Poreklo prezimena Maljković

[toggle title=”TESTIRANI MALJKOVIĆI NA SRPSKOM DNK PROJEKTU”]

Maljković

Haplogrupa: E1b rod A

Poreklo: Srbija

Krsna slava:
_________________________

KOMPLETNE REZULTATE POGLEDAJTE OVDE[/toggle]

Prezime Maljković je iz Like i prisutno je u selima Mogorić (kod Gospića) i u Vodoteču, Lučanu i Županjdolu kod Brinja. Portal Poreklo prenosi veoma zanimljivo istraživanje nastanka prezimena Maljković iz pera Milenka Maljkovića (objavljeno u knjizi Dušana Uzelca „Lika i Srbi medačke opštine“, str. 240-251).

Prezime Maljković postalo je od staroslovenskog muškog imena Maljko, koje se danas izgubilo kod nas. Postoji im mišljenje da je ime Maljko izvedeno od imena Maljo (mali, mališa, malen čovek) na sledeći način: Malj(o)+ko (Milica Grković: Rečnik ličnih imena kod Srba, Beograd 1977; dr Milan Bosanac, Prosvjetin imenoslov, Zagreb 1984. i Vukov „Srpski rječnik“, Beč 1852).

Ime Maljko zapisano je prvi put kod nas u Pomeniku kruševskom, koji je prepisan na kraju 15. veka iz jednog još starijeg rukopisa (Stojan Novaković, Srpski pomenici od 15. do 18. veka, Glasnik Srpskog učenog društva, knjiga XLII, Beograd 1875).

Sinovi toga pretka koji se zvao Maljko tj. Maljkovi sinovi prozvaše se Maljkovići, a što znači mali i mladi Maljkov. Prema tome, prezime Maljković je po načinu svoga nastanka patronimik, jer je nastalo od ličnog imena rodonačelnika Maljka. Ono je, po svoj prilici, nastalo još pre dolaska Turaka u naše krajeve, odnosno u Liku.

Porodice Maljković su danas srpske (u Lici, Dalmaciji, Bosni i Baniji) i hrvatske narodnosti (u Labinu, Prgometu iznad Trogira). Sve porodice Maljkovića srpske narodnosti slave krsnu slavu Sv. Jovana, a što je najverodostojniji dokaz da, pored istog prezimena, imaju zajedničko poreklo i pripadaju istom plemenu, bez obzira gde danas žive. Ove porodice dale su brojne iseljenike kako širom Jugoslavije tako i po svetu, kao na primer što je Džon Malkovič (u engleskom jeziku, takođe, ne postoji slovo „lj“), američki glumac iz Holivuda, zatim pesnik Đuro Maljković i Suzana Maljković iz Toronta.

Prema predanju, Maljkovići su poreklom iz Metohije, koju su napustili zajedno sa drugim plemenima. To se najverovatnije dogodilo posle Kosovske bitke, bežeći ispred Turaka i njihovog zuluma. Odatle su krenuli ka severu u današnji Sandžak i planinski kraj oko sliva gornjeg Ibra, Raške, Zapadne Morave i Lima. Pri toj seobi Maljkovići su se, po predanju onih iz Mogorića, nastanili u okolini manastira Mileševe.

Kad su Turci počeli prodirati u Sandžak, narod se ispred njih povlačio dalje na zapad preko Tare, Pive, crnogorskih brda, gornje Neretve, Rame i donjeg Vrbasa sve do Glamoča. Ovi predeli ostajali su najvećim delom pusti pred turskim nadiranjem, pa su te krajeve delom naseljavale izbeglice, koje su iz starih krajeva bežale pred Turcima, a delom su ih i Turci naseljavali posle osvajanja tih krajeva. Tako se već oko 1523. Godine kod gornjeg Unca i Glamoča nalazilo naselje oko 6.000 kuća tih naseljenika (Stjepan Pavičić, Seobe i naselja u Lici – Zbornik za narodni život i običaje Južnih Slovena, knjiga 41, Zagreb 1962).

