Genetički rodovi germanskog porekla u Crnoj Gori

Autor: Ivan Vukićević ([email protected])
Objavljeno: 16.11.2021. | Dopunjeno: 23.3.2023.

Uvod

Najmlađi sloj stanovništva u Crnoj Gori prevashodno čine pripadnici haplogrupa koje se vezuju za germanske narode koji su naselili Balkan u ranom srednjem veku. Haplogrupe I1 i I2a1b (odnosno grana I2-M223) i grana R1b-U106 se vezuju za pojedine germanske narode i plemena čiji su pripadnici dospeli na Balkan pod različitim okolnostima. U tekstu Genetička slika Crne Gore je bilo više reči o haplogrupama na prostoru Crne Gore, dok će ovde u kraćim crtama biti navedeni svi rodovi za koje je do sada utvrđeno da su germanskog porekla. Rodovi su grupisani po granama za koje utvrđeno da im pripadaju preko SNP testiranja ili se to osnovano pretpostavlja na osnovu rezultata po markerima. Bitno je napomenuti da pripadnost spomenutim haplogrupama ne garantuje da su rodovi o kojima će biti reči u ovom tekstu zaista slovenskog ili germanskog porekla, već da se na osnovu dosadašnjih saznanja o migracijama tih haplogrupa tako nešto osnovano može pretpostaviti. Ovaj tekst će biti dopunjavan kako budu pristizali rezultati DNK testiranja.

Haplogrupa I1

I1-Z58>Z59>Z2041>Z2039>Z2040>Y3560

Antunovići su starosedelačko bratstvo iz Nudola u Grahovu za koje nije poznato da ima bilo kakvo predanje o daljem poreklu. Iseljenih Antunovića ima u Gornjem Klečku, zaseoku Ljutog Dola kod Berkovića u Dabru. Slave Nikoljdan, a prislužuju Petrovdan.

I1-Z2336>Y3866>S4767>Y4781>S4770>M227>A11380

Čolovići iz Pljevaljskog kraja prema predanju potiču od Bajčeta iz iste oblasti. Smatraju da od njih potiču i Čolovići iz Mrzovića, gde se po njihovom mišljenju jedan njihov bratstvenih prizetio i promenio slavu. Međutim, sami Čolovići iz Mrzovića kažu da potiču iz Morače. Od Čolovića iz Krća potiču Lončari, čija je matica u Dabovini, zaseoku Malih Krća. Lončari u Crljenicama počev od perioda između dva svetska rata uzimaju prezime Lončarević, kako se danas svi prezivaju u tom mestu. Lončarevići imaju i predanje prema kome potiču iz okoline Kraljeva, odakle su se doselili oko 1800. godine u Pljevljski kraj. Smatraju da daljim poreklom potiču od Orlovića sa Kosova. S obzirom da je za Lončareviće utvđeno da pripadaju grani I1-A11380, a za Bajčete da pripadaju grani I2-Y3120, može se zaključiti da je deo predanja netačan. Krsna slava roda je Jovanjdan.

