. godine. Ove godine je jedan mađarski plemić dobio i ovu pustaru sa pravom uživanja prihoda. Sam naziv Horgoš znači da je nešto kukastog oblika i verovatno je u vezi sa jednom jezerom koje je bilo u današnjem Horgoškom ritu i zvalo se Horgas-tó (Kukasto jezero). U turskom razdoblju je Horgoš bio deo segedinskog hatara. Posle senćanske bitke organizuje se Potiska vojna granica a Sentpeter i Horgoš kao pustare pripadaju raznim vojnim sančevima.
   Posle rasformiranja Vojne granice ove pustare je kupio segedinski beležnik Karas Mikloš 1746. godine i odmah – nakon kupovine je započeo naseljavanje imanja, na početku samo stihijski a kasnije po planu. Ovi kolonisti su prvo nastanjeni u majurima Budžak, Vermeš, Roža. Današnje naselje u užem smislu je nastalo planskom akcijom 1772. godine. Onda se nastanilo oko 120 porodica iz raznih krajeva Mađarske. U kasnijim decenijama u selo se nastanilo još 1000 stanovnika. Godine 1820. je izgrađeno sedam ulica koje čine istorijsko jezgro Horgoša.
   U periodu obnove mađarskih županija Horgoš je postao deo Čongradske županije, a ponekad je bio i centar županijske uprave kada su članovi porodice Karas postali župani ili podžupani. U drugoj polovini 18. veka i u 19. veku jača se putnički promet i u ovom kraju. Uveden je redovni poštanski (diližanski) saobraćaj i sa dodirom Horgoša koja je bila važna raskrsnica.
   Glavno zanimanje Horgošana u 19. veku je zemljoradnja, stočarstvo i delom narodna radinost. Višak proizvoda nose se na subotičku, segedinsku pijacu a počinje da se razvija i zanatstvo: krojači, bačvari, kovači, kožari i čizmari 1837. godine osnivaju svoje cehove. Godine 1845. već postoji i škola.
   Horgoš je do 1919. godine pripadao Čongradskoj županiji, okrugu Kiškundorožma a sreski sud mu se nalazio u Segedinu, a i katastar i poreska uprava. Na početku ovog veka selo leži na 18.539 kat. jutara, a broj stanovnika je 7.275.
   Prvi svetski rat i političke promene su imale i pozitivne i negativne posledice u razvoju naselja. Agrarna reforma je obuhvatila i porodicu Karas, Rek, Vermeš. Ove konfiskovane zemlje su dobili novi doseljenici južno-slovenskog porekla koji su došli iz Mađarske, Rumunije, 150 porodice optanata, kolonisti iz Đale i Krstura i oko 20 porodica dobrovoljaca.
   Društveni i ekonomski razvoj Horgoša posle 1945. godine se odvijao bržim tempom. Formirane su zadruge, osnovana su poljoprivredna dobra. Pre toga u selu nije bila zastupljena industrija, mada je Horgoš bio poznat u celom svetu kao proizvođač začinske paprike – najčuvenija je segedinska pa posle horgoška paprika, ali njena porizvodnja se odvijala na manufakturni način kod 4–5 privatnih vlasnika mlina za papriku. Industralizacija počinje 1950-tih 1960-tih godina, osnivanjem Vitamina i drugih preduzeća, kao što je Iglo.
   Horgoš je danas jedan od lokalnih centara Opštine. Upravne funkcije su zastupljene mesnom kancelarijom i mesnom zajednicom. U naselju radi kompletna osmogodišnja škola sa mađarskim i srpskim nastavnim jezikom i postoji KUD „Bratstvo”.
   Razvijena je maloprodajna trgovinska veza sa robnom kućom, salonom nameštaja, otvorenom tržnicom i vašarištem. Saobraćajna funkcija i danas je veoma značajna – raskrsnica je lokalnih i regionalnih puteva i železničkih linija a horgoški drumski granični prelaz je jedan od naprometnijih izlaza u svet.
   Kulturna i folklorna baština Horgoša je bila poznata već u prošlom veku. O ljudima sela je napisao jednu novelu poznati mađarski pisac, Koloman Miksat, a saradnik Đulai Pala i Aranj Lasloa, Benedek Čaplar je sakupljao tekstove božićnih igara. Godine 1906. se u Kamarašu boravio i poznati kompozitor Bela Bertok i sakupljao je narodne pesme zajedno sa Balaž Belom. Ova istraživanja je nastavio etnolog Lajoš Kiš.
   dr Pap Đerđ
   http://www.horgos.rs