Pri ovim seobama sa narodom se pokrenuše i Maljkovići iz okoline manastira Mileševe i tako stigoše do Glamoča. Početkom 16. veka, zapravo između 1523. i 1527. godine, prilikom najveće seobe Srba, Turci preseliše nekoliko hiljada srpskih porodica od Glamoča i nastaniše ih u novoosvojene oblasti: u Kninsku krajinu, Bukovicu i Kotare, koje su tada ostale gotovo puste (dr Nikodim Milaš, Pravoslavna Dalmacija, Novi Sad 1901. i Mario Petrić, Porijeklo stanovništva u Livanjskom polju, Glasnik Zemaljskog muzeja Sarajevo, Etnologija, Sarajevo 1964). Tom prilikom preseliše i Maljkoviće od Glamoča u Kotare.

Posle 1526. godine ostadoše pod mletačkom vlašću u Dalmaciji samo Novigrad, Nin i Zadar sa okolnim ostrvima, Trogir sa 9 sela i Omiš. Zbog blizine hrišćanskih zemalja, narod iz ovih krajeva pod Turcima poče da beži na mletačku teritoriju, pod hrišćane. Tako, po svoj prilici, u drugoj polovini 16. veka prebegoše i Maljkovići u Ravne kotare kod Zadra.

Inače, Kotari su talasasta ravnica između Nina i Biograda na moru. Severoistočni deo je brdovit, pa se potom u narodnim pesmama razlikuju „kršni“ i „ravni“ Kotari. Neposredno uz Kotare je i brdovita Bukovica, koja je putem preko Velebita povezana sa Likom. U narodnim pesmama pominje se put preko Vučjaka, koji se sa dalmatinske strane Velebita odvaja i silazi prema manastiru Krupi. Na Vučjaku pade i Smiljanić Ilija, vanredan borac protiv Turaka.

Krećući se od Metohije do Ravnih Kotara, Maljkovići su ostavljali svoj trag u nazivima pojedinih lokaliteta. U Stonom primorju kod Dubrovnika spominju se već 1399. godine Gornji i Donji Maljkovi (Gorgni i Dogni Maglchovi), koje je bosanski kralj Ostoja dao Dubrovniku. Ime su dobili po jednom plemenu koje se iz crnogorskih brda doselilo u Stonsko primorje. U Ravnom polju jugoistočno od Kupreškog polja, iznad sela Zvirnjače, postoji pašnjak po kršu koji se zove Maljkovača. Zatim u Sinjskoj krajini, u opštini Sinj, postoji selo Maljkovo koje se spominje u jednom izveštaju providura generala konjice Zena mletačkom senatu pisanom u Zadru 8. decembra 1687. godine kao mesto u kojem je raspoređena straža.

U Ravnim Kotarima kod Zadra, Maljkovići su bili vojnici Mletačke vojne krajine, koja je bila osnovana za odbranu mletačkih teritorija od upada turskih četa iz Bosne i Like. Tu se oko 20. godine 17. Veka rodio Stefan (Stjepan) Maljković, koji je krajem prve polovine 17. Veka prešao iz Dalmacije u Liku, gde se kasnije istakao svojim junaštvom i ugledom, pa je zbog toga i zabeležen kao istorijska ličnost u drugoj polovini 17. veka.

Stefan – Stjepan Maljković naročito se spominje u ličkim muslimanskim narodnim pesmama. One su nastale u Lici za vreme turske vladavine između 1527. i 1687. godine, a najvećim delom krajem tog perioda. Posle povlačenja Turaka iz Like, pesme su prenete u Bosansku krajinu, gde su i danas delom sačuvane među muslimanskim življem. Te pesme čine mnogo manje grešaka nego hrišćanske narodne pesme i vernije odražavaju istorijske događaje i ljude tog vremena, kako muslimane tako i hrišćane.

U 16 muslimanskih narodnih pesama spominje se, kao jedan od zapovednika ličke raje, Stjepan, odnosno Stipan, Maljković, kako ga u većini pesama naziva narodni pevač na ikavskom dijalektu.