I1-P109>FGC16695>FGC16678>Y3662>S14887>Y11203>FGC22046>FGC22045>FGC22052

Drobnjaci – Novljani su prema predanju srpsko pleme i rod iz okoline Travnika u Bosni od koga potiče većina bratstava iz Drobnjaka. Najpre su se preko Hercegovine naselili na poručju Banjana i Nikšićkih Rudina, da bi odatle kasnije prešli u Drobnjak. Osnovne grupe bratstava su Balotići, Vulovići, Dobrilovići, Đurjanovići, Zlatnopojasovići, Kalabići, Kosovčići, Kosorići, Lazarevići, Mandići, Miličići, Miloševići, Milutinovići, Omaklovići, Popovići, Srbljanovići i Cerovići, a prema predanju od Novljana su i Trepčani u Jezerima. Drobnjaci najvećim delom slave Đurđevdan, dok od većih bratstava jedino Mandići slave Aranđelovdan u Drobnjaku. Za najveći broj bratstava je potvrđeno da su genetički srodna čime je predanje o zajedničkom poreklu potvrđeno. Do sada je jedino za Trepčane ustanovljeno da nisu srodni ostalim Drobnjacima, odnosno da pripadaju grani I2-PH908. Za Strunjaše, ili barem jedan njihov deo, je utvđeno da za razliku od ostalih Srbljanovića pripadaju grani I2-S17250. Isto važi i za Ćetkoviće iz Šekulara koji imaju predanje da su od Cerovića, a pripadaju grani I2-A1328, kao i za nekoliko bratstava iz Grahova i Ledenica koja su prema predanju poreklom od Mandića i pripadaju R1a-YP4278 i I2-Y3120 granama. S druge strane, za pojedina bratstava koja imaju drugačija predanja o poreklu se takođe ispostavilo da pripadaju rodu Novljana. To su Kasalice i Nenezići iz Drobnjaka, Bulatovići-Stajovići iz Mrtvog Dubokog u Rovcima od kojih potiču islamizirani Erovići iz Bihora, Stanišići iz Vražegrmaca u Bjelopavlićima, Vraneši, Lekovići, Sadikovići i Furtule iz Donjeg Kolašina, Kajevići iz Srednjeg Polimlja, kao i Šabanovići iz Korita.
Kasalice iz Drobnjaka su prema predanju od Kovačevića iz Grahova što se ispostavilo kao netačno jer Kovačevići pripadaju grani I2-PH908.
Nenezići iz Donje Bijele u Drobnjaku prema predanju potiču iz Velestova u Ozrinićima, međutim kako je za Ozriniće utvrđeno da pripadaju grani I2-BY93199, to predanje se može odbaciti.
Bulatovići-Stajovići su, kao i svi ostali Bulatovići, prema predanju od Nikšića-Gojakovića, međutim to je slučaj samo sa jednim delom tog velikog bratstva, dok se za Stajoviće ispostavilo da pripadaju rodu Novljana. Slave Lučindan.
Stanišići su prema ustaljenom predanju ogranak Bubića iz Bjelopavlića, međutim postoji i predanje po kome su pribraćeni Bubićima što će se ispostaviti kao tačno jer oni kao i ostali Bjelopavlići pripadaju grani E-Z13591. Slave Petkovdan.
Vraneši su rod iz Donjeg Kolašina čiji je rodonačelnik Herak Vraneš.  Joksimovići su prema predanju od Heraka Vraneša, a zahvaljujući rezultatu njihovih iseljenika utvrđeno je da pripadaju rodu Novljana. Slave Cveti. Islamizirani Dautovići su prema jednom predanju takođe od Vraneša što će se ispostaviti kao istinito jer su srodni Joksimovićima. Prema istom predanju su Dautovićima srodni Mušovići i Hasanbegovići, ali se ispostavilo da su sva tri bratstva raznorodna, zbog čega se može zaključiti da su Mušovići i Hasanbegovići preuzeli spomenuto predanje od Dautovića.
Lekovići iz Pavinog Polja i Stožera u Donjem Kolašinu su prema predanju od Lekovića iz Ozrinića, međutim genetički nisu srodni Ozrinićima koji pripadaju grani I2-PH908. Takođe se rođakaju i sa istoimenim bratstvom iz Godinja u plemenu Boljevići, međutim Lekovići iz tog sela su poreklom iz Gruda i pripadaju rodu Cijevnjana i grani R1b-BY38894.
Sadikovići su muslimansko bratstvo iz Sadića u Donjem Kolašinu koje je prema predanju poreklom iz Šaranaca.
Furtule iz Pavinog Polja u Donjem Kolašinu takođe pripadaju rodu Novljana. Slave Aranđelovdan.
Muratbašići i Hodžići su dva srodna iz Bihora za koje utvrđeno da pripadaju rodu Novljana. Od Muratbašića potiču Šabanovići iz Stuba u Bistrici. Ovim bratstvima su prema predanju srodni i Mustajbašići i Mušovići iz Lozne i Goduše u Bihoru. Međutim, za Mustajbašiće je utvrđeno da pripadaju grani I2-S17250, dok Mušovići još uvek nisu testirani.
Kada je u pitanju dalje poreklo Novljana, na osnovu pripadnosti grani I1-FGC22045 se može zaključiti da su skandinavskog porekla. Rod Novljana prema anonimnom istraživanju čini 5,45% stanovništva u Crnoj Gori.