   IZVOR: Naseljena mesta – Kanjiža
   http://www.kanjiza.rs/srb/book/export/html/13

   Odabrao i priredio: Vojislav Ananić

   Odgovori

2. 14. avgust 2017. u 12:35

   vojislav ananić

   KANJIŽA

   Opština Kanjiža se nalazi na severnom delu Srbije, na granici sa Mađarskom. Pokriva površinu od 400 km² na kojoj živi 24.995 stanovnika u 13 naseljenih mesta (Adorjan, Velebit, Doline, Zimonjić, Kanjiža, Male Pijace, Mali Pesak, Martonoš, Novo Selo, Orom, Totovo Selo, Trešnjevac, Horgoš).
   Grad Kanjiža kao centar opštine se više ističe kao središte regionalnog značaja, čemu doprinose blizina reke Tise i graničnog prelaza Horgoš.
   Upućenost na reku znači mnogo za slikovitost pejzaža, plovidbu, sportski ribolov, turizam i druge delatnosti. Bogato zemljište, gline, nafta, zemni gas i termalne vode su prirodna blaga na kojima se zasnivaju dominantne privredne grane u opštini: poljoprivreda sa proizvodnjom hrane, industrija građevinskog materijala, rehabilitacioni i rekreacioni turizam.

   Odgovori

3. 21. avgust 2017. u 17:37

   vojislav ananić

   Horgoš

   Horgoš je najsevernije naselje Vojvodine i naselje pored kojeg se nalazi i čije ime nosi najprometniji grančni prelaz u našoj zemlji.
   Naselje i njegova okolina bogati su arheološkim nalazištima. Od oko devetnaest arheoloških lokaliteta iz različitih vremenskih perioda, lokalitet Crkvine iz prve polovine XIII veka registrovano je kao kulturno dobro od velikog značaja.
   Prvi pisani trag o postojanju naselja nalazimo već u XI veku, o osnivanju benediktanskog samostana Garam. Tu se nalazilo i jedno ribarsko naselje Horgoš, a često se spominje i selo Sentpeter. Sam naziv Horgoš ima koren mađarske reči “horog”, što znači udica ili kuka i najverovatnije je u vezi sa jednim jezerom koje je bilo u današnjem Horgoškom ritu i zvalo se Horgas-tó (Kukasto jezero).
   U turskom razdoblju je Horgoš bio deo segedinskog atara. Posle senćanske bitke organizuje se Potiska vojna granica, a Sentpeter i Horgoš kao pustare pripadaju raznim vojnim šančevima.
   Posle rasformiranja Vojne granice ove pustare je kupio segedinski beležnik Karas Mikloš 1746. godine i odmah nakon kupovine je započeo naseljavanje imanja. Istorija naselja i porodice Karas je tesno povezana, a zahvaljujući njima Horgoš se u drugoj polovini XVIII i u XIX veku snažno razvijao.
   U periodu obnove mađarskih županija Horgoš je postao deo Čongradske županije, a ponekad je bio i centar županijske uprave kada su članovi porodice Karas postali župani ili podžupani. U drugoj polovini 18. veka i u 19. veku jača se putnički promet i u ovom kraju. Uveden je redovni poštanski (diližanski) saobraćaj i na čijim linijama Horgoša koja je bila važna raskrsnica. Glavno zanimanje Horgošana u 19. veku je zemljoradnja, stočarstvo i delom narodna radinost. Višak proizvoda nose se na subotičku, segedinsku pijacu a počinje da se razvija i zanatstvo: krojači, bačvari, kovači, kožari i čizmari 1837. godine osnivaju svoje cehove. Godine 1845. već postoji i škola. Gradi se mondensko letovalište i vikend naselje Kamaraš, koje postaje stecište bogatih i uglednih ljudi iz Mađarske. U Kamarašu je boravio i poznati kompozitor Bela Bertok i sakupljao narodne pesme zajedno sa Balaž Belom.
   Prvi svetski rat i političke promene su imale i pozitivne i negativne posledice u razvoju naselja. Agrarna reforma je obuhvatila i porodicu Karas, Rek, Vermeš. Ove konfiskovane zemlje su dobili novi doseljenici južnoslovenskog porekla.
   Formirane su zadruge, osnovana su poljoprivredna dobra. Pre toga u selu nije bila zastupljena industrija, mada je Horgoš bio poznat u celom svetu kao proizvođač začinske paprike – najčuvenija je segedinska pa posle horgoška paprika, ali njena porizvodnja se odvijala na manufakturni način kod 4–5 privatnih vlasnika mlina za papriku. Industralizacija počinje 1950-tih 1960-tih godina, osnivanjem “Vitamina” i drugih preduzeća, kao što je “Iglo”.
   Horgoš je danas jedan od lokalnih centara opštine. Razvijena je maloprodajna trgovinska veza sa robnom kućom, salonom nameštaja, otvorenom tržnicom i vašarištem. Saobraćajna funkcija i danas je veoma značajna – raskrsnica je lokalnih i regionalnih puteva.
   (Izvor: http://www.kanjiza.rs)