Po narodnim pesmama, Stjepan je prvo živeo u Ravnim Kotarima pod mletačkom vlašću, gde je služio nekog Lazu kapetana (narodnog starešinu). Posle trogodišnjeg najma, kad je Stjepan došao da mu isplati zaradu, Lazo ga je ošamario kao što je imao običaj da šiba svoju ženu. Uvređen ovim šamarom, Stjepan je ostavio Lazu, ne uzevši čak ni svoju naknadu za trogodišnji najam, i prešao u Liku. Tu se on nastanio u selu Zdilaru ličkog Mustajbega, odnosno Zjelaru. Selo Zdjelar, nalazilo se između današnjih Buljmiza, zaselka Mogorića, i sela Pavlovca. Mesto pod imenom Zdjelar, inače, nije se pominjalo ni u jednom dokumentu. Verovatno je da su na tom prostoru za vreme Turaka živele porodice Zdjelar kojih više nema u Lici. One su kasnije sa Turcima napustile Liku i prešle u Bosansku krajinu, gde ih i danas ima. Po njima je narodni pevač to mesto gde su oni živeli prozvao selom Zdjelarom. Na to ukazuje i podatak da se i danas u selu Pavlovcu jedna oranica zove „Zdjelaruša“, koja e nalazi na prostoru između kose Kalanjuše, vrela u Pavlovićevoj pećini i mosta na Jadovi, kao i jedan brežuljak „Zdjelarov podić“, koji se nalazi između kose Kalanjuše i oranice „Zdjelaruše“. Na tom se brežuljku i danas nalaze ostaci neke stare građevine.

Stjepan Maljković je u selu Zdjelaru živeo u svojoj kući, kako narodna pesma kaže:

Maljkoviću, bogom pobratime,

Jesi `l doma u kuli kamenoj

Bijele dvore Maljković Stipane

Ode Stipan svome belom dvoru

Već mu s` žarko postušćalo sunce,

Kad ugleda čardak od drveta

On okrenu drvenu čardaku,

Po avliji glenu Stjepanovoj…

Stjepan je tu kao pripadnik hrišćanske raje najverovatnije živeo u čardaku. Taj čardak se, po predanju, nalazio u zaseoku Buljmize ispod brežuljka Vrščića, imeđu današnjih kuća Dmitra i pok. Mane Maljkovića. Inače, čardak je drvena kuća na četiri stuba, obično podzidana: dole sa podrumom za stoku, a gore sa prostorijama za stanovanje.

Stjepan je čuve u narodnim pesmama kao neustrašiv junak s svojim ratnicima – rajom po dve stotine pušaka ili po tri stotine, šezdeset ili trideset konjanika, kao i po puškama, ledenjacima (pištolji sa okidanjem pomoću kremena, vitkog oblika i tanke drške sa jajastom jabukom, potpuno obloženi i ukrašeni) i drugim oružjem i po oblačenju.

Stjepan je imao sedam sinova, redom rođenih, između kojih nije bilo sestara. Oni su takođe učestvovali u četovanjima sa svojim ocem i ostalom rajom, pa je pri tome i jedan od njih poginuo, a što potvrđuje i predanje Maljkovića iz Mogorića.

Najstariji Stjepanov sin zvao se Mateja – Mate. Drugi sin zvao se Milovan – Mile. Treći sin se zvao Todor – Todorina. Četvrti sin se zvao Mihajlo. Peti sin se zvao Ilija. Šesti sin se, po predanju, zvao Radosav – Rade, ali ga narodna pesma nigde ne pominje, već mu se trag nalazi u krajiškom popisu Like iz 1712. Godine. Sedmi, najmlađi sin se zvao Jovan – Jovo.

Mletački istoričar Girlamo Brusoni u svojoj knjizi „Historia dell’ ultima guerra tra Veneziani e Turchi“ spominje Stefana Maljkovića kao „Stefano Malcovich Morlacco, principale in quei confini“ (Stefan Maljković Morlak, poglavica na ovim granicama). Tu ga spominje u jednom boju od 5. juna 1657. između Turaka i Venecije u selu Bosiljini koje se danas zove Marina, nedaleko od Trogira. Prema tome, Stefan Maljković je bio morlački poglavica na dalmatinskim granicama. Mletačke vlasti su u ono doba Morlacima nazivale sve zagorske stanovnike izvan gradova Dalmacije, smatrajući ih posebnim narodom zbog njihove nošnje i načina života. U stvari, tim imenom nazivalo se zaostalo seljačko stanovništvo Dalmatinske zagore i to zbog svojstvenog načina života, nošnje (crvena suknena kapa i opanci oputari) i običaja (sa puno praznoverica). Naziv Morlak bio je podrugljiv kao i Vlah i njime je kulturniji primorac nazivao zaostalog Zagorca, ne smatrajući da je druge narodnosti, kao ni bodul (stanovnik ostrva). Inače, ime Morlak usvojili su Italijani osećajući prezir prema zaostalom slovenskom stanovništvu Dalmacije.