I1-Z63

Ljubibratići su jedan od najstarijih i najpoznatijih srpskih rodova u Hercegovini. U srednjem veku su bili niža vlastela. U Trebinju su bili nauticajniji srpski rod, kako u srednjem veku, tako i tokom turske okupacije. Od Ljubibratića potiču četiri grupe bratstava sa maticama u Ljubovu, Ljekovi i Poljicama u Trebinjskoj Površi i Mostaćima kod Trebinja. U Crnoj Gori od Ljubibratića u okolini Herceg Novog potiču Ukropine u Igalu, Kutima i Kumboru, Palikuće iz Trebesinja i Savine i Grbići iz Sušćepana. Krsna slava roda je Klimunjdan, veoma retka slava kod Srba.

I1-Z63>BY151>FGC81364>S2078>S2077>Y2245

Bajići iz Pljevalja i okolnih sela prema predanju potiču od Martinovića iz Bajica odakle su se doselili preko Bandića i Kolašina. S obzirom da Martinovići pripadaju grani E-A18844, ovo predanje se može odbaciti kao netačno. Bajići slave Stevanjdan.

Miljanići i Rosandići su rod kome pripadaju pojedina bratstva koja potiču sa Čeva u Ozrinićima i slave Jovanjdan, ali nisu povezana predanjima.
Miljanići iz istoimenog sela u Banjanima prema predanju potiču od Milisava koji se doselio iz Ozrinića. Milisav je prema jednom predanju od Ozrinića, a prema drugom je daljim poreklom iz Metohije. Od Milisava prema predanju potiču i Bijelovići i Mrkajići iz Banjana. Međutim, za Bijeloviće je utvrđeno da pripadaju grani I2-Y3120, dok je za Mrkajiće utvrđeno da pripadaju rodu Banjana i grani N2-FT182494. Takođe, za Ozriniće je utvrđeno da pripadaju grani I2-BY93199.
Rosandići iz Milojevića u Pješivcima su poreklom sa Čeva, a doselili su preko Komana gde su živeli neko vreme. Prema jednom predanju im je staro prezime Milojević, a prema drugom potiču od Senića sa Čeva. Prema predanju su srodni Milatovićima u Vražegrmcima u Bjelopavlićima, međutim to predanje se ispostavilo kao netačno jer Milatovići pripadaju grani I2-PH908.

I1-Z63>BY151>FGC81364>S2078>S2077>MF603955>Y16440>Y16435>Y16437>Y16434

Macure su starosedelački rod sa područja plemena Rovca, Donja Morača i Gornja Morača za koji se oduvek smatralo da potiče od predslovenskog stanovništva. U Crnoj Gori nijedno bratstvo nije zadržalo predanje o poreklu od Macura za razliku od iseljenih Macura u Dalmaciji čijim je testiranjem utvrđena haplogrupa kojoj pripada ovaj rod. U Crnoj Gori je do sada jedino za Neđeljkoviće iz Rovaca koji su grana Draškovića utvrđeno da pripadaju rodu Macura, umesto rodu Nikšića kako se očekivalo na osnovu predanja. U Rovcima i Donjoj Morači su noviji doseljenici često nazivali starince Macurama, međutim nijedno od do sada testiranih starosedelačkih bratstva iz tog područja ne pripada rodu Macura. Za Macure se na osnovu haplogrupe može zaključiti da su germanskog porekla. Krsna slava Macura u Dalmaciji je Aranđelovdan, dok Nedeljkovići slave Lučindan.