   Odgovori

4. 20. decembar 2017. u 11:39

   Vojislav Ananić

   Velebit

   Nalazi se nalazi između Palićkog jezera (17 km) i Banje Kanjiža (12 km) koje su povezane biciklističkom stazom “Panonska osmica”, na obodu ustalasane lesne zaravni na nadmorskoj visini od 106 m.
   Na području današnjeg sela nađeni su tragovi drevnih civilizacija i kultura (bakarno, bronzano doba). Ovo selo, jedino nastanjeno pravoslavnim življem u svojoj okolini, naselili su solunski dobrovoljci iz Like, potomci slavnog Nikole Tesle, koji su emigrirali u Ameriku, ali su se na poziv kralja na odbranu otadžbine vratili i učestvovali u I svetskom ratu.
   Selo Velebit, koje ima kvalitetne voćnjake, pre svega kajsija i šljiva, okružuje 850 hektara vodene površine (AK “Velebit” i Kapetanski rit), što omogućava upražnjavanje nautičkog turizma, ribolov i pešačenje uz vodu. Stanovništvo neguje tradiciju uz poštovanje duhovnih vrednosti. Turistima izlažu svoje šarenice, ćemere (široki kožni opasač), male ličke kape i druge stare predmete, oblače se u tradicionalnu ličku narodnu nošnju, neguju tradicionalno muzičko stvaralaštvo, na bogatoj trpezi nude pršut, sir, ličke base u drvenim posudama (kajmak i sir), riblju čorbu i druge specijalitete. Brend sela Velebit je pecara Braće Kravić sa proizvodnjom prvoklasnih domaćih voćnih rakija.
   Posebno su zanimljive manifestacije “Vijanje Božića”, kada se konji kite vezenim peškirima, “Đurđevdanski uranak”, kada se ide na pašnjak i umiva iz vrela, i “Branje cveća uoči Vidovdana”, kada devojke dozivaju budućeg muža.
   U okviru svog projekta “Bogatsvo različitosti” turistički Klaster Istar 21 svrstao je Velebit među seoska naselja sa najvećim potencijalom za razoj turizma.