Stjepan Maljković umro je u Mogoriću između 1670. i 1680. godine. Posle njegove smrti, sinovi su prema predanju Mogorićana nastavili da žive u Mogoriću sve do jednog upada austrijskih graničara u turski deo Like. U leto 1685., tokom austrijsko-turskog rata 1683 do 1689, karlovački Krajišnici su pod komandom generala Herberštajna izvršili napad na turski deo Like. Tada su opljačkali te krajeve i odatle poveli veći broj naroda koji naseliše u Brinjskom polju. Tom prilikom odvedoše iz Mogorića i šest Stjepanovih sinova sa njihovim porodicama i naseliše ih kod Lučana u okolini Brinja.

Posle oslobođenja Like od Turaka 1689. godine i prilikom turskog povlačenja, Liku su tada napustili, pored muslimana, i brojno hrišćansko stanovništvo i prešli na zemljišta sa one strane Une. Tako je na tom području ostalo dosta pustog prostora, a naroda vrlo malo. Tu je ostalo nešto muslimana koji su se kasnije pokrstili (Perušić, Budak, Ribnik, Bilaj, Novi i Široka Kula) i nešto srpskog stanovništva (oko Kosinja i Smiljana). Uprava Vojne krajine nastojala je da te napuštene zemlje što gušće naseli i tako uspostavi kordon za odbranu prema turskoj Bosni.

Kako je tada kod Brinja bilo previše naseljenog naroda nego što je bilo raspoložive zemlje, tu su krajiške vlasti preselile jedan deo toga naroda u deo Like oslobođen od Turaka, a drugi deo koji je ostao kod Brinja razmestiše po tim krajevima, dodeljujući im zemlju za obrađivanje. Tom prilikom pokrenuše se i šest braće Maljkovića. Trojica od njih ostadoše kod Brinja, s tim što jednog naseliše i dadoše mu zemlju kod Vodoteča, drugom u Županjdolu iznad Prokika, a trećeg ostaviše u Lučanu kod Brinja. Druga trojica braće Radosav-Rade, Mihajlo i Jovan povratiše se među poslednjim doseljenicima 1700. godine u Mogorić. Usled toga, odmereno im je malo mršave zemlje. Ovo je uticalo da su se Maljkovići po povratku u Mogorić uglavnom orijentisali na gajenje stoke.

Odmerenu zemlju sada su Maljkovići dobili na uživanje kao i ostali graničari. Svaka graničarska kuća dobijala je zemlju od krajiške uprave na osnovu zakonitog patenta koji je sadržavao: ime i prezime starešine graničarske kuće, obeležene međe odmerene zemlje, kao i utvrđene obaveze na vojnom planu. Svaka graničarska kuća dobila je i svoj broj, a Radosavljevu je dopao broj 14.

Po svom povratku u Mogorić, sva tri brata nastaniše se na starom kućištu u Buljmizama pod brežuljkom Vrščićem, gde su živeli još pod Turcima sa svojim ocem Stjepanom. Prvo tu podigoše plevnjake za stanovanje. Radilo se o kolibama opletenim od pruća, okruglim, pokrivenim slamom, prečnika dva do tri metra. Kasnije su zapatili brojnu stoku, što im je omogućilo da na starom kućištu izgrade kamenu kuću-kulu, koja je bila dugačka 19, a široka 9 metara. S obzirom na veličinu zgrade i ondašnji način života, u njoj je bilo prostora za svu trojicu braće i njihove porodice. Ovakve kamene zgrade-kule tada su u Mogoriću imale porodice Vučkovića, Korica, Radakovića i Maljkovića. Ova je zgrada-kula kasnije izgorela, ali joj se temelji i danas poznaju.