I1-Z63>BY151>FGC81364>S2078>S2077>MF603955>Y16440
    >Y16435>Y16437>Y60985>BY105294>BY58510>Y157596

Pukići su katoličko bratstvo albanskog porekla iz Tombe kod Bara. Poreklom su iz Puke u Albaniji po kojoj nose prezime, a kako imaju više srodnika među Albancima iz matične oblasti, spomenuto predanje je potvrđeno.

I1-Z63>BY151>BY351>Y7075>Y13946>Y14111>Y53660>Y51867

Milačići iz istoimenog sela u Kučima prema predanju potiču od vanbračnog sina Ilika Lalovog Drekalovića, a prezime su dobili po njegovoj majci Milači. Za muslimane Kalače iz Rožajske oblasti koji su prema predanjima ogranak Milačića je utvrđeno da ne pripadaju rodu Kuča kome pripadaju Drekalovići, već grani I1-Y13946, tako da se može pretpostaviti da istoj grani pripadaju i Milačići. Ovom rodu pripadaju i Moračani iz Mojkovca su prema predanju od Dulovića iz Gornje Morače, međutim kako je za Duloviće utvrđeno da pripadaju grani G2a-L14 i rodu Selakovića, Moračani su najverovatnije od nekog manjeg bratstva iz Gornje Morače koje je živelo sa Dulovićima i od njih preuzelo slavu Stevanjdan.

Haplogrupa I2a1b

I2-M223>Y3259>CTS616>Y3721>Y3670>L1229>Z2069
   >Z2059>Z2068>Y3672>Y9443>FGC67849>YP4799

Sipanjci i Fetići su genetički rod kome pripadaju tri muslimanska bratstva iz Bihora i Korita koja nisu povezana predanjima.
Fetići iz Kradenika u Bihoru i Negobratine u Koritima prema predanju potiču od Kuča, a rod su im Pepeljci iz Godijeva u Bihoru i Mehovići iz Negobratine u Koritima i par bihorskih sela. Međutim, za Mehoviće iz Bora u Bihoru je utvrđeno da pripadaju rodu Kuča i grani E-BY165837, dok Pepeljci još uvek nisu testirani. Može se zaključiti da su Fetići predanje o poreklu iz Kuča preuzeli od Mehovića sa kojima se rođakaju.
Skoke iz Sipanja u Koritima prema predanju potiču od pravoslavnih Skokovića iz Donje Ržanice u Vasojevićima koji potiču od Obradovića iz Gonjih Sela. Kako je za Obradoviće utvrđeno da pripadaju grani R1a-Z282, predanje Skoka se može odbaciti kao netačno.
Kačari iz Sipanja u Koritima prema predanju potiču od istoimenog bratstva iz Bukovice kod Rožaja koji potiču od pravoslavnih Beloica iz istog mesta. Za Kačare iz Bukovice potvrđeno da pripadaju rodu Beloica i grani G1b-L830 čime je oboreno predanje Kačara iz Sipanja.

I2-M223>Y3259>CTS616>CTS10057>L701>P78

Mikovići su jedno od 12 paštrovskih “plemena”, odnosno rodova koji su upravljali Paštrovićima. Doseljeni su iz Crmnice gde su bili sitna vlastela u srednjem veku. Od Mikovića su u Crmnici preostali Đalci, dok se u Paštrovićima pored onih koji su zadržali staro prezime dele na Androviće, Gregoviće, Davidoviće i Medigoviće. Mikovići slave Ilindan.