   Izvor: http://www.srbijanac.rs/gradovi_opstine.php?pismo=cyr

   Odgovori

5. 20. decembar 2017. u 11:41

   Vojislav Ananić

   Kanjiža

   Opština Kanjiža pripada najsevernijim delovima naše zemlje, zauzimajući deo panonskog basena, na desnoj obali reke Tise. Nalazi se u Autonomnoj Pokrajini Vojvodina i pripada Severno-banatskom okrugu. Opština se graniči na istoku sa rekom Tisom, odnosno opštinom Novi Kneževac, na jugu sa opštinom Senta, na zapadu Suboticom, a na severu srpsko-mađarskom granicom.
   Po svedočenju najnovijih arheoloških nalazaka, na priobalnom delu Kanjiže (danas: Ribarski trg), postoje tragovi ljudskih naseobina počev od bronzanog doba, dok najdrevniji tragovi čoveka na teritoriji opštine, u Trešnjevcu, vode nas do doba klesanog kamena (neolita).
   Pored mesta prelaženja na Tisi, za obezbeđivanje prelaza, u rimsko doba, te za vreme seobe naroda, stvoreno je stražarsko mesto na najvišoj tačci prirodnog predela, a potom zemljano utvrđenje kod ušća potoka Kereš (Kõrös). Potok je u IX veku dobio ime od Slovena koji su tu živeli. Ovaj naziv se u prvim pisanim dokumentima po dolasku Mađara u domovinu, javlja u obliku CNESA, odnosno KENESNA, i predstavlja jedan od slovenskih toponima koji su očuvani u Potisju.
   Prema poveljskim izvorima, Kanjiža je verovatno bila kraljevski posed, o kojem se u jednoj povelji koja datira iz 1093. godine, tvrdi da pripada opatiji benediktinaca u Panonhalmi (Pannonhalma). Po toj povelji, ovaj posed koji se nalazi pored ušća potoka Cnesa, bio je darovan manastiru benediktinaca, zajedno sa ribnjakom koji nosi naziv Miruth, od kralja Solomona (1066-1074). U arhivu glavne opatije benediktinaca u Panonhalmi i danas se čuvaju šest povelja iz razdoblja 1093-1240. godine, koje se odnose na Kanjižu.
   Kanjiža se pominje i u opisnom izvoru, u istoriji dolaska Mađara u domovinu od Anonimusa (Anonymus: Bezimeni). U ovome se Kanjiža pominje kao mesto gde su Mađari 896. godine prešli kroz Tisu da bi osvojili predeo između Moriša, Tise i Dunava, da ga preotimaju od bugarskog kneza Glada. Ovaj izvor dokazuje da je Kanjiža na početku XIII veka, u vreme Anonimusevo, važila za poznat prelaz na Tisi.
   Na početku turske vladavine, preostali Mađari su se povukli za Martonoš i Sentpeter, dok su Turci posle 1553. godine naselili slovensko stanovništvo u napuštena sela – tako i u Kanjižu.
   U drugoj polovini XVII veka, Kanjižu potpuno napušta i srspko stanovništvo: iz podivljalog predela prirode ostali su još izdignuti samo šančevi starog zemljanog utvrđenja, u propadanju. Ali, u ovo vreme već nazaduje i turska vlast i uskoro počinje njeno potiskivanje. Hrišćanski savez, pod rukovodstvom habzburške Austrije, 1686. godine je oslobodio veći deo Ugarske, tako i teritoriju današnje opštine Kanjiža, 20. oktobra (stoga Kanjiža slavi 20. oktobar kao Dan opštine).
