Poreklo prezimena, selo Stajkovce (Vlasotince)

Poreklo stanovništva sela Stajkovce, opština Vlasotince. Istraživanje „Sela u vlasotinačkom kraju“ saradnika portala Poreklo Miroslava B. Mladenovića Mirca, lokalnog etnologa i istoričara

 

Nastanak  sela i poreklo stanovništva:

Selo Stajkovce je naselje u opštini Vlasotince u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 1617 stanovnika (prema  popisu iz 1991. bilo je 1515).

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a posleda tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika. U popisu bilo je  291 domaćinstvo.

Demografska slika stanovništva posle Drugog svetskog rata (1945.g.) se kretala ovako: (1948.g.(1204 stanovnika), 1953.(1308), 1961.(1337), 1971.(1379), 1981.(1457), 1991.(1515) i 2002.g(1617 stanovnika).

Vinogradarsko-ratarsko-stočarsko seosko naselje zbijenog tipa, pored desne obale Vlasine, u blizini rečnog ušća u Južnu Moravu, na rečnoj terasi (8 m r.v.), severno od savremenog puta Leskovac-Vlasotince, 5,5 kilometara SZ od Vlasotinca.

To je jedno od većih sela u donjem slivu Vlasine. Okolna sela su: Konopnica sa Istočne strane i Gložane sa južne strane. Nalazi se na  281 metara nadmorske visine.

Na prostoru današnjeg  sela Manastirišta je u srednjovekovno doba, u vremenu Stefana Nemanje,  postojao manastir sa školoma, posvećen Prenosu moštiju Sv. Nikoli kod ušća potoka Brezovice (u narodu manastirski potok) u Vlasinu, za koji se smatra da je najstarija bogomolja u okolini Vlasotince.

Veruje se da su manastir srušili Turci u  XVII  veku, a da su ostatke manastira prebacili u Ćustendil.

Po predanju u manastiru  su živela tri brata monaha: Dušan, Uglješa i Stajko.Dušana i Uglješu su mučki ubili Turci, a Stajko je  je pobegao i osnovao obližnje selo Stajkovce.

Naziv se, po predanju, vezuje za ime osnivača sela Stajkovce–Stajko.

Selo Stajkovce obuhvata tri mahale, sa više grupa rodovskih kuća:

– Donju-35 kuća (Vodeničarci);

– Gornju levu-115 kuća (Markovci, Pavlovci, Savinci ili Filipajci, Jaglici i Lukarci) ;

– iGornju desnu-85 kuća (Đorđinci, Nedelkovci, Bačoglavci, Rakićevci i Tevdilci).

Selo Stajkovce se pominje  1536. (25 kuća) i 1884 (88 kuća i 461 žitelj).

Stanovništvo je srpsko (slave: Sv. Đorđe (Sv. Alimpije),Sv. Aranđel, Sv. Nikola i dr.; seoska slava Spasovdan), starinačko i doseljeničko iz okolnih sela (Konopnice, Brezovice, Mrštana u okolini Leskovca i dr.).

* * *

Litije (Seoska slava):- Spasovdan.

Krsne slave:- Sv. Đorđe (sv. Alimpije), sv. Aranđel, Sv. Nikola i dr.

* * *

Prošlost sela:

Na ataru Stajkovca postoje dva selišta: jedno u polju, drugo na brežuljastom zemljištu.

Stariji stanovnici kažu: „tamo su mogla da budu sela“. Po ostacima od starina kao da je značajnije bilo naselje u  polju. Ima i jedan zatrpan bunar.

Na drugom selištu izbija izvor Bučke. Jedan seljak je rekao : „Tamo je bilo latinsko selo“(Zabeležio:J. Trifunoski 1961.g.-podvukao M.M 2013.g)

Stanovnici Stajkovca smatrao da je susedna Konopnica starija od njihovog sela. Jedni kažu: „zato je u konopnici postavljena i stara crkva“ (starija je od crkve u varošici Vlasotince).

Prema  tome Stajkovce je osnovano posle Konopnice, ali kada tačno ne zna se. Pretpostavlja se da je selo dobilo ime po osnivaču Stajko.

Stajkovce leži na ranije značajnom putu koji je vodio desno od J. Morave u pravcu Vlasotince-Niš. Pomenutu komunikaciju stanovnici zovu „Niški put“.