I2-M223>Y3259>CTS616>CTS10057>L701>P78>S25733>A427

Barjaktarovići iz Petnjika i Kaludre u Vasojevićima prema sopstvenom predanju potiču od Nikole Popovića od istoimenog bratstva sa Meduna u Kučima koje je ogranak Drekalovića. Postoje i mišljenja da su se doselili iz Bratonožića. Kako Drekalovići pripadaju rodu Kuča i grani E-BY165837, može se zaključiti da je predanje o poreklu od Popovića sa Meduna oboren. Genetički je potvrđeno i da od Barjaktarovića potiču muslimani Dudići iz Biohana kod Tutina. Barjaktarovići najverovatnije potiču od starosedelaca iz Polimlja. Slave Nikoljdan.

Grana R1b-U106

R1b-L23>L51>L52>L151>U106>S263>S264>S497>Z304>A10971>BY18859>BY18860

Drecuni i Sarapi su dva bratstva iz Ljubotinja sa različitim predanjima o poreklu za koja se ispostavilo da su srodna.
Drecuni prema predanju potiču iz Velike Drenove u Šumadiji odakle se njihov predak najpre nastanio u Bratonožićima odakle je prešao u Bogute u Ljubotinj. Slave Nikoljdan.
Sarapi su najbrojnija grupa bratstava u Ljubotinju i prema predanju potiču od Božine Sarapa koji se za vreme Ivana Crnojevića doselio iz Sarapovine kod Sarajeva, mesta koje danas ne postoji niti se spominje u istorijskim izvorima. Božina Sarap je imao pet sinova: od prvog su Vukićevići, Vujanovići, Đuraševići i Markišići, od drugog Vučkovići, od trećeg Banovići, od četvrtog Laličići i od petog Kaluđerovići. Svi Sarapi slave Nikoljdan.

Izvori podataka

DNK rezultati:

• Srpski DNK projekat
• FTDNA – Serbian DNA Project
• Bošnjački DNK projekat
• Albanian Bloodlines Project
• 23andMe
• Anonimno testiranje 404 pojedinca iz Crne Gore iz studije Human Y-Chromosome Short Tandem Repeats: A Tale of Acculturation and Migrations as Mechanisms for the Diffusion of Agriculture in the Balkan Peninsula, 2010. – statistička obrada Siniša Jerković (Srpski DNK projekat)

Genetička stabla:

• YTree v11.01.00
• FTDNA Y-DNA Haplotree
• ISOGG (International Society of Genetic Genealogy) Y-DNA Haplogroup Tree 2019-2020

Literatura:

• Andrija Jovićević, Zeta i Lješkopolje, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 23), Srpski etnografski zbornik (knjiga 38), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1926.
• Andrija Jovićević, Malesija, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 15), Srpski etnografski zbornik (knjiga 27), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1923.
• Andrija Jovićević, Plavsko-Gusinjska oblast, Polimlje, Velika i Šekular, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 10), Srpski etnografski zbornik (knjiga 21), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1921.
• Andrija Jovićević, Riječka Nahija, Beograd, Naselja srpskih zemalja (knjiga 7), Srpski etnografski zbornik (knjiga 15), Srpska Kraljevska Akademija, 1911.
• Andrija Jovićević, Crnogorsko Primorje i Krajina, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 11), Srpski etnografski zbornik (knjiga 23), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1922.
• Andrija Luburić, Drobnjaci – pleme u Hercegovini, Beograd, 1930.
• Blažo Knežević, Vlastelinovići, Podgorica, 2006.
• Blažo A. Strugar, Strugari – bratstvo u Ceklinu 1450-1980, Cetinje, 1983.
• Bogdan Lalević i Ivan Protić, Vasojevići u turskoj granici, Naselja srpskih zemalja (knjiga 3), Srpski etnografski zbornik (knjiga 6), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1905.
• Bogdan Lalević i Ivan Protić, Vasojevići u crnogorskoj granici, Naselja srpskih zemalja (knjiga 2), Srpski etnografski zbornik (knjiga 5), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1903.
• Branislav Đurđev, Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena, Posebni radovi (knjiga 4), Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, Titograd, 1984.
• Branko V. Kostić, Kostići – bratstvo u Ceklinu, Pegaz, Podgorica, 2014.
• Bratstvo Vukčević, Crnogorsko pleme Lješnjani (Vukčevići) – Lješanska nahija, Draževina, 1910.
• Vlado Đ. Duletić, Tragom prošlosti Duletića, Budvanski kulturni identitet, Budva, 2015.
• Vojin S. Murišić, Kruševice (Svrčuge – Petijevići – Bijelići) (knjiga 2), Biblioteka “Hronika sela”, Kulturno prosvetna zajednica Republike Srbije, Beograd, 2000.
• Vujanić, Jerković, Krtinić, Marinković, Knjiga o Macurama, Društvo srpskih rodoslovaca “Poreklo”, Beograd, 2014.
• Vukašin Vučkov Šoškić, Šoškići iz Polimlja, Beograd, 1995.
• Vukota Miljanić, Akim Miljanić, Prezimena u Crnoj Gori, Beogradska knjiga, Beograd, 2007.
• Vule Knežević, Pleme Šaranci, Beograd, 1961.
• Dragan Krušić, Bratstvo Slavujevići (Matovići i Krušići) u prošlosti Banjana, Ljetopis Banjana i Rudina, Nikšić, 2016.
• Đorđe M. Ojdanić, (Ne)poznate Lubnice, Komovi, Podgorica, 2005.
• Đurđica Petrović, Mataruge u kasnom srednjem veku, Glasnik Cetinjskih muzeja (knjiga 10), Cetinje, 1977.
• Ejup Mušović, Etnički procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara, Etnografski institut Srpske akademije nauke i umetnosti, Beograd, 1979.
• Zvonimir M. Mijušković, Pleme Pješivci – krajina Stare Crne Gore, Beograd, 1984.
• Zoran Mijbegović, Krtoljske priče, Tivat, 2016.
• Jovan Vukmanović, Paštrovići, Cetinje, 1960.
• Jovan Vukmanović, Crmnica – antropogeografska i etnološka istraživanja, Posebna izdanja (knjiga DLXXXIII), Odeljenje drštvenih nauka – odbor za filozofiju i društvenu teoriju (knjiga 1), Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1988.
• Jovan Erdeljanović, Bratonožići – pleme u crnogorskim Brdima, Naselja srpskih zemalja (knjiga 5), Srpski etnografski zbornik (knjiga 11), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1909.
• Jovan Erdeljanović, Postanak plemena Pipera, Srpski etnografski zbornik (knjiga 17), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1917.
• Jovan Erdeljanović, Kuči, Naselja srpskih zemalja (knjiga 4), Srpski etnografski zbornik (knjiga 8), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1907.