   U Kanjiži se rano nastanjivala esnafska industrija (prva esnafska organizacija je osnovana 1777. godine), značajna joj je bila mlinska industrija (samo je na Tisi bilo u pogonu tridesetih godina više od trideset vodenica, ne računajući suve mlinove i vetrenjače) i prometna je nedeljna pijaca svakog četvrtka (pravo na pijacu je Kanjiža stekla 1751., a i danas je četvrtak jedan od dana održavanja nedeljne pijace, dok drugi – nedelja).
   U razvoju Kanjiže dolazi do prekida sredinom XIX veka: u periodu mađarske građanske revolucije, socijalne i nacionalne suprotnosti su dovele do krvave borbe, u toku koje su Kanjižani učestvovali u prvoj, neuspeloj opsadi Sentomaša (Szenttamás, danas: Srbobran), te po povratku, za neuspeh su okrivili Srbe, razoružali su srpske članove Nacionalne garde u Kanjiži i tom prilikom je više Srba nastradalo u linču. Početkom iduće, 1849. godine, Srbi, potpomognuti od dobrovoljaca iz Srbije, prodrli su uz Tisu, pa su početkom februara potisnuli domobrance iz Kanjiže i Martonoša. Mađarsko stanovništvo, bojeći se od osvete, masovno je prebeglo u Horgoš i Segedin.
   U martu je okrenuta vojna situacija, sada su domobranci i gardisti potisnuli iz Martonoša i Kanjiže srpske trupe koje su se borile na strani austrijskog cara, pa je srpsko stanovništvo bežalo preko Tise u Banat. U ponovnom osvajanju grada učestvovali su i gardisti iz Horgoša i subotičke jedinice generala Percela. Tom prilikom su već razoren i opljačkan grad spalili.
   U društvenom životu grada u drugoj polovini XIX veka vodeću ulogu igraju gazde-zemljoposednici, malobrojna inteligencija i imućni preduzetnici, trgovci, zanatlije. Njihovi predstavnici su ulazili u opštinsku skupštinu po pravu viriliteta (plaćali su najviše poreza u opštini), a imali su odlučujući uticaj i u mesnim organizacijama zemaljskih političkih stranaka i u društvenim udruženjima. Veleposednici su se udružili u Gazdakör (Kolo gazdi), intelektualci su posećivali Kasinu, a zantlije Udruženje zanatlija. Društvenim raslojavanjem po nacionalnoj, rasnoj i verskoj osnovi je stvoren šarolik mozaik: konfesionalne škole, nacionalni čitalački kružoci, sindikati, momačke družine, udruženja za udaju devojaka i vatrogasna društva. Prva glumačka družina je osnovana 1845. godine, Dobrovoljno vatrogasno društvo 1889., a mesna sindikalna podružnica zemljanih radnika 1897. Na kraju stoleća pokrenuti su prvi lokalni listovi, za imućnije je 1895. izgrađen Vigadó (Veselište) u Narodnom parku, a za golje Sirotište 1900. godine.
   Početkom XX veka Kanjiža ponovo stiče status grada sa uređenim većem i 1908. godine opet dobije jednom već stečen, grb grada. Tada je izgrađena Gradska kuća koja i danas služi kao sedište gradske uprave (1911) i katolička crkva Svetog Pavla (1912). U blizini grada je otkrivena lekovita voda i uskoro se izgradi (1913) u Narodnom parku banja koja je do danas razvijena u Centar za rehabilitaciju i rekreaciju. Veleposednik Tóth József (Jožef Tot) na svom imanju podiže crkvu i oko crkve naseljava selo (1905.) koje po njemu dobije naziv Tóthfalu (Totovo Selo).
   Prvi svetski rat je doneo burne promene u životu Kanjiže. Na teritoriji nekadašnjih gradskih javnih pašnjaka naseljavano je slovensko stanovništvo, te su osnovana naselja Velebit i kasnije Vojvoda Zimonjić. Vremenom nastaju i druga naselja, a burne promene se dešavaju i za vreme Drugog svetskog rata.
   Međutim, privredna i demografska struktura grada je uglavnom ostala nepromenjena sve do šesdesetih godina XX veka, kada počinje ekonomski uspon i u poljoprivredi i industriji. Počinje eksploatacija nafte, modernizacija puteva, izgrađuje se novi most na Tisi. Nakon poplave Tise 1970. godine izgrađen je i novi nasip i Kanjiža je dobila novo stambeno područje refulacijom ušća Kereša. Znatno se razvija građevinska industrija, proizvodnja građevinskog materijala, metalna industrija, proizvodnja izolacionog materijala. Izgrađen je novi rekreacioni centar sa lekovitom banjom, stvarali su se i uslovi intenzivne poljoprivrede, i stočarstva.
   Banja Kanjiža
   Na pašnjaku, 6 km od Kanjiže, 1907. godine bila su dva arteška bunara, radi napajanja stoke. S obzirom na povećane potrebe, pastiri su se obratili gradskim vlastima sa molbom da se izbuše još dva bunara. Već u maju 1908. godine bio je izbušen novi bunar. Voda iz tog bunara je imala žućkastu boju, a iz cevi je izlazio zapaljiv gas. Takve karakteristike vode su bile dovoljne da nastanu razne legende o lekovitom svojstvu bunara. Vrlo brzo narod je nazvao bunar Čudotvornim bunarom.
   U vezi sa čudotvornim bunarom nastala je priča o Ciganki, koja je svoje bolesne zglobove izlečila kupajući se u ovoj vodi.
   Gradski oci su brzo i logički reagovali i već te 1908. godine su otvorili prvu sezonu kupanja u vodi čudotvornog bunara. Kupanje se već tada naplaćivalo.
   Mnogi od posetilaca, Kanjižu nazivaju Gradom tišine i zdravlja. Ova rodna tišina suština je grada, iz nje izrastaju brojne kulturne i zabavno-rekreativne manifestacije na obali reke Tise, u parkovima i drugim javnim prostorima Kanjiže. Letnji meseci su vreme održavanja međunarodnih manifestacija: Festival cvetanja reke Tise, Festival dečjih i modernih plesova, Festival ribolova, atletski i plivački maraton, kajakaška regata. Narodni park, reka Tisa, ljubaznost i gostoprimstvo meštana nadahnjuju pesnike i pisce u Koloniji književnika koja se održava već 55 godina. Jesen je rezervisana za festival džeza koji se ističe raznolikošću svojih muzičkih boja i nijansi isto onako kako se jesen ispoljava svojom smirujućom raznobojnošću.
   Cvetanje Tise
   Posetioci obale Tise mogu, jednom godišnje, da uživaju u jedinstvenom prirodnom fenomenu, koji od svih evropskih i svetskih reka može da se doživi samo na Tisi i Žutoj reci (Huangho) u Aziji.
   Jedinke tiskog cveta su najkrupnije jednodnevice i pre više decenija bile su rasprostranjene po većim rekama Evrope, a Tisa je danas jedno od retkih utočišta prelepog insekta, koji se u donjem toku masovno roji svake godine, obično sredinom juna, kada u predvečernjim satima dočarava prirodni fenomen popularno nazvan cvetanje Tise.