Ekonomsko uzdizanje braće Maljkovića i njihovih bližih potomaka temeljilo se na intenzivnom gajenju ovaca. U ono vreme stočarstvo je u Mogoriću bilo mnogo razvijenije i pojedinci su držali na stotine ovaca, a ponekad i preko hiljadu. U vezi sa brojem od hiljadu ovaca nastala je simpatična anegdota. Naime, postojao je jedan prastari običaj da domaćin koji zapati više od hiljadu ovaca priređuje takozvanu ovčarsku slavu. Tada bi se spremala gozba, a višak ovaca preko hiljadu puštao se i oterivao od kuće. Te ovce su bile posebno obeležavane i svako ko naiđe na njih mogao ih je prisvojiti. To se smatralo nekom vrstom žrtve. Otuda potiče u narodu izraz, kao neki blagoslov: „hiljadile ti se ovce“. Tako su se hiljadile ovce i starim Maljkovićima, zahvaljujući naročito njihovim dobrim pašnjacima, a posebno pašnjaku „Poljice“ u Krbavi, između Podlapače, Srednje Gore i Mogorića. Jedne godine i Maljkovići oteraju 46 ovaca, ali se se one tri puta vraćale i to je protumačeno kao vrlo loš znak. I, zaista, to se obistinilo. Krajiške vlasti su potom oduzele Maljkovićima najbolji pašnjak „Poljice“ i dale ga Alarima u Podlapači jer su oni u kući imali više vojnika graničara nego Maljkovići. Posle tog događaja Maljkovićima se ovce više nikad nisu hiljadile.

Prema Krajiškom popisu stanovništva Like iz 1712. godine, u Mogoriću je tada popisana i graničarska kuća Maljkovića, čiji je starešina bio Radosav-Rade sa tri vojnika (Rade, Mihajlo i Jovan), 17 žena i dece, to jest ukupno 20 članova i sa 170 lanaca zemlje u jednom komadu (oranice, pašnjaci i šuma), gde je jedan lanac imao današnjih 2.873,01 kvadratna metra.

Potomstvo Rade i Mihajla je izumrlo, dok su svi današnji Maljkovići u Mogoriću Jovanovi potomci. Jovan se kao momak povratio u Mogorić i kasnije se oženio iz kuće Bjegovića iz Divosela. Inače, Mihajlo je imao nadimak Mijatak, pa se i danas jedna draga iza Vrščića po njemu zove Mijatkuša. Jedan od Jovanovih potomaka bio je Milinko-Milin Maljković. On je pohađao školu u Metku. Kad mu je bilo 16 godina uzet je u vojsku i kasnije je postao gefrajter i ekonom Medačke kompanije. Zatim je bio berihter – nadlugar u Podlapači. Po razvojačenju Vojne krajine bude izabran za prvog načelnika Medačke opštine. Nešto kasnije, slaveći sa prijateljima svoj izbor u Zembeliovoj gostioni u Metku, tu zanoći jer zbog velike mećave nisu mogli otići kućama. Tom prilikom Milin se prehladi, dobije zapalenje pluća i posle kraćeg vremena, januara 1873. godine u 49. godini života, umre u Mogoriću.

Njegov srednji sin Nikola-Nika Maljković završio je For i Unteršule u Metku i Podlapači. Pošao je u Učiteljsku školu u Petrinji ali je istu morao napustiti zbog očeve smrti. Posle toga završio je Prvi i Drgi tečaj za usavršavanje učitelja pri Građanskoj učioni u Otočcu. Bio je tri puta učitelj u Mogoriću, zatim u Višegradu, Otoci (Bosanska Krupa), Buniću, Tomingaju, Palanci (Zrmanja) i Kupirovu. Nezadovoljan čestim premeštajima i seljakanjem, Nika spremi i položi beležnički ispit. Posle toga biva izabran za beležnika Medačke opštine. Kao penzioner, bio je 1912. godine izabran i za načelnika Medačke opštine. Umro je u Mogoriću 19. novembra 1934. godine.

I posle Drugog svetskog rata neki stariji Maljkovići iz Vodoteča, među kojima i Josif Maljković, još su znali i pričali da su poreklom iz Metohije i da su se njihovi stari doselili iz Mogorića u okolinu Brinja, a potom u Vodoteč.

Porodice Maljkovića u Lici dale su brojne iseljenike po Jugoslaviji i svetu. Iseljavanje je vršeno još za vreme Vojne krajine, a zatim posle Prvog i Drugog svetskog rata na Baniju, u Slavoniju i Vojvodinu.

U vreme prikazanih seoba ličkih Maljkovića pojedine porodice iz ovog plemena su se odvajale, pa tako danas ima Maljkovića i po Bosni i po Dalmaciji.

KRSNA SLAVA: Sveti Jovan

POZNATI: Božidar Maljković, košarkaški trener (rođen u Otočcu, poreklom iz okoline Brinja)

 

__________________

Vaš prilog ostavite u komentaru ili pošaljite na i-mejl:

[email protected]
Pišite nam