• Jovan Erdeljanović, Stara Crna Gora, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 24), Srpski etnografski zbornik (knjiga 39), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1926.
• Jovan F. Ivanišević, Podlovćensko Cetinje, Javor br. 5, 12, 14, 16, 24 i 25 iz 1892. godine, Cetinje, 1892.
• Jovan F. Ivanišević, Putopis kroz Male Cuce, Javor br. 37, 38 i 39 iz 1891. godine, Cetinje, 1891.
• Kosto R. Perućica, Oputna Rudina, Beograd, 1989.
• Marko D. Obradović, Porijeklo i rodoslov Obradovića iz Lubnica, Stupovi / Libertas, Andrijevica / Bijelo Polje, 1995.
• Marko Miljanov Popović, Pleme Kuči u narodnoj priči i pjesmi, Zadužbina Ilije M. Kolarca, Beograd, 1904.
• Miladin Kontić, Pleme Pješivci sa istorijom bratstva Kontić, Beograd, 1977.
• Milan – Mišo Brajović, Pleme Bjelopavlići, Kulturno-prosvjetna zajednica, Podgorica, 2000.
• Milan Peković, Nikšićka Župa, Beograd, 1974.
• Milan R. Milanović, Bajkove Kruševice, Biblioteka “Hronika sela”, Odbor SANU za proučavanje sela / Kulturno prosvetna zajednica Republike Srbije, Beograd, 1997.
• Mileta Vojinović, Pljevaljski kraj – prošlost i poreklo stanovništva, Pljevlja, 1997.
• Milisav Lutovac, Bihor i Korita – antropogeografska istraživanja, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 40), Srpski etnografski zbornik (knjiga 81), Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1967.
• Milisav Lutovac, Rožaje i Štavica – antropogeografska istraživanja, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 37), Srpski etnografski zbornik (knjiga 75), Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1960.
• Milorad Joknić, Stanovništvo u pljevaljskom kraju, “Proleter” AD Bečej, Pljevlja, 2006.
• Miloš Vojinović, Stotinu godina od iseljavanja muslimana iz Crne Gore za Tursku 1914-2014, Kolašin / Alačata, 2014.
• Miloš Vojinović, Tadija Bošković, Popis domova u novim krajevima Kraljevine Crne Gore 1913. godine, Kolašin, 2015.
• Milun M. Šturanović, Ozrinići kraj Nikšića – prilozi za monografiju, Asocijacija sporta i kulture, Podgorica, 2000.
• Miljan Jokanović, Pleme Kuči – etnička istorija (2. izdanje), Medeon / Print, Podgorica, 2000.
• Mirko Barjaktarović, Rovca, Crnogorska akademija nauka i umetnosti, Titograd, 1984.
• Mirko Barjaktarović, Selo Petnjik, Zbornik radova etnografskog instituta (knjiga 19), Beograd, 1986.
• Momčilo Mićović, Banjani, Ljetopis Banjana i Rudina, Nikšić, 2016.
• Nebojša Drašković, Čevsko Zaljuće i Donji Kraj – sela u plemenu Ozrinići, Biblioteka “Hronika sela”, Odbor za proučavanje sela SANU / Kulturno prosvetna zajednica Republike Srbije / Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva Republike Srbije, Beograd, 1999.
• Nikola S. Vujačić, Bratstvo Vujačić, Nikšić, 1984.
• Nikola P. Rajković, Pleme Kosijeri 1439-1945, Cetinje, 1968.
• Obrad Višnjić, Golija i Golijani, Trebinje, 1987.
• Obren Blagojević, Piva, Odeljenje društvenih nauka SANU, Beograd, 1971.
• Pavle Radusinović, Naselja Stare Crne Gore – opšti dio, Posebna izdanja (knjiga DLXII), Odeljenje društvenih nauka (knjiga 92), Srpska akademija nauka i umetnosti / Narodna knjiga, Beograd, 1985.
• Pavle Radusinović, Naselja Stare Crne Gore – posebni dio, Posebna izdanja (knjiga DLXII), Odeljenje društvenih nauka (knjiga 92), Srpska akademija nauka i umetnosti / Narodna knjiga, Beograd, 1985.
• Pavle Radusinović, Stanovništvo i naselja Zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba (knjiga prva), NIP “Univerzizetska riječ” / Istorijski institut SR Crne Gore, Beograd, 1991.
• Pavle Radusinović, Stanovništvo i naselja Zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba (knjiga druga), NIP “Univerzizetska riječ” / Istorijski institut SR Crne Gore, Beograd, 1991.