   Izvor: http://www.srbijanac.rs/gradovi_opstine.php?pismo=cyr

   Odgovori

6. 20. decembar 2017. u 11:43

   Vojislav Ananić

   Orom

   Od ukupno 11 vetrenjača u okolini, jedina preostala je vetrenjača “Bajus” u Oromu. Izgrađena je 1869. godine od cigle, a pokretale su je ogromne drvene grede. Radila je sve do šezdesetih godina XX veka, nakon čega je prepuštena zubu vremena, a okolni salaši su porušeni.
   Godine 1986. Udruženje lovaca iz Oroma je postalo vlasnik vetrenjače, a od strane subotičkog Zavoda za zaštitu spomenika izrađen je plan za njenu revitalizaciju. Osnovna ideja je bila da nakon rekonstrukcije vetrenjača služi za potrebe lovnog turizma i drugih aktivnosti lovačkog udruženja.
   Krajem osamdesetih godina su radovi prekinuti zbog teške finansijske situacije. Nažalost njena rekonstrukcija nije završena, ali bez obzira na to predstavlja jedinstveni spomenik kulturno-istorijskog nasleđa opštine Kanjiža.
   U blizini vetrenjače nalazi se bazen za plivanje koji služi meštanima i posetiocima za rekreaciju.

   Izvor: http://www.srbijanac.rs/gradovi_opstine.php?pismo=cyr

   Odgovori

7. 20. decembar 2017. u 19:08

   Vojislav Ananić

   KANJIŽA

   Opština Kanjiža nalazi se u severoistočnom delu Bačke, u AP Vojvodini i pripada Severnobanatskom okrugu. Prostire se na 400 kvadratnih kilometara i zauzima deo panonskog basena. Locirana je na desnoj obali reke Tise, a centar se nalazi na nadmorskoj visini od 87m.
   U Opštini se nalazi 13 naseljenih mesta: Kanjiža, Horgoš, Mala Pijaca, Martonoš, Mali Pesak, Orom, Doline, Novo Selo, Totovo Selo, Velebit, Zimonjić, Trešnjevac i Adorjan. Od ukupne površine, poljoprivredno zemljište zauzima 88% teritorije. Na istoku Opština se graniči sa Novim Kneževcem, jugu sa Sentom, na zapadu sa Suboticom, a granični prelaz sa Mađarskom je na severu. Reka Tisa čini prirodnu granicu između opština Novi Kneževac i Kanjiža.
   Popis stanovništva iz 2011. godine pokazuje da u Opštini živi 25.343 stanovnika, najviše mađarske nacionalnosti – 85,1%, a zatim srpske – 7,2%, pa romske – 2,3%. Ovo je multietnička sredina , pa pored navedenih nacionalnosti ovde u manjem broju žive i Slovaci, Hrvati, Rumuni, Rusi, Nemci i Bošnjaci.
   Istorija Kanjiže
   Istorija Kanjiže datira još iz bronzanog doba, a na prostoru naselja Trešnjevac tragovi vode i do doba neolita, odnosno kamenog doba. U pisanim izvorima Kanjiža se pominje kao mesto 896. godine, kada su Mađari ovde prešli reku , da bi oteli teritoriju od bugarskog kneza Glada.
   Naselje Adorjan pominje se u XII, Martonoš u XIII, a početkom XVI veka i Horgoš. Cela današnja teritorija bila je pod turskom vlašću sve do 1686. godine, kada je oslobođen veći deo Ugarske, pa i ovi prostori.
   1700. godine ulazi u sastav Potiske vojne krajine i dobija naziv Stara Kanjiža. U XIX veku Kanjiža se razvija zahvaljujući prelazu na Tisi, ali ipak ne tako brzo kao Horgoš, koji je i tada bio raskrsnica između Segedina i Subotice. 1904. godine dobija naziv Mađarska Kanjiža, a 1908. stiče rang grada.
   Ekonomski sve više jača, da bi početkom XX veka bila izgrađena banja sa termalnom vodom, Gradska kuća i crkva sa okolnim naseljem (Totovo Selo)- po Jožefu Totu koji je izgradio. Napredak mesta zaustavlja Prvi svetski rat, kada Kanjiža gubi 500 stanovnika. Nakon rata naseljava se novo stanovništvo iz Like i osnivaju se nova naselja- Velebit, a kasnije i Zimonjić.
   Drugi svetski rat donosi burne i velike promene, ali sve do šezdesetih godina XX veka demografska i privredna struktura grada ostaju nepromenjene. Tada započinje ekonomski uspon, kako u industriji, tako i u privredi. Grade se savremeni putevi, most na Tisi, a počinje se i sa eksploatacijom nafte.
   1970. godine posle izlivanja Tise gradi se novi most i razvijaju se građevinska industrija, proizvodnja građevinskog materijala, metalna industrija i proizvodnja izolacionog materijala. Za ovo područje značajne su drvna, tekstilna i prehrambena industrija, ali i mlinovi. Takođe se razvijaju poljoprivreda i stočarstvo. Najveće fabrike na teritoriji opštine su: Potisje-Tondach, Kanjiža- fabrika crepa, Keramika- proizvodi keramičke pločice, FIM- proizvodi izolacioni materijal i Horgoška Vitamin- prerada paprika.

   Izvor: https://www.agromedia.rs/opstine

   Odgovori

8. 4. jun 2018. u 05:53

   Vojislav Ananić

   STARA KANJIŽA, varoš u Bačkoj, na Tisi. Ima. 18.074 stanonnška (31/1. 1921), od kojih je bnlo Srba 705, Mađara 17.124, Jevreja 256; pravoslavnih 659, katolika 17.105. Prvi put se spomšlje u prvoj polovinn 14. veka. Iz vremena pod Turcima nemamo podataka o S. K. Posle oslobođenja od Turaka bila je S. K. šamac u granici. Od 1751. postala je S. K. trgovište u komorskom i kasnije celom okrutu. 1848. pripala je bačkoj županiji. 1908. postala je varoš sa uređenim senatom. 18/2, 1918. Ušla je srpska vojska u S. K. Stanovništvo se bavi ratarstvom, a znatna je i produkcšja duvana. D. P.
   Izvor alkalno-kisele vode 27° S. Kupatilo sa basenima i kadama. Leči: reumatizam, išijas, neurasteniju.
   D. L. N.

   IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, IV KNJIGA, S—Š, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D.D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR ERIK MOŠE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1929.

   Odgovori

9. 5. april 2019. u 06:06

   Vojislav Ananić

   Kanjiža

   Zabeležena je u Čanadskoj županiji 1332—7.
   Po Ivanjiju imala je 1557, za vreme Turaka, 50 starih i 35 novih mađarskih domova. Jedna Kanjiža zabeležena je u kruševskom pomeniku. 1682. zabeležena je kao naseljena. Na mapi od 1690. nije zabeležena. Po pomorskom popisu od 1701. Kanjižu sy ponovo naselili Srbi. 1702—3. određeno je da Kanjiža ima 200 ljudi narodne milicije. 1702. Kanjiža je šanac, a od 1751. pripada, Pogiskom vojnom „distriktu. 1720. imala je 73 srpska doma. 1740. žalila se županiska vlast kako Kanjiža. ima obavezu da drži 70 vojnika, iako ima oko 200 poreskih obveznika. 1751. postala je trgovište.
   Naseljavanje Mađara počelo je 1771. Te godine imala, je 169 poreskih obveznika sa 336 kućnih starešina sa posedom. 1773. imala je 88 srpskih domova. Već 1777. imali su Mađari većinu. 1769. imala je 70, a 1786. 127 srpskih domova. 1788. bilo je u Kanjiži 131 starešina sa posedom, 278 oženjenih, i 194 beskućnika stanara. 1792. imala je 140 domova sa 902 srpskih duša.
   Potesi: Veliki rit, Nadrljan, Okruglica, Šajtin.
   U Kanjiži su se rodili; Miloš Dimitrijević, političar (1824 — Novi Sad, 1896); Aron Ninčić, ministar pravde (1845 — Beograd 1906); Đorđe Krstić, slikar (1851 — Beograd 1907).

   Izvor: dr DUŠAN J. POPOVIĆ – SRBI U BAČKOJ DO KRAJA OSAMNAESTOG VEKA – (ISTORIJA NASELJA I STANOVNIŠTVA),
   ŽIVAN SEČANSKI – POPISI STANOVNIŠTVA BAČKE TOKOM OSAMNAESTOG VEKA, (GRAĐA ZA ISTORIJU NASELJA I STANOVNIŠTVA)
   BEOGRAD, 1952.

   Odgovori

10. 5. april 2019. u 06:14

    Vojislav Ananić

    Nadrljan

    Nalazio se u Čongradskoj županiji. Zabeležen je 1340. 1649. zabeležen je kao srpsko naselje. Nekoliko godina kasnije (1654—63) zabeležen je kao nenaseljen. Na ovo naselje kao srpsko seća prezime Nadrljanski. Danas potes između Sente i Kanjiže.

    Izvor: dr DUŠAN J. POPOVIĆ – SRBI U BAČKOJ DO KRAJA OSAMNAESTOG VEKA – (ISTORIJA NASELJA I STANOVNIŠTVA),
    ŽIVAN SEČANSKI – POPISI STANOVNIŠTVA BAČKE TOKOM OSAMNAESTOG VEKA, (GRAĐA ZA ISTORIJU NASELJA I STANOVNIŠTVA)
    BEOGRAD, 1952.

    Odgovori