Priča se da je tim putem jednom na konju putovao vladika. Na ataru Stajkovca konj se sapleo i vladika pao. Taj potes nosi ime Vladička dolina.

U Stajkovcu, kod današnje škole, postojao je potes Begovo oranje. Tu je i jedan zatrpan bunar. Oko škole nalaze se temeljni delovi zidova nekadašnje gospodarske kuće i pomoćnih privrednih zgrada.

Na potesu Vodoničište kraj Vlasine nalazila se vodenica „sas 12 vitla“. Tamo je bila i „turska kafana“. Kod vodenice kasnije je ubijen Turčin. Zbog toga  Stajkovčani to mesto su „odrekli“.

Novčanu kaznu su platili stanovnici susednog Krajinca u leskovačkom polju. Tako su Vodeničište prisvojili.

Predanje čuva uspomenu i na srpsko-turski rat iz 1878.godine. Deo turske vojske te godine bio je raspoređen levo od Vlasine kod sela Ladovice. Njenoj izvidnici učinilo se, gledajući žbunje, da ima mnogo srpske vojske na potesu Rosulji kod Stajkovca. Zbog toga se turska vojska povukla prema jugu.

U Stajkovcu crkva ne postoji.

Između dva svetska rata Kristidor Tasić iz Leskovca kraj Vlasine u Stajkovcu sagradio je radionicu za izradu sitnijih metalnih  predmeta.  Posle Drugog svetskog rata je napuštena.

Stanovnici susednih sela Stajnkovca i Krajinca za vreme Turaka sporili su se oko potesa Dubrava.

U jednom sukobu Stajkovčani tamo su ubili krajinačkog kmeta. Taj potes iza poslednjeg rata izorala je „komuna“ sa sedištem u leskovačkom selu Manojlovce.

* * *

Selo nekad i sad:

Od 1907.godine danas Južna Morava je odnela oko 60 hektara obradive zeemlje na ataru Stajkovca. Jedan seljak je istraživaču J. Trifunovskog 1961.godine rekao između i ovo: „Tamo su bile zlatne njive, koje su hranile selo“,

Stajkovce je tipično zemljoradničko-stočarsko naselje. Njegovi stanovnici ne odlaze na rad izvan sela. I omladina s ne škole. Stoga su, ovde oluvane stare etničke osobine i običaji. Selo je odličan primer za proučavanje narodnog života.(Tako je zabeležio istraživač J. Trifunovski 1961.godine-podvukao M.M. 2013.g.)

Elektrifikacija sela izvršena je 1955.godine, a vodosnabdevanje je individualno (sopstveni vodovodi i kopani bunari).  POsle drugog svetskog rata u desnoj Gornjoj mahali sagrađena je česma sa vodom iz izvora Bučke. Na potesu Livada izbijaju izvori-Kun i Kaluđerica.

Ima četvorogodišnju OŠ, zdravstvenu ambulantu i dr.

Selo Stajkovce je proslavio ga je Siniša Pavić, navodeći ga rodno selo nekolicine junaka serije „Porodično blago“, među kojima je najznačajniji Tihomir Stojković; koja emitovana skraja 20. veka.

Selo Stajkovce je poznato po proizvodnji kvalitetnih vina i povrtarstvu (rano povrće-pardajs, paprika, krastavci, kupus i spanać).

Ima Stajkovčana  koji se bave voćarstvom, vinogradarstvom i povrtarstvom-kao i susedna sela: Gložane , Konopnica, Batulovce, Prilepac- „staklenicima“(„staklene ili pod folijama:paprika, paradajs, krastaavac, kupus)  za  tržišnu prodaju na pijacama: u Vlasotincu, Leskovcu i druge gradove.

Tako su pre nekoliko godina iz selo Stajkovce seljaci otišli u Sloveniju da kupuju „male kamiončiće“ za prevoz povrtarske robe do pijaca  gradova po Srbiji.

Pošto je  iz Slovenije stajkovčanima  prodat veliki broj takvih „kamioneta“-onda su Slovenci upitali: „ pa koliko je veliki taj grad Stajkovce na jugu Srbije, te smo im   prodali ovoliki broj kamiončeta“.

Eto danas je po čitavom balkanskom prostoru selo Stajkovce prepoznatljivo prema paprikama i prodaji povrtarskog ranog povrća iz“plastenika“.

Mnogo njih je danas od toga napravilo luksuzne kuće, porodične seoske zadruge sa čitavom mehanizacijom za rad na poljoprivredi i sa luksuznim auto prevoznim parkom u avlijama na selo.

Selo Stajkovce je jedino najvažnije seosko naselje na jugu Srbije kod koga se broj stanovnika povećava, kada se  na početku 21. veka demografska slika na sumoran način prikazuje u „minusu“-  prema broju  umrlih i rođenih.

Ovakva sela trebaju biti podržana određenom populacionom i ekonomskom  politikom od strane države Srbije, kako bi bilo  uzeto kao primer očuvanja biološkog opstanka Srba  na jugu Srbije (podvukao M.M., 2013.g. Vlasotince).

* * *

ISTORIJA

Poginuli i umrli ratnici  u balkanskim i Prvom svetskom ratu(1912-1918):

– Dimitrije P. Dimitrijević, Stajkovce, umro 26. januara 1913.godine u resanksoj bolnici.

– Milan P. Stanković, Stajkovce. Umro 1.februara 1913.godine u Resanskoj bolnici.

– Avram K. Petković, Stajkovce. Nestao 13. juna 1913. kod reke Bregalnice.

– Gavrilo S.  Milosavljević, Stajkovce. Umro 2. jula 1913.godine u Orizaru.

– Krsta S. Janković, Stajkovce. Poginuo 10. jula 1913.godine na Koačničkom visu.

– Milan Cvetković, Stajkovce. Umro u Kočanu 1913.godine.

(Izvor: Crkva Konopnička- MZ Konopnica)

– Milan Mišić. Poginuo na Kajmakčalanu 1916.godine 1916.godine. Njegovo ime nalazi se na krstu na groblju Zejtilnik u Solunu, pod brojem 1356;

– Milan Stojković. Umro 10.1. 1916.godine u mestu Fijer (Albanija), sahranjen na groblju u Fijeru (Albanija);

– Sava Stanković, poslednja odbrana. Umro 16.2.1916.godine u Draču.

(Izvor: Vojni arhiv u Beogradu)

– Trajko St. Jović. Poginuo na mestu Drenje 25.11. 1915. godine u borbi sa Austrijancima.

– Petar Janaćković, 2 poziv. Umro u Prvoj poljskoj bolnici 6.2.1915.godine.

(Izvor: Crkva Konopnička-Izvod iz matične knjige umrlih)

– Dimitrije S. Đorđević, Dragutin M. Petrović, Kosta U. Stanković  i Milutin J. Stojiljković.

(Izvor: „Leskovački kraj u Prvom svetskom ratu“, Autori: Dr Živojin Stojković i Hranislav Rakić)

– Aleksa Stamenković, Gligorije Đorđe Stojković(rođen 1885), Rajko Stamenković i Čedomir Kostić.

(Izvor: Podatke sakupio Slobodan Mišić iz Stajkovca)

– Dimitrije Đorđević, umro od posledica bugarskog mučenja 30.juna 1918.god;

– Stojan Savić, streljan na putu Vlasotince-Leskovac 1917.godine;

– Kosta Stanković,  Dimitrije Stanković.

(Izvor: istoriski arhiv u Beogradu)

*

Poginuli borci i žrtve faišstičkog terora u Drugom svetskom ratu (1941-19145):

– Ljubomir C. Kostić, poginuo 1944.g. od Četnika na Lipovici;

– Krista S. Lukić, poginuo  27.1.1945.g. od Balista(Šiptara)na Kosovu- Trepča;

– Sima V. Živković, poginuo 10.4. 945.g. od Nemaca, 13/1 divizije NOP-a;

– Simon V. Marković, poginuo 1945.g na Vrbas;

– Miloje C. Mitić, poginuo 10.4.1945.g. od Nemaca u Dugo Selo-32. brigada NOP;

– Milan C. Mitić, poginuo 20.4. od Nemaca u Zagrebu.

*

Svetislav Vučković (iz s. Stajkovce), profesor istorije  i direktor vlasotinačke gimnazije je napisao istorisku publikaciju o  pogibiji narodnog heroja Siniše Janića-Pere(1920-1942.g.) pod nazivom „ŽIVOT ZA ŽIVOT“.

* * *

Poreklo rodova:

Godine 1907. Stajkovce je imalo oko 80 srpskih kuća.  Od njih potiču svi današnji stanovnici.

Seoski rodovi vode poreklo od predaka koji su doseljeni. Jedni su  su ranije doseljenici, a drugi kasnije se doselili u selo.

Donja mahala ima 35 domova(1961.g.). Ti domovi uglavnom pripadaju velikom rodu V o d e n i č a r c i. Slava roda je Sv. Arhanđeo.

U ovom rodu priča se o pretku Krsti Trojancu, koji je bio veoma hrabar i pred Turcima neustrašiv. Nadimak Trojanac dobio je po tome što ga je majka rodila kao „trojku“.

Gornja desna mahala  ima 85 domova (1961.g.). u njoj su sledeći rodovi:

– Đ o r đ i n c i   i   N e d e l k o v c i-slave Sv. Arhanđel,

– B a č o g l a v c i,  R a k i ć e v c i  i  T v r d i l c i-slave Sv. Nikolu.

Bačoglavci su doseljeni iz selo Brezovica (Vlasotince).

Tvrdilci su doseljeni su doseljeni iz sela Mrštane (Leskovac).

Gornja leva mahala ima 115 domova (1961.g.). U njoj su sledeći rodovi:

– M a r k o v c i, P a v l o v c i  i  S a v i n c i (Filipajci)-slave Sv. Nikolu.

– J a g l i c i-slave Sv. Arhanđel,

– L u k a r c i-slave sv. Đorđu.

Osnivač roda Lukarci je došao kao „prizetko“ iz susedne Konopnice. Tamo imaju istoimenih rođaka (1961.g.).

Iseljenici:– Iz Stajkovca iseljavanja su bila mala. Rod R aj k o v c i (6k) živi u vlasotinačkom selu D.Lomnica. Iza  Drugog svetskog rata (1945.g.) 15 porodica je prešlo u okolini Požarevca. I po neki „prizetko“ otišao je u susedna sela.

* * *

Poreklo prezimena rodova (po imenu rodonačelnika, mestu i  svetcu):

Arsa-Arsić,

Caka-Cakić,

Ceka-Cekić,

Cvetko-Cvetković,

Dimitrije-Dimitrijević,

Ilija-Ilić,

Janaćko-Janaćković

Janko-Janković,

Jovan-Jovanović,

Jova-Jović,

Koca-Kocić,

Kosta-Kostić,

Krsta-Krstić,

Luka-Lukić,

Marko-Marković,

Mateja-Matejić,

Milenko-Milenković,

Milosav-Milosavljević,

Miša-Mišić,

Mita-Mitić,

Mitar(Mitra)-Mitrović,

Nikola-Nikolić,

Pavle-Pavlović,

Petko-Petković,

Petar-Petrović,

Prokop (Prokopije)-Prokopijević,

Ranđel-Ranđelović,

Raka-Rakić,

Rajko-Rajković,

Rista-Ristić,

Sava-Savić,

Stamenko-Stamenković,

Stanko-Stanković,

Stojan-Stojanović,

Stoiljko-Stoiljković,

Stojiljko-Stojiljković,

Stojilko-Stojilković,

Stojko-Stojković,

Živko-Živković,

Đorđe-Đorđević,

………………

* * *

NAPOMENA:

Ovde  je izostavnjen RODOSLOV porekla prezimena, kao i dopuna višeetapnog raseljavanja stanovništa; dok se ne istraži poreklo rodova sa prezimenima iz vlasotinačko-crnotravsko-vlasinskoga kraja.

*   *   *

IZVORI:

[1] Stamenković Srboljub: “Geografska Enciklopedija naselja Srbije”, knj.1 (a-đ), Beograd

[2]  Jovan F. Trifunovski: Grdelička klisura, antropogeografska rasprava, Narodni muzej, Leskovac, 1964.

[3] Wikipedija:- http://sr.wikipedia.org/wiki/Stajkovce_(Vlasotince)

[4] Miroslav B. Mladenović Mirac: ZAPISI Iz rukopisa: “Sela u vlasotinačkom kraju“, 1970-2012.g., Vlasotince

[6] Velimir Stamenković-Lima:- “VLASOTINAČKI KRAJ U BALKANSKIM I PRVOM SVETSKOM RATU”, Vlasotince, 2010.g.

* * *

 

Autor: Miroslav B. Mladenović Mirac, lokalni etnolog i istoričar i pisac pesama i priča na dijalektu juga Srbije

30. januar 2014.godine Vlasotince, Republika Srbija