• Petar Mrkonjić, Srednje Polimlje i Potarje u Novopazarskom sandžaku, Srpski etnografski zbornik (knjiga 6), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1905.
• Petar Pejović, Ozrinići – pleme Stare Crne Gore, Beograd, 2004.
• Petar Šobajić, Bjelopavlići i Pješivci, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 15), Srpski etnografski zbornik (knjiga 27), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1923, reprint izdanje (CID, Podgorica, 1997.)
• Petar Šobajić, Korjenići, Glasnik Etnografskog muzeja na Cetinju IV, Etnografski muzej na Cetinju, Cetinje, 1964.
• Radoslav J. V. Vešović, Pleme Vasojevići, Sarajevo, 1935.
• Rade Vujisić, Bratstvo Vujisića, ITP “Unireks”, Podgorica, 1998.
• Radoje M. Uskoković, Iseljeni Nikšići, Zbornik radova posvećen Jovanu Cvijiću, Beograd, 1924.
• Radojko Koprivica, Bratstvo Koprivice – porijeklo, sveštenici, Ljetopis Banjana i Rudina, Nikšić, 2016.
• Rajko Raosavljević, Morača, Rovca, Kolašin, Stručna knjiga, Beograd, 1989.
• Sava Nakićenović, Boka (antropogeografska studija), Naselja srpskih zemalja (knjiga 9), Srpski etnografski zbornik (knjiga 20), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1913.
• Sava Pejović Treći, Protokol – Porijeklo Pejovića, Ljetopis Banjana i Rudina, Nikšić, 2016.
• Svetozar Tomić, Banjani, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 31), Srpski etnografski zbornik (knjiga 59), Srpka akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1949.
• Svetozar Tomić, Drobnjak, Naselja srpskih zemalja (knjiga 1), Srpski etnografski zbornik (knjiga 4), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1902.
• Svetozar Tomić, Piva i Pivljani, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 31), Srpski etnografski zbornik (knjiga 59), Srpka akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1949.
• Slobodan Mišović, Stanovništvo pljevaljskog kraja, Zavičajni muzej u Pljevljima, Pljevlja, 2013.
• Slobodan N. Kovačević, Grahovski Kovačevići kroz vekove i ratove, Pergament, Priština, 1998.
• Stevan Popović, Rovca i Rovčani u itoriji i tradiciji (Drug o dopunjeno izdanje), ITP “Kolo” / ITP “Unireks “, Nikšić, 1997.
• Stojan Karadžić, Vuk Šibalić, Drobnjak – porodice u Drobnjaku i njihovo porijeklo (II izmijenjeno i dopunjeno izdanje), Beograd, 1997.
• Tomo P. Oraovac, Arbanaško pitanje i srpsko pravo, Beograd, 1913, reprint izdanje (Prometej, Beograd, 1999.)
• Čedomir S. Bulajić, Vilusi, Biblioteka “Hronika sela”, Odbor za proučavanje sela SANU / Institut za sociološka istraživanja, Beograd, 1994.
• Špiro Lučić, Ljetopis porodice Lučića i Parohije sutorinske od 1680. do 1930. godine, Zavičajni muzej Herceg Novi, Herceg Novi, 2000.
• Božidar A. Vukčević, Lješanska Nahija II, Montenegrina, Kanada, 2003.
• Čedomir S. Bulajić, Rodoslov bratstva Bulajić, Beograd, 1987.
• Fadil M. Kardović, Porijeklo bratstva Kardovića, Sportturist, Novi Pazar, 2010.
• Jovan B. Keković, Porijeklo i rodoslov Kekovića iz Zagarača (2. izdanje), NVO Kekovići iz Zagarača, Podgorica, 2013.
• Jovo Medojević, Muslimani u bjelopoljskom kraju 1477-2002, Almanah, Podgorica, 2003.
• Nadžib Kočan, Selo Vrbica u turskim popisima, Novopazarski zbornik 36, Novi Pazar, 2013.
• Miloš Krivokapić i Saša Knežević, Prilog proučavanju porijekla stanovništva i antroponimije Orahovca (Boka Kotorska), Anali Dubrovnik 55/1, Dubrovnik, 2017.
• Risto Kovijanić, Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima – Knjiga I, Istorijski institut SR Crne Gore, Cetinje, 1963.
• Risto Kovijanić, Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima – Knjiga II, Istorijski institut SR Crne Gore, Cetinje, 1974.
• Robert Elsie, The Tribes of Albania – History, Society and Culture, I.B.Tauris & Co. Ltd, London/New York, 2015.
• Veselin Konjević, Kazivanje Ahmet-bega Mušovića, Matica br. 69, Matica crnogorska, Cetinje, 